Zweden bang voor
gevolgen toetreding
tot Europese Unie
Battre
inne an
ute
Energieke grijsaards spelen in Senaat VS eerste viool
Feiten &Meningen
Milieubeleid
paarse coalitie
bont en blauw
ZATERDAG 12 NOVEMBER 1994
2 ZAT
NIEUWSANALYSE
Het was een eerste grove kras in het zo
zorgvuldig opgebouwde beeld van een
paarse vrinden-équipe, en uitgerekend
Wim Kok werd er het slachtoffer van. In een
wanhoopspoging te ontsnappen uit de zelf-
gecreëerde warboel rond de sluiting van de
kerncentrale in Borssele suggereerde D66
woensdagnacht dat de premier in zijn vori
ge leven als minister de Kamer op het ver
keerde been heeft gezet. De aantijging, even
loos als vals, tekent hoe de paarse 'roept U
maar'-cultuur snel in bont en blauw ein
digt. Vooral op milieugebied blijkt de drie
hoeksrelatie vol ontrouw.
Kok moet deze week, staande voor d'e
scheerspiegel, eventjes zijn bekropen door
een gevoel van politieke vervreemding. De
man die een jaar geleden nog heftig werd
bekritiseerd wegens zijn zwakke leiding aan
een PvdA in paniek, is nu de onomstreden,
en onder zijn ministers zelfs om zijn ont
spannen aanpak geprezen, aanvoerder van
een uniek verstandshuwelijk.
Volgens D66 heeft Kok deze zomer als
minister ten onrechte gesuggereerd dat de
Kamer nog invloed heeft op de beslissing
over het al of niet openhouden van de kern
centrale in Borssele. „Die invloed blijkt juri
disch wat minder te zijn, waarmee het par
lement op het verkeerde been is gezet",
kraaide de debuterende D66-woordvoerster
Jorritsma. De kritiek raakte kant noch wal
en niet alleen omdat Koks bemoeienis met
Borssele onder het vorig kabinet welgeteld
twee minuten heeft geduurd.
Het was immers ook al lang en breed be
kend dat een besluit om Borssele alsnog te
sluiten (nadat eerder een moderniserings
vergunning was verleend) de Staat der Ne
derlanden makkelijk op het verwijt van on
behoorlijk bestuur zou komen te staan. De
D66-aanval diende dan ook vooral om de
eigen partijperikelen te maskeren. Met par
tijgenoot Wijers op Economische Zaken, die
vóór modernisering van Borssele is en een
fractie die eigenlijk tégen is, zat D66 klem.
Het gespartel van de Democraten zou bij
na de aandacht afleiden van het echte poli
tieke probleem waar de coalitie voor staat.
Als het op milieubeleid aankomt, blijkt het
paarse kabinet namelijk gebouwd op dun
ijs, waarbij de coalitiepartners op hun eigen
schotsen elk een andere kant op drijven. De
PvdA is niet alleen tégen Borssele, maar ook
tégen uitbreiding van het vliegveld Beek,
vóór introductie van het rekeningrijden en
vóór invoering van een energieheffing. De
WD neemt op al die punten een diametraal
andere positie in: de partij wil nachtvluch
ten op het 'Airport Maastricht-Aken', Bors
sele langer openhouden, geen zwaardere
belastingen voor automobilisten en liever
geen energieheffing.
D66 bekleedt op alle belangrijke milieu-
onderwerpen een middenpositie, en dat
blijkt lastig regeren. De partij probeert
manmoedig de valkuil uit het begin van de
jaren tachtig te omzeilen, toen onder Ter-
louw en Zeevalking een snelweg door 'dat
bosje' te Amelisweerd werd aangelegd en
gasboringen in de Waddenzee werden toe
gestaan, waarna de partij prompt werd ge-
dec
erd.
De WD op haar beurt ergert zich groen
en geel aan het gepruts van de PvdA met
Beek en het Borssele-gedraai van D66. De
liberalen zien er slechts doorzichtige pogin
gen van de coalitiepartners in om ten be
hoeve van hun achterbannen een mooie
politieke show op te voeren. „Als jullie zo
doorgaan, weten wij wel raad met die ener
gieheffing van jullie", klonk het de afgelo
pen weken dan ook dreigend binnen de
WD. De toch al niet geringe anti-paarse
elementen binnen de fractie roerden zich
De WD ziet de bui namelijk al hangen.
Op papier bestaal er in de Tweede Kamer
een ruime meerderheid voor een streng
milieubeleid. Niet alleen PvdA en D66,
maar ook de splinters Groen Links, SP, RPF,
GPV en zelfs de ouderenpartijen zijn steeds
groener geworden. De WD kan slechts uit
dat isolement komen door de hulp in te
roepen van het CDA. Maar die zitten in de
oppositie en vreemdgaan is nu eenmaal
niet bevorderlijk voor het paarse verstands
huwelijk.
Wanneer de paarse regeringspartijen hun
meningsverschillen vrolijk laten voortwoe
keren, betekent dat in de praktijk dat het
kabinet telkens een beroep moet doen op
wisselende meerderheden in de Kamer. Het
voordeel daarvan is dat zowel de regerings
fracties als de individuele ministers alle
ruimte hebben om aan hun eigen denk
beelden te blijven hangen. Flet nadeel is dat
die wisselende meerderheden steeds vaker
ten koste lijken te gaan van één partij, de
WD. De oppositie doet alles om daarbij
nog wat zout in de wonde te strooien. Bo
vendien neemt zo de ruimte af voor deals
rond bijvoorbeeld de Betuwelijn en Schip
hol.
Premier Kok heeft dat probleem deze
week onderkend, en het vertrouwde beraad
in Het Torentje in ere hersteld. Tot aan de
kwestie-Borssele hadden Kok en de fractie
leiders in de werkkamer van de premier
slechts beleefd standpunten uitgewisseld.
Kok hoorde hel allemaal rustig aan. Nu het
tijd wordt voor besluiten, moet hij laten
zien dat hij ook in staat is op tijd discipline
binnen 'paars' te brengen.
DEN HAAG PETER DE VRIES
'Wat maakt liet uit hoe we stemmen, de regering zegt uiteindelijk toch ja
Binnen of buiten 'Europa', wat is voor Zweden het beste? Morgen moe
ten de Zweedse kiezers het antwoord op die vraag weten als ze naar de
stembus gaan om zich uit te spreken over toetreding tot de Europese
Unie. Voor- en tegenstanders ontlopen elkaar in de laatste peilingen
nauwelijks, al verwachten waarnemers dat de Zweden op het laatste nip
pertje toch ja zullen zeggen. Éen ding staat al vast: Zweden wordt nooit
meer zoals het is geweest.
De Zweedse straten, zoals hier in Stockholm, hangen vol met posters
Het informatielokaal v
Pippi'Langkous is, bij monde van haar bedenkster de
schrijfster Astrid Lindgren, in ieder geval tegen. Het ei
genzinnige kind met haar opvallende rode vlechten
staat niet alleen. Peilingen geven aan dat een meerder
heid van de Zweedse vrouwen, van televisieheldin tot
minister van landbouw, niets moet weten van 'Brussel'.
Niet eens zozeer omdat 'Brussel' wordt ervaren als een
vrouwonvriendelijk, bureaucratisch en ondemocratisch
gedrocht. Nee, het is veeleer uit angst voor het verlies
van hun baan dat veel Zweedse vrouwen morgen nej
zullen stemmen. De gedachtengang is eenvoudig. Toe
treding tot de Europese Unie betekent dat Zweden de
buikriem de komende jaren stevig moet aanhalen om
in de pas te komen met de overige lidstaten.
De torenhoge staatsschuld (275 miljard gulden) bij
voorbeeld moet omlaag, anders kan Zweden straks niet
meedoen aan de invoering van een gezamenlijke Eu
ropese munt. Bezuinigen betekent dat de overheid
moet snijden in haar voorzieningen en haar ambtena
renapparaat. Bezuinigingen die de vrouwen als eerste
én dubbel treffen.
Veel overheidsbanen zijn namelijk in handen van vrou
wen. En wanneer het uitgebreide voorzieningenpakket
op de ontleedtafel wordt gelegd zouden ouderschaps
verlof (vijftien maanden) en kinderdagverblijf kunnen
sneuvelen. De vorige regering, onder leiding van Carl
Bildt, is al begonnen met snijden. Zo krijgen werkne
mers hun eerste ziektedag niet langer uitbetaald en kan
een ouder de eerste dag dat een kind ziek is niet langer
op staatskosten thuis blijven.
IN DE KNOOP
Bildt moest wel ingrijpen. Tientallen jaren heeft Zwe
den model gestaan voor rest van Europa. De verzorging
van wieg tot graf, de geborgenheid, 'trygghe'genaamd,
die het systeem bood wekte in veel landen afgunst.
Zweden kende bijvoorbeeld nauwelijks werkloosheid
omdat de overheid zelf voor tijdelijke banen zorgde. In
de praktijk bleken die banen echter permanent waar
door het overheidsapparaat steeds verder uitdijde. De
laatste recessie bracht zoveel werklozen met zich mee
dat de overheid ze ook niet meer kwijt kon, en ook fi
nancieel in de knoop kwam.
Volgens Bildts vorige maand aan het bewind gekomen
opvolger, de sociaal-democraat Ingvar Carlsson kan de
welvaartsstaat alleen in stand worden gehouden als
Zweden toetreedt tot de Europese Unie. „Denk niet dat
alles bij het oude blijft als we geen lid worden. Zonder
hulp van Europa kunnen we onze financiële en econo-
i Zweden.
mische problemen niet oplossen. Niet meedoen bete
kent dat de overheid juist meer moet snijden in haar
uitgaven", aldus Carlsson eerder deze week in Uppsala.
Zijn minister van finaneïen heeft al gewaarschuwd voor
belastingverhogingen.
De netto-bijdrage die het rijke Zweden na een over
gangsfase van vijfjaar bijvoorbeeld moet afdragen aan
Brussel wordt volgens de premier gevonden in verho
ging van de produktie. De industrie profiteert namelijk
van toetreding door een betere toegang tot de Europese
markt. Investeerders zullen meer vertrouwen hebben in.
Zweden wanneer het land verankerd ligt in 'Europa' en
het zijn economie op de gezamenlijke markt afstemt.
Het is een boodschap die bij zijn landgenoten niet dui
delijk is overgekomen.
Carlsson bemoeit zich pas de laatste dagen intensief
met de campagne. Zijn partij is intern verdeeld. Carls
son heeft zelfs twee ministers in zijn regering die uitge
sproken tegenstanders zijn van toetreding en die óok
actief stemmen werven. Carlsson wil een scheuring in
zijn partij voorkomen, maar zijn terughoudendheid is
wat hypocriet want hij heeft in 1991 zelf het lidmaat
schap aangevraagd.
De Zweden kunnen overal terecht voor informatie over
de Europese Unie. Op centrale punten in steden en
dorpen staan houten blokhutten van waaruit voor- en
tegenstanders de nog aarzelende kiezers bestoken. Jon
geren krijgen condooms uitgereikt met de pakkende
tekst 'Bcittre inné an ute' beter erin dan eruit. Het be
drijfsleven, dat staat te trappelen om de Europese
markt te veroveren, doet ijverig mee. In de grote steden
bemannen enthousiaste studenten de door het be
drijfsleven opgezette voorlichtingsbureau's 'EU-Fakta'.
Hans Anders Carlsson (geen familie van de premier)
staat in het kantoor in Göteborg bezoekers te woord.
De afgelopen zomermaanden heeft hij Zuid-Zweden
afgereisd om op markten en beurzen de Zweedse bur
gerij voor te lichten over de Europese Unie. Hij consta
teert nog steeds een zekere onverschilligheid. „Mensen
zeggen dat ze er niks van weten en er niks van willen
Carlsson verwacht morgen geen hoge opkomst. „Veel
mensen denken dat het eigenlijk niet zo veel uitmaakt
hoe ze stemmen. De regering zal uiteindelijk toch wel
tot toetreding beslissen."' De peilingen van de laatste
dagen bevestigen die visie: 44 procent van de Zweden
gelooft dat hun land binnen twee jaar lid zal zijn van de
Unie, ongeacht de uitkomst van de stembusgang.
Carlsson: „Er zijn natuurlijk precedenten. Een meerder
heid van de bevolking was in de jaren zeventig tegen
het veranderen van de rij-richting. De regering deed het
FOTO'HANS JACOBS
toch. Een meerderheid was tegen
het gebruik van kernenergie. De
regering heeft daarop een defini
tieve beslissing uitgesteld tot 2010
en zegt nu dat we onze kerncen
trales niet kunnen missen. Als het
'nee' wordt dan zal de regering
daar niet direct tegenin gaan,
maar het lidmaatschap is op den
duur onvermijdelijk.
TOEKOMST
FOTO FREDERIK FUNCK
Zweedse stem
beslissend
voor Noorwegen
De Noren zullen hun Zweedse
buren volgen wanneer die nior-
gen kiezen voor aansluiting.' bij
de Europese Unie. Dat blijkt ui|
twee opiniepeilingen waarvan
de resultaten gisteren bekencj
zijn gemaakt.
Zesenveertig procent van de
Noren vijf procent meer dari
een maand geleden is ge
neigd voor toetreding te stem
men als ook de Zweden 'ja' zeg
gen, aldus een peiling in op
dracht van de krant Aftenpostetij
Eenenveertig procent zeven
procent minder dan vorjj>e 1%
maand zei hoe dan ook 'üeï
te zullen stemmen bij het refe
rendum op 27 en 28 november, v^(
Een tweede peiling, in opdrachtr
van de socialistische Noorse
kranten, liet zien dat voor- en, gp)
tegenstanders elkaar met ij'fcr
procent in evenwicht houden.i^;
Vorige maand was; die. verf)pur!
ding nog 37 tegen 42 procent
ft*
Varför Sverige bör ga med i
den Europeiska Gemenskapen
Zijn mening wordt gedeeld door 'Beter erin dan en
Anne-Lisa, die in Falun, in het
spreekwoordelijke hart van Zwe
den deel uitmaakt van de vrijwilligers van het 'EU-Fak
ta' kantoor. Zij heeft het in de landelijke provincie
Dalarna, met zijn talrijke karakteristieke rood geverfde
Falun Rödfarga) houten huisjes, heel wat moeilijker om
een gewillig gehoor te vinden.
„We weten wat we hebben, niet wat we krijgen. Dat is
de reactie die je van veel mensen krijgt. Iedereen denkt
dat er veel zal veranderen. Maar voor de gewone man
verandert niet veel. Het lidmaatschap is vooral belang
rijk voor onze economie. We mogen de aansluiting niet
missen. Bovendien moeten we er in 1996 bij zijn. Dan
vergadert de EU over zijn toekomst, over hoe Europa er
in de volgende eeuw moet uitzien. Dat is ook mijn toe
komst. Het zou een ramp zijn als we dan niet meepra-
Poppenkastspeelster Rosemarie Lantzsch uit Alvdalen
meent dat het lidmaatschap het 'kleine Zweden' uit zijn
isolement haalt. Anderen zijn juist bang dat Zweden
zijn identiteit zal verliezen. De openheid van de Zweed
se samenleving wordt buiten Scandinavië nergens te
ruggevonden. 'Brussel' geldt als tegenpool, als voor
beeld van achterkamertjespolitiek. Ook de Zweedse re
gering geeft toe dat de EU wat dat betreft niet ideaal is,
maar dat is nog geen reden om er buiten te blijven.
Het debat mist de felheid van de discussies in Noorwe
gen, dat over twee weken naar de stembus gaat. Dat wil
niet zeggen dat er door sommigen niet fel oppositie
wordt gevoerd. Sylvia bijvoorbeeld, een studente uit
Stockholm en lid van de Miljöpartietmeent: „De EU is
een rijkeluisclub. Het is kolonialistisch zoals we sinds
de dagen van Columbus niet meer hebben gezien. Ook
ten behoeve van de Derde Wereld en het milieu moe
ten we er buiten blijven". Anne-Lisa: „Vervuiling houdt
niet op bij de grens. Aleen samen met andere landen
kunnen we goede milieu-afspra-
ken maken".
Het neutrale Zweden is jarenlapg v
als gidsland opgetreden voor dè
Derde Wereld. Landen als Viet-
nam, Cuba en Angola konden al,-,
tijd op steun rekenen uit Stock
holm. Binnen de EU, die streeft
naar een gezamenlijk buitenlands
beleid, komt de internationale so
lidariteit in gevaar, zo menen de I
tegenstanders. Ook het uithollen
van de neutraliteit, door mogelijke
samenwerking op veiligheidsge^
t' bied, steekt. "Blijft Zweden zelf- v
standig of wordt het een deelstaat
van de EU. Dat is de vraag. Dan
kies ik voor zelfstandigheid", zegt Birgitta Hambraeu§:
uit Göteborg.
Voor de boeren in het uitgestrekte en dunbevolkte
noorden gelden andere bezwaren. „Op de meeste Egl-
ropese kaarten staan niet eens. Die gaan maar tot de
poolcirkel, of zelfs nog een stuk daaronder. Als ze in
Brussel al niet weten waar we wonen, dacht je dan echt
dat ze straks rekening met ons houden?" Voor Wern#-
Larson uit het Noordzweedse Lulea is het duidelijk.
Zweden heeft van de Europese Unie niets goeds te ver
wachten.
Boeren boven de poolcirkel, waar de grond karig is en j
het groeiseizoen kort, loont zich alleen dankzij steun
van de overheid. Die en dat is in Noorwegen, Zwe
den en Finland eender heeft belang bij de arctisch^,
landbouw als middel om het uitgestrekte noorden be
volkt te houden. Zweden heeft bij de onderhandeling^
met Brussel flinke sommen geld losgekregen als extra
steun voor zijn boeren, die door de concurrentie uit
goedkoper producerende Zuideuropese landen nog X
meer onder druk komen staan. Maar veel boeren heb-:,
ben er geen vertrouwen in. Ze weten zich darabij ge
steund door minister Margareta Winberg.
Andere tegenstanders dan Larson menen dat Zwedeft
bij nieuwe onderhandelingen met Brussel een beter re
sultaat in de wacht kan slepen dan eerder dit jaar is bV
reikt. De Europese Commissie heeft laten weten dat cfè
Zweden daar niet op moeten rekenen, maar het uitsfëf
van executie is voor veel Scandinaviërs een aanlokkelijk
alternatief.
HANS JACOBS.
De 92-jarige Strom Thurmond uit South
Carolina is het oudste en langstdienende
lid van de Amerikaanse Senaat. Flij en zijn
collega uit North Carolina, Jesse Helms,
zijn Republikeinse krachtpatsers. Hun
ideeën zijn praktisch ongewijzigd gebleven
sinds de periode-McCarthy (de heksen
jacht op progressief Ameri ka in de jaren
vijftig). Als het voorzitterschap van Se
naatscommissies zoals gebruikelijk naar
anciënniteit gaat. hebben zij in ieder geval
de komende twee jaar grote invloed op de
nationale veiligheid en het buitenlands be
leid van de Verenigde Staten. Thurmond
als voorzitter van de Senaatscommissie
voor de strijdkrachten en Helms als voor
zitter van de commissie voor buitenlandse
betrekkingen,
Thurmond is behalve een verbijsterend
lang meedraaiende politicus ook oud-mili
tair. Hij deed vijftig jaar geleden mee aan
de geallieerde landing op Normandië en
dient al 34 jaar in de commissie voor de
strijdkrachten. Dat laatste betekent dat hij
daar in het laatste jaar van de regering-Ei-
senhower (1959) lid van is geworden.
Thurmond is een fervent tegenstander van
bezuinigingen op de militaire uitgaven,
deels omdat hij vastbesloten is de overbo
dige marine-installaties in de haven van
Charleston (South Carolina) te bescher
men. Zijn lange leven in de Senaat komt
neer op bijna onophoudelijk campagne
voeren, en aandacht vragen voor stem-
mentrekkende projecten om zijn kiezers
aan zich te binden.
Hij is een trots geheelonthouder, die goed
voor zichzelf zorgt. Zijn eerste vrouw, met
wie hij 23 jaar getrouwd is geweest, is
storven en zijn tweede, een schoonheids
koningin uit South Carolina, is 44 jaar jon
ger dan hij. Hij beschikt over enorme ener
giereserves. Dat bleek al in 1957, toen hij in
de Senaat het record dwarsliggen brak
door 24 uur aaneen van leer te trekken te
gen een wetsvoorstel voor rechtvaardige
huisvesting.
In die tijd was Thurmond een symbool van
rassenscheiding. Hij nam het bij de presi
dentsverkiezingen van 1948 als onafhanke
lijk, racistisch kandidaat op tegen Harry
Truman. Maar toen de zwanen na de Kies
wet van 1965 in groten getale gingen stem
men, veranderde Thurmond met het
grootste gemak van richting en werd hij de
eerste zuidelijke senator die zwarten in zijn
team opnam.
In de commissie buitenlandse betrekkin
gen neemt Helms het voorzitterschap over
van de Democraat Clairborne Pell van
Rhode Island, die vooral bekend staat om
zijn passiviteit. De verandering zal enorm
zijn. Helms jammert in het Congres over
van alles: van abortus tot pornografie, en
van het ochtendgebed op school tot linkse
regeringen.
Helms gaf af op de dictatuur van Ceauces-
cu in Roemenië toen anderen die door de
vingers wilden zien. Hij was een onverbid-
dellijke tegenstander van de Sandinisten in
Nicaragua toen anderen dachten dat zij
het democratische antwoord waren. Hij
steunde de vrijheid in Oost-Europa toen
anderen zeiden dat dat slechts een droom
was. Minder geloofwaardig was hij met
zijn campagnes tegen Amerikaanse be
trokkenheid bij VN-vredesmachten en
toen hij naar de regering van de Russische
president Jeltsin verwees als 'vermeende
ex-communisten'.
Jarenlang was het zijn specialiteit c
formele punten wetgeving e
noemingen tegen te houden. Het vooruit
zicht om benoemingen langs een door
Helms geleide commissie te krijgen, kan
voor het Witte Huis reden zijn om zich nog
eens te beraden over een al lang verwachte
vernieuwing van het buitenlands-beleids
team.
NEW YORK PETER PRINGLE
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
