'Afspraken zijn niet bestand
tegen politiek van alledag'
Feiten &Meningen
Stefan Heym,
dwarsligger
uit roeping
WOENSDAG 9 NOVEMBER 1994
Gedecentraliseerd
CAO-denken rijp
voor rommelzolder
Het jachtseizoen wordt stilaan geopend. Ik
heb het niet over de wilde beesten, want het
openen daarvan is een van de taken van de
bisschop van Roermond. Ik heb het over de
komendeCAO-onderhandelingen.
Zoals bekend gaat het paarse kabinet in
zijn plannen uit van een zeer gematigde
loonontwikkeling. Het kabinet-Kok wil dat,
omdat het denkt dat dat goed is voor de
ontwikkeling van de werkgelegenheid en
omdat dit de kosten voor de sociale zeker
heid, de werkers in de collectieve sector en
de ambtenaren in de hand houdt. Immers
indien er in het bedrijfsleven matig wordt
verhoogd dan is het voor het kabinet ge
makkelijker om de salarissen in de collec
tieve sector en die van de ambtenaren te
matigen.
Het kabinet heeft die matiging van de
loon- en salariskosten bij de overheid en de
gesubsidieerde instellingen weer nodig om
zijn bezuinigingsdoelstellingen te halen.
Dal is nodig om het Financieringstekort van
het rijk verder terug te dringen en om de
lastendruk op de loon- en salariskosten iets
te kunnen verminderen.
Alles hangt in onze gecompliceerde
maatschappij weer eens met alles samen.
Dat is overigens geen natuurwet, maar
komt minstens voor zo'n groot deel, omdat
we willen dat alles met alles samenhangt.
De eerste vuurproef voor het kabinet-Kok
is in aantocht. Nu moet blijken of het kabi
net sterke knieën heeft als de gewenste ma
tige loonontwikkeling in het bedrijfsleven
niet wordt gerealiseerd. De kans dat dit niet
gebeurt, is betrekkelijk groot en dan zit het
kabinet met de gebakken peren. Houdt hel
kabinet dan toch
aan zijn bezuini
gingsdoelstellingen
vast en trotseert het
de bonden in de
collectieve sector en
wijst het de door
hen te stellen loon-
en salariseisen af?
De speelruimte voor
het kabinet is bijna
nul. Er is nauwelijks
ruimte voor enige
verbetering, inte
gendeel, er staan
een paar majeure
inlever-operaties,
met name voor de
ambtenaren, op hel
i dus nog spannend
Dat ka
ling
trom is een gematigde loonontwikke-
ver de gehele linie in de particuliere
niet waarschijnlijk. Om een aantal
redenen. Ten 'eerste is het CAO-overleg in
de particuliere sector sedert 1982 in ver
gaande mate gedecentraliseerd. In dat jaar
werd door de toenmalige FNV-voorzitter
Wim Kok, dezelfde man die nu premier is,
voor het laatst een centraal akkoord met de
werkgevers op landelijk niveau gesloten. In
dat centrale akkoord werd afgesproken dat
er geen centrale akkoorden meer zullen
zijn. Sedertdien is er een waaier aan CAO's
tot ontwikkeling gekomen, er is veel geflexi
biliseerd en er is ook steeds meer maatwerk
geleverd op het gebied van de arbeidsvoor
waarden. Meer dan voorheen wordt geke
ken naar de situatie in het bedrijf en de be
drijfstak zelf.
In zo'n ontwikkeling past natuurlijk hele
maal geen oproep van regeringszijde tot al
gemene loonmatiging. Dat heeft effect in
een centralistisch bestel, maar niet in een in
hoge mate gedecentraliseerd bestel. Daar
komt nog bij dat het in een deel van het Ne
derlands bedrijfsleven aardig voor de wind
gaat. Die bedrijven zijn over het algemeen
bereid om hun werknemers in de groeiende
winst te laten delen. Ik wil de vakbond nog
zien die een dergelijk aanbod voor zijn le
den zal laten lopen. Kortom ik verwacht een
zeer gemêleerde uitkomst van de CAO-on-
derhandelingen, met uitschieters naar bo
ven en beneden. Over de gehele linie geno
men, zullen de werknemers er in de parti
culiere sector niet slecht afkomen.
Dat plaatst het paarse kabinet direct voor
problemen. In de eerste plaats zullen de
overheidsvakbonden geen genoegen ne
men met de matigings- en kortingsoperatie
van het kabinet, waarvan de bezuinigings
voordelen reeds in het regeerakkoord zijn
ingeboekt. De overheidsvakbonden zullen
zich in dit verzet gesterkt voelen als het er
in de particuliere sector nogal feestelijk aan
Paars heeft deze patstelling overigens
voor een groot deel aan zichzelf te wijten.
Dat men op de ambtenarensalarissen wil
bezuinigingen is een legitieme politieke
doelstelling. Maar laat de invulling van die
bezuinigingen dan over aan de gedecentra
liseerde overheidswerkgevers en laat die het
vervolgens met de bonden uitzoeken. Wat
er nu gebeurd, is dat men in het regeerak
koord al heeft bepaald dat het te bezuinigen
bedrag moet worden weggesneden uit de
loon- en salarisruimte van de huidige amb
tenaren. Men had natuurlijk ook kunnen
volstaan met het aangeven van uit te trek
ken bedragen voor overheidsdiensten en
het vervolgens aan de onderhandelaars
over laten hoe dat bedrag moet worden ver
deeld over salarissen, gebouwen, goederen
en investeringsmiddelen. Dat creëert bij
voorbeeld ruimte om te besluiten je mede
werkers marktconform te belonen, maar
het wel te doen met substantieel minder
ambtenaren. Zoals je ook kunt besluiten
om het met veel en dan lager gesalarieerde
ambtenaren te doen.
De collectieve sector krijgt op die manier
net als de particuliere sector de ruimte om
flexibeler te worden en meer maatwerk te
leveren. Dat komt de producenten ten goe
de en draagt ertoe bij dat het kabinet niet in
één keer de hele ambtenarij over zich heen
krijgt. Het ouderwetse gedecentraliseerde
denken over arbeidsvoorwaardenbeleid in
de particuliere èn de collectieve sector is
dus rijp voor de rommelzolder.
CBA-voorzitter De Boer pisnijdig over kamikaze-actie kabinet
De ene hand neemt 1,6 miljard uit de kas van de arbeidsbureaus, de andere geeft 1,6 miljard aan een 40.000-banenplan.
Beide handen zitten aan het lijf van minister Melkert van sociale zaken. Rients de Boer, landelijk voorzitter van de arbeids
bureaus, ziet de humor er niet van in. Pisnijdig is hij over de kamikaze-actie van het kabinet om de arbeidsbureaus op te
blazen. FNV en CNV dreigden vorige week uit de besturen van die bureaus te stappen. De werkgevers zinspeelden daar al
eerder op. Melkert laat ondertussen niets na om het vuurtje verder op te stoken. Maar geen onvertogen woord dat over de
lippen van De Boer rolt. Een oefening in zelfbeheersing.
CBA-voorzitter Rients de Boer: een geslaagde oefening in zelfbeheersing.
kost hem ruim duizend gul
den. Althans, omgerekend naar de tarieven
die Rients de Boer hanteert in zijn tweede
baan: die van sociaal-economisch adviseur.
Zijn functie als voorzitter van het Centraal
Bureau voor de Arbeidsvoorziening (CBA)
neemt immers maar drie dagen per week in
beslag.
Menig werkloze trekt scheve ogen bij de
twee banen en bijbehorende ruime inko
mens. Ook in de Tweede Kamer worden de
wenkbrauwen gefronst. De drie ton die De
Boer ontvangt voor zijn advieswerk voor de
gemeente Rotterdam was voor de SP'er
Poppe aanleiding vragen te stellen aan mi
nister Melkert. De meewarige glimlach op
De Boers gezicht verdwijnt en maakt plaats
voor een afgemeten en duidelijk oordeel.
„Ik ben destijds gevraagd voor het CBA-
voorzitterschap. een deeltijdbaan. De af
spraak was dat ik verder geen advieswerk
zou verrichten over arbeidsmarktzaken. Dat
heeft mij al genoeg parten gespeeld. Ik krijg
het gevoel dat de actie 'Beschadig de CBA-
voorzitter' is begonnen. Mijn voorzitter
schap loopt af op 1 januari 1995. Als men
mij niet meer wil hebben, ligt daar de
kans."
Het komt niet meer goed tussen De Boer en
de politiek. Het voorstel om
'onbemiddelbare werklozen' tijdelijk elders
te stallen, het verzet tegen verplichte sa
menwerking met sociale diensten, de verlo
ren strijd tegen de opgelegde bezuinigingen
en meest recent de financiële chaos
bij de arbeidsbureaus: wat De Boer ook
doet, het is nóóit goed. Ook de vakbonden
staan inmiddels op dat standpunt.
Neem de bezuiniging voor 1995 op de ar
beidsbureaus: 100 miljoen gulden, begint
hij. Terwijl er een schriftelijke afspraak lag,
mede ondertekend door premier Kok, dat
de arbeidsbureaus volgend jaar gevrijwaard
zouden blijven van nieuwe aanslagen.
De Boer kiest zijn woorden zorgvuldig. On
betrouwbare politici kent hij niet, wel wan
kelmoedige. „We hebben een aantal keren
afspraken gemaakt over het budget, maar
die blijken niet bestand tegen de politieke
praktijk van alledag. Dan moet je je afvra
gen of deze weg nog zinvol is. Als het er op
aankomt, blijkt een overeenkomst geen
waarde te hebben."
Zijn conclusie is als een scheermes verpakt
in vloeipapier. De Boer waakt ervoor politici
openlijk tegen de schenen te trappen. Maar
de boodschap richting Tweede Kamer mag
niet worden misverstaan. De arbeidsbu
reaus laten niet met zich sollen. Zeker niet
aan de vooravond van een diepgaand ge
sprek met Melkert over hun toekomst.
De bezuiniging van 100 miljoen voor '95 is
immers niet meer dan een opstapje. Vanaf
1996 leveren de arbeidsbureaus 500 miljoen
in, een kwart van het totaalbudget. Of dat
haalbaar is? De Boer buldert: „Natuurlijk is
dat haalbaar, gewoon een kwestie van de
dienstverleninghalveren."
Maar zover is het nog niet. Melkert, De Boer
en de Tweede Kamer zoeken naar andere
TOM JANSSEN
TRWATIWÉN IS PUS Wl? Vi WlNST^
U PÊ STAAT ce WÉRKl-OZSN
13UTT
3F!DSBfMI0DEL!N6_
3IMFI1S(t(EEPWD"
oplossingen. Vooralsnog gaat De Boer ervan
uit dat de geraamde aanslag is ingegeven
door oprechte motieven. Maar overtuigend
vindt hij de argumenten niet. Laat staan dat
hij het ermee eens is.
Kabinet en Tweede Kamer spelen met vuur,
meent De Boer. Onverkort doorzetten van
de bezuiniging heeft desastreuze gevolgen.
Tienduizenden werklozen worden langdu
rig op een zijspoor gerangeerd, geld voor
scholing en gesubsidieerde banen is er
straks niet meer. Maar bovenal vreest De
Boer dat de sociale partners uit de arbeids
bureaus stappen. Werkgevers uitten dat
dreigement reeds weken geleden, FNV en
CNV sloten zich daar vorige week bij aan.
Exacte berekeningen over het effect van 500
miljoen minder heeft De Boer niet laten
maken. „Dat is niet nodig. Als de sociale
partners opstappen, valt de bodem onder
de arbeidsbureaus weg. Dat is dood- en
doodzonde. De werkloze en met name de
langdurig werkloze betaalt de tol. Als de so
ciale partners zich terugtrekken krijg je
weer de overheids-arbeidsbureaus van
vroeger. Maar het rijk en de gemeenten
kunnen geen banen regelen voor werklo
zen, die hebben geen entree tot de arbeids
markt. Voor werk heb je echt bedrijven en
bonden nodig."
Het zijn overigens niet alleen politici die De
Boer achtervolgen met verhalen over ar
beidsbureaus waar je niets aan hebt. On
dernemers en werklozen vinden elkaar in
hun kritiek op de arbeidsbemiddeling: com-
FOTO CPD ROLAND DE BRUIN
merciële uitzendbureaus spelen daar dank
baar op in.
De voorzitter haalt de schouders op. „Uit
onderzoek blijkt dat onze cliënten steeds te-
vredener zijn. Ook de resultaten zijn steeds
beter. De eerste drie kwartalen van dit jaar
hebben we al 30.000 langdurig werklozen
geplaatst tegenover 34.000 in ons beste jaar.
We stevenen af op een record."
„Misschien schiet onze eigen voorlichting
op dat punt tekort", oppert De Boer. Mis
schien willen de critici ook niets horen. Ge
pikeerd: „Ik heb de Tweede Kamer keer op
keer aangeboden om eens bij ze langs te
komen om tekst en uitleg te geven, vragen
te beantwoorden. Maar evenzovele malen is
dat aanbod afgeslagen."
Het bovenlichaam kantelt bozig naar voren.
„Neem de discussie over ons voornemen
om onbemiddelbaren tijdelijk elders onder
te brengen. Een vloedgolf van kritiek kwam
los. En dan blijkt daags voor het debat dat
de kamerleden niet eens beschikken over
het stuk waarin het staat. Al die weken heeft
men dus gereageerd op niet-gelezen stuk
ken." Langzaam zakt De Boer weer terug in
zijn stoel. „Uiteindelijk heeft de Kamer het
voorstel zonder morren aanvaard. De con
clusie is aan u. Nee, ik zeg er niets meer
DEN HAAG MARC PEEPERKORN
'T;
G.
hij
w
De nieuw gekozen Bondsdag (het Duitse
parlement) komt morgen voor het eerst
bijeen in Berlijn. Volgens de traditie mag
het oudste lid de openingsrede houden.
De gevestigde orde houdt deze keer haar
hart vast, want de 81-jarige schrijver en
rebel uit roeping Stefan Heym, afgevaar
digde namens de vroegere communisti
sche partij, de PDS, zal het woord voeren
De weg er naartoe gaat moeilijk, r
dra hij op zijn stoel zit onder de geïmprovi
seerde luifel, die elk moment onder de last
van de regen kan bezwijken, en het woord
neemt, vergeet je dat Stefan Heym 81 jaar
is. Hij is ironisch en sarcastisch: elk woord
is een schot in de roos. En daarmee wordt
op deze sombere dag in Berlijn het raadsel
vergroot. Wat zoekt Stefan Heym toch bij d
PDS, de Partij voor het Democratisch Socit
lisme? Want de PDS is niet zomaar een pai
tij, ze is de voortzetting van de SED, de
voormalige staatspartij van wijlen de DDR.
Zelfheeft hij nog geen bevredigend ant
woord op deze vraag weten te geven. Het
partijprogramma kent hij niet. Hij weet al
leen dat het 'goed' is. In interview
voor hij geld vraagt om de dakloze jeugd te
helpen, is hij meestal ongrijpbaar. Vraag:
'Wat trekt u aan in de PDS? Dat is toch een
hoogst dubieuze partij?' Antwoord: 'Mis- I
schien word ik door de verkeerde Figuren 1
gekozen, maar zij kiezen wel de goeie'.
De weg van de minste weerstand heeft
Heym nooit gezocht. Het begon in 1931, ^51
toen de joodse scholier Helmut Flieg, zijn IANP
echte naam, een anti-militaristisch gedicht'
schreef en van het gymnasium in zijn
woonplaats Chmenitz werd gestuurd. Toeri 1
in 1933 de Nazi's aan het bewind kwamen, ;^.er'
nam hij uit voorzorg de wijk, eerst naar
Praag en vervolgens, in 1935, naar deVere-' .1^
nigde Staten. Daar had hij allerlei baantjes
om zijn letterenstudie te betalen. blzi
Bij het uitbreken van de oorlog nam hij 8
dienst in het Amerikaanse leger en maakte ^on
hij propaganda-pamfletten die boven de j
Duitse stellingen werden afgeworpen. Niets
leek na de oorlog een carrière in de VS in deH?
weg te staan. Heym was met veel onder-
scheidingen teruggekeerd van de Europese een
slagvelden en zijn in 1948 verschenen oor- zaa'
logsroman The Crusaders was een groot ra.
succes.
Maar het politieke klimaat in de VS werd
hem te benauwd. Wie ook maar een beetje LUfl
linkse sympathieën had, werd een prooi scvi
voor senator Joe McCarthy, die zijn carrière P
dankte aan het 'ontmaskeren van commu-r
nisten'. In 1952 was voor Heym de maat me'
vol. Hij schreef een boze brief aan de Ame- wo<
rikaanse president, leverde zijn onderschei-izaa
dingen in en vroeg politiek asiel in de DDR.oc
De boeren- en arbeidersstaat van partijléi- j111^
der Ulbricht gold als het progressieve alter- BeK
natief voor de Bondsrepubliek, waar de 're- vab
actie' al weer regeerde. Voor veel linkse in
tellectuelen was de DDR een thuishaven.
Maar Heym mist nu eenmaal het talent om VV1'
in de pas in te lopen, al moet gezegd wor- °n
den dat hij de eerste jaren zijn uiterste best
deed.
Zijn leven in de DDR werd later een aan
eenschakeling van schermutselingen met "W"
het regime, die echter nooit tot een openlij- r
lijn
ke oorlogsverklaring hebben geleid. Schreef
Heym een roman: de censuur verbood
het bewind vervolgde hem wegens het
ontduiken van de deviezenbepalingen. Was
hij te kritisch: hij moest uit de schrijvers- DEr,
bond.
Maar toch, met al zijn kritiek ging hij eigen- j:e]
lijk nooit echt te ver. Zijn beroemdste, na- m-
tuurlijk in de DDR verboden roman Collin c[a
(1979), was dan wel een zij het late af
rekening met het stalinisme. Maar het com
munistische ideaal, uiteraard met een
.'menselijk gezicht', heeft hij nooit opgege
ven. I vr;
De revolutie van november 1989 was voor
Heym niet het begin van een nieuw tijdperlj ze
waar hij reikhalzend naar had uitgekeken. z^
Toegegeven, de DDR was een fiasco, maar mi
het 'socialisme' bleef superieur aan het 'ka- i,0
pitalisme'. Tegen deze'achtergrond is zijn ge
sympathie voor de PDS niet zo verwonder-oc
lijk. En bovendien, de PDS is vooral een
protestpartij en dat moet haar voor Heym,
de dwarsligger uit roeping, extra- aantrek-
kelijk maken.
BERLIJN PETER VAN NUUSENBURG
Klap met de hamer
I ISTANBUL
Beroepshalve breng ik nogal wat nachten op
hotelkamers door. En telkens weerverbaas ik
me erover dat er altijd wel iets scheef zit. De
lichtknoppen, de spiegel, of, ergerlijker het
plankje onder de spiegel, waardoor alles er af
schuift. Het zal wel typisch Nederlands zijn
om alles netjes recht te willen hebben. De
ieder geval de vaklui, storen zich er abso-
meeste Turken,
luut niet aan.
Het Turkse woord voor vakman is usta. De usta's die een
paar jaar geleden een deel van mijn badkamer opnieuw bete
gelden, waren me aangeraden door een kennis. Ik woonde
nog maar pas in Turkije en wist dus nog niet dat je in dit
soort zaken nooit het advies van kennissen moet volgen.
Het huis waar ik met mijn partner introk, had jarenlang leeg-
gestaan, waardoor de muren grauw en vettig waren. We
moesten vier keer witten, maar het resultaat was ernaar.
Toen kwamen de usta's. Twee kleine mannetjes met stoppel
baarden en ietwat haveloze kleren, die niet al te snugger uit
hun ogen keken.
Na het breekwerk moest er uiteraard even gepauzeerd wor
den om een sigaretje te roken. Ik kon net niet voorkomen dat
ze tevreden inhalerend hun vieze handen tegen de smettelo
ze muren zetten. Ik legde uit dat we net geschilderd hadden
en verzocht hen vriendelijk daar rekening mee te houden. Ze
knikten en gingen door met hun werk. Maar bij de volgende
sigaret, leunden ze weer net zo vrolijk tegen de witte muur
aan, waardoor die al snel bedekt was met een patroon van
zwarte handafdrukken. Wat ik ook nog niet wist, is dat je us
ta's geen moment alleen moet laten.
Omdat ik dacht dat het vervelend zou zijn als ik hen voortdu
rend op de vingers stond te kijken, stak ik alleen zo af en toe
mijn hoofd om de deur van de badkamer. Tot ik zag dat van
of een stuk glazuur ontbrak, sommigen zelfs middendoor wa
ren gebroken. Dat gebeurde omdat ze de tegels met een ha
mer in de cement tikten. Ik vroeg of ze die beschadigde tegels
wilden vervangen. „Maar die breken ook, het kan niet an
ders", zeiden ze verontwaardigd. Om hun gelijk kracht bij te
zetten, sloegen ze een nieuwe tegel tegen de muur en, inder
daad, die brak. j
Nu ben ik zelf nogal handig in klussen, dus ik legde hen uit j
dat als je de tegels met de houten steel van de hamer op hun
plaats drukt, ze heel blijven. Dat was aan dovemansoren ge
richt. Mijn.Turks was destijds nog niet zo vloeiend, dus, naïef
als ik was, geloofdè ik dat ze me niet begrepen.
Op een gegeven moment ontdekten ze de weegschaal. Om
beurten gingen ze er op staan, keer op keer, ze vonden het
reuze interessant. Ik dacht, ach, die hebben ze zelf niet in
huis, laat ze maar. Tot ik een van hen erop betrapte dat hij er
met een enorme klap bovenop sprong. Toen haalde ik hem
toch maar weg. Maar het was te laat. Het wijzertje zat vast op
120 kilo en bleef daar.
Die avond heb ik gezworen om nooit meer een usta ook
maar een voet over de drempel te laten zetten. Ja, het is waar,
om mij een plezier te doen, hadden ze de ontbrekende stuk
ken glazuur aangesmeerd met uitte cement, waardoor die
niet meer zo opvielen, de tegels waren tenslotte ook wit.
Maar de voegen zijn allemaal verschillend van breedte, de
grootste is twee centimeter, ik heb het nagemeten.
De cement vergeelde al gauw, waardoor hij wel opviel. Deze
zomer heb ik dan ook alle tegels, en voegen geschilderd, 't Is
niet echt mooi, maar het ziet er in ieder geval een stuk netter
CORRESPONDENT