Diana moet gewoon terug
naar haar echtgenoot
IIERNKWLIF
'Wij zijn het volk' werd 'Wij zijn één volk'
Feiten &Meningen
Nuis moet gewoon
maar opstappen
DINSDAG 8 NOVEMBER 1994
NIEUWSANALYSE
Oh, wat konden ze, met een glas bier in de
hand, genieten van hun visioen. Een 'paar
se coalitie' zonder die verfoeide christen
democraten en met hun eigen D66 in de
sleutelrol. Toen de Democraten deze zomer
tot het kabinet-Kok toetraden, werd de jon
gensdroom van Hans van Mierlo werkelijk
heid.
Maar nu de inwerkperiode op zijn eind
loopt, blijkt de werkelijkheid grilliger dan
gedacht. De verborgen gebreken van het re
geerakkoord, vooral waar het gaat om de
bezuinigingen op defensie en onderwijs,
zijn onverwacht groot. En de D66-bewinds-
lieden Nuis en Van Mierlo zijn daarmee als
eersten in de knoei geraakt.
De lotgevallen van drs. Aad Nuis, de D66-
staatssecretaris op Onderwijs, zijn een
schoolvoorbeeld van een politiek Eigen
Schuld, Dikke Bult. Deze onderwijs- en cul
tuurspecialist van de Democraten, baarde
deze zomer opzien met zijn voorstel de
vierjarige universitaire studies tot drie jaar
in tekorten.
Zijn verdediging van de ingreep, de zo
veelste reorganisatie van het Hoger Onder
wijs in vijftien jaar, was opmerkelijk. Terwijl
de universiteiten moord en brand
schreeuwden over de overval, die in geen
enkel verkiezingsprogramma was aange
kondigd, creëerde Nuis zijn eigen 'maat
schappelijk draagvlak'. Gedurende de brie
send hete zomer had hij namelijk wel eens
op een terrasje bier zitten drinken mét wat
studenten, en die hadden Nuis verzekerd
dat zijn plan zo gek nog niet was.
Als beloning voor zijn creativiteit en ja
renlange inzet voor de partij kreeg Nuis bij
de verdeling van de kabinetsposten de taak
toebedeeld zijn eigen plannen ook uit te
voeren. De paarse rekenmeesters noteerden
het Hoger Onderwijs al vast voor een bezui
niging van een half miljard in hun boeken.
Studiecommissies togen aan het wefk.
Drie maanden later blijkt de staatssecre
taris die uitkomsten van studies niet af te
wachten. Hij blijkt nog eens te hebben na
gedacht. En nu de terrassen wegens
herfstweer gesloten zijn, is hij tot de conclu
sie gekomen dat dat half miljard bezuini
gingen toch niet haalbaar is. Hij meldde het
vorige week zo doodgemoedereerd, dat nie
mand zich afvroeg hoe het nu gesteld is met
de politieke geloofwaardigheid van de
staatssecretaris. Toch is dat niet onbelang
rijk voor een partij als D66, die bestuurlijke
helderheid zo hoog in het vaandel heeft
staan.
De vraag stellen is hem beantwoorden:
Nuis en D66 hebben tijdens de formatie
broddelwerk afgeleverd, en het zou de
staatssecretaris sieren als hij daar de conse
quentie uit zou trekken. De bestuurlijke
moraal van D66 is ermee gediend wanneer
politici die gouden bergen beloven en enkel
muizenissen baren, gewoon opstappen.
Nuis' redding is dat hij zich in het goede
gezelschap van zijn partijbaas Hans van
Mierlo bevindt. Die tekende als onderhan
delaar bij de formatie namens zijn partij
voor een nieuwe ronde van straffe bezuini
gingen op het leger in de orde van grootte
van 900 miljoen gulden. De WD'er Joris
Voorhoeve kreeg de ondankbare taak dat
bedrag bijeen te sprokkelen.
Ook dat deel van het regeerakkoord blijkt
vol verborgen gebreken te zitten: Voorhoe
ve lijkt nauwelijks te slagen in zijn op
dracht, maar geen nood, hij kan op D66 re
kenen. Van Mierlo blijkt namelijk bij nader
inzien ook 'in sterke mate te betwijfelen' of
de bezuiniging waar hij voor tekende wel
uitvoerbaar is.
Het tekent de haast en het gemak waar
mee aan het slot van de paarse formatie af
spraken zijn gemaakt. De onderhandelaars
moeten nu de hindernissen waar ze deze
zomer zo soepeitjes langs gleden, alsnog
slechten. D66 zou daarbij als bruggenbou
wer kunnen fungeren tussen de paarse po
len van PvdA en WD. Maar die rol speelt de
partij niet.
Dat zegt iets over de gemoedstoestand
van D66. 'Terwijl een nieuwe generatie De
mocraten, met mensen als minister Sorg-
drager (justitie) en Wijers (economische za
ken) voortvarend te werk gaat, zoeken oud
gedienden als Van Mierlo en Nuis op de tast
hun weg. Jarenlang hebben ze, met hun
fraaie betogen, doorspekt met intellectuele
twijfels, 'oppositie voor het centrum-linkse
kabinet' Lubbers-Kok gevoerd. Die spagaat
heeft D66 bij de verkiezingen geen windeie
ren gelegd. Nu het op bestuurlijke compro
missen en daden aankomt, blijkt het echter
moeilijk om stevig rechtop te staan.
THE INDEPENDENT
Lady Di verloor haar persoonlijke vrijheid toen ze Charles huwde
Bijzonder rijke, geta
lenteerde of mooie
mensen zijn aan de
zelfde emoties onder
hevig als gewone ster
velingen. Prinses Dia
na leeft dan misschien
in Kensington Palace
met een schare be
dienden en een enor
me garderobe, maar
achter deze facade
schuilt een gewone
vrouw die het maar
moeilijk kan verkrop
pen dat haar man een
verhouding heeft met
iemand anders. Het
enige verschil is de
grotere publieke ver
nedering waaraan
Diana blootstaat.
De depressiviteit, de vraatzucht, de tranen,
de wanhoopsdaden en de wraakzucht
het zijn allemaal bekende reacties. Niets
brengt mensen zo uit het lood als een ge
strand huwelijk, maar dat wil nog niet zeg
gen dat juist Lady Di onze bijzondere sym
pathie verdient.
Diana is echter niet alleen een bedrogen
vrouw, ze is tevens de echtgenote en moe
der van de twee volgende Britse koningen.
Als het Britse koningshuis tenminste over
leeft, iets dat prinses Di uit alle macht lijkt
te willen voorkomen. Maar zolang er een
monarchie is, blijft Diana's situatie bijzon
der en heeft het publiek het recht zich een
kritisch oordeel aan te meten over de nieu
we ondiullingen in Diana: Her New Life
(Diana, haar nieuwe leven), het tweede
boek van Andrew Morton over Diana's le-
r
WIM STEVENHAGEN
De informatie in het boek is zogenaamd af
komstig van een hechte vriendenkring rond
Diana, maar waarschijnlijk is Morton niets
meer of minder dan een spreekbuis van de
prinses. In dit tweede boek treedt een jonge
vrouw voor het voetlicht die zó verward en
giftig is, dat ze haast gestoord lijkt.
Als ze echt heeft gezegd: „Jullie zijn nog niet
van me af, maak je borst maar nat", begeeft
ze zich op het niveau van een soap-serie.
Als ze de koninklijke familie echt als een 'le-
prozenkolonie' beschouwt, is haar imago
van 'minzame prinses' voorgoed ontkracht.
Geen enkele moeder zou zich in dergelijke
termen over de bloedverwanten van haar
kinderen moeten uitlaten.
En als ze echt gelooft dat ze in een vorig le
ven een non was en dat ze met de hulp van
bevriende spiritualisten in contact kan tre
den met overleden vrienden, zoals haar
voormalige lijfwacht, moeten we de nodige
vraagtekens zetten bij haar geestestoestand.
Niemand heeft ooit beweerd dat prinses Di
overdreven intelligent is, maar dat gaf niets.
Ze kon zich uitstekend redden. Hoewel
Alexandra, de vorige prinses van Wales en
de echtgenote van Edward VII, het verstand
van een porseleinen pop had, werd ook zij
door het volk op handen gedragen vanwege
haar jeugdige schoonheid en tere, sympa
thieke uitstraling. Maar in tegenstelling tot
Diana begreep Alexandra feilloos wat haar
publieke rol vereiste. Ze kreeg veel meer
vernederingen te verwerken dan Diana in
de vorm van een hele reeks maitresses
van Lillie Langtry via Daisy, de gravin van
Het tot op heden laatste boek v
Warwick, tot de statige Mrs. Keppel (de
overgrootmoeder van Camilla Parker Bow
les, de maïtresse van prins Charles). Maar
Alexandra was verstandig en discreet ge
noeg om de vuile was niet buiten te han
gen, waardoor ze alleen maar hoger steeg i
de achting van het Britse volk.
Diana uit de school klapt over haar huwelijksleven.
FOTO ANP
Sommigen zijn van mening dat in het hui
dige feministische klimaat niet van prinses
Diana mag worden verwacht dat ze eenzelf
de huwelijkse volgzaamheid betracht. On
zin! Ze dankt haar status van beroemdheid
zuiver en alleen aan haar positie als vrouw
van de Britse kroonprins en moeder van
zijn kinderen. Er is geen enkele sprake van
een door hard werken veroverde zelfstan
digheid, noch financieel noch op het per
soonlijke vlak.
Prinses Di is juist het tegendeel van een 'be
vrijde' feministe. Een vrouw die vol trots be
weert dat ze niet weet hoe ze een openbare
telefoon moet gebruiken, is zo hulpeloos en
afhankelijk als maar kan. Nee, de harde rea
liteit is dat ze tot de huisraad van haar man
en van het Britse volk behoorde. En zolang
dit haar paste, genoot ze er met volle teu
gen van. Ze werd door het publiek aanbe
den. maar alleen omdat ze deel uitmaakte
van de koninklijke familie. Natuurlijk hiel
pen haar jeugd en uiterlijk een handje mee,
maar deze kwaliteiten waren niet haar ei
gen verdienste.
Het enige werkelijk 'nieuwe' in Diana's le
ven is dat ze zich niet langer geborgen weet
in de koninklijke familie en dat ze nu haar
beroemdheid gebruikt om in de publieke
arena de strijd aan te binden met prins
Charles. Geen fraai spektakel, waarmee ze
bovendien haar eigen imago als tere, min
zame vrouw ondergraaft.
Nu heeft ze blijkbaar te kennen gegeven dat
ze uiteindelijk zo'n 40 miljoen gulden aan
de scheiding wil overhouden en dat ze op
nieuw hoopt te trouwen. Ze wil meer kinde
ren krijgen en bovenal de op één na popu
lairste vrouw ter wereld blijven, na moeder
Teresa. Een mate van zelf-overschatting die
ieder voorstellingsvermogen te boven gaat.
„Wat moet ik doen?", vraagt prinses Diana
voortdurend aan de mensen om haar heen,
soms zelfs aan oppervlakkige kennissen.
Welnu, misschien moet ze eens overwegen
een van innerlijke kracht getuigende poging
te doen om haar huwelijk te redden, alleen
al voor de kinderen. Ze kan lering trekken
uit de misère van de afgelopen twee jaar en
tot het besef komen dat persoonlijke vrij
heid niet meer voor haar is weggelegd sinds
de dag waarop ze prins Charles huwde. En
wie weet? Misschien ontstaat er met de ja
ren een band van echte affectie en harmo-
VERTAUNG: MARGREET HESLINGA
Verkiezingsstrijd
Sri Lanka spitst
zich toe op weduwen
Met de herinnering aan de bloedige aan
slag op presidentskandidaat Gamini Dis-
sanayake nog vers in het geheugen, gaan
de Srilankanen morgen naar de stembus.
Behalve Dissanayake kwamen vorige
maand nog 56 mensen om bij aanslagen
die aan separatistische Tamils worden toe
geschreven.
De vrees voor nieuwe aanslagen heerst al
om en heeft het animo om de straat op te
gaan en campagne te voeren danig be
koeld. Niettemin woonden meer dan
100.000 mensen de begrafenisceremonie
bij. Onder hen Srima Dissanayake, de we
duwe van de politicus. Naar wat in Azië
langzamerhand traditie is geworden, treedt
zij als weduwe in de voetsporen van haar
vermoorde echtgenoot. De UNP schoof
haar naar voren als opvolger van de zitten
de president, partijgenoot Wijetunga.
De UNP was zeventien jaar aan de macht,
maar werd in augustus bij de algemene
verkiezingen naar de oppositiebanken ver
dreven. De UNP hoopt met sympa-
thiestemmen voor de 50-jarige Srima het
presidentschap te behouden. Waarnemers
schatten haar kansen echter niet hoog in.
De strijd om het presidentschap wordt
vooral een gevecht tussen weduwen van
vermoorde politici. Premier Chandrika
Bandaranaike-Kumaratunga is Dis-
sanayakes grootste rivaal en ook weduwe.
Haar echtgenoot, Viyaya Kumaratunga,
werd in 1988 vermoord.
Behalve het feit dat ze weduwen zijn van
vermoorde politici, is er nog een overeen
komst tussen de kemphanen. Beider echt
genoten werden vermoord wegens de Ta-
milkwestie, zij het om verschillende rede
nen. Chandrikas man werd door radicale
Singalezen gedood, omdat hij voor onder
handelingen was met de Tijgers voor de
Bevrijding van Tamil Eelam (LTTE), die
voor een onafhankelijke staat vechten. Dis
sanayake werd vermoord omdat hij juist te
gen vredesbesprekingen was.
De Tamilkwestie vormt tevens het grote
verschil tussen de UNP van Dissanayake en
de PA van Chandrika. De UNP is, evenals
het leger, fel gekant tegen vredesbesprekin
gen. Chandrika won in augustus de verkie
zingen juist wegens haar belofte met de Tij
gers om de tafel te gaan zitten. Zij ziet over
leg als enige mogelijkheid om een einde te
maken aan de elf jaar oude burgeroorlog
die aan zeker dertigduizend mensen het le
ven heeft gekost.
Waarnemers verwachten dat Bandaranai
ke-Kumaratunga als winnares uit de bus
komt. Als dat het geval is, verschijnt er een
derde weduwe op het toneel. Chandrika
heeft al laten weten dat als zij wint, haar
78-jarige moeder, ex-premier Sirimavo
Bandaranaike, president wordt. Sirimavo is
de weduwe van Solomon Bandaranaike, de
Srilankaanse premier die in 1958 werd ver
moord.
Sirimavo volgde toen haar man op, waar
door zij 's werelds eerste vrouwelijke pre
mier werd. Nu lijkt het erop dat zij de eer
ste vrouwelijke president van Sri Lanka
wordt, zij het dat het vooral een ceremo
niële functie wordt.
Bandaranaike-Kumaratunga wil het presi
dentschap uiterlijk volgend jaar ontdoen
van zijn uitvoerende taken en er een cere
moniële functie van maken. Momenteel zit
Sirimavo als minister zonder portefeuille en
adviseur in het kabinet van haar dochter.
Als de plannetjes van deze telgen uit een
oud aristocratisch geslacht doorgaan, lijkt
de Bandaranaike-dynastie gevestigd.
Berlijnse Muur was kwestie van zelfbehoud voor DDR
Leden van de vereniging Nederland-DDR zaten op 9 no
vember 1989 treurend voor de televisie. Nu de Berlijnse
Muur was gevallen, vreesden de idealisten een spoedige
ondergang van het 'betere' Duitsland. De toenmalige Ne
derlandse ambassadeur in de DDR, Egbert Jacobs, stortte
zich in het Berlijnse feestgedruis. Bij hem geen angst voor
een nieuw Groot-Duitsland.
„Als de Muur niet was opengegaan, had Oost-Duitsland
kunnen blijven bestaan", meent Frans Uijen, die vijftien
jaar vice-voorzitter was van de inmiddels opgeheven ver
eniging Nederland-DDR. „Op den duur waren de gesloten
grenzen wellicht overbodig geworden. Maar om dat te be
reiken, hadden vooral de Westduitse politici hun houding
jegens Oost-Duitsland moeten wijzigen. Bonn erkende bij
voorbeeld het DDR-staatsburgerschap niet, een onmoge
lijke situatie!"
Uijen praat vijf jaar na dato nog vrij afwijzend over de
opening van de Oostduitse grenzen. Het voormalig Eer-
ste-Kamerlid van de PvdA toont begrip voor de bouw van
de Muur: „Het was een kwestie van zelfbehoud. Met de
afsluiting van de grens in 1961 voorkwam het Oostduitse
regime een verdere leegloop van de DDR. Goedopgeleide
jongeren ontvluchtten massaal het land. Als de machtheb
bers niet hadden ingegrepen, was het land leeggelopen."
Vier jaar na de onvermijdelijke opheffing van de vereni
ging Nederland-DDR, probeert Uijen met terugwerkende
kracht zijn lidmaatschap een nieuwe inhoud te geven. Hij
spreekt niet meer over de 'verworvenheden' van de com
munistische maatschappij, over de voorbeeldfunctie van
het 'andere' Duitsland. Op zoek naar een rechtvaardiging
voor zijn bemoeienissen met de DDR, grijpt hij terug op
de wijdverbreide angst voor een nieuwe Duitse poging om
Europa te overheersen. Geen nazi's meer, geen Derde We
reldoorlog, is het motto.
„Ik ben lid geworden om het bestaansrecht van de socia
listische republiek te onderstrepen en op die manier twee
kleinere Duitslanden te behouden. De vereniging wilde
met haar Oostduitse contacten begrip kweken voor het
andere Duitsland, zodat Nederland het niet meer als vij
and zoudèn beschouwen," zegt Uijen. „Dat de bevolking
van het voormalige DDR het nu slecht heeft, is jammer.
Maar veel erger is het dat er weer een groot Duitsland is.
Ik zal het niet meer meemaken, maar de kans is aanzien
lijk dat het land zich losweekt uit de Westeuropese sa
menwerking en zijn eigen gang gaat."
De 67-jarige Uijen wil nauwelijks iets loslaten over zijn
herinneringen aan de dag dat de Muur viel. Hij vernam
van de historische gebeurtenis op de televisie. „Dit is het
einde", wist hij. De behoefte om met de Oostduitsers feest
te vieren, had hij niet.
Oud-ambassadeur Egbert Jacobs kijkt daarentegen met
veel plezier teriig op de 9de november 1989. De hele
nacht trok hij met een deinende, uitgelaten menigte door
'Oost' en 'West' gebroederlijk bijeen op de Muur.
Berlijn. De diplomaat wilde met zijn auto naar de Bran
denburger Tor, hèt symbool van de Duitse deling en een
wording. Maar nog geen honderdvijftig meter van zijn
huis strandde hij in een mensenmassa die voor de eerste
keer op weg was naar de grensovergang Bomholmer
Strasse.
„De 9de november 1989 was het einde van een periode,
dat was duidelijk. Ik hield al enigszins rekening met het
einde van mijn ambassadeurschap in de DDR. Maar dat
de ontwikkelingen zo snel zouden gaan, verrastte ieder-
De eerste weken van november discussieerden de Oost
duitsers nog over zelfstandige hervormingen. Ideeën voor
een derde, socialistische weg tussen kapitalisme en com
munisme wisselden elkaar af met suggesties voor een li
berale, pluriforme maatschappij. „Plotsklaps was er een
omslag bij de bevolking", herinnert Jacobs zich. „De
spreuk 'wij zijn het volk' werd geleidelijk overstemd door
de leus 'wij zijn één volk'. Ineens was er een brede stro
ming in de maatschappij die zich uitsprak voor de een
wording met de Bondsrepubliek. Opeens kon het allemaal
niet snel genoeg meer."
In december 1989 had Jacobs een kort onderhoud met de
Oostduitser Stefan Heym, de bekende schrijver en dissi
dent die bij de Duitse verkiezingen vorige maand recht
streeks gekozen is voor het Bonner parlement. De ambas
sadeur sprak de auteur aan op diens problemen met een
eventuele eenwording. „Ach", zei Heym volgens Jacobs.
„Je bent nog veel te jong om te weten wat er allemaal voor
bezwaren bestaan."
De 49-jarige diplomaat, inmiddels werkzaam in Wenen,
vindt de vrees voor een overheersend Groot-Duitsland on
nodig. „Ik denk dat het land in de voorzienbare toekomst
niet ten prooi zal vallen aan extreme politieke bewegin
gen. Bonn gebruikt zijn macht heel verantwoordelijk. Wat
betreft de Duitse rol in de Europese integratie kunnen we
heel tevreden zijn."
Wat begon met de val van de Muur als „randverschijnsel
van een in elkaar stortend systeem eindigde met de
Duitse eenwording op 3 oktober 1990. Een dag daarvoor
kon Jacobs de deur van de Oostduitse ambassade voor de
laatste keer achter zich dichttrekken. „Ik ben op het hoog
tepunt van het feest weggegaan."
DEN HAAG ROBERT BLOEMEN