Prietpraat die helaas serieus is
Meer minnaars dan hemden
'Paniek over XTC is niet nodig'
Boeken
Peentjes zweten om Elizabeth
Elsschot twee keer beschreven
DONDERDAG 3 NOVEMBER 1994
24
THRILLERS
RECENSIE ARNO RUITENBEEK
Paul Mann, De jacht op The Britannia.
Uitgeverij Centerhoek, 39,90.
Paul Mann levert knap werk af
met De jacht op The Britannia.
De kaping van het jacht van de
Britse vorstin zij en haar man
zijn aan boord door Noord-
ierse en Palestijnse terroristen
levert bloedstollènde momen
ten op. De spanning zakt hal
verwege deze thriller even weg,
Met de eerste werken van
Mensje van Keulen had ik een
beetje moeite. Haar debuut was
knap, maar 'Allemaal tranen'?,
hei milieu en de mensen die ze
beschreef, het uitzichtsloze be
staan van bekrompen, vaak ge
degenereerde, elkaar pestende
kleinburgerlijke lieden stootte
me af. De lucht van afgekookte
kool en gootsteenkastjes, de in
tense treurigheid van oninteres
sante mislukkende relaties en
levens - moest je je daar nu mee
bezighouden wanneer je zo uit
stekend schreef als Mensje van
Keulen?
Toen ik haar in 1974 persoon
lijk leerde kennen was ik nog
verbaasder. Een briljante, knap
pe vrouw, uiterlijk half engel,
half heks, waarom schreef die
over zulke krengen en trutten?
Ik vroeg het haar vlakaf. ,,lk
houd zoveel van die mensen".
Haar intonatie overtuigde me.
Het was als een sleutel, ik herlas
haar boeken, waardeerde ze
Geleidelijk is Mensje van Keu
len echter minder verzorgd
gaan schrijven, steed vaker kwa
men banale formuleringen, en
erger: platvloerse overwegingen
in de definitieve tekst terecht.
Haar kinderboeken kon ik hele
maal niet waarderen. En nu
moet het hoge woord eruit: De
rode strik, dat als genre-aandui
ding 'roman' meekreeg, lijkt
voor driekwart op een heel ver
als Mann de politieke strijd in
het Verenigd Koninkrijk en de
Ierse demonstraties beschrijft,
maar door de bevrijdingsactie
wordt die kleine misser meer
dan hersteld.
De start is meteen goed ge
troffen. Koningin Elizabeth en
prins Philip hebben hun bezoek
velend kinderboek (tot in de ti
tel toe!), verandert dan in een
absurd, ondoordacht gruwel
sprookje, en het laat je verbijs
terd achter. Wat daar nog over
te zeggen?
Hoofdpersonen zijn twee zus
jes, Maria en Bee Talberg, die
aan het slot twaalf en tien jaar
oud zijn. Hun vader is met on
bekende bestemming verdwe
nen, ze wonen bij hun moeder
Marie, een vrouw die als werk
ster met moeite het hoofd bo
ven water kan houden in zo'n
typische Mensje van Keulen-
buurt - misere troef. Een straat
vol klunzige volwassenen en
een school vol nare kinderen
die elkaar treiteren, vieze spelle
tjes doen en vie2e praatjes ver
kopen. Er wordt ons niets be
spaard in deze 'roman', bladzij
den vol poep en pies en andere
zouteloze flauwekul. De stijl is
ook veel minder goed dan we
van deze schrijfster gewend
zijn.
Handeltje
Op een avond krijgt Maria in de
gaten dat er 's avonds een man
bij haar moeder op bezoek
komt. Die bezoeken herhalen
zich. Het blijkt een wat ouder
familielid van hun vader te zijn,
een grove, onsmakelijke kerel
die een handeltje in dierenbe
nodigdheden drijft en ook nog
wat duistere praktijken uitoe
fent. Hij wordt de minnaar van
hun moeder1, ze moeten hem
'Oom Leen' noemen, maar
aan Saudi-Arabië afgerond. De
streng beveiligde Britannia kan
zo de haven van Djedda uitva
ren, maar dan valt geholpen
door 'slapers van het Palestijnse
Volksfront (en niet Populaire
Front, zoals de vertaler zegt)
een nietsontziende bende zee
rovers van de IRA binnen. Hun
spreken stiekem over hem als
over 'de Beestenman'. Ze haten
hem steeds feller. De meisjes
hebben er al meermaals over
gesproken dat ze de Beesten
man willen vermoorden.
hoofdman Eddie Doyle, die la
ter aan boord stapt, is een
wraakzuchtige ex-marinier.
Lange tijd weten de Brit Colin
Lynch en zijn Amerikaanse col
lega Red Bonner, leden van eli
tetroepen, niet dat zij een
hoofdrol zullen spelen in het
drama. Op het gekaapte schip
Even heb je hoop dat het als
een mislukte grap bedoeld is,
maar nee, de prietpraat in een
inrichting waarme de roman
begint en eindigt (Bee, de jong
ste, heeft een ernstige shock op
doen de SAS-medewerkers John
Gault en Judy Stone hun best
om de kapers te dwarsbomen,
maar veel succes hebben ze
niet. De criminelen doden, zon
der te blikken of te blozen, en
kele gijzelaars. In Londen zwe
ten de Britse premier, het kabi
net en het parlement peentjes:
moeten ze ingaan op de eis van
de kapers en alle troepen uit
Noord-Ierland terugtrekken?
Moet de koningin worden opge
offerd?
gelopen en kan niet meer pra
ten) is serieus bedoeld. Geen
boek om aan te bevelen.
Mensje van Keulen, De rode
strik. Uitgeverij Atlas, 32,50.
Erica van Beek, Twee vrouwen
en een-jas. Spannend en ont
roerend boek van schrijfster uit
Nieuwegein. Ze begon twee jaar
geleden aan een zoektocht naar
haar in Auschwitz omgebrachte
moeder en doet van die zoek
tocht verslag in de vorm van
dagboeken. Uitgeverij
Kwadraat, 24,50.
Val Archer, Een mandvol ap
pels. Een mandvol bosvruch
ten. Twee boeken met recepten,
aquarellen en tuintips. Uitgeve
rij Becht, 22,50 per boek.
Marc Eliot, Walt Disney. Bio
grafie waarin Hollywoods groot
ste kindervriend en 's werelds
beroemdste animator in een
minder gunstig licht komt te
staan. Uitgeverij Arena, Platina
paperback, 39,90.
Ciska Dresselhuys Jacque
line Wesselius, Vrouwentroost
Hartverwarmende verhalen
gedichten. Korte interviews met
vrouwen, onder meer Renate
Dorrestein, Christien Brinkgre-
ve, Heieen Dupuis en Hella
Haasse over hun favoriete
'troostboek', en de betreffende
teksten. Uitgeverij Nijgh Van
Ditmar, 15,00.
Roland Arnoud, De Spaak.
Debuutroman van Antwerpe
naar over een eenzame fietser.
Uitg. Uitgeverij Van Gennep,
24,50.
Thea Beekman, De doge-ring
van Venetië. Jeugdroman over
een novice in een klein, arm
klooster in de Kempen. Uitgeve
rij Lemniscaat, 28,50.
Koos van Zomeren, Het eeu
wige leven. Bundeling van zijn
dagelijkse columns in NCR-
Handelsblad. Uitgeverij Arbei
derspers, 29,90.
Yuri B. Shvets, Mijn jaren als
spion bij de KGB in Washing
ton. Ex-kolonel vertelt hoe de
KGB in de hoogste regerings
kringen in Washington wist te
infiltreren en hoe deze spiona-
ge-activiteiten een dramatische
wending gaven aan de wereld
geschiedenis. Uitgeverij Bzztöh,
ƒ34,50.
Cecile Pineda, De liefdesko
ningin van de Amazone. Ma-
gisch-realistisch verhaal over
een vrijgevochten Peruaanse
vrouw die furore maakt in een
bordeel. Uitgeverij Arene,
39,50.
Andrew Morton, Diana -
Haar nieuwe leven. Het gekon
kel aan het hof en hoe 'Di' zich
daarvan wist los te vechten, de
mannen in haar.leven, haar kin
deren, het komt allemaal aan
bod. Morton schreef eerder
Diana - Haar eigen verhaal. Uit
geverij Bzztóh, 39,50.
Erik Tijman, Jan Scheirs en
Dick Zweers, De standerdmo
len. Bouw, geschiedenis, ver
schijningsvormen en bedie-
ningswijze van Nederlands oud
ste windmolentype. Geïllu
streerd. Uitgeverij Matrijs,
49,95.
Nieuwe roman Mensje van Keulen als een kinderboek vol gruwelen
Mensje van Keulen (48) werd in de jaren zeventig be
roemd met verhalen en romans. Haar debuut Bleekers
zomer (1972) was direct een succes. Ook Allemaal tranen
en Van Lieverlede werden haast unaniem enthousiast be
groet, zowel door de kritiek als door de lezers. Na wat
mengelwerk volgden in 1982 en 1983 de roman Overspel.,
de verhalenbundel De Ketting en verder voornamelijk
kinderboeken. De kritiek wordt minder lovend en bereikt
een dieptepunt bij het verschijnen van de grote roman
Engelbert. Ik vrees dat de reacties op De rode strik niet
veel beter zullen uitvallen, zelfs een trouwe paladijn als ik
kan er geen gunstig woord over zeggen.
Van Keulen: Half engel, half heks. Waarom schrijft ze over zulke trutten en krengen? archieffoto anefo
RECENSIE NICO KEUNING
t, Willem Elsschot, Tussen droom en daad Uitgevery
>0 Ida De Ridder, Willem Elsschot, mijn vader. Nijgh
Van Ditmar, 27,50.
Surmont blundert en dochter Ida blijft nuchter
Borms was enkel gebaseerd op de waardering
voor de rol die Borms gespeeld had voor en tij
dens de Eerste Wereldoorlog iii de strijd voor de
erkenning in België van het Nederlands als een
volwaardige taal.'
Het Borms-gedicht vormde het tweede literaire
debacle in Elsschots schrijversleven. De eerste li
teraire teleurstelling was de slechte ontvangst van
Lijmen (1923). Het is deze teleurstelling die Els
schot literair tien jaar deed zwijgen. Ida De Rid
der toont aan dat de eerstvolgende roman Kaas
(1933) over Elsschots mislukking in de literatuur
gaat. Kaas staat voor literatuur. Bij De Ridder
thuis op zolder stonden hoge stapels van het
boek Lijmen.
Deze miskenning die hij ervoer als mislukking
moet Elsschot diep geraakt hebben. Thuis werd
er nooit over de schrijver Elsschot gesproken. Het
zakenleven van reclameman Alfons De Ridder
liep voorspoedig. Zijn dubbelleven wist hij zo
goed te scheiden dat dochter Ida er pas op het ly
ceum min of meer bij toeval achter kwam dat
Willem Elsschot haar vader was. Met het verschij
nen van Kimskwam er een einde aan de jarenlan
ge mystificatie: 'Wij kregen allemaal eéri exem
plaar en vanaf dat moment was vader een schrij
ver die vijf romans op zijn naam had staan.'
Ida De Ridder openbaart nuchter, kort, onver
bloemd maar met weemoedig mededogen hoe
streng deze twee personen van elkaar werden ge
scheiden. Hoe aardig vader vroeger was en hoe
nors, later. Tevens onthult zij nieuwe feiten die
Elsschot in zijn Fictie verwerkte.
Naast dit aangrijpend portret dat Ida De Ridder
van haar vader geeft, levert de biografie van Sur
mont de ontbrekende plaatjes.
De biografie van Willem Elsschot, Tassen droom
en daad, geschreven door Jean Surmont 1s een
wonderlijke compositie van leven en werk van de
man die achter het pseudoniem van Elsschot
schuilging: Alfons De Ridder (in België worden
voorvoegsels bij een naam met een hoofdletters
geschreven).
Van de hak op de tak springt Surmont door het
oeuvre van Elsschot, citeert, plukt willekeurig tuil
tjes proza uit de meest uiteenlopende secundaire
literatuur, waagt zich aan dubieuze interpretaties
en stapelt de ene blunder op de andere als het
gaat om de juiste feiten uit het leven van Elsschot.
Alsof het afgelopen jaar de biografie in brieven
van Vic van de Reijt nooit is verschenen.
Over het beruchte Borms-gedicht, dat Elsschot
schreef uit verontwaardiging over de wegens
landverraad in 1946 gefusilleerde 68-jarige katho
lieke fascist August Borms, zegt Surmont niet
meer dan dat publikatie ervan in de rechtse satiri
sche Rommelpot nooit met Elsschots goedkeu
ring zou hebben plaatsgevonden, omdat de gepu
bliceerde versie veel korter is dan het origineel.
Ida De Ridder (1918), de jongste dochter van
Alfons De Ridder, toont in haar monografie aan
wat de essentie van het Borms-gedicht is en hoe
onterecht het was dat haar vader door dit gedicht
door zijn literaire tijdgenoten in alle toonaarden a
la Céline werd veroordeeld en buiten de literatuur
werd geplaatst: 'De sympathie van Elsschot voor
Marco Barelds maakt eerste foto/tekstboek over house-party's
In korte tijd is de house-party
het drukst bezochte feest van
Nederland geworden. Met bus
sen vol komen ook bezoekers
uit Duitsland, Frankrijk en En
geland op de rage af. Ze zoeken
,,het plezier, de sfeer, het dan
sen en de muziek die nergens
beter klinkt dan op zo'n groot
festijn", schrijft Marco Barelds
in 'House-party, the Answer',
Nederlands eerste foto/tekst
boek op dit gebied. De 23-jarige
Zutphenaar bezocht twee jaar
lang house-parties door heel
het land. Gaandeweg ontdekte
hij dat er nergens een 'naslag
werk' over het fenomeen 'Hou
se' bestond dus schreef hij het
zelf. Van het boek is inmiddels
ook een Belgische en Duitse uit
gave verschenen.
Met zijn boek wil hij meer be
grip kweken voor de 'hippies
van de jaren negentig': de vra
gen van angstige ouders en ver
ontruste gemeentebesturen hel
pen oplossen, de 'vaak negatie
ve publiciteit' nuanceren, de
'indianenverhalen' bestrijden
over het gebruik van drugs, en
dan vooral de 'modedrug' XTC.
Barelds: „Die associatie met
XTC is op zich terecht, maar
daarom hoef je niet meteen in
paniek te raken. De gevaren of
ongelukken worden in de pers
vaak zwaar overdreven. XTC is
niet verslavend, je krijgt er geen
bijverschijnselen van. Ik noem
het een uithoudingsmiddel dat
je gevoelens van dat moment
versterkt. Ben je down, dan
wordt je er alleen nog maar
neerslachtiger van. Ben je vro
lijk, dan word je vrolijker."
„En de mensen die house
party's bezoeken zijn over het
algemeen - vanwege die hele
vredige sfeer - in een opgewekte
stemming. Mensen die naar een
kroeg gaan drinken vaak een
beste borrel, sommigen worden
dronken. Het kost ze veel geld
en de volgende dag weten ze
nauwelijks wat er gebeurd is.
Vechtpartijen zijn daar vaak aan
de orde van de dag. Mensen die
een house-party bezoeken heb
ben een hele nacht plezier. Ge
dronken wordt er weinig, de
meesten drinken fris, eten ijsjes
en dat soort dingen en een jaar
later kunnen ze nóg vertellen
wat ze die nacht beleefd heb
ben. Vrijwel overal waar horeca
is, heb je drugs. Omdat er op
house-party's zo ontzettend
veel mensen komen die boven
dien urenlang blijven dansen,
lijkt het gebruik van drugs ex
tremer en intensiever."
Illegaal
Verschillende uitgeverijen we
zen Barelds boek af. „Ze zeiden
het niet rechtstreeks maar ze
bedoelden het wel: het ver
meende illegale aspect, de sfeer
van geheimzinnigheid, drugs en
seks, paste niet in hun straatje.
Toen ben ik op een middag
langs de Walburgpers gelopen.
De volgende dag had ik een pri
ma contract dat tot nu toe ook
voortreffelijk is uitgevoerd. Het
kwam van twee kanten goed uit:
de Walburgpers wil zich niet al
leen meer op historische wer
ken richten, maar ook 'vernieu
wende' onderwerpen op de
markt brengen. Dat is hun en
mij nu gelukt want dit boek is
echt apart. Nergens in biblothe-
ken of waar ook heb ik gebun
delde informatie over house
muziek en house-party's kun
nen vinden. Ik heb alles van de
grond af aan zelf moeten uit
zoeken en opbouwen en ik vind
dat het me aardig gelukt is."
House-party, the Answer
met als ondertitel: 'Mystery,
Mystery, History* is verschenen
in een oplage van 50Ó0 exem
plaren (eerste druk) bij Uitge
verij Walburg Pers in Zutphen.
Het boek bevat 130 kleurenfo
to's. Prijs 39,95.
De Queiroz gaf
grif toe dat zijn
boek gebaseerd
was op dat van
Flaubert: Mada
me Bovary (hier
in de verfilming
van Aleksander
Sokoerov met Cé
cile Zervudacki
als Emma).
archieffoto cpd
Sterke karakters in overspelroman De Queiroz 'Neef Bazilio'
Niets is mooier dan overspel. In
de literatuur tenminste, verder
heb ik er geon ervaring mee. Zo
hebben we aan overspel mees
terwerken als Anna Karenina en
Madame Bovary te danken.
Neef Bazilio van de Portugees
Eqa de Queiroz (1845-1900) past
naadloos in dit rijtje. Dit vuist
dikke boek (uit 1878, in Neder
land voor het eerst vertaald in
1895) vertoont werkelijk alle
stereotype kenmerken van de
klassieke overspelroman, waar
in de vrouw altijd het slachtoffer
ln Neef Bazilio is een jonge
redelijk gelukkig
aandacht van hardwerkende
man zou niet gek zijn, maar ze
mag niet klagen. Alleen, ze is
soms zo ongelukkig als ze in de
eenzaamheid van haar boudoir
wat voor zich uit zit te fantase-
Hij gaat, uiteraard voor zijn
werk, een paar weken weg en
net in die tijd staat opeens een
jeugdliefde van haar op de
stoep, haar neef Bazilio. Ze wil
eerst niets van hem weten,
maar een restje oude liefde
wordt weer actief. Bovendien
kan ze wel een verzetje gebrui
ken. Ze gaat op zijn avances in
en denkt dat het ook van zijn
kant oprechte liefde is; hij wil
alleen iets om over te pochen
bij het biljarten. De ontrouw
komt uit. De tragische heldin,
kwijnt weg van wroeging en
sterft in het laatste hoofdstuk.
verhaal. Per boek kun je de na
men invullen. Emma en Léon in
Madame Bovary, Anna en
Wronski in Anna Karenina. Bij
Eqa de Queiroz heten ze Luiza
en Bazilio.
Bij zo veel inhoudelijke over
eenkomsten moet een boek dat
'later' komt wel iets extra's heb
ben om niet als variatie-op-een-
thema afgedaan te worden. En
dat heeft Neef Bazilio zeker.
Niet zozeer op het gebied van
het hoofdthema overspel, want
daarin is De Queiroz 'streng in
de leer' met de 'ennui' (verve
ling) bij de hoofdpersoon, en
suggestieve ritjes per koets. Hij
heeft ook openlijk toegegeven
dat hij zijn inspiratie uit Mada
me Bovaiyheeli geput.
De kracht van De Queiroz zit
'm vooral in de karakterisering
van de (neven)figuren. Hij zet
dend neer dat er nauwelijks
sprake is van een hiërarchie. De
arglistige dienstbode Juliana,
die intuitief het amoureuze slip
pertje van haar mevrouw al aan
ziet komen voordat Luiza zelf
ook maar met de gedachte durft
te spelen, wordt fascinerend
neergezet. Hetzelfde geldt voor
de al even sluwe levensgeniet-
ster Leopoldina, die meer min
naars dan hemden heeft en een
van de figuren is die Neef Bazi
lio zo'n heerlijk volkse uitstra
ling geeft.
Deze sterke karakterschilde
ring plus de aangename, voor
een negentiende eeuws boek
zelfs moderne stijl vol tintelen
de ironie en de fraaie portrette
ring van het kleinburgerlijke,
verstikkende Lissabon uit die
tijd, maakt van Neef Bazilio een
boek dat een breed leespubliek
net uit
