Aristide predikt verzoening,
verzoening en nog eens verzoening
Feiten &Meningen
Helmut Kohl staat
voor krachtproef
'Herverkiezing Kohl een gemiste kans'
Stefan Heym zit voor PDS
eerste zitting Bondsdag voor
MAANDAG 17 OKTOBER 1994152
Warm onthaal voor 'verloren zoonvan Haïti
Hij wist de teleurstelling meesterlijk te ver
bergen, maar de uitslag van de Bondsdag
verkiezingen moet Helmut Kohl zwaar zijn
tegengevallen. Zijn coalitie van CDU/CSU
en de liberale FDP wist haar meerderheid in
de Bondsdag te behouden. Hegeren met
een meerderheid van slechts een paar zetels
wordt echter een krachtproef, die de coali
tie wel eens zou kunnen vertillen.
Voor de tv-camera's wilde Kohl dat giste
ren voor natuurlijk niet zo zien. Hij putte
troost uit het recente verleden. Willy
Brandt en Helmut Schmidt (zijn sociaal-de
mocratische voorgangers, red.) hebben ook
met een meerderheid van een paar stem
men geregeerd. Waarom zou ons dat niet
lukken? Kleine, meerderheden hebben het
voordeel dat ze disciplinerend werken op
de regerinsgfracties".
SPI)-leider Scharping voorspelde gister
avond echter het tegendeel. „Deze coalitie
van verliezers zal snel in de problemen ko-
mèn en onze positie is ongelooflijk sterk ge
worden", concludeerde Scharping, die ge
makshalve vergat dat hij zijn doel, het aflos
sen van Kohl, niet had bereikt.
De verkiezingsuitslag zal de komende da
gen in het CDU-hoofdkwartier ongetwijfeld
uitvoerig ontleed worden. Maar over een
oorzaak zal men het vrij snel eens kunnen
worden. De deplorabele situatie waarin co
alitiegenoot FDP verkeerde, heeft de CDU
stemmen gekost. De liberalen hadden het
afgelcfpen jaar zeven verkiezingsnederlagen
op rij geleden. Het gevaar bestond dat zij de
kiesdrempel van vijf procent niet zouden
halen. De coalitie die sinds 1982 regeerde
en de Duitse hereniging heeft geregisseerd,
zou in dat geval roemloos sneuvelen.
Een groot aantal CDU-aanhangers wilde
dit risico niet nemen en heeft de FDP in le
ven gehouden. Deze reddingsactie, die de
CDU 1,5 a 2 procent gekost kan hebben,
beperkte zich overigens alleen tot de
Bondsdag. Bij de drie deelstaatverkiezin
gen, die gisteren ook werden gehouden,
werd de desastreuze serie van het afgelopen
jaar voort gezet: de FDP verdween kansloos
uit de deelstaatparlementen.
FPD-leider was Kinkel dan ook met reden
'niet euforisch'. Hij had niet aan de goede
afloop getwijfeld, maar gaf toe dat de alge
hele toestand van zijn partij hem zorgen
baart. De FDP dreigt een partij zonder bjisis
onder de bevolking te worden, een partij
die haar bestaansrecht alleen dankt aan het
feit dat zij nodig is om in Bonn een van de
grote partijen aan een meerderheid te hel
pen. Als Kinkel er de komende regeerperio
de niet slaagt zijn partij weer een eigen ge
zicht te geven, moet hij over vier jaar vrezen
dat het doek definitief valt.
De grote winnaars van deze verkiezingen
waren niet de regeringspartijen, maar, hoe
tegenstrijdig het ook klinkt, de verliezers.
En SPD-leider Scharping in het bijzonder.
Scharping mag er dan niet in geslaagd zijn
Kohl uit het zadel te stoten, zijn score de
beste van de kandidaten die de afgelopen
jaren Kohl hebben bestreden heeft zijn
positie binnen de SPD versterkt. Scharping
wist dat hij bij een te mager resultaat, dat
wil zeggen niet veel beter dan de 33,5 pro
cent die zijn voorganger Lafontaine vier jaar
geleden behaalde, het lot van de andere
SPD-kandidaat-kanseliers zou delen. Jo-
chen Vogel, Johannes Rau en Oskar Lafon
taine kregen of wilden na hun nederlaag te
gen de 'machtsmachine' geen tweede kans.
Dit zal Scharping niet overkomen. Zijn
grootste rivaal binnen de SPD, Gerhard
Schroder, bij wie de ambitie de poriën uit
komt, zal het resultaat van gisteren niet
kunnen aangrijpen om Scharping naar de
reservebank te sturen. Deze heeft gisteren
zeer waarschijnlijk zijn tweede kans, over
vier jaar tegen de opvolger van Kohl, veilig
weten te stellen.
Tevredenheid heerste er ook bij de twee
andere oppositie-partijen. De meest specta
culaire sprong over de kiesdrempel mag de
communistische PDS op haar erelijst schrij
ven. De opvolgster van de SED is de partij
die in de voormalige DDR de totalitaire la
kens uitdeelde en heeft desondanks in het
oosten van het land nog steeds een aan
zienlijke aanhang. Omdat de partij in het
westen geen enkele steun heeft, is dat on
voldoende om de kiesdrempel te halen.
De PDS wist echter te profiteren van een
tot voor kort vergeten bepaling van de kies
wet. Wie in drie of meer kieskringen de
meeste stemmen haalt, hoeft zich niet aan
de kiesdrempel te storen. Dat lukte de PDS
in vier kieskringen in Berlijn, zodat het pu
bliek in de Bondsdag niet verstoken hoeft te
blijven van de briljante conferences van
PDS-leider Gysi. Of de PDS een aanwinst
voor de democratie is, blijft echter twijfel
achtig.
Voor de milieu-partij Bündnis 90/De
Grtinen waren de verkiezingen van gisteren
de grote lakmoesproef. Vier jaar geleden
wisten de Groenen slechts via haar partner
Bündnis 90, de mensenrechtenpartij uit de
voormalige DDR, in de Bondsdag te komen.
Nu danken deze hun aanwezigheid in Bonn
aan de Groenen, die vooral dankzij het cha
risma van hun superster Joschka Fischer
over de kiesdrempel stapten. De Groenen
kunnen zelfs een bedreiging voor de FDP
worden door de door de liberalen verwaar
loosde rol als hoedster van het democrati
sche ideeëngoed over te nemen.
BONN PETER VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Zondagavond, kwart voor zes in het Haagse pers
centrum Nieuwspoort. De Duitse ambassade in
Den Haag heeft Duitsers en Nederlanders uitge
nodigd om de verkiezingsavond bij te wonen. Een
kleine tweehonderd geïnteresseerden zijn geko
men. Zakenlieden, diplomaten, Nederlandse en
Duitse scholieren, politici en journalisten.
De Thüringse worstjes pruttelen, er is Sauerkraut
en behalve de bekende vaderlandse biermerken
wordt er ook donker Duits bier getapt. Naast de
Hollandse kaas ligt de niet te versmaden Duitse
Leberkase.
Kort voor zessen stijgt de spanning. ,,Ruhe, stilte",
wordt er gesist als klokslag zes uur de eerste prog
nose op het grote scherm verschijnt: behoorlijke
verliezen voor de conservatief-liberale regering,
een redelijke winst voor de SPD en de communis
ten blijven in het parlement.
De eerste reacties zijn verdeeld. Een oudere heer
in driedelig maatkostuum knikt instemmend,
maar toch wat zuinig nu de royale meerderheid
van kanselier Helmut Kohl lijkt te worden geredu
ceerd tot een minimum. Een jonge Duitse compo
nist, die in ons land heeft gestudeerd, zegt uit de
grond van zijn hart 'Scheisse'. Maar hij heeft de
moed nog niet helemaal opgegegeven. „Kohl is er
nog niet. Laten we eerst maar afwachten wat de
PDS (de opvolger van Erich Honeckers commu
nistische SED-red) doet. Met hun 'Direkt-manda-
ten'kunnen ze nog wel wat veranderen", zegt hij.
De jonge Duitser probeert zijn Nederlandstalige
vriend uit te leggen dat het Duitse kiesstelsel een
mengeling is van onze representatieve vertegen
woordiging en het Britse districtenstelsel. Maar
halverwege zijn betoog verschijnt de volgende
prognose. De voorsprong van Kohl en Kinkel is
gereduceerd tot een handvol zetels. „Zie je nu
wel",'roept hij triomfantelijk.
Een aantal dames en heren begint zorgelijk te kij
ken. Mogelijk denken ze met angst en beven aan
hun aandelen. Kenners hebben voorspeld dat de
Duitse koersen zo'n 25 tot 30 procent zullen kel
deren, als Kohl zijn meerderheid kwijt zou raken.
Maar een uurtje later kunnen ze enigszins opge
lucht ademhalen. De minimale voorsprong van de
CDU/CSU en de FDP stabiliseert zich. Terwijl op
de vaderlandse TV vanuit Nieuwspooort com
mentaar wordt verstrekt bij de berichten uit Bonn,
gaan studenten van de School voor de Journalis
tiek in Utrecht op zoek naar echte en pseudo-ex-
perts die hun al dan niet helder licht op deze uit
slagen laten schijnen. Scholieren van de Duitse
school in Den Haag discussiëren levendig over de
uitslag. Hun Nederlandse leeftijdsgenoten begrij
pen de opwinding niet zo erg. Ook zij zijn uitge
nodigd door de Duitse ambassade.
„Ik vind het best leuk hier, maar ik snap eerlijk ge
zegd niet waar ze zich zo over opwinden. Waarom
zouden ze niet net als bij ons niet eens andere
partijen kunnen gaan samenwerken. Die Kohl
heeft verloren. Nou dan zouden de Groenen, de li
beralen en de SPD toch samen kunnen gaan",
concludeert een van hen broodnuchter.
Een Duitse gymnasiast probeert haar met veel
vuur uit te leggen dat de politiek in Duitsland toch
een beetje anders in elkaar steekt dan in ons land.
„Goed, dan moetje maar doorgaan met Kohl", re
ageert ze. „Maar het is juist zo'n gemiste kans
voor een verandering", antwoordt hij.
Een gemiste kans of niet, de stemming in Nieuws
poort blijft prima en de discussies worden vol
De schrijver Stefan Heym zal de
eerste zitting van de 13e Duitse
Bondsdag voorzitten. Hij is voor
de ex-communistische PDS in
het parlement gekozen. Al we
ken werd in de Duitse media er
over gespeculeerd dat het zover
zou korpen als de PDS via drie
rechtsstreekse zetels in de
Bondsdag terugkeert.
De Altersprasident, het oudste
parlementslid, zit volgens een
ongeschreven parlementaire re
gel de constituerende zitting
van de Bondsdag voor, totdat
een gekozen Bundestagsprasi-
dent de voorzittersbei over
neemt. Heym is 81. Het feit dat
een vooraanstaande persoon
lijkheid uit de ex-DDR deze
functie uitoefent, heeft een
symbolische waarde: het toont
aan dat de PDS, de opvolgster
van de communistische staats
partij SED, zich een vaste plaats
heeft verworven binnen het
parlementaire stelsel van de
vergrote Bondsrepubliek.
Heym vluchtte voor de nazi's
naar de VS en nam als Ameri
kaanse soldaat deel aan de op
mars door Duitsland. In 1952
koos hij uit overtuiging voor de
DDR, waar hij de eerste jaren
werd gerespecteerd en onder
scheiden. In de loop van de ja
ren '70 kwam Heym echter
steeds meer in botsing met het
SED-bewind en werd een sym
bool voor het intellectuele ver
zet tegen de dictatuur.
Na de hereniging groeide in
Heym de onvrede met het iden
titeitsverlies van veel Oostduit
sers die zich onder de voet gelo
pen voelden door de Wessis.
Opnieuw kwam Heym in een
oppositierol terecht deze
keer tegen de regering Kohl, die
geen oog heeft voor de positieve
aspecten van het DDR-verle-
den. Zonder lid van de PDS te
worden, liet Heym zich door de
ex-communisten kandidaat
stellen in hetkiesdrict
Prenzlauer Berg in het centrum
van Berlijn, waar hij Wolfgang
Thierse, de leider van de Oost-
duitse SPD, versloeg.
BONN-DEN HAAG DPA-ANP
Een grote menigte verwelkomde zaterdag president Aristide, die met een helikopter naar het presidentieel paleis werd gebracht.
FOTO EPA PEDRO UGARTE
Jesse Jackson, de zwarte leider, die als gast
in een grote Amerikaanse delegatie van
Congresleden is meegekomen.
Aristide spreekt over het herstel van de de
mocratie, in een land dat nooit democratie
heeft gekend. Vooralsnog heeft hij het voor
deel van de twijfel. Niemand weet hoe hij
gaat regeren. Of hij de verzoening gestalte
zal geven door niet alleen geen wraak te ne
men op opponenten die de junta hebben
gesteund, maar ook bereid is om met hen
om tafel te gaan zitten en over de toekomst
te praten.
„We zijn dolblij dat Aristide terug is. Hij is
onze man", zegt Mare Antoine, een drank
verkoper op het bomvolle paleiplein. „Maar
we zijn bang voor de militairen. De Ameri
kanen zijn er nu wel, maar zij hebben
slechts een klein deel van de schuldigen van
de terreur opgepakt. Als zij wéggaan, dan
komt er weer geweld". De Amerikanen mo
gen wat hem en zijn vrienden betreft nog
wel even blijven.
Het enthousiasme over Aristides terugkeer
wordt getemperd door angst voor de toe
komst. Het aantal mensen dat deze histori
sche 15 oktober hun 'verloren zoon' komt
binnenhalen, valt verrassend tegen. Tien
duizenden, maar geen honderdduizenden,
zoals was verwacht. De winkels zijn dicht,
maar dat heeft veel mensen eerder thuisge
houden dan op straat gebracht. Ondanks de
blijdschap blijft er die twijfel.
„Veel zal afhangen van wie hij in zijn rege
ring gaat opnemen", zegt een man, die van
een afstand het feestgedruis staat gade te
slaan. Hij is géën Aristide-supporter, zegt
hij. „Ik ben zakenman en ik ben bang wat
er met mijn zaak gaat gebeuren". Hij is
bang dat bendes zijn zaak zullen willen
overnemen. „Zodra de Amerikanen weg
zijn, worden wij het wild waarop gejaagd
gaat worden".
PORT-AU-PRINCE HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
Zaterdagmorgen, kort na vijf uur, rinkelde de
telefoon in het appartement van Jean-Bertrand
Aristide in Washington. Moeder Aristide aan de
lijn. „Mijn zoon, wees aardig, wees kalm, en
maak er een feest van verzoening van", raadde
zij haar Jean-Bertrand aan. Die knoopte haar
woorden goed in zijn oren. „Haar opmerkingen
raakten mij recht in het hart", zei hij later.
Acht uur later stond
de 42-jarige presi
dent van Haïti op de
trappen van het pa
leis waaruit hij drie
jaar geleden was
verjaagd, en bracht
de raadgevingen
van zijn moeder in
de praktijk. Verzoe
ning, verzoening en
nog eens verzoe
ning, waren woor
den die om de ha
verklap terugkwa
men in de toespraak
lot zijn volk, dat
hem met tiendui
zenden op de
Champs de Mars
van Port-au-Prince
stond toe te juichen.
De Amerikanen
hebben het er in ge
hamerd. Nelson
Mandela, vooral hij,
heeft het er in geha
merd bij Aristide:
vermijd je eerste
impuls, om wraak te nemen op degenen die
dit jou allemaal hebben aangedaan, die
jouw volk drie jaar hebben onderdrukt, die
zeker drieduizend doden op hun geweten
hebben. Het is o zo makkelijk om met één
verkeerd besluit alles wat je nu bereikt hebt
weer ongedaan te maken.
Maar het zal moeilijk zijn. Er zijn nog teveel
overblijfselen van het gehate militaire
schrikbewind. Als een groepje ongewapen
de, in blauw gestoken politieagenten over
de grasmat van het Paleis der Natie mar
cheert, worden zij door de duizenden voor
de hekken uitgejoeld. Zonder de honderden
zwaarbewapende Amerikaanse soldaten
zouden zij hun leven ook op deze feestelijke
dag niet zeker zijn.
„Ik ben bang voor wanneer ik weer alleen
op patrouille moet", zegt hoofdagent Bon
net Paul Chisnel. Voor hij naar huis gaat
trekt hij op het politiebureau zijn uniform
uit, en verlaat het via de achterdeur. „Toch
ben ik trots op mijn uni
form", zegt hij verlegen
glimlachend. Hij heeft
overwogen ontslag te ne
men, maar wat moet je
dan doen in een stad waar
70 procent van de men
sen geen werk heeft?
Op hun beurt leven ook
de Aristide- aanhangers
nog steeds in angst. De
Amerikaanse soldaten zijn
hun enige bescherming,
menen zij. Zelfs de presi
dent neemt geen enkel ri
sico. Hij spreekt zijn volk
toe vanachter een kogel
vrij scherm. Amerikaanse
scherpschutters staan op
de daken. Tientallen le
den van Aristides (Ameri
kaanse) privé-veiligheids-
dienst houden een scherp
oogje in het zeil.
„Straks moet hij ook nog
in een soort pausmobiel
gaan rondrijden", zegt
een Amerikaanse diplo
maat gekscherend. De
Amerikanen hebben hem al een gepantser
de limousine geschonken. Als hij zondag
morgen naar de kerk gaat, wordt de naam
van de kerk tot het laatst geheim gehouden.
Aristides vorige kerk is in 1991 door tegen
standers opgeblazen. Zal hij ooit nog een
normaal leven kunnen leiden?
Maar zijn tegenstanders laten zich niet zien
als Aristide de verzoening preekt. In het
Creools, Spaans en Engels, uit beleefdheid
tegenover alle buitenlandse gasten. Voor hij
spreekt, laat hij een witte duif los. Meege
bracht uit Amerika. Het dier is volledig de
kluts kwijt en blijft tijdens de hele ceremo
nie op het Paleis rondjes boven de genodig
den vliegen. Misschien wel symbolisch.
Aristide trekt de vergelijking met ds. Martin
Luther Kings 'I have a dream' van 28 jaar
geleden. „Wij hebben ook een droom. Een
droom van democratie. En onze droom is
vandaag werkelijkheid geworden", zegt hij.
„Niet helemaal hetzelfde", zegt later zelfs
Met een herhaalde oproep
tot verzoening heeft Jean-Ber
trand Aristide zaterdag het
presidentschap van Haïti weer
op zich genomen. Aristide
maakte, na drie jaar in balling
schap in de VS te hebben ge
leefd, een triomfantelijk in
tocht in de hoofdstad Port-au-
Prince. De VN-Veiligheidsraad
'beloonde' Haïti door zaterdag
met onmiddellijke ingang alle
resterende economische sanc
ties in te trekken. Aristide zal
de komende dagen een nieuwe
regering gaan samenstellen.
Voorlopig neemt de twee jaar
geleden door hem tot premier
benoemde Robert Malval nog
de honneurs waar. Gisteren
zijn bij gewelddadigheden tus
sen voor- en tegenstanders van
Aristide weer doden en gewon
den gevallen.
Aristide zwaait naar zijn aanhangers na aankomst bij het presidentieel paleis in Port-au-Prince.
FOTO EP A ALAN McINNIS
