Finnen mogen eindelijk meedoen
Geen alternatief
voor Glisorov
Buitenland
Slechte diamantverkoop
speelt oppositie van
Botswana in de kaart
ZATERDAG 15 OKTOBER 1994
Macedonië vreest oorlog
Voor- en tegenstanders zijn het er over eens dat president Gligorov
(links) de beste garantie is voor het bewaren van de rust in Macedonië
foto ap
DEN HAAG GERT VAN WULAND
Oorlog en boycot, het zijn
woorden die elke inwoner van
de jonge Balkanstaat Macedo
nië op de lippen bestorven lig
gen. Aan de vooravond van de
parlements- en presidentsver
kiezingen die dit weekeinde
worden gehouden, acht elke
van de 1.700 kandidaten diep in
zijn hart zichzelf de enige ga
rantie dat er geen oorlog komt.
Zou een ander winnen, dan is
een gewelddadig uiteenvallen
van de voormalige Joegoslavi
sche republiek onafwendbaar.
Het begrip boycot valt in een
politieke en een economische
uiteen. Vooral de internationale
boycot van het noordelijke
buurland klein-Joegoslavië treft
het straatarme Macedonië (op
papier) in het economische
hart. Macedonië is op de handel
met Belgrado aangewezen. Om
het ingewikkelder te maken,
wordt het land zelf weer geboy
cot door het zuidelijke buurland
Griekenland, dat de naam Ma
cedonië als een claim op zijn
grondgebied ziet.
Er is een verschil tussen beide
boycots: aan de internationale
sancties tegen Belgrado ver
dient Macedonië via smokkel
en zwarthandel goudgeld, de
sluiting van de zuidgrens daar
entegen kóst de kleine staat al
leen maar geld. Bang voor on
rust in Macedonië, durft de VN
geen einde te maken aan de
Macedonische smokkel. Bang
voor onrust in Griekenland
durft de Europese Unie geen
einde te maken aan de Griekse
pogingen het buurlandje de nek
om te draaien.
Aan politieke boycot zijn de
Macedoniërs inmiddels ge
wend. Geen verkiezing of volks
telling werd de laatste jaren in
de centrale Balkan gehouden, of
de Albanezen in het gebied
dreigen niet mee te doen. Zo
ook nu: als de Macedonische
autoriteiten bij hun weigering
blijven om de 145.000 Albanese
vluchtelingen uit het aangren
zende Kosovo en het westelijke
buurland Albanië stemrecht te
geven, dan zullen de Macedoni
sche Albanezen ook niet gaan
stemmen. De Albanese Partij
voor Democratie en Vooruit
gang denkt de stemmen van de
vlucntelingen hard nodig te
hebben.
Hoewel met enige ministers
posten bedeeld in de coalitiere
gering van sociaal-democraten,
socialisten en Liberalen voelt de
partij zich toch al zwaar achter
gesteld. Als grootste bevolkings
groep na de Macedoniërs zeg
gen de Albanezen ongeveer 40
procent van de ruim 2 miljoen
inwoners uit te maken. I loewel
een recente volkstelling hen op
de helft daarvan stelde, eisen de
Albanezen als natie te worden
opgenomen in de grondwet. Nu
moeten zij het slechts met de
discriminerende aanduiding
van 'minderheid' doen.
De regeringspartijen kunnen en
willen niet aan de eis van de Al
banezen tegemoet komen. Niet
alleen zijn ze bang dat de Alba
nezen onder de noemer van na
tie onmiddellijk aansluiting bij
Albanië zouden zoeken, ook
zou de extreem nationalistische
partij VMRO teveel garen spin
nen bij een milde opstellling
van de regeringspartijen. Beide
effecten leiden onheroepelijk
tot burgeroorlog, zo is de alge
mene opinie.
Met de leus 'Macedonië voor de
Macedoniërs' staat de VMRO in
de opinicpeiligen toch al op 13
procent. Voorlopig staan de co
alitiepartijen, verenigd in de
Unie voor Macedonië, nog op
een comfortabele voorsprong.
Balancerend tussen de bevol
kingsgroepen van Macedonië
weet de partij zich al vier jaar
staande te houden. Ondanks
verbale aanvallen over en weer
is het de Albanese partij die de
regering gedoogd: alle politici
weten dat chaos, anarchie en
oorlog alleen te voorkomen is
als het huidige evenwicht tus
sen de bevolkingsgroepen in het
land niet wordt verstoord.
De 'koning' van deze voorzich
tige politiek is de huidige presi
dent Kiro Gligorov. Algemeen
gezien als 'vader des vader
lands' weet hij ontbranding van
de potentieel explosieve etni
sche mengeling van Macedo
niërs, Albanezen, Serviërs en
andere groepen tot nu toe te
voorkomen. Balancerend op het
slappe koord kan een nieuwe
ambtstermijn de 77-jarige Gli
gorov dan ook nauwelijks ont
gaan. Zelfs zijn twee belangrijk
ste tegenkandidaten, Lubisha
Georgevski (VMRO) en de za
kenman George Atanasovski,
dekken zich al bij voorbaat in
vooreen nederlaag. De inwo
ners van Macedonië praten over
de dreiging van oorlog, maar re
aliseren zich dat Gligorov de
enige man is die een strijd h la
Bosnië op korte termijn kan
voorkomen.
DEN HAAG CLEMENS INGWERSEN
De verkiezingen in Botswana
kunnen morgen voor het eerst
sinds de onafhankelijkheid de
krachtsverhoudingen ingrijpend
wijzigen. De oppositie in dit sta
bielste land van Afrika hoopt
een flinke bres te slaan in de ge
zapigheid van de al 28 jaar lang
regerende Botswana Democra
tic Party (BDP).
De stichter van de BDP, de cha
rismatische Seretse Khama
(1921-1980) leidde het Britse
Bechuanaland in 1966 naar de
onafhankelijkheid. Een jaar la
ter vond de Zuidafrikaanse
maatschappij De Beers diamant
in wat intussen Botswana was
gaan heten. De pragmatische
regering van Khama ging met
de vinder een samenwerkings
verband aan.
Het land was in die tijd omringd
door in repressie-oorlogen ver
wikkelde olanke minderheidsre
gimes (Rhodesië, Zuid-Afrika en
Zuidwest-Afrika) en een aftake
lende Portugese kolonie (Ango
la). De veranderingen in de
buurlanden in de jaren tachtig
maakten een einde aan Bots
wana's isolement, maar diezelf
de periode kende ook zijn scha
duwzijden. De vraag naar dia
mant daalde sterk en daarmee
de staatsinkomsten. Tegelijker
tijd begon een droogteperiode
die nog steeds aanhoudt en de
tweede bron van inkomsten be
dreigt: de veestapel.
De regeringspartij BDP genoot
traditioneel steun van zowel
arm als rijk, maar onvrede met
het conservatieve beleid onder
president Ketumilc Masire
(sinds 1980 aan het bewind)
bracht veel teleurgestelden in
het kamp van de oppositie.
In de jaren tachtig verwierf die
oppositie rond een derde van
de stemmen. Het districtenstel
sel zorgde er echter voor dat de
BDP tot dusverre 27 van de 30
verkiesbare plaatsen behield en
dat van de oppositie alleen hot
linkse Botswana National Pront
(BNF) er drie in de wacht sleep-
Het BNF is ervan overtuigd dat
een groot aantal arme aanhan
gers van de BDP nu op de op
positie zal stemmen. Zelfs de
BDP-leiding erkent dat de rege
ringspartij aan populariteit
heeft ingeboet. Maar de partij
mag dan afstevenen op verlies,
veel waarnemers menen dat de
BDP het hoofd nog wel boven
water zal houden.
Daarmee was Finland er nog niet. De
revolutionaire ideeën lieten zich door
de nieuwbakken grens niet tegenhou
den. 'Rode' Finnen vestigden met
hulp van de Russen in Helsinki een ar
beidersrepubliek: de 'bourgeois' rege
ring week uit naar Vaasa aan de kust
van de Botnische Golf. Met tactische
en daadwerkelijke steun van Zweden
en Duitsland en dankzij het vernuft
van legercommandant Gustaf Man-
nerheim zegevierden de 'Witten' in
mei 1918 in deze Finse burgeroorlog.
Nazi-Duitsland bracht aan het einde
van de jaren dertig nieuw gevaar voor
de Finse onafhankelijkheid. Niet di
rect door bedreiging uit Berlijn, maar
door Stalins wens om Leningrad (St.
Petersburg) door het verschuiven van
de grens betere bescherming te bie
den. De Sovjet-leider bood Helsinki in
ruil daarvoor gebiedsuitbreiding el
ders in Karelië.
Prijs
De Finnen negeerden de eisen, tegen
het advies van Mannerheim in. Het
'nee' resulteerde in de 'Winteroorlog',
waarin de Finnen ondanks heldhaftige
en verbeten strijd uiteindelijk meer
gebied verloren dan de Sovjets aan
vankelijk hadden opgeeïst. Met Duitse
hulp heropenden de Finnen een jaar
later de vijandelijkheden, de zoge
noemde Voortzettingsoorlog' die
duurde tot september 1944.
Het einde van de Tweede Wereldoor
log betekende voor Finland onder an
dere het definitieve verlies van grote
delen van Karelië, de evacuatie en
herhuisvesting van 420.000 Kareliërs
(eentiende van de Finse bevolking) en
een peperdure rekening voor herstel
betalingen van de Sovjetunie. Maar
anders dan de Baltische staten wist
Finland wel zijn onafhankelijkheid te
bewaren.
Helsinki moest een
vriendschaps-, samen-
werkings- en bijstands
verdrag sluiten met de
Sovjetunie. Tegenover
de machtige buurstaat
werd een fluwelen poli
tiek gevoerd. Dat was
de prijs die de Finnen
bereid waren te betalen
in ruil voor hun zelf
standigheid en wel
vaart.
Aan die koers kwam
pas tegelijkertijd met
het opheffen van de
Sovjetunie een einde.
Voor het eerst in meer
dan vijftig jaar kon Fin
land zelf zijn buiten
landse politiek bepalen.
Anderszijds was het een
enorme klap voor dè
Finse economie die
zich voor een belangrijk
deel richtte op de han
del met het buurland.
In 1980 ging twintig
procent van de Finse
export naar de Sovjetu
nie, nu nog maar drie procent.
De werkloosheid schommelt inmid
dels rond de twintig procent. Dat wil
zeggen dat één op de vijf Finnen zon
der werk is. De uitgebreide sociale
voorzieningen zijn mede daardoor
onbetaalbaar geworden. De staat
kampt met een enorm gat op de be
groting en de devaluatie van de mark-
ka de Finse munt heeft maar ge
deeltelijk geholpen. Finland moest op
zoek naar andere markten. In navol
ging van Zweden is gekozen voor het
lidmaatschap van de Europese Unie.
Lapland
Finlands contacten met en kennis van
Rusland kunnen investeerders aan
trekken die de in het slop geraakte
economie nieuwe impulsen moeten
geven. 'We worden een ontmoetings-
plaats voor Oost en West', meent Ka-
levi Mattila, de fractievoorzitter van de
Finse Centrumpartij (KEKS) en partij
genoot van premier Aho. Op langere
termijn betekent het lidmaatschap
volgens Mattila ook het behoud van
de Finse landbouw. Een opmerkelijk
standpunt, want zestig procent van de
aanhang van zijn partij (de voormali
ge Agrarische partij) is tegenstander
van toetreding.
Belangrijk discussiepunt bij de dit
voorjaar afgeronde onderhandelingen
met de EU was juist de positie van de
landbouw, met name in Lapland. Al
leen met hulp van Helsinki kunnen de
boeren in het koude klimaat op de ka
rige grond boven de poolcirkel hun
bedrijven in stand houden. Zonder die
steun, die bij toetreding gedeeltelijk
door 'Brussel' wordt overgenomen,
zou het gebied ontvolkt raken. Deson
danks hebben de boeren weinig ver
trouwen in de afspraken. ,,De EU be
grijpt niets van de arctische land
We denken bij Finnen aan 'gewone'
Scandinaviërs. Maar wie een tijdje
door Finland reist, merkt toch duide
lijke verschillen met Noren en Zwe
den. Niet zo gek, want strikt genomen
valt Finland buiten Scandinavië. De
taal valt natuurlijk meteen op. Wie de
opschriften op straat probeert te ont
cijferen denkt al gauw dat de Finnen
onderling met elkaar een spelletje
spelen. Hoeveel klinkers krijg ik in één
woord...
De verschillen zijn ook subtieler. Ui
terlijk oogt de Finse bevolking meer
gemengd, minder blond en blauwogig
dan bijvoorbeeld de Zweden. De in
jectie van Slavisch bloed is zichtbaar.
De mensen zijn wat kleiner, donker
der, steviger. Ze lijken zich bij nadere
bestudering ook anders te kleden. Jan-
ne Saarinen, student godsdienstwe
tenschappen aan de universiteit van
Helsinki, heeft daar ook een verklaring
„Jarenlang zijn we door de regering
aangemoedigd om vooral Finse waar
te kopen, van kleding tot meubelen en
huishoudelijke produkten. Op die ma
nier konden we onze economie op de
been houden. Aan het verzoek is mas
saal gehoor gegeven, maar het bete
kende wel minder keus. Geen frivole
kleren, degelijkheid was de norm. Dat
zie je nu nog op straat terug."
Finnen zijn ingetogen en gereser
veerd. Ze houden van de rust die in
hun uitgestrekte en natuurrijke land
ruim acht keer zo groot als Neder
land, met maar vijf miljoen inwoners
zo gemakkelijk is te vinden. Voor
de Fin is ideale ontspanning dan ook
een weekje of weekeindje in het eigen
vakantiehuisje, diep in het bos of aan
het water, bij een meertje of op één
van de duizenden eilandjes. Aan bos
sen en meren bestaat geen gebrek.
Het wateroppervlak van de meren
maakt tien procent van het Finse
grondgebied uit.
Drinken
Het uitstapje wordt gebruikt om te
vissen, te wandelen, te sporten
(langlaufen), de sauna te bezoeken en
om te drinken. Drank moet het in de
lange donkere wintermaanden vaak
sombere leven een roziger uiterlijk ge
ven. Finnen drinken niet zo zeer voor
de gezelligheid als wel om zich te be
zatten. En het helpt om de tongen los
te maken.
De staat heeft overigens het monopo
lie op de verkoop van sterke drank.
Ondernemende Finnen proberen een
centje bij te verdienen door 's avonds
tegen woekerprijzen alcohol te verko
pen aan diegenen die de winkels ge
sloten vinden. Op bagagekluizen in
het station staat dat het verboden is
hierin drank te bewaren. De zwart
handelaars moet het niet te gemakke
lijk worden gemaakt hun waar over
dag op te slaan.
Het lidmaatschap van de Europese
Unie zal geleidelijk een einde maken
bouw. Brussel kende tot voor kort dit
begrip niets eens", roepen de land
bouworganisaties.
Mattila ziet in de verankering van Fin
land in Europa een extra garantie voor
de veiligheid van zijn land. Rusland
kan het best het hoofd worden gebo
den wanneer Finland zich in de rug
gesteund weet door 'Europa'. 'Rus
land zal zich dan wel twee keer be
denken voor het Finland weer aanvalt'
is de gedachte. Deelname aan nog te
vormen veiligheidsstructuren van de
Unie wordt niet uitgesloten, al bestaat
hiertegen nog de meeste weerstand
bij de Finnen. „We moeten vasthou
den aan onze voorzichtige lijn ten op
zichte van Rusland en afstand bewa
ren tot de Europese Unie. Die zou ons
in tijd van conflict toch direct opge
ven. Als we geen lid zijn van de Eu
ropese Unie heeft Rusland minder re
den om ons aan te vallen", meent
Annsi Simojo'ki in een ingezonden
brief aan Helsingin Sanomat.
Bureaucratie
Anderen wijzen in de heftige discussie
op de ondoordringbare en ondoor-
zichtbare Brusselse bureaucratie.
„Finland kent het recht op informatie.
Burgers kunnen de overheid daadwer
kelijk controleren. Dat is met de Eu
ropese Unie niet mogelijk. We moeten
er daarom buiten blijven," betoogt
Marja, een kunstlerares uit Helsinki.
Haar vriendin Mimou, die nog naar
een baan zoekt, vindt dat ook, maar
om een andere reden. „De economi
sche groei zit in Azië. We moeten ons
daarvan niet afsluiten door naar Brus
sel te gaan." Ze twijfelt verder of Fin
land de concurrentie uit de rest van
Europa wel aankan en zet, zoals veel
Finse vrouwen trouwens, vraagtekens
bij het democratisch gehalte van de
EU.
„De Europese Economische Ruimte
(het samenwerkingsakkoord tussen
EU en Europese Vrijhandels Associa
tie, HJ) is voldoende voor de handel
van Finland met Europa. De EER be
moeit zich niet met de landbouw, bui
tenlandse zaken, veiligheid en Derde
Wereld. We behouden op die manier
onze onafhankelijkheid," meent
Hilkka Pietilla, voorzitter van de be
weging 'Het betere alternatief voor de
EU.
Pietillë is bang dat ook de vrouwen
rechten in het nauw komen bij Finse
toetreding. „Onzin. Vrouwenrechten
vallen niet onder de competentie van
Brussel. We hoeven onze wetten dan
ook niet aan te passen", reageert Ti ia
Tuovinen-Salminen na het aanhoren
van het betoogin Espoo, een voorstad
van Helsinki. „De Europese man kan
worden veranderd. De noordelijke
landen kunnen samen voor gelijkheid
van de seksen werken", valt Tiina Jo
hansson haar bij.
De Finnen kunnen morgen voor het eerst in het bestaan van hun republiek echt zelf
beslissen over de toekomst van hun land. Een ruime meerderheid stemt volgens de
laatste peilingen in met het lidmaatschap van de Europese Unie. 'We hebben al zo
lang vanaf de zijkant toegekeken, het wordt tijd dat we meedoen en meebeslissen
over de toekomst van Europa'.
Finnen hier in het hartje van Helsinki zijn ingetogen en gereserveerd. Dat is de indruk die na de eerste kennismaking achterlaten.
Referendum over toetreding tot Europese Unie draait om landbouw, Rusland en vrouwenrechten
aan het drankmonopo
lie. Niet iedereen is
daar blij mee. Lagere
prijzen en vrije verkoop
zou het drankgebruik
verder aanmoedigen.
De drankverkoop speelt
overigens nauwelijks
een rol in de discussies
over toetreding. Tot de
ze zomer vermaakten
de Finnen zich met het
touwtrekken van presi
dent Martti Ahtisaari en
premier Esko Aho over
de vraag wie van de
twee Finland straks
mag vertegenwoordi
gen bij de Europese
topconferenties.
Ahtisaari vindt dat hij
er in ieder geval bij
moet zijn. De buiten
landse politiek is vol
gens de Finse Grond
wet tenslotte het do
mein van het staats
hoofd. Tijdens de jaren
van de Koude Oorlog
had de president als be
waker van de goede be
trekkingen met Rusland ook een be
langrijke taak. Maar de Koude Oorlog
is voorbij en het wordt tijd om uit te
kijken naar een meer ceremoniële rol
voor het staatshoofd, meent Aho. Het
eind van het liedje zal zijn dat beiden
tijdens de conferenties aanschuiven.
Ongebruikelijk, maar niet onmogelijk.
Pas de laatste maanden zijn ook ande
re gewichtiger zaken, zoals het ver
meende verlies van de Finse soeverei
niteit en angst voor de moordende
concurrentie, serieuzer aan bod geko
men. Vanaf dat moment slonk het
aantal voorstanders gestaag. Vooral
soevereiniteit is een gevoelig onder
werp.
Volwassen
Je kunt zeggen dat Finland eigenlijk
nooit de kans heeft gehad als staat
volwassen te worden. Eeuwenlang
hebben de buurlanden er de dienst
uitgemaakt. Zweden heeft Finland tot
1809 geregeerd, daarna ging de macht
over in handen van de Russen. Aan
vankelijk mochten de Finnen hun op
Zweedse leest geschoeide rechts- en
regeringssysteem houden. Maar naar
mate in Rusland zelf de roep om meer
inspraak en zeggenschap onder de be
volking toenam, verstevigden de tsa
ren hun greep op Finland. De ver
gaande autonomie van de Finnen
bracht andere volken in het Russische
rijk maar op verkeerde ideeën.
De Finnen lieten zich echter niet klein
krijgen door de Russen. Begin deze
eeuw kregen de Finnen het tij mee.
De macht van de tsaar kalfde af en tij
dens de roerige maanden van de Rus
sische revolutie grepen de Finnen hun
kans. Op 6 december 1917 werd de
onafhankelijkheid uitgeroepen, die
door Lenin een maand later werd er
kend.
