'Het gaat over de strijd tussen mensen'
Cultuur Kunst
Judit: emotioneel onderzoek in dansvorm
Schone
Schijn
Evenwichtig spel Toneelgroep Imperium
Monumenten van de toekomst?
Regels voor
restauratie
kunstwerken
Kruyskamp-prijs voor het eerst uitgereikt
ZATERDAG 15 OKTOBER 1994
Expositieruimte voor kunstenaars
hillegomDe Stichting Kulturele Raad Hillegom heeft de boven-
galerij van haar gebouw aan de Prinses Irenelaan 16 beschikbaar
gesteld als expositieruimte voor Hillegomse kunstenaars. Het
idee om de galerij in de periode tussen de grote exposities in te
richten met werk van beginnende kunstenaars is gebaseerd op
de gedachte dat het gebouw zo veel mogelijk ten gunste van de
inwoners van Hillegom moet worden gebruikt. Tot en met 1 no
vember wordt er werk van Ans Voskuil en Hon Luchies tentoon
gesteld. Beiden maken figuratieve werken, maar de kunstenaars
gaan heel verschillend met kleur om. Kunstenaars die ook van
de mogelijkheid gebruik willen maken om te exposeren kunnen
opnemen met het kantoor van de Stichting: tel. 02520-
David Rodriguez in café de Zoop
leiden De zanger en tekstschrijver David Rodriguez treedt don
derdag 20 oktober op in café de Zoop. Pieterskerkchoorsteeg 12
in Leiden. David Rodriguez komt uit Texas en wordt daar gezien
als één van de beste tekstschrijvers. Momenteel is de folk- en
country zanger op tournee door Europa en geeft onder andere
concerten in Engeland, Zwitserland en Nederland. Het optreden
in de Zoop begint om 21.30 uur.
Cursussen popmuziek in het Kasteel
alphen aan den run Jongerencentrum 'Het Kasteel' in Alphen
aan den Rijn houdt in de komende weken een aantal cursussen
die te maken hebben met popmuziek. Op 1 november begint de
cursus popfotografie waarin de deelnemers vooral goed leren
kijken. Voor muzikanten wordt een cursus componeren gehou
den. Deze lessen bestaan uit een theoriegedeelte maar er zal ook
gerepeteerd worden. Tenslotte is er de cursus belichten, hierin
komen bijvoorbeeld de positie van de lampen en kleuren aan de
orde. Inschrijven voor de cursussen kan op 'Het Kasteel', ook te
lefonische 1720-32424.
Leids Architekten Kaffee weer open
leiden Het Leids Architekten Kaffee begint het niei
met een bijeenkomst over interieur. Deze thema-avond is in de
benedenzaal van de Burchtsociëteit op maandagavond 24 okto
ber om 20.00 uur. Een viertal Leidse interieurarchitecten geeft
een korte inleiding over hun werk. De stichting Zóne, een collec
tief van kunstenaars, legt vervolgens haar ideeën uitleggen. Be
zoekers mogen eigen meubelen meenemen en deze opstellen in
de zaal. De Burchtsociëteit is aan de Burgsteeg 1 in Leiden.
Kunstenaars maken moderne versie Lucas van Leydens Laatste Oordeel:
Frank Borst is beeldhouwer in Leiden. Hij maakt gigan
tisch grote houten beelden van bij voorbeeld een hond
die zo uit een Walt Disney-studio lijkt te komen. Of snijdt
een madonna met kind uit de gekleurde platen van een
flippermachine. Leidenaar Ben Overdevest is schilder en
graficus. Hij werkt met vormen zoals een schelp of een
mannenprofiel afgezet tegen een constrasterende of juist
harmonieuze achtergrond. Kunstenares Molly Ackerman
komt uit Woodstock, New York. Laag over laag schildert
ze abstracte werken in kleuren die nauwelijks merkbaar
in elkaar vervloeien. Borst, Overdevest en Ackerman ma
ken samen een moderne versie van het Laatste Oordeel
van de zestiende eeuwse schilder Lucas van Leyden.
leiden •let7y stam uit voor dit project. „Het oor
spronkelijke idee voor dit werk
is van Frank", schetst Overde
vest de achtergrond. „Het
Laatste Oordeel heeft het over
grondprincipes. Het gaat over
goed en kwaad. De strijd daar
tussen. De strijd tussen mensen
onderling. Dat is nog steeds aan
de orde. Dat is eigenlijk de aan
leiding geweest. Het leek Frank
spannend om het met meer
mensen uit verschillende disci
plines te proberen. Hij vroeg
Molly en mij kent hij van Lei
den. Zo is het begonnen."
Voor Overdevest was de sa
menwerking wennen. „Kunste
naars zijn van die eigenwijze in
dividuen. En we werken ook
heel anders. Molly begint vanuit
het niets terwijl ik altijd vanuit
een idee werk. Zij werkt abstract
en ik werk met figuren, vor
men." Die tegenstellingen zijn
voor Ackerman een vereiste.
„Risico nemen is het meest be
langrijke bij het maken van
kunst. Als je met mensen werkt
die min of meer hetzelfde als jij
Ackerman hangt uitgeput op
een bank in het atelier van de
afwezige Borst. Met Overdevest
is ze een maand lang bezig ge
weest met het schilderen van
het drieluik. De verf op de ach
terkant van het linkerzijpaneel
is nog nat. „Soms werkte ik van
vier uur 's morgens tot vier uur
's avonds. Hoe later het werd,
hoe harder ik de muziek zette.
De buren bonsden wel op de
muren maar ik kon het niet hel
pen. Als ik schilder ben ik bijna
in een trance. De verf houdt me
gevangen, de kwasten roepen
me steeds. Daarom ben ik nu
ook zo moe. In het vuur van de
arbeid vergeet je jezelf hele
maal. Dan drink ik uit de beker
waar ik mijn kwasten in uit
spoel in plaats van het theekop
je."
Borst leerde Ackerman ken
nen tijdens een bezoek aan
New York. Omdat ze al vaker
met andere kunstenaars heeft
samengewerkt, nodigde hij haar
Sprookjes zijn vaak griezelig,
maar dat van Blauwbaard spant
wel de kroon. Het gaat over een
hertog die zijn vrouwen een
gruwelijke dood laat sterven in
zijn burcht. Dit gegeven heeft
choreograaf Piet Rogie uitge
werkt in drie dansstukken,
waarvan 'Judit' het sluitstuk is.
Hij blijft niet stilstaan bij de
wrede gebeurtenissen, maar
zoekt naar innerlijke verwer
king. Hij danst zelf de rol van
Blauwbaard, die Judit inlijft bij
het lot dat drie eerdere
hebben ondergaan. Het is het
moment waarop de hertog defi
nitief geconfronteerd wordt met
zijn" slachtoffers en met het
raadsel van zijn eigen drijfveren
én die van de vrouwen. Hoe was
precies de liefde tussen hen en
i liep deze zo gruwelijk
af?
Blauwbaard en zijn vier vrou
wen bevinden zich in een grote
ruimte voor een prachtig be
lichte kromme achterwand met
vensters van doorzichtig golf
plaat (ontwerp van' Rogie zelf)
en doorleven opnieuw de emo
ties die hen verbonden én ge
scheiden hebben. Blauwbaard
probeert zich bij de dans van de
vrouwen te voegen, maar stuit
op hun ongenaakbaarheid en
afkeer. Ze zijn gevangen in een
gezamenlijk lot en ieder pro
beert zich als individu daaruit
los te maken. Ze stralen leed uit,
maar ook heimwee naar de lief
de die er eens was. De vrouwen
worden toch nog tot Blauw
baard aangetrokken en dit leidt
tot enkele fraaie duetten, wor
stelend en hartstochtelijk.
De stijl van Rogie vormt een
prachtige eenheid met het the
ma. Zijn bewegingen zijn on
derzoekend en introvert, zoals
de personages hun drijfveren
onderzoeken. De voorstelling
heeft een enorme veelzijdigheid
aan bewegingen, die een felle
innerlijke spanning uitdrukken
en nooit voorspelbaar zijn. Hoe
wel de verstilde gebaren afge
wisseld worden door heftige
passages, is de stijl niet specta-
ken van de kwast mengen zich
t die
i Ben. Het
lelt
De makers Ben Overdevest (I), Frank Borst en Molly Ackerman (foto
boven) en hun versie van Het Laatste Oordeel (foto onder).
foto s holvast/mark lamers
doen, is het minder gewaagd, weer een geheel van mezelf ma-
En goede kunst is niet voorzich- ken. Het is heel erg pijnlijk,
tig. Schilderen is voor mij me- Maar je moet jezelf laten gaan.
zelf in stukken scheuren en dan Het is een leerproces. Mijn stro
men tot één ding."
Korrel
Voor hun project kregen de drie
alle hulp van de conservatoren
van de lakenhal waar Van Ley
dens altaarstuk hangt. Een foto
van Het Laatste Oordeel werd
op ware grootte gekopieerd en
op de panelen bevestigd. Door
de verf schemert op sommige
plaatsen de grove korrel van de
afbeelding heen. „Net zoals bij
Van Leyden", vertelt Overde
vest. „Bij hem kun je door de
verf heen ook nog de tekenin
gen van zijn figuren zien." De
mensen op het schilderij zijn
bewust niet in kleur geverfd.
„Zwart wit, goed-fout, dat lijkt
ons duidelijk genoeg," aldus de
Leidenaar.
Overdevest benadrukt dat
hun project een moderne versie
van het werk van de oude
meester is. „We wilden het niet
beter doen Van Leyden zelf. We
zijn van een andere tijd. De
voorstelling had toen ook een
andere betekenis. Je moest
braaf zijn want anders ging je
naar de hel. We hebben niets
met dat verhaal. En het lijkt wel
of de mensen in het algemeen
niets meer hebben met goed en
kwaad. Kijk maar om je heen,
naar wat je ziet in series, films.
Ja, misschien dat de televisie
dominees nog iets met dat ver
haal hebben?'
De twintigste-eeuwse invul
ling is van de hand van Borst.
Hij sneed kleurige engelen uit
platen van flipperkasten om
kranst door een randje bont.
Sommige van deze hemelse fi
guren zijn uitgedost met kerst
boomverlichting. De Jezus-fi-
guur is in reliëf aangebracht.
Zijn lichaam wordt bedekt met
een mozaïek van stukken Delfts
blauw porselein. „Frank heeft
dozen vol gekregen van de Pqr-
celeyne lies in Delft", vertelt
Overdevest. „Datzelfde aarde
werk komt ook op de schilderij
lijst afgewisseld met stukkei\
bont. Frank zal daar nog wel
een tijdje zoet mee zijn."
De voorstelling was afgelopen
weekeinde al even te zien tij
dens de open dagen in het ate
lier van Borst. Wat er daarna
met het kunstwerk gaat gebeu
ren, weten de makers nog niet.
Doris Wintgens, conservator
van de Lakenhal heeft haar hé-
langstelling al getoond. „Het
zou natuurlijk prachtig zijn als
het meuseum net kan aanko
pen", zegt Overdevest. „Maar
ja, ze hebben geen geld." Borst
gaat het liefst de boer op met
het stuk naar steden als Amster
dam, Parijs en New York. Acker
man is het met Overdevest eens
dat de lakenhal de aangewezen
plaats is voor het kunstwerk.
„Het museum zou een reizende
tentoonstelling moeten maken.
Het moet zijn Lunst exporteren.
Ik heb hier zo veel prachtige
dingen gezien waar ze in Ameri
ka en ik denk ook elders op de
wereld geen weet van hebben.
De afgelopen tijd heb ik me
voor de grap al voorgesteld als
Molly van Leyden. Hier is dal
een bekende naam maar thuis
laat dat geen enkel belletje rin
kelen."
culair of opzienbarend. De toe
schouwer moet aandachtig kij
ken en onderzoeken wat de be
wegingen uitdrukken, hoe ze el
kaar opvolgen en hoe de perso
nages de gebeurtenissen nog
eens door zich heen laten gaan.
De uitkomst van dit emotionele
onderzoek in dansvorm is niet
gemakkelijk te doorgronden.
Hoewel er naast de weerbarsti
ge muziek teksten te horen zijn,
blijft die uitkomst moeilijk in
taal te vatten. Er wordt alleen
geconstateerd: 'Was dit het dan?
Houdt het nu op? Zie je die
deur? Ik ga.' De personages wa
ren gevangen in hun gruwelijk
lot, vol drukkende vragen, maar
aan het slot zijn ze eruit. Het
zijn de bewegingen die tot deze
aanvaarding geleid hebben.
Prof.dr. H. Henkes (77) heeft
gisteren zijn collectie gebruiks-
glas officieel overgedragen aan
Museum Boymans-Van Beu-
ningen in Rotterdam. De ver
zameling bestaat uit zo'n 250
voorwerpen, gevonden in Ne
derland en België. Het oudste
stLik is afkomstig uit Duitsland
en dateert uit de 16e eeuw.
Henkes, voormalig hoogle
raar oogheelkunde en oud-di
recteur van het oogziekenhuis
in Rotterdam, bracht de collec
tie de afgelopen dertig jaar bij
een. De waarde van de verza
meling wordt geschat op een
half miljoen gulden. Twee jaar
geleden kreeg Henkes een Zil-
Boymans-Van Beuningen krijgt
grote collectie gebruiksglas
Studiecollectie
Boy
veren Anjer voor zijn verdien
sten op het gebied van de be
studering en conservering van
De collectie maakt deel uit
van de tentoonstelling „Glas
zonder glans - Gebruiksglas uit
de bodem van Nederland en
Vlaanderen 1300-1800", die tot
en met 8 januari in het muse
um is te zien. Er zijn zo'n zes
honderd voorwerpen, afkom
stig uit de Hennes-collectie,
maar ook uit de verzameling
Van Beuningen-De Vriese. Ver
der zijn er bruiklenen van par
ticulieren en archeologische
instellingen. De tentoonstel
ling wil een zo compleet mo
gelijk beeld geven van het ge
bruiksglas uit de pre-industrië-
le periode. Aardig is ook dat de
presentatie een aantal topstuk
ken uit de schilderijencollectie
bevat, waarop het gebruiksglas
staat afgebeeld.
Na Rotterdam maakt het
glas een toernee naar hel Mu
seum Het Vleeshuis in Antwer
pen en het Kuituren Museum
in het Zweedse Lund. Over on
geveer een jaar is een groot
deel van de Henkes-collectie
permanent te zien in de Open-
Musea besteden meestal al
leen aandacht aan glazen lop
en sierstukken. „Gebruiksglas
is een gebied waar tot nog toe
geen hond wat mee deed",
zegt Henkes. „Niemand vond
hei de moeite van het bewaren
waard." Dat maakt de ooit zo
massaal geproduceerde voor
werpen zeldzaam. Vooral gave
stukken komen weinig voor.
Sinds zijn pensionering is
I lenkes in Boymans actief als
honorair conservator. Dok
werkte hij de afgelopen jaren
aan het boek Glas zonder
glans - Vijf eeuwen gebruiks
glas uit de bodem van de I.age
landen 1300 1800', dat sinds
gisteren te koop is.
theater
recensie wunand zeilstra
'Stallerhof' van F X. Kroetz door Toneel
groep Imperium Gezien 14/10 Imperi
umtheater Leiden Aldaar nog te zien t/m
29/10 op donderdag, vrijdag en zaterdag
De vier personages in 'Staller
hof van F.X. Kroetz zijn geen
praters. Dat bepaalt nu juist
hun zwakke positie in de maat
schappij. Voor het uiten van
hun denkwereld en hun gevoe
lens kunnen zij niet de juiste
woorden vinden. En daar liggen
oorzaak en gevolg van hun
kansloze maatschappelijke po
sitie. Dit standpunt heeft de
Duitse schrijver Franz Xaver
Kroetz begin jaren zeventig in
enkele toneelstukken uitge
werkt.
Er is betrekkelijk weinig tekst,
de verhaallijn is uiterst eenvou
dig. En het risico om in karika
turen te vervallen, is daarente
gen erg groot. De onbeholpen
heid van de spaarzame conver
satie vereist een omzichtige
aanpak. De geloofwaardigheid
van de voorstelling staat of valt
er mee. De acteurs van Imperi
um weten meestentijds een
goed evenwicht te bereiken. Het
decor is hierbij behulpzaam.
Het oogt realistisch, maar de
enscenering neemt daarvan
toch voldoende afstand.
Een zwakbegaafde boeren
dochter is zwanger geworden
van de knecht. Wat moeten
haar streng katholieke ouders
hiermee aan? De vier rollen zijn
doelmatig ingevuld. Leo van Za-
nen speelt de stugge boer, Ada
van Duvn zijn evenmin toe
schietelijke vrouw. Johan Mul
der is de knecht en Jolien de
Bruvn speelt op ingetogen wijze
dochter Beppie.
Zonder het tempo van de één
uur durende voorstelling aan te
tasten, zouden de spelers de ti
ming af en toe moeten aan-
scheipen. Juist omdat Kroetz
betrekkelijk weinig concreet
materiaal aanreikt, dienen de
vele zwijgzame momenten nog
benauwender over te komen.
Nu dreigt de dramatische span
ningsboog soms even weg te
zakken. Dat zal in de loop van
de speelperiode nog wel veran
deren.
Mooi of lelijk. We hebben die
kwalificaties altijd voorop de
tong liggen. Over smaak valt
niet te twisten, roepen we er
vaak achteraan. Daar begint het
gedonder al, want over smaak
valt nu juist wel te twisten. Ik
zie soms gebouwen waarvan ik
denk: daar gaat nog geen str
ontvlieg naar binnen, terwijl an
deren er juist graag wonen of
werken.
Neem nu het gebouw van het
Hoogheemraadschap Rijnland,
aan de Breestraat. U weet wel,
het gebouw met dat golvende
dak waarbij ik mij altijd een
beetje in Leiden aan zee waan.
Ik ken mensen die het afschu
welijk vinden, maar ikzelf heb
er wel iets mee. Niet dat ik wil
beweren dat het het achtste we
reldwonder is hoor, da's over
dreven. Maar ik vind het wel
een eigenzinnig gebouw, en dat
is al heel wat in deze tijd van
dertien in een dozijn.
Dat golvende dak vind ik mis
schien wel het aardigst. En zo
toepasselijk voor een instelling
die wil duidelijk maken dat het
water niet de dienst uitmaakt.
Anderen mogen het oubollig
vinden, mij kan die simpele
symboliek wel bekoren. De
strenge Breestraat krijgt er wel
iets zwierigs van. Net als van die
roodbruine, houten betimme
ring. Het geeft het gebouw een
beetje een boerse charme die ik
wel bij het Hoogheemraad
schap vind passen.
Zoals bekend hebben twee van
onze gemeentebestuurders het
plan opgevat het pand van Rijn
land aan te kopen met de be
doeling op deze locatie een par
keergarage te laten verrijzen.
Weldra zal dus de vraag aan de
orde komen of het gebouw
moet worden gesloopt. Nu zult
u denken: misschien komt er
een nog veel mooier gebouw
voor in de plaats. Ik weet het
niet. In mijn ogen is de politiek
nogal gauw opgetogen wanneer
een ontwikkelaar bereid is een
kantoor of een opberghok voor
auto's te bouwen. Kijk naar de
parkeerklont aan het Levendaal.
Dat vinden ze ook prachtig. Vol
gens mij is het de grootste aan
slag ooit gepleegd op het stads-
schoon. Met al die gaten en
schuingelegde betonnen platen
maakt het voortdurend de in
druk in staat van opbouw of af
braak te verkeren. Geen wonder
dat mensen er alleen in geval
i uiterste nood hun auto wil
len stallen.
Er zijn ongetwijfeld architecten
die beweren een mooie par
keergarage te kunnen bouwen,
ar dat vertrouw ik niet hele
maal. Voor een architect bete
kent de sloperskogel immers
dat er wat te verdienen valt.
Gerrit Komrij heeft in Vrij Ne
derland al eens de vloer aange-
gd met het architectendom
dat alleen aan de eigen geldbui
del denkt: „Wantrouw de archi-
en. Leg een dubbeltje op
straat wanneer een architect uw
pad kruist: hij zal zich bukken.
Schop hem vervolgens om en
loop fluitend verder."
De architect van het Rijnland-
pand aan de Breestraat, Dr-
exhage, hij is niet meer onder
ons. noemde zijn gebouw ooit
„een monument van de toe
komst." Dan zullen de gemeen
tebestuurders er wel verant
woord mee omspringen, zult u
zeggen. Ook daar zou ik niet op
vertrouwen. Ik herinner mij nog
-het filiaal van Van Nelle aan de
Aalmarkt, een schepping van
het architectenbureau Brink
man en Van der Vlugt die een
jaar eerder de wereld verraste
met een nieuw fabriekscomplex
van Van Nelle in Rotterdam, dat
mondiaal wordt geroemd als
het toonvoorbeeld van het nieu
we bouwen. Toen V&D het
Leidse gebouwtje in 1976 kocht
en bekend maakte het te willen
slopen werd er door het ge
meentebestuur ook nauwelijks
gereageerd. Zo kon het gebeu
ren dat een van de weinige
Leidse gebouwen die een plaats
had in de internationale archi
tectuurgeschiedenis verloren
ging-
Gek eigenlijk dat nog niemand
op het idee is gekomen het Van
Nelle-pand, in het kader van het
Sleuteihofproject, te herbou
wen. Het zou een prima onder
komen zijn voor het LVC. Maar
de sloop van het gebouw zou in
de eerstè plaats een waarschu
wing moeten inhouden, een
waarschuwing voorzichtig te
zijn met wat er over is, zoals na
het bezoek aan een tandarts die
net een kies getrokken heeft. Ik
weet wel, we kunnen niet alles
bewaren. Maar geen hond zou
toch in z'n hoofd halen om een
Rembrandt te verscheuren als
er een Mondriaan voor in de
plaats zou komen?
amsterdam anp
Musea moeten voortaan grote
en ingrijpende restauraties aan
kunstwerken in een vroeg stadi
um melden aan het college van
b en w van Amsterdam. Het
gaat om kunstwerken uit ge
meentelijk bezit met een waar
de van meer dan twee miljoen
gulden, restauraties die meer
dan 2,5 ton kosten en restaura
ties aan kunstwerkefi van bij
zonder artistiek, cultuurhisto
risch of stedelijk belang.
De regels zijn in feite niet
nieuw. Bij restauraties aan kost
bare kunstwerken werd tot dus
ver bij de gemeente om een
aanvullend krediet gevraagd.
Op die manier werd het college
ook over de restauratie geïnfor
meerd. Een specifieke regeling
ontbrak echter.
De afspraken zijn het gevolg
van de restauratie van het schil
derij Who's afraid of red, yellow
and blue III van Bamett New
man, door de Amerikaanse res
taurator Daniel Goldreyer. Het
gerestaureerde schilderij uit de
collectie van het Stedelijk Mu
seum, keerde in 1991 terug naar
Amsterdam. Direct daarna ont
stond commotie over de restau
ratie. De Amerikaan zou het
schilderij hebben overschilderd.
Het doek werd in 1986 bescha-
digd.
leiden Prof. dr. Frida Balk, voorzitter van de Maat
schappij der Nederlandse Letterkunde, reikte gister
middag in de Leidse Templum Salomonis de eerste
Kruyskamp-prijs uit aan de Vlaamse priester en
lexicoloog dr. F.M.W. Claes. Claes kreeg de prijs,
waarmee een bedrag van 5.000 gulden is gemoeid
en waaraan een oorkonde is verbonden, voor zijn
bewerking van 'Verschueren groot geïllustreerd
Woordenboek', dat in 1991 verscheen. Dit 'typisch
Belgische' woordenboek maakte hij, aldus het jury
rapport 'tot een bijna ideale inventaris en beschrij
ving van het Nederlands'.
Claes is, aldus de jury. een lexicoloog van de ou
de stempel - in de goede betekenis die dit woord in
zich draagt: „Hij werkt hoofdzakelijk alleen, is be
giftigd met een grote werkkracht en bezit een groot
gevoel voor en een grote kennis van de Nederland
se taal."
Het is de bedoeling dat de Kruyskamp-prijs. ver
noemd naar wijlen dr. Kruyskamp, hoofdredacteur
van Het Woordenboek der Nederlandsche Taal, el
ke drie jaar wordt uitgereikt aan iemand die zich op
het gebied van woorden- en/of synoniemenboeken
verdienstelijk heeft gemaakt, foto hfnk bouwman
