Computer filtert storende geluiden
Harder asfalt moet
spoorvorming voorkomen
Bouw grootste
optische telescoop
vordert gestaag
Wetenschap
Huidkliniek voor
pigmentstoornis
VRIJDAG 14 OKTOBER 1994
SASKIASTOELINGA
Ouderen uit balans
door lopend denken
LONDEN THE INDEPENDENT
Wetenschappers hebben bevestigd wat
Lyndon Johnson al lang wist: sommige
mensen kunnen niet tegelijkertijd kauw
gom kauwen en lopen. Een handicap waar
aan volgens deze voormalige president van
de Verenigde Staten een van zijn opvolgers
leed, is nu een wetenschappelijk principe.
Het Gerald Ford-effect.
Het slechte nieuws is: dat we allemaal bij
het ouder worden veroordeeld zijn tot een
Gerald Ford-effect. Psychologen hebben
aangetoond dat oudere mensen veel meer
risico lopen te vallen als ze te intensief aan
iets anders lopen te denken.
Volgens een medisch-psychologisch onder
zoek in Cambridge slingeren 70-jarigen veel
meer dan mensen die 20 jaar jonger zijn,
wanneer hen gevraagd wordt aan iets an
ders te denken. En volgens onderzoekster
Elizabeth Maylor hebben oudere mensen
die met hun gedachten elders zijn meer
kans te vallen als ze de trap op lopen. ,,De
mensen dachten dat evenwicht iets auto
matisch was. Wij hebben aangetoond dat
het afhangt van wat men denkt."
Ongeveer eenderde van de ouderen die
thuis wonen valt ten minste een keer per
jaar. Die tendens neemt met het ouder wor
den toe. Als de voorspellingen van Maylor
uitkomen zal tweederde van de 80-plussers
ten minste twee maal per jaar vallen. Die
mensen kunnen worden geleerd hun even
wicht te bewaren door andere gedachten bij
zichzelf uit te bannen.
Vertragend middel
multiple sclerose
DEN HAAG ANP
Amerikaanse onderzoekers hebben een ge
neesmiddel ontdekt dat de voortgang ver
traagt van het langzaam slopende proces
van de verlammingsziekte multiple sclerose
(MS). Tevens vermindert het medicament
het aantal neurologische opvlammingen bij
de patiënt. ,,Dit is de eerste keer dat een ge
neesmiddel tijdens een onderzoek onder
patiënten het invaliderend proces van mul
tiple sclerose afremt," zegt dr. L. Jacobs,
hoofd van de neurologische afdeling van
het Buffalo ziekenhuis in New York.
W. van Veen van de Multiple Sclerose Ver
eniging Nederland (MSVN) in Den Haag
spreekt van een belangrijke vooruitgang
van de bestrijding van de ziekte, die nog
steeds niet te genezen valt. ,,Er zijn enkele
preparaten beschikbaar die een gunstige in
vloed lijken te hebben op het ziekteproces.
Maar het Amerikaanse onderzoek heeft
voor het eerst aangetoond dat er een mid
del is dat echt werkzaam is."
Dat middel is het lichaamseigen eiwit bèta
interferon, dat het Zwitserse farmaceutische
concern Ares-Serono met behulp van bio
technologie namaakt. Het produkt is iden
tiek aan het natuurlijke interferon.
MS is een aandoening van het centrale ze
nuwgestel, waarvan de oorzaak nog steeds
onbekend is. De ziekte verloopt in de mees
te gevallen volgens een onregelmatig pa
troon. Perioden van stabiliteit worden afge
wisseld met opvlammingen van de aandoe
ning. Telkens gaat de patiënt minder func
tioneren.
Het Amerikaanse onderzoek onder drie
honderd MS-patiënten toont aan dat het
medicament een gunstige uitwerking heeft.
Bij slechts 12 procent van hen, die daarmee
gedurende een jaar waren behandeld, trad
een bepaalde vererging op. Bij patiënten,
die geen interferon kregen, was dat percen
tage meer dan 20. Na twee jaar behandeling
was het ziektebeeld bij 22,6 procent van de
patiënten verslechterd tegen 36,6 procent
van de groep zonder het medicament.
Het onderzoek wordt voortgezet. Ruim dui
zend patiënten in meer dan vijftien landen
nemen daar deel aan. In Nederland zijn het
Academisch Ziekenhuis van de Vrije Uni
versiteit in Amsterdam, het Radboud zie
kenhuis in Nijmegen, het Ignatius zieken
huis in Breda en het Dijkzicht ziekenhuis in
Rotterdam betrokken bij het internationale
programma. De resultaten van dit onder
zoek zullen over anderhalf jaar beschikbaar
zijn.
KNMI doet mee
aan onderzoek
Het KNMI heeft in Cabauw bij Lopik on
langs het instrumentarium, TEBEX, geheten
in gebruik genomen voor het meten en
analyseren van de energie- en waterhuis
houding boven land. Daarmee draagt het
weerstation zijn steentje bij aan het wereld
wijde onderzoek naar de klimaatverande
ring onder de naam GEWEX. De concentra
ties broeikasgassen zijn volgens het KNMI
zo toegenomen dat de stralingshuishouding
van de aarde in belangrijke mate wordt vei
stoord. De vraag is nu hoe het klimaat op
deze verstoring gaat reageren. Om deze
vraag te kunnen beantwoorden, is een beter
inzicht nodig in het functioneren van het
klimaatsysteem. Dit is echter zo complex
dat klimatologen in hun onderzoek slechts
verder kunnen komen, als zij over de gehele
wereld samenwerken.
CARINE NEEFJES
aldus dermatoloog W. Wcs-
ir van het eerste, Nederland-
jr Pigmentstoornissen (NIP)
densen die last hebben van pigmentstoor-
ïissen kampen vaak met psychische pro-
ilemen. „In onze prestatie gerichte maat
chappij, moet je mooi en jong zijn. Kun je
laar niet aan voldoen, dan heb je het moei
lijk. Pigmentstoornissen veroorzaken witte
2 vlekken op de huid. Iemand met
dergelijke plekken op z'n gezicht, schaamt
'n uiterlijk en trekt zich te
rug. Zo'n patiënt lijdt dan e
:erd bestaai
;rhof, direci
Instituut v
i ons land.
In de nieuwe kliniek, gevestigd in het Aca-
ich Medisch Centrum (AMC) in Am
sterdam, worden echter niet alle uiterlijke
effenheden zo maar weggewerkt. Wester
hof geeft een voorbeeld: „Een roodharige
jongen wil een hormoonbehandeling. Le-
haarkleur is voor hem onmo
gelijk. Ik ken een techniek waarhij de pig
mentcellen van kleur veranderen, zodat de
rode haren bij voorbeeld donkerblond wor
den. Maar ik pieker er niet over om deze
behandeling toe te passen. De jongen kan
en, dan is het probleem ook
opgelost."
In Nederland zijn zo'n 160.000 mensen die
lijden aan vitiligo: ze hebben te weinig pig-
entcellen waardoor ze witte vlekken op
hun huid krijgen. Westerhof: „Eén klein
plekje is op zich niet erg. Maar bij vitiligo
breiden de vlekken zich vaak uit en dan is
het belangrijk dat de dermatoloog zo snel
mogelijk ingrijpt."
Gevaren
Weer andere plekken zijn niet gevaarlijk,
•1 afstotend, zoals bijvoorbeeld de
dierenhuidmoedervlek. Eerst komt er een
bruine plek op de huid waarna er een flinke
haargroei ontstaat. De rug van de patient
op de afbeelding lijkt net op die van een
tap. „Jaarlijks worden er zo'n 200 mensen
met deze afwijking geboren. Maar je ziet ze
nooit. Ze komen niet in een café of op de
markt, deze mensen zijn schuw". Als de
vlek op tijd wordt ontdekt, en de pigment-
de huid nog vlak zijn, kan een laser
de kwaal behandelen. De haargroei wordt
electrischgeëpileerd.
Westerhof wil voorkomen dat patiënten
edervlek naar de kliniek ko-
nens heeft er op z'n minst der
tig, daar kunnen we niet aan beginnen'),
;iar vindt wel dat met name huisartsen at
it moeten zijn op de verandering van
vlekken. Als een moedervlek bloedt, groter
wordt, een andere kleur krijgt, jeukt en
.chilfert, ontstaat de meest kwaadaardig tu-
nor van de huid waardoor mensen binnen
vijf jaar kunnen overlijden.
Door de groeiende vraag naar behandeling
pigmentstoornissen hesloot Westerhof
i speciale kliniek op te richten. De huid-
afwijldngen nemen toe omdat steeds meer
i zitten. Maar ook
lang li
ïnsen zijn de
i puistje kan hin
de komst van veel migranti
re huidskleur heeft het a:
i behandeling doen toen
Westerhof: „Bij donkere m
pigmentccllen actiever. Eei
i een week weg zijn maar laat vaak een
blijvende, zwarte pigmentvlek achter." De
huid wordt zwart als er meer dan een nor
male hoeveelheid pigment wordt gevormd,
't als er te weinig pigment wordt geprodu-
erd. Donkere mensen kunnen echter ook
witte plekken krijgen. „Om die reden ple
gen sommige mensen in India zelfmoord.
Vooral voor meisjes is dit een probleem. Ze
zijn dan niet mooi genoeg om te worden
uitgehuwelijkt."
Dermatoloog Westerhof heeft nieuw Instituut
voor huidafwijking opgezet, gevestigd in het
AMC. foto cpd
Slechthorendheid een vergeten gezondheidsprobleem
Het Nederlandse bedrijf Interbeton heeft de fundering gemaakt voor de
bouw van 's werelds grootste optische telescoop op het het hoogste
punt van de berg Paranal (2640 meter). foto anp
De bouw van 's werelds grootste optische telescoop in Chili vordert
gestaag. Een dezer dagen vertrekt uit de haven van Genua in Italië
het eerste van de vele schepen die de in Europa gebouwde staal
constructies en andere onderdelen van het observatorium naar de
Chileense havenplaats Anatoragasta zullen brengen.
Intussen verlopen de constructiewerken op de 2640 meter hoog ge
legen punt van de berg Paranal vlot. Zoals de zaken er nu voor
staan, zal de eerste van de vier 275 ton zware en 35 meter hoge
constructies in mei volgend jaar klaar zijn.
De Very Large Telescope (VLT), waarin ook Nederland een aandeel
heeft, zal bestaan uit vier grote kijkers met elk een spiegel met een
doorsnee van 8,2 meter. Door deze met elkaar te verbinden, krijgt
het observatorium een waarnemingsvermogen zo groot als een te
lescoop met een enkele spiegel van 16 meter in doorsnee.
ESO verwacht dat de eerste van de vier kijkers in de loop van 1997
haar oog op het firmament zal openen. In de jaren daarop volgen
de drie andere, zodat astronomen kort na de eeuwwisseling met
hun onderzoek kunnen beginnen.
Ongeveer 350 mensen werken thans aan de voltooiing van de fun
damenten voor het wetenschappelijk instrumentarium. Deze moe
ten niet alleen de vier zware constructies voor de telescopen dra
gen, maar ook bestand zijn tegen de meest zware aardbevingen.
Het heeft er even naar uitgezien dat het 500 miljoen kostende pro
ject moest worden afgeblazen. Toen het Europese observatorium al
10 miljoen gulden in de voorbereidende werkzaamheden had ge
stoken, ontstonden begin dit jaar grote moeilijkheden tussen het
bestuur van ESO en de Chileense regering.
De Europese organisatie, die al sinds 1963 een contract heeft met
het Zuidamerikaanse land voor astronomische waarnemingen van
af de 2400 meter hoge berg La Silla, had tevens toestemming voor
de bouw van de telescoop op de berg Paranal, 130 kilometer ten
zuiden van Anatofagas'ta.
De basis van het observatorium was al gelegd, toen de Chileense
autoriteiten steeds zwaardere eisen gingen stellen aan het verdrag
met ESO. Chili wilde onder meer dat sterrenkundigen van eigen
land 10 procent van de waarnemingstijd op de Very Large Thele-
scoop kregen.
Voor de Europese astronomen is dit in wetenschappelijk opzicht
onaanvaardbaar. Omdat hun Chileense collega's nog lang niet op
het internationaal vereiste niveau zijn, zou dit een aanslag beteke
nen op de reputatie die de ESO heeft opgebouwd. Na besprekingen
heeft de Chileense regering inmidels laten weten de ESO verder
geen strobreed meer in de weg te zullen leggen
Op zoek naar asfalt dat spoorvorming voorkomt. foto united photos de boer bv.
Met steun van de olie-multinational
Shell hebben scheikundigen van de
universiteit van Nottingham een
hardere 'toplaag' voor autowegen
ontwikkeld. De laag is al getest op
een aantal veel bereden wegen in
Engeland en Schotland en moet
met name het ontstaan van de ge
vreesde 'sporen' in het asfalt voor
komen.
De proeven blijken gunstiger te zijn
uitgevallen dan men had gedacht.
Zelfs tijdens de warmste dagen van
de afgelopen zomer was er op de
wegdelen, die van de harde toplaag
waren voorzien, nauwelijks slijtage
te vinden.
De zon, waarvan de warmte vooral
door donker getint asfalt nog extra
wordt geabsorbeerd, maakt de la
gen van autowegen weker waardoor
tengevolge van zwaar en/of inten
sief verkeer spoorvorming ontstaat.
Met borden langs bepaalde delen
van onze wegen wordt daarvoor ge
waarschuwd. De sporen treden op
in de vorm van langgerekte groeven
die dipper liggen dan de rest van de
toplaag. Het veroorzaakt plotselinge
koersveranderingen van voertuigen
waarvan de wielen in dergelijke
groeven verzeild raken. Niet zelden
verliezen automobilisten de macht
over het stuur door de slingerende
beweging van hun voertuig.
Miljard
Daarnaast moeten aan dergelijke
wegdelen veel vaker dan normaal
herstelwerkzaamheden worden ge
daan wat weer files en wachttijden
tot gevolg heeft. De kosten van her
stel zinken in het niet bij de kosten
die de door spoorvorming veroor
zaakte ongelukken en files met zich
meebrengen. Volgens een verkeers-
deskundige van het ministerie van
verkeer en waterstaat is daarmee
jaarlijks een totale kostenpost van
'zeker meer dan een miljard gulden'
gemoeid. Maar dat is een grove
schatting; van veel ongelukken is
niet eens de feitelijke oorzaak be
kend.
Het jarenlange onderzoek, onder
auspiciën van de Shell-vestigingen
in Chertsey en in Amsterdam, richt
te zich niet alleen op het langs che
mische weg vinden van een hardere
toplaag maar vooral op het ontstaan
van spoorvorming.
Asfalt is, zeg maar, een eindprodukt
van ruwe olie ('teer'). Het blijft over
na verwerking van ruwe olie tot gas,
benzine, kerosine (vliegtuigbrand
stof) en dieselolie: een taai mengsel
van hogere koolwaterstoffen waar
uit, na de extractie van paraffine,
asfalt of bitumen resteert.
Welke chemische samenstelling de
nieuw ontwikkelde en beproefde
'Shell Multifalt' nu precies heeft, wil
Shell (nog) niet kwijt. Vermoedelijk
heeft men zitten dokteren aan een
andere molecuulstructuur van het
aloude asfalt waarin het koolstof
atoom een prominente plaats in
neemt en waarbij nu langs chemi
sche weg elementen of verbindin
gen met extra verhardende eigen
schappen werden toegevoegd. Even
afwachten dus.
Voor de meeste slechthorenden
zijn feestjes, recepties en vergade
ringen een regelrechte crime. Hun
hoorapparaten versterken niet al
leen de menselijke stem dichtbij,
maar ook het geroezemoes op de
achtergrond. Met het nieuwe
hoorapparaat PiCS Audio Zoom
van de Zwitserse firma Phonak is
het mogelijk om met twee inge
bouwde microfoontjes gericht 'in
te zoomen' op de gesprekspartner
óf de geluiden in de omgeving te
versterken. De hoorcomputer
wordt door de Nederlandse verte
genwoordiger van Phonak, Veen-
huis Medical Audio in Gouda, op
de markt gebracht.
Van de 1,5 miljoen Nederlanders
met hoorproblemen hebben er
slechts 300.000 een hoortoestel.
Jaarlijks schrijven KNO-artsen
soms in samenspraak met een au-
diologisch centrum (regionaal
centrum voor slechthorende kin
deren en volwassenen) 90.000
hoortoestellen voor. In een artikel
in het Nederlands Tijdschrift voor
Geneeskunde vorig jaar noemde
prof.dr. J.J. Grote van het Acade
misch ziekenhuis in Leiden slecht
horendheid „een vergeten volks
gezondheidsprobleem.'
Mensen van wie het gehoor ach
teruitgaat, verliezen de basis van
de menselijke communicatie. Een
dove patiënt is te herkennen, een
slechthorende niet. De laatste
trekt zich terug in een isolement
en wordt in allerlei situaties steeds
afhankelijker van anderen. In ge
sprekken haakt de slechthorende
snel af, omdat hij zijn probleem
niet aan de orde wil of durft stel
len. Redenen waarom er volgens
prof. Grote voor slechthorendheid
betrekkelijk weinig aandacht is.
Geld voor onderzoek is er bijna
niet. En dat terwijl deze chroni
sche kwaal de derde volksziekte in
ons land is. Grote nam onlangs
geus in de huidige vorm niet ge-
schikt voor zeer slechthorenden.
Naar verwachting komt in het
voorjaar een apparaat op de markt
dat op deze groep is afgestemd.
De slechthorende moet beter ge
ïnformeerd worden over de moge
lijkheden om zijn gehoor met high
tech apparaten te verbeteren.
KNO-artsen moeten hem beter
voorlichten. Ook huisartsen weten
te weinig over de behandelmetho
den, vindt audioloogT.S. Kapteyn
hoofd afdeling klinische audiolo-
gie van het academisch ziekenhuis
van df \'i i in Amsterdam. )udere
slechthorenden die in verpleeg-
en verzorgingshuizen wonen, zou
den volgens KNO-arts R.H.L. Pa
ping uit Schiedam, getest moeten
worden op hun gehoor. Een slecht
gehoor valt bij deze mensen vol
gens hem vaak weg tegen de ach
tergrond van hun andere (ouder-
doms-)kwalen. De invloed van het
gehoorverlies op hun persoonlijk
heid, geheugen en spraak leidt er
ook toe dat meestal eerst aan de
mentie wordt gedacht.
Zorgverzekeraars vertonen vol
gens hem steeds meer de neiging
om de verstrekkingen van hulp
middelen goedkoper te maken.
Daaronder vallen ook de bijzon
dere en dus duurdere hoortoestel
len. Hij noemt dit een „slechte
ontwikkeling die ten koste gaat
voor de slechthorenden." De rela
tief prijzige toestellen vergen dure
technologie en langdurig onder
zoek die betaald moeten worden."
Daarbij komt dat als gevolg van de
vergrijzing het probleem van
slechthorendheid alleen nog maar
zal toenemen.
Informatie over slechthorendheid:
Nederlandse Vereniging voor
Slechthorenden, postbus 9505,
3506 GM Utrecht, telnr.: 030-
616689.
Het gehoorapparaat bevat een chipstechniek waarmee op geluid kan worden ingezoomd. foto cpd
het initiatief tot oprichting van de
Nationale Stichting Slechthoren
den.
Slechthorendheid kan (erfelijk)
aangeboren zijn of te wijten aan
storingen na de geboorte. Veel
voorkomende oorzaken van ge
hoorverlies zijn afsluiting van de
gehoorgang, defect in het trom
melvlies, middenoorontsteking of
blootstelling aan teveel lawaai
(denk aan disco's en de walkman).
Men spreekt van slechthorend
heid als het gemiddeld gehoorver
lies groter is dan 35 dB bij
1.000/2.000 en bij 4.000 Hz. In die
gevallen krijgt de verzekerde via
de AWBZ een hoortoestel vergoed.
Bij voorschrijving van het nieuwe
PiCS Audio Zoom hoorapparaat
moet de gebruiker naar schatting
2.500 gulden zelf betalen, iets
minder dan de helft van de werke
lijke prijs van het toestel.
Het hoortoestel van Phonak wordt
bestuurd door een micro-chip.
Daarin worden situaties gepro
grammeerd waarin de slechtho
rende zich vaak bevindt. Op basis
van deze gegevens worden inko
mende geluidssignalen versterkt
of verzwakt aan het oor doorgege
ven. Met een afstandsbediening
kan de gebruiker kiezen voor de
diverse situaties en voor de func
ties 'zoom' (gesprekken dichtbij)
of'groothoek' (rondom horen). De
beide ingebouwde microfoontjes
reageren automatisch als lawaai-
onderdrukking gewenst is. De
twee microfoontjes zorgen ervoor
dat niet allleen de lage geluidsfre
quenties, maar ook de midden en
hogere frequenties worden onder
drukt.'
Marco Veenhuis van Phonak
noemt het apparaat „een techno
logische doorbraak." Volgens hem
is uit Amerikaans onderzoek ge
bleken dat de miniatuurcomputer
in sommige gevallen de signaal-
ruisverhouding met 10 dB (deci
bel) kan verbeteren. Dat betekent
dat in die gevallen het zogeheten
spraakverstaan met 60 procent
stijgt.
Phonak, marktleider in de produk-
tie van hoortoestellen, heeft in de
afgelopen zes jaar 25 miljoen ge
ïnvesteerd in de ontwikkeling van
het apparaat. Andy Rihs, een van
de twee directeuren van Phonak,
is ervan overtuigd dat met Audio
Zoom slechthorenden „een grote
re kwaliteit van leven" krijgen. De
nieuwe hoorcomputer is overi-
