Spannende verhalen mogen weer
Cultuur&Kunst Kinderboekenweek
KINDtR
BOEKEN
WEEK
'Lijsters' vliegen door
alle soorten onderwijs
Dichter bij kinderen
'Als toekomstperspectief ontbreekt, zie je
vaak verschuiving naar het verleden'
'Boek en Jeugd' maakt
kiezen gemakkelijker
DONDERDAG 13 OKTOBER 1994
Averbode/Becht komt met fraaie serie bewerkingen van klassieke jeugdboeken
jeugdboeken
Tom Schamp - Robinson Cnisoë, Jules
Verne, bewerking Fd Franck, gravures J.
Férat - Michael StrogoJJ, de koerier van
de tsaar, John Meade Falkner, bewer
king Henri van Daele, ill. Jan Bosschaert
- Moonfleet, Charles de Coster, bewer
king Henri van Daele, ill. Joep Bertrams
Tijl Uilenspiegel; Theodor Storm, be-
- Tijl Uile
werking E
Een tijdlang moest het in jeugdboekenland vooral maat
schappij-kritisch en verantwoord wezen. Dus werd je
doodgegooid met fel-realistische verhalen, waarin kinde
ren uit één-ouder gezinnen vriendschap sloten met
Turkse klasgenoten, om samen (ik noem maar wat) de
zorg op zich te nemen voor de mongoloïde zoon van de
bejaarde benedenburen.
ra/Averbode gestart. Sinds de in
Bloemendaal gevestigde uitge
verij J.H. Gottmer/H.J.W. Becht
afgelopen zomer een samen
werkingsverband met de Belgi
sche uitgeverij aanging, is de se
rie ook in ons land verkrijgbaar.
Aan de Averbode-redactie,
bestaande uit de Belgische kin
derboekenschrijvers Henri van
Daele en Ed Franck, is inmid
dels de Nederlandse auteur
Wim Hofman toegevoegd. Ge
drieën buigen zij zich over de
samenstelling van de serie, die
op dit moment zes delen telt.
Voor toekomstige hertalingen
zal de redactie ook gastauteurs
uitnodigen.
Titels
De tot nu toe verschenen titels
zijn Robinson Crusoë (1719) van
Daniël Defoe in de bewerking
van Ed Franck, waarbij het ver
haal van de schipbreukeling die
op een onbewoond eiland aan
spoelt, in moderne (maar helaas
nogal zwart afgedrukte) pot
loodtekeningen is geïllustreerd
door Tom Schamp.
Moonfleet (1898) van Defoe's
landgenoot John Meade Falkner
biedt een bloedstollend relaas
over smokkelaars en zeerovers,
in de bewerking van Henri van
Daele. Het boek is opgesierd
met realistische tekeningen van
Jan Bosschaert. Jammer genoeg
heeft de verder zo zorgvuldige
controle van de drukproeven in
dit deel te wensen overgelaten:
op minimaal vijf plaatsen zijn
zinnen weggelaten of dubbel af
gedrukt.
Michael Strogojf, de koerier
van de tsaar (1876) van Jules
Verne wordt gecompleteerd
door de oorspronkelijke gravu
res van J. Férat. Een spannend
verhaal over trouw door dik en
dun aan een eens gegeven
g Ed Franck, 111. Jan Bosschaert -
De man op de schimmel; Mark Twain,
bewerking Henri van Daele, ill. Kris
Nauwelaerts - Tom Sawyer. Averbode-
/Becht Klassiekers, gebonden uitgaven,
ƒ29,90 per deel, vanaf 10 jr.
Het golfje New Age dat vervol
gens langs kwam rollen, zorgde
nauwelijks voor verfrissing. Het
werd vooral gekenmerkt door
een hinderlijk gebrek aan toe
komstperspectief. Dus hielp het
zichzelf in korte tijd om zeep,
waarna het modebeeld al gauw
weer werd bepaald door de
kwalificatie 'Literair/Artistiek'.
Dat fenomeen teisterde bovenal
de prentenboeksector, wat De
Slegte inmiddels hele stapels
dik-bekroonde, doch niet te
verkopen meesterwerken voor
peuters heeft opgeleverd.
Maar nu trendvolgers op
gelet! nü mogen we weer
even terug naar af. Naar het met
een vleugje historie gekruide,
lekker spannende, avontuurlij
ke, ja, soms zelfs klassieke kin
derboek, in de traditie van (on
der veel meer) een vroege Thea
Beekman, een nog vroegere
Tonke Dragt of een in dit rij
tje wel uiterst vroege C. Joh.
Kievit.
Klassiek mag dus weer. Kijk
alleen maar naar de nieuwe se
rie Averbode/Becht Klassiekers:
Fraai ingebonden en vormgege
ven hertalingen en bewerkingen
van klassieke jeugdboeken uit
binnen- èn buitenland. De
reeks werd vorig jaar door Altio-
Tijl Uilenspiegel en zijn vriend Lamme Goedzak.
woord, bewerkt door Ed Franck.
Tijl Uilenspiegel (1867) van
Charles de Coster is door be
werker Henri van Daele voor
zien van een lijst met oud-
Vlaamse woorden en uitdruk
kingen. De geschiedenis van
volksheld Uilenspiegel is door
Joep Bertrams geestig geïllu
streerd.
De man op de schimmel
(1888) van Theodor Storm (mijn
persoonlijke favoriet) behelst
een onheilszwanger spookver
haal rond een geniale dijken
bouwer. Ed Franck tekende
voor de bewerking, Jan Bos
schaert voor de sfeervolle teke
ningen.
De reeks wordt nu nog beslo
ten door Tom Sawyer (1876) van
Mark Twain, de schrijver die
over 'klassiekers' zei: 'Dat zijn
boeken die de mensen prijzen,
maar niet lezen'. Hopelijk krijgt
hij wat deze uitgave van zijn
schelmenroman betreft, onge
lijk. In de hertaling van Henri
van Daele lezen de avonturen
van Tom Sawyer, stijlvol geïllu
streerd door Kris Nauwelaerts,
vlot weg.
Dit najaar nog verschijnen de
delen 7 en 8, te weten De tove
naar van Oz van Frank L. Baum
(bewerking Henri van Daele) en
Oliver Twist van Charles Dic
kens (bewerking Ed Franck). Op
het verlanglijstje c.q. program
ma staan verder nog Moby Dick
van Herman Melville, Schatei-
land van Robert Louis Ste
venson en boeken rond vrou
welijke hoofdpersonen, zoals
die zijn geschreven door onder
meer Louisa Alcott en Top
Naeff.
De wat de taal betreft her en der
écht Vlaamse serie (in plaats
van 'de stuipen' jaagt men ie
mand 'de daver' op het lijf) is
deel voor deel voorzien van een
informatief nawoord van de be
werker. Hij vertelt over het boek
en de schrijver en legt verant
woording af voor de (soms be
hoorlijk omvangrijke) tekstuele
ingrepen die hij heeft toegepast.
Aardig is steeds weer de uitno
diging aan de lezer, de oor
spronkelijke tekst naast deze
hertalingen te leggen, zodat
men zich zélf een oordeel over
de bewerking kan vormen.
Inmiddels heeft de aanwas
sende stroom van hertalingen
van klassieke kinderboeken ook
geleid tot wetenschappelijke
belangstelling. In januari 1995
organiseert de Stichting ter Be
vordering van de Studie van
Kinder- en Jeugdliteratuur in
samenwerking met de Stichting
Promotie Literatuuronderwijs
91
TEKENING JOEP BERTRAMS
een symposium onder de (voor
lopige) titel 'Het klassieke
jeugdboek in het onderwijs'.
Sprekers zijn onder meer Jaap
Goedegebuure, Joke Linders,
Nicolaas Matsier en Ronald
Soetaert.
Het symposium wordt afge
sloten met de bekendmaking
van de winnaars van de prijs
vraag die door Becht/Averbode
is uitgeschreven. In het kader
daarvan worden kinderen uitge
nodigd een interview te maken
met de held uit hun favoriete,
klassieke kinderboek. Dat mag
op schrift, maar werkstukken op
casette- of videoband zijn even
eens welkom. Inzendingen die
nen voor 2 januari 1995 binnen
te zijn bij de PR-afdeling van
Uitgeverij Gottmer/Becht, Post
bus 160, 2060 AD Bloemendaal.
Tien winnaars ontvangen kin
derboeken naar keuze uit de se
rie Averbode/Becht Klassiekers.
In de jury zitten Imme Dros,
Wim Hofman, Yvonne
Kroonenberg en Joke Linders.
r markesteun
Lijster met hoofdletter is
een woord geworden dat me
nigeen in basis- en voortgezet
onderwijs bekend in de oren
klinkt. Lijster is een boeksoort,
een merknaam, net als Penguin,
Ooievaar of Boekvink. langza
merhand zijn er daar méér van
dan van de (al dan niet) vliegen
de exemplaren.
'Lijster' in het algemeen is
een boek dat kinderen in het
voortgezet onderwijs op 'de
lijst' mogen zetten. In het bij
zonder is 't het kwalitatief goede
en laaggeprijsde boek dat door
Wolters-Noordhoff op de markt
wordt gebracht.
Voor het bijna onmogelijk la
ge bedrag van 25 worden (nu
al voor het vijfde achtereenvol
gende jaar) aan het voortgezet
onderwijs de Grote Lijsters aan
geboden. Vijf boeken topproza
met als extra een toegevoegde
dichtbundel, bedoeld voor bo
venbouw havo/vwo. Dit jaar zit
ten Tim Krabbé (liet gouden ei),
Maarten 't Hart (De kroongetui
ge), Jan Wolkers (Terug naar
Oegstgeesl), Frans Pointl (De kip
die over de soep vloog) en Louis
Paul Boon (Mijn kleine oorlog)
in het pakket als verhalende li
teratuur. Het bijgevoegde kassa
koopje is evenmin een winkel
dochter: Beemdgras van Judith
Herzberg.
Uitgever Everhard Huizing
van Wolters-Noordhoff, verant
woordelijk voor het bedenken
van het fenomeen Lijsters,
noemt die toegevoegde bundel
poëzie iets unieks: „Dat in zo
veel Nederlandse huisgezinnen
dezelfde gedichtenbundel er
gens op de plank staat, is heel
bijzonder." Hoeveel dat er dan
zijn wil hij om voor de hand lig
gende redenen niet vertellen,
maar dat de Lijsters een enorm
succes zijn, blijkt onder meer
uit het feit dat enkele telefonis
tes bij Wolters aan het begin
van het schooljaar dagwerk
hebben aan het noteren van be
stellingen, het nasturen van fol
ders en het beantwoorden van
vragen.
De Grote Lijsters werden in
1991 gevolgd door de Jonge Lijs
ters: vijf titels jeugdliteratuur
voor onderbouw havo/vwo en
mavo-4 voor dezelfde lage prijs.
Bij het pakket van vijf zit altijd
een klassiek jeugdboek en een
ovcrgatigsboek naar de volwas-
sen literatuur met een jeugdig
hoofdpersoon. Voor het school
jaar 1994/'95 zitten onder meer
het beroemde Onder de blote
hemel van Cynthia Voigt, Brik of
het klein insektenboek van God
fried Bomans en Vogelvrije
vrienden van Gijs Wanders
daarbij.
De Lijsters vlogen zo goed dat
in 1992 voor brugklas en boven
bouw basisonderwijs de Vroege
Lijsters aan de 'lijn' werden toe
gevoegd. De 'klassieker' Minoes
van Annie M.G. Schmidt en De
mensen kijken altijd zo van Jan
de Zanger behoren dit school
jaar bij voorbeeld bij het Vroege
Lijsters-pakket.
Het Diepzee top-honderd on
derzoek, dat één keer per vier
jaar wordt uitgevoerd, vormt
het uitgangspunt voor de keuze
van de Grote Lijster-pakketten.
I herin zit, naast de toppers, ook
altijd een 'klassieker' en een wat
'zwaarder' boek. Bovendien be
vatten zowel de Grote als de
Jonge Lijsters uitgebreide ach
tergrondinformatie over auteur
en boek. Alles wat de scholier
dus voor het schoolonderzoek
wil weten, staat achterin het
boek.
Volgend jaar kan elke lezer
ongeveer van de wieg tot het
graf van Lijsters voorzien wor
den, want dan komen ook de
Lijsters en Mijn Uerste Lijsters op
de markt. Onder- en midden
bouw basisonderwijs kunnen
dan tevens profiteren van deze
bijzondere vogelsoort met full
colour verenpak. En elk kind
heeft na verloop van jaren een
goedkoop bibliotheekje. De
vreemde talen kunnen daar
overigens ook bij staan, want
Engelstalige Blackbirds en Duit
se Buchjinken vliegen mee in de
vaart der boekvogels.
Zo is tot slot iedereen blij: de
lezer met de goedkope litera
tuur, de uitgever met het reus
achtige tweede leven van het
boek en de auteur met de extra
royalties.
eindhoven De Stich
ting Plint, gevestigd te
Eindhoven, is een uit
geverij gespecialiseerd
in poëziekaarten en
posters.
Nieuw in hun fonds is
het mapje 'Dichter bij
kinderen 2', met acht
tien felgekleurde an
sichtkaarten, elk voor-
(kinder)gedicht en een
bijpassende
(kinder)tekening. Het
mapje vormt de weer
slag van een 'onder-
wijsvoorrangs'project
in de gemeente Deur-
ne. 'Dichterbij kinde
ren' is verkrijgbaar in
de boekhandel en kost
ƒ15.
MARK CLAASSEN
(11, POËZIE)
ROWAN BOUWMANS
(11, TEKENING)
Schrijfster Els Launspach verbaast zich niet aver hang naar historie
Wie was Jeanne d'Arc? En wat
betekenen anno nu de helden
daden van dit Franse boeren
meisje, dat in 1431 na een over
rompelend succesvol militair
optreden tegen de Engelsen op
negentienjarige leeftijd stierf op
de brandstapel?
Sinds enkele maanden staat
de Maagd van Orléans weer
volop in de belangstelling. In
september werd in ons land het
tweedelige film-epos van de
Franse regisseur Jacques Rivette
Jeanne la Pucelle uitgebracht.
Jeugdtheatergroep Huis aan de
Amstel komt volgende maand
met een voorstelling over deze
legendarische figuur. En inmid
dels ligt ook het als een 'histo
risch debuut' aangenkondigde
jeugdboek Jeanne d'Arc van
schrijfster/dramaturge Els
Launspach in de winkel.
Els Launspach komt uit de
theaterwereld, net als haar zes
jaar jongere broer Rik, die ac
teur/regisseur is bij theater
groep De Trust en een spraak
makende hoofdrol vervulde in
de film Oeroeg. Al tijdens haar
studie dramaturgie schreef Els
voor het theatertijdschrift To
neel Theatraal. Na haar afstude
ren organiseerde ze evenemen
ten in de bovenzaal van het
Mickery, was ze artistiek leidster
én dramaturge van Toneelgroep
Sater en schreef ze vier avond
vullende toneelstukken waarvan
enkele op kleine schaal werden
opgevoerd. Nu is ze verbonden
aan de Theaterschool in Am
sterdam als docent theaterge
schiedenis.
Launspach raakte verslingerd
aan het schrijven. Ook al von
den haar geschriften op den
duur weinig maatschappelijke
respons, tóch ging ze door. In
die tijd ontmoette ze jeugdboe
kenschrijfster Diet Verschoor,
die veel van haar hand las en
haar aanmoedigde. Toen uitge
verij Holland, ruim een jaar ge
leden het plan opvatte om een
nieuw kinderboek over Jeanne
d'Arc te laten verschijnen,
kwam die opdracht via Ver
schoor terecht bij Els
Launspach.
Vakantie
De schrijfster: „Ik was verbaasd
dat de uitgeverij juist met dit
onderwerp kwam. Er is al een
Belgisch boek op de markt over
naslagwerken recensie
joke dieben-frerichs
Boek en Jeugd '94-'95; jaarlijkse gids voor jeugd-
lektuur. Eindredactie Mara Piek-van Slooten. Uit
gave NBLC, 271 bldz19,50.
Dertig jaar geleden verscheen 'ie
voor de eerste maal, de Gids Boek en
Jeugd. Het jaarlijkse naslagwerk is in
middels ruim honderd pagina's dik
ker geworden, maar toch blijft het
voor de redactie woekeren met de
ruimte. Geen wonder als je jezelf als
opgave stelt, binnen een omvang van
271 pagina's ruim 1500 (verkrijgbare)
titels van boeken voor de jeugd van 0
tot 15 jaar in kort bestek te bespre
ken.
In drie decennia heeft diezelfde
jeugdboekengids zich een niet weg
te denken plaats verworven. Leer
krachten, ouders, begeleiders, boek
handelaren en niet te vergeten de
jeugd zélf, kunnen zich al bladerend
een beeld vormen van het aanbod in
hun favoriete genre. De inhoud van
de gids wordt elk jaar aan de actuali
teit aangepast. Ditmaal ontbreken bij
voorbeeld de op de diverse onder
wijsvormen afgestemde 'leesprojec-
ten', waar de scholen uit tijdgebrek
vaak niet aan toe bleken te komen.
In plaats daarvan is nu een titelregis-
ter opgenomen.
Hoog in het vaandel van de hand
zaam vormgegeven paperback staat
het gebruiksgemak. Vandaar ook de
opsplitsing van de besproken titels in
vele categorieën: Op leeftijd, op on
derwerp (inclusief strips en de Bij
bel), op voorlezen of zelf lezen, op de
mogelijkheid om er thuis of op
school mee te werken/zingen/spe
len, ter stimulering van kinderen die
moeite hebben met lezen en een uit
gebreide (weer in 6 hoofd-onderwer-
pen onderverdeelde) sector informa
tieve boeken.
Daarnaast omvat de Gids nog di
verse registers: Het eerder genoemde
titelregister, een register op onder
werp en eentje op auteur/illustrator.
Verder biedt Boek en Jeugd informa
tie over jeugdboekbekroningen,
jeugdliteratuur en over de .instellin
gen die zich hiermee bezig houden.
Het geheel wordt gecompleteerd
door een (helaas al weer deels door
de actualiteit achterhaalde) nieuws
rubriek en een 'klein jaarboekje' van
de hand van Herman Verschuren.
Spaarzaam geïllustreerd, biedt de
gids zo voor nog geen twintig gulden
een stortvloed aan wetenswaardig
heden, waar iedereen die met kinde
ren en jeugdboeken te maken heeft
een heel jaar lang de vruchten van
kan plukken.
Gebruiksgemak staat hoog in het vaandel van de handzaam
vormgegeven paperback 'Boek en Jeugd'.
stapte. Ik vond het leuk uit te
pluizen hoe dat gegaan is. In
hoeverre word je bevestigd door
de gebeurtenissen en wat ont
leen je daaraan?"
Idealistisch
„Twee jaar geleden, toen de
oorlog in ex-Joegoslavië los
barstte", vervolgt launspach,
„kon ik niet langer machteloos
toezien hoe onze Europese re
geringsleiders dit conflict lieten
escaleren. Ik heb toen, heel ide
alistisch, geprobeerd een vre
desmars naar het oorlogsgebied
te organiseren. Ik ben legen een
enorme muur van bureaucrati
sche onwil en voorzichtigheid
opgebotst. Dat was een heel
leerzaam proces. Uiteindelijk
hebben de inspanningen geleid
tot het opzetten van een infor
matiecentrum dat landgenoten
voorlicht over wat ze voor de
burgers dóèr kunnen betcke
„Deze ervaring heeft me ge
holpen bij het schrijven van dit
boek. Jeanne leefde met het be
sef dat er in de 100-jarige Oor
log tussen de Engelsen en de
Fransen gigantische onrecht
vaardigheden aan de orde van
de dag waren die vooral de ge
wone mensen troffen. Zij was er
zelf ook slachtoffer van. Om dan
als meisje in beweging te ko
men, was bijzonder. Toch
moest ze sterven in de weten
schap dat er, ondanks de mili
taire overwinningen en de kro
ning van koning Karei VII, niet
veel veranderd was aan het lij
den van de Franse bevolking.
Heilig verklaard werd Jeanne
pas in 1920."
De hernieuwde belangstelling
voor historische verhalen ver
klaart launspach uit de weten
schap, dat het perspectief van
een wereld die verbeterd kan
worden vandaag de dag ont
breekt. „Dan zie je vaak een
verschuiving naar het verleden.
Niet uit nostalgie, maar om per
soonlijk een soort samenhang
te voelen; welke verantwoorde
lijkheid neem je ten opzichte
van jezelf en ten opzichte van
anderen. Thematisch komt dat
eigenlijk steeds terug in alles
wat ik schrijf, in Jeanne d'Arc en
ook in mijn nieuwe kinderboek,
dat in het voorjaar van '95 uit
komt. Dat is getiteld Het zwarte
schip en gaat over hoe kinderen
en volwassenen omgaan met
(liefdes)verdriet. Het speelt zich
in tegenstelling tot Jeanne d'Arc
helemaal af in deze tijd."
Els Launspach: 'Het schrijven van 'Jeanne d'Arc' was haast een soort va
kantie voor me. Ik schreef en er werd op gewacht!'
UNITED PHOTOS DE BOER OLAF KRAAK
Jeanne d'Arc. Ik wilde niet de
zoveelste versie van dit verhaal
vertellen. Dus moest ik een goe
de invalshoek vinden. Ik heb
toen de constructie bedacht van
een gtootmoeder die de ge
schiedenis vertelt aan haar
kleindochter. Dat plan werd ge
accepteerd en daarna ben ik het
verder gaan uitwerken. Het
schrijven was haast een soort
vakantie voor me. Ik schreef en
er werd opgewacht!"
launspach betoogt ernstig en
vol vuur. Voor haar is er geen
verschil tussen het schrijven
voor kinderen of volwassenen.
Wat ze leuk vindt, is
'ingewikkelde dingen uitleggen'.
Dat geldt voor het lesgeven en
ook voor het schrijven.
In Jeanne d'Arc volgt
Launspach de politieke geschie
denis van de tiener die Jean
ne eigenlijk is nauwgezet.
Het bijzondere zit 'm niet zo
zeer in de constructie (die doet
aanvankelijk wat geforceerd
aan) maar in de werkelijkheids
beleving Van de verschillende fi
guren rond Jeanne, die uitein
delijk ook haar val bewerkstelli
gen. Het politieke steekspel, de
verschuivingen daarin en de
hoofdrol van Jeanne worden
helder en duidelijk weergege
ven. Ixiunspach probeert de
mythische proporties van het
meisje naar een meer realistisch
niveau te brengen, zonder aan
haar heldendaden te tornen.
Launspach: „Jeanne is vol
gens mij iemand die in haar re
ligieuze beleving vooral stil
stond bij haar eigen geweten.
Ze zocht naar een verbinding
met zichzelf en in die zin neem
ik het feit serieus, dat ze handel
de naar de stemmen die ze
hoorde. Het is geen schizofreen
meisje, maar iemand die op
recht wil strijden tegen onrecht
vaardigheid. Bovendien was er
de impuls van de legende (een
maagd zou Frankrijk redden,
red.) waar ze als het ware in
Vogelvrij
Ik zou willen dat ik
open was
zou ik vliegen zo v«
misschien wel nl
jBBHBfa ik dan neergeschoten word
^SS^^jg^^ar beneden stort
is ffflPÜHffl®*'achte: ach jee
ze verwerken me dadelijk tot saté
jaar tekening: Rowan Bouwnians.ii jaar