Best verzorgde boeken: het neusje van de zalm Cultuur Kunst 'GegijzekT toont fantasie als overlevingsmechanisme Opera aan het Haagse Spui van de baan Bookerprijs voor Schot James Keiman Oranjes kopen miniatuurtje op PAN Relatie tot thema bij Van Doorn soms ver te zoeken WOENSDAG 12 OKTOBER 1994 Open podium Literair Café zijn er verschillende optredens te beluisteren. Ella Halma uit Driebergen zingt zelfgeschreven poëzie, voorts lezen verschillen de dichters en schrijvers voor uit eigen werk. De presentatie is in handen van Rolf-Jan den Adel. Aanvang van de avond: 20.30 Toneel op Pieter Groen College katwuk Onder regie van Bert Jonk brengen twee leerlingen van het Katwijkse Pieter Groen College morgenavond het stuk 'Mu- rad, een jongen uit Bosnië' van Ad de Bont, op de planken. In dit toneelstuk, dat ook tijdens het Nationaal Scholieren Theater Festival van 15 tot 18 november in Eindhoven wordt opgevoerd, komt de problematiek van de oorlog in voormalig Joegoslavië aan de orde. Aanvang van de voorstelling: 20.15 uur. Het Pieter Groen College is gevestigd aan de Helmbergerweg 10. Operaserie in AT T Danstheater den haag Liefhebbers kunnen - eventueel met gratis busvervoer - drie maal naar de opera in AT T Danstheater in Den Haag. K &0 heeft voor het wintersieozen een operaserie samengesteld, te beginnen op dinsdag 27 december, wanneer het Combatti- mento Consort Amsterdam samen met Het Nationaal Ballet de Opera Dido en Aeneas van Henry Purceel in een regie van Erik Vos uitvoert. Op 2 mei staat Gounods 'Faust' op het programma, uitgevoerd door de Nationale Reisopera en het Brabants Orkest. De serie wordt afgesloten met Verdi's 'Macbeth' door hetzelfde operagezelschap, dat op die dag het Orkest van het Oosten voor de begeleiding heeft. Een van de solisten op die avond is 'Phantom' Henk Poort. Een abonnement is tot 1 november te besellen bij het K&O-Uitbureau, Oude Vest 45, telefoon 071- 141141. Guiseppe Verdi componeerde 'Macbeth'. Speelfilm 06 gaat voor Oscar amsterdam anp De speelfilm 06 van Theo van Gogh dingt mee naar een Oscar, de belangrijkste onderscheiding op filmgebied. 06 kreeg tijdens het Nederlands Film Festival in Utrecht de Prijs van de Nederlandse Filmkritiek. Hoofdrolspeelster Ariane Schluter won een Gouden Kalf, de juryprijs. Lucebert, Tijd en Afscheid van Johan van der Keuken dingt mee naar een Oscar in de categorie documentaire. De film kreeg even eens een Gouden Kalf. De inzending voor de animatie is nog niet bekend. In februari worden in Los Angeles de Oscarwinnaars be kendgemaakt. 06 doet mee in de competitie van de Beste baitenlandse film. Een selectiecommissie van vertegenwoordigers van de Nederland se Federatie voor de Cinematografie (NFC), de Beroepsvereniging van Film- en Televisiemakers (NBF) en het Genootschap van Ne derlandse Speelfilmmakers (GNS) koos 06 met ruime meerderheid van stemmen. Opvallend is dat niet 1-000 Rosen van Theu Boermans is gekozen. Die film kreeg tijdens het Nederlands Film Festival een Gouden Kalf als de beste speelfilm van het afgelopen seizoen. De Laatste keer dat een Nederlandse speelfilm een Oscar in de wacht sleepte was in 1986. Fons Rademakers won de prijs voor De Aanslag naar het gelijknamige boek van Harry Mulisch. Tentoonstelling in Stedelijk Museum Amsterdam: theater amsterdam gpd Boeken worden uitgegeven om de waarde van hun in houd, maar als een aspirant-koper nog twijfelt kan een mooi uiterlijk hem net het laatste duwtje geven. De 42 boeken op de expositie 'De Best Verzorgde Boeken 1993' in het Stedelijk Museum prikkelen alleen al door hun mooie vormgeving onmiddellijk de kooplust. Veilig vast met ijzerdraadjes liggen de werken ook klaar om in de hand te nemen en door te bladeren. dragen afbeeldingen op linker en rechter pagina elkaar? Is er een (grafische) relatie tussen tekst en beeld?" Zo kunnen voor alle boektypen maar ook voor elk boek apart, vragen wor den geformuleerd. Effect Bunge wijst verder op het effect van de omslag: de ontwerper heeft daarmee misschien wel de grootste mogelijkheid om het wezen van een boek te tonen. De omslagen van de bekroonde werken slagen daar voortreffe lijk in. Zo heeft Joseph Plateau voor 'De terugkeer van Midden- Europa', een historische atlas voor de periode 1914-1994, een rode kaft met vage contouren van de landkaart bedacht. De afbeelding doet denken aan ge ronnen bloed en dat typeert de huidige situatie in het geweld dadige gebied natuurlijk zeer raak. 'De verwoesting van Joe goslavië' kreeg van Stephan Saaltink een zwarte omslag met een smalle blauw-rode band en ook die keus weerspiegelt in één blik het wezen van dit boek. Datzelfde geldt voor fraai ver zorgde uitgaven als de 'Verza melde gedichten' van Hans Fa- verey (door Harry Sierman), 'Liefde en ouderdom' van Mar tin Ros (Wim Mol) en het lite raire tijdschrift 'De Zingende Zaag' (Thomas Widdershoven). Deze laatste is ook verantwoor delijk voor de ter gelegenheid De organisatie van 'De Best Ver zorgde Boeken' is traditiege trouw in handen van de Stich ting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB). De jury bestond dit jaar uit gra fisch ontwerper Ootje Oxenaar (voorzitter), uitgever Lucas Bunge, grafisch ontwerper Jac ques Janssen, drukker Rob Stolk en museumdirecteur Frank Tiesing. Ieder lid maakt maxi maal drie jaar deel uit van de jury en in die tijd passeren on geveer duizend boeken de re vue. In het juryrapport vertelt Bunge dat in de eerste schifting ongeveer 400 titels afvallen: van deze uitgaven vindt niemand dat ze in aanmerking komen voor een bekroning. Bij het geven van een oordeel wordt in de eerste plaats geke ken of de inhoud van een boek op adequate wijze in de vorm geving wordt weerspiegeld. Bunge geeft twee voorbeelden om dit uitgangspunt te verdui delijken: „Bij een studieboek: is er wat ruimte om aantekenin gen te maken? Zijn de pagina's niet zo vol dat het leren wordt ontmoedigd? Zijn samenvattin gen goed onderscheiden van de tekst zelf? Kan de student ge makkelijk de weg vooruit en achteruit in het werk vinden? Of bij een kunstboek: kunnen wij navolgen waarom afbeeldingen daar staan waar zij staan? Ver- Het plan voor e aan het Spui in Den Haag is van de baan. Er is wel behoefte aan een operavoorziening in Den Haag, maar een sluitende ex ploitatie van een operazaal, die een investering vergt van 55 miljoen gulden, is de komende tien a" vijftien jaar niet mogelijk. Dat is de conclusie van een werkgroep die het plan van Ca- rel Birnie voor een operage bouw in de Haagse binnenstad heeft onderzocht. Het college van burgemeester en wethou ders van Den Haag heeft die conclusie gisteren overgeno- Birnie, voormalig zakelijk di recteur van het AT&T-Dansthe ater in Den Haag, wilde een operazaal met minstens 1200 stoelen, die voor opera's en mu sicals zou kunnen worden ge bruikt. Zo'n voorziening was volgens hem hard nodig, omdat De Nederlandse Opera zich steeds meer op Amsterdam te- Nic Jonk (1928-1994) Nic Jonk overleden. De beeldhouwer die wat bekendheid betreft Kees Verkade naar de kroon stak. De man die in zijn atelier en beeldentuin in Grootschermer de ene na de andere hoge gast ontving omdat regeringsdelegaties na hun onderhandelingen met plezier vertoefden in die culturele oase in het Hollandse polderland. Koningin Beatrix - zelfbeeldend kunstenaar - kwam er graag. Soms om er over het vak te spreken met Jonk, die daarbij in werkmans- blauw majesteit te woo'rd stond. Jonks levenswerk - een oeuvre van honderden beelden - heeft hem enorme populariteit be zorgd. Zijn grote bronzen sculpturen staan door heel Nederland. In Katwijk staan onder meer bij het Katwijks Museum en op de Taate- dam werken van Nic Jonk. De volslanke of vo luptueuze moederfiguren, de walvissen en dol fijnen, de beelden naar oud-Griekse verhalen: ze zijn ambachtelijk in brons vervaardigd. Wie op de Amsterdamse Berlagebrug rijdt en het 2.60 m hoge en 5.00 m breed metende beeld 'Nereus op het zeepaard' ziet, voelt dat daar het een en ander aan massa, maat, volume staat. Onlangs verwoordde Lex Daniëls, de organisa tor van de Amsterdamse Beeldenbiennale, het nog zo treffend. Hij sprak over de mogelijkheid voor blinden om de beelden die in Amsterdam op het plein voor het Hilton-hotel stonden, aan te raken en de vormen af te tasten. „Natuurlijk hebben we ook een Jonk neergezet", zei Da niëls. „Die heerlijke ronde vormen zijn zeer ge schikt voor blinden om zich letterlijk een beeld te vormen". 'Een beeld vormen'. Dat deed Nic Jonk vol overgave. Hij was een groot bewonderaar van Maillol en Rodin en zijn werk draagt er de spo ren van. Het traditionele begrip beeldhouwen is op hem van toepassing. Zijn werk is voor een belangrijk deel geïnspireerd op de mythologie van de Griekse oudheid. Hij ontwikkelde een eigen stijl, die stoelt op vroeg-antieke beeld houwkunst. De omtreklijnen zijn gebogen, de delen glad afgewerkt. De welvingen en bollin gen zijn meestal net niet meteen herkenbaar; achter het spel van ruimtelijke verhoudingen kan de beschouwer de magie ontdekken van de volle figuren. De geboren Schermerhorner (1928) toog naar Amsterdam, maar vestigde zich in 1965 in Grootschermer. In dat jaar opende hij de beel dentuin. Oorspronkelijk was het een verzame ling kisten met gipsen beelden erop. Nu zijn het grote sokkels met bronzen sculpturen. De boerderij werd een museum. Boerderij en werkplaats zijn in de loop der jaren verbouwd en vergroot. Toch was er door Jonks nimmer af latende ijver een paar jaar geleden in zijn beel dentuin en museumboerderij geen vrije plek meer te vinden. Een van zijn laatste projecten was een zeven meter hoog beeld waarmee hij aandacht vroeg voor het behoud van het leven op aarde. Onder het motto: 'Save the whales, save the earth' wil de hij het kolossale beeld van twee walvissen die de zon dragen, aan de kust van Californië opstellen. Jonk gebruikte al eerder de vormen van de wal vis voor zijn beelden. In Bergen aan Zee staat 'Jonas en de walvis'. Als Jonas werd Jonk de laatste jaren opgeslokt door de plannen om aan de kust van de Pacific dat walvismonument op te richten. Grootschermer en het belendende De Rijp, dorpen waar de walvisvaarders woon den, moeten hem hebben geïnspireerd, maar hij werd pas echt gegrepen door de gigant toen hij van een hartkwaal herstelde in Californië. Aan de kust daar zag hij ze in het echt opdui ken. „Die beesten zijn zo oer, zo tijdloos, zo ko lossaal. En meer dan ooit besefte ik hoe klein wij zijn. Als we die dieren verliezen, verliezen we onze eigen ziel en zaligheid. Wie denken we wel dat we zijn tegenover die overweldigende natuur?" recensie wunand zeilstra 'Gegijzeld' van Frank McGuinness Spel Gees Linnebank, Huib Broos en Carol van Herwijnen Regie Margrith Vrenegoor Gezien 11/10, schouwburg, Leiden Een Engelsman, een Ier en een Amerikaan zitten als gijzelaars gevangen in Libanon. Het to neelstuk 'Gegijzeld' gaat niet specifiek over één bepaalde his torische gijzeling. Maar we ken nen hiervan genoeg voorbeel den uit het recente verleden, zodat het gegeven een herken baar fenomeen is. Zo'n langdurige uitzichtloze gevangenschap valt eigenlijk niet in twee uurtjes op een po dium te vangen. Per definitie is een stuk als 'Gegijzeld' namaak. Daarom is het een gelukkige keuze van de regie geweest om ten eerste de plaats van hande ling zo abstract mogelijk met hoge, blauw getinte wanden te markeren. Verder worden de ontberingen die de gijzelaars moeten doorstaan, slechts aan geduid. Te veel realisme zou hier al gauw een averechts ef fect gehad hebben. Het stuk draait eigenlijk om de fantasie als overlevingsmechanisme. Door steeds opnieuw over van alles far nog i houden de - aanvankelijk twee, later drie - gevangenen elkaar op de been. Geen van drieën willen ze zich eronder laten krij gen. De ontwikkeling van het stuk bestaat uit het elkaar met humor, pesterijtjes en opbeu rende woorden op de proef te stellen. Dat een mens onder zulke extreme omstandigheden gek gaat doen als reactie op zijn machteloosheid, laat het stuk op een aannemelijke manier zien. Slechts sporadisch kiest de regie hier voor dramatisch bi- doelde wanhoopsposes. De be schouwelijke toonzetting over heerst gelukkig. Bovendien is er een fraai evenwicht in de speel stijl van de drie acteurs bereikt. De excentrieke Engelsman (ge speeld door Carol van Herwij nen) blijkt uiteindelijk taaier dan de agressieve Ier (Gees Lin nebank) en de hoopvol berus tende Amerikaan (Huib Broos). De Ier klampt zich vast aan zijn bravoure, de Amerikaan aan zijn geestelijke en lichamelijke conditie en de Engelsman aan zijn beschaafde keurigheid. De enscenering is afstandelijk, waardoor de voorstelling wel boeiend maar niet aangrijpend Thomas Widdershoven maakte het omslag van literair tijdschrift 'De Zingende Zaag' en is ook ook verantwoordelijk voor de catalogus. foto gpd van de expositie samengestelde catalogus. In het Stedelijk Museum is nu alleen het neusje van de zalm uit 353 inzendingen aanwezig. Bunge concludeert echter dat het niveau van de boekverzor ging in het laatste decennium is gestegen: „In de gemiddelde boekwinkel liggen tegenwoor dig minder boeken die je om hun uiterlijk nooit zou willen hebben dan boeken die je om hun uiterlijk graag zou willen hebben". Boeken op een com- puterschijlje komen steeds meer onder ieders handbereik, maar 'De Best Verzorgde Boe ken' maken duidelijk dat het oude handwerk nog steeds niet op zijn retour is. De expositie 'De Best Ver zorgde Boeken' in het Stedelijk Museum (Paulus Potterstraat, Amsterdam) duurt tot en met 13 november. De openingstij den van het museum zijn da gelijks van 11.00 tot 17.00 uur. veel De Schotse schrijver James Kei man heeft gisteen de Booker prijs gewonnen, de hoogste lite raire prijs van Groot-Brittannië. Keiman ontving de prijs van zo'n 60.000 gulden voor zijn zwarte komedie How late how late. Een roman m< krachttermen. Keimans verhaal gaat over een ex-veroordeelde die na een braspartij van twee dagen in ge vecht raakt met de politie. In de politiecel ontdekt de man dat hij blind geworden is. De tot op het bot verdeelde jury deed er tweeënhalf uur over om uit een lijst van zes na men Keiman te kiezen. De prijs uitreiking werd bijgewoond door Salman Rushdie, die in 1981 de prijs kreeg voor zijn Midnight's Children. Rushdie, nog steeds met de dood be dreigd door Iraanse religieuze leiders, was speciaal voor de feestelijke schuilplaat men. De vervolgde kelde overigens de liter ci in Groot-Brittannië die de kwaliteit van de ingezonden boeken ondermaats en saai vonden. Keiman zegt over zijn zwarte komedie, zijn vierde ro- „Ik denk dat het lev e uit zijn hijn geko- hrijver hu- de r 2 gev i dra rugtrekt en de rest van het land teveel van operavoorstellingen verstoken blijft. De werkgroep, waarin de Stichting Opera van Birnie was vertegenwoordigd, concludeert dat de geraamde exploitatie-op brengsten te laag zijn om de in vestering van 55 miljoen gulden binnen afzienbare tijd te dek ken. Het plan zou wel kans van slagen hebben met sponsoring en als de rente lager zou zijn dan thans, maar beide moge lijkheden zijn nu niet aan de or de. In Den Elaag bestaat wel be hoefte aan operaprogramme ring, stelt de werkgroep. De hui dige zalen komen daar naast hun eerste taken voor toneel, dans en congressen, niet aan toe. Bovendien zijn zij niet op opera toegesneden. Wel zou een nieuwe operazaal concur- rend voor het Nederlands Con gresgebouw kunnen zijn en opereert het Scheveningse VSB- Circustheater voor een deel op dezelfde markt, aldus de werk- KUNSTPRIJS. De Brit Martin Royalton-Kisch (42), medecon servator van de afdeling oude tekeningen en prenten van het British Museum in Londen, krijgt de ESBIK-Award. Aan de ze tweejaarlijkse prijs van de Europese Stichting tot Bevorde ring van Internationale Kunst is een bedrag van 10.000 ecu, on geveer 21.500 gulden, verbon den. Sinds 1974 is Royalton-Kisch betrokken bij internationaal kunsthistorisch onderzoek. De Stichting Historische Verzamelin gen Van Het Huis Oran- je-Nassau heeft op de kunst- en antiekbeurs PAN Amsterdam een por tretminiatuur gekocht van stadhouder Willem V (1748-1806). De Haagse schilder Leonardus Tem- minck (1746-1813) heeft de miniatuur gemaakt. De stichting beheert de historische verzameling van het Koninklijk Huis. De miniatuur zal na 16 oktober, de laatste dag van PAN Amsterdam, aan de verzameling van het Koninklijke Huis worden toegevoegd. Het is dan alleen voor studiedoel einden te bekijken. Hoe veel de 43 mm hoge por tretminiatuur heeft ge kost, wordt niet bekend gemaakt. Op de miniatuur staat prins Willem V, de laatste stadhouder, afge beeld. Hij draagt de Orde van de Kouseband. Op de achterzijde van het werk staat de tekst „Au retour de l'age d'or la vertu triomphe (Aan het eind van de gouden eeuw triomfeert de deugd). De collectie miniaturen van de stichting bestaat uit 700 exemplaren. Een miniatuur van stadhouder Willem V van een derge lijk hoge kwaliteit ont brak in de collectie, aldus de stichting, foto opd et enige wat jc s om je heen kij s je hoe iemands matisch hoeft te doen i ken en dan zie bestaan er ovc 1 Iet is ajleen maar afschuw." Keiman won uiteindelijk VAti de literaire journalist Alan I lol linghurst die met zijn roman The Folding Star eveneens hoog scoorde. De roman gaat over een leraai die verliefd raakt op zijn minderjarige leerling. Au teurs uit zo n vijftig Britse Ge menebest-landen en Ierland kunnen meedingen naar de Bookerprijs. Claus opnieuw favoriet voor Nobelprijs STOCKHOLM RTR/AFP De Vlaamse auteur Hugo Claus geldt ook dit jaar als een van de favorieten voor de Nobelprijs voor de literatuur. Andere kans hebbers zijn de Tsjech Milan Kundera, de Albanees Ismail Kadare en de Ier Scamus Ilea ney. De Zweedse Academie voor de Letteren maakt de winnaar van de Nobelprijs voor de litera tuur 1994 morgen om 13.00 uur in Stockholm bekend. De be kroonde schrijver ontvangt om gerekend 1,6 miljoen gulden. Vorig jaar onderscheidde de Zweedse Academie de zwarte Amerikaanse schrijfster Toni Morrison met de prijs. Zij was de achtste vrouw onder de win naars sinds prijs in 1901 is inge steld. In 1989 won voor het laatst een Europese schrijver de belangrijkste literatuurprijs ter wereld: de Spanjaard Gamilo Jo sé Cela. De uitreiking van de Nobelprijzen is elk jaar op 10 december, de sterfdag van Alf red Nobel. beeldende kunst ren van klei, te zien t/m 23/10, dagelijks behalve maandag 14-17 uur, 't Huys De- ver, Heereweg 349 a, Lisse. De expositie in 't Huys Dever van het werk van jenneke van Doorn heeft twee thema's: 'enerzijds het al dan niet aan wezig zijn of zichtbaar zijn van de ogen, mond, neus en oren en anderzijds het al of niet mogen en kunnen benutten van de aan deze organen gerelateerde zin tuigen', aldus de achtergrondin formatie. Van Doom heeft een fascina tie voor de zintuigen 'zien', 'ho ren' en 'spreken'. In haar kera mische werk komen deze drie telkens op een andere manier naar voren. Het materiaal waar mee zij werkt is klei. De vormen zijn compleet figuratief of op fi guratie gebaseerd. Zo zijn er koppen van Afrikaanse vrouwen te zien waarin de zintuigen in de klei zijn gevormd. Maar ook doet slechts de ovale vorm soms dénken aan een gezicht. Ogen en neus zijn dan bijvoorbeeld met glazuur aangebracht (ge schilderd op de vorm). Frappant genoeg exposeert Van Doorn tevens 'zwijntjes', die geen enkele relatie met het thema hebben. Ze doen denken aan die chocolade sinterklaasfi guurtjes. Doe een gekleurd fo liepapiertje om de zwijntjes, zet ze in een snoepwinkel en menig kind zal blij zijn met zowel de niet van echt te onderscheiden beesten als met de hoeveelheid chocolade. Wanneer Van Doom er vervolgens drie op elkaar sta pelt, of er één bij een soort drinkbak zet, werkt ze op de lachspieren. Jammer, want hier door neem je de overige werken minder serieus. Terwijl bij juist enkele blijkt dat Van Doorn ze ker iets te melden heeft in een vorm die menigeen zal aanspre ken. Bijvoorbeeld de 'sluiers' in de kelder. Van klei heeft zij dunne sluiers gemaakt die een Arabi sche uitstraling hebben. Op de plek waar de ogen zitten heeft Van Doorn openingen gemaakt in de vorm van vierkante ras ters. Op deze manier zou de vrouw eronder toch nog iets zien. De vormgeving van de sluiers is eenvoudig, de versie ring erop sober. Het materiaal klei wordt volledig ontkend als klei; de plooien van de sluiers lijken natuurlijk te zijn, alsof het stof is. Mede door de opstelling van zes sluiers in de kelder lij ken de werken een stil protest tegen het verbergen van één de zint ui - i de gen, de ogen te zijn. Bij 'Plateau LA 1992 stilte voor de storm' komt ook duide lijk naar voren dat de kunste naar een visie heeft. In vier ho rizontale rijen hangen gezichten (ovale vormen) waarbij telkens een zintuig (ogen of mond) in een rij verborgen wordt door een band of een kruisvorm van klei. Op de laatste en onderste rij is de mond open weergege ven en de kleur erin is rood. De visie van Van Doom op onder drukking en onrechtvaardigheid komt hierin duidelijk naar vo- Bij haar 'tableau met drie vis sen', haar 'stapeling van kistjes met hoofdschilden' en haar 'huisje 1 en 2' tast ik ook weer in het duister omtrent de relatie met het thema. Misschien zie ik het niet, of er is geen relatie. Maar waarom wordt het dan geëxposeerd? DE MARKIES VAN KEITH Theater van het Oosten 'Een energieke voorstelling... die als onderneming staat als een huls.' (De Volkskrant) Zaterdag 15 oktober, 20.15 uur LEIDSE SCHOUWBURG Tel. 071-131943

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 23