PDS-leider Gysi is een fenomeen
Desmond Tutu, het Lachende Geweten van Zuid-Afrika is
terug
Buitenland
Duitsers brengen zondag stemmen uit voor deelstaat en kiesdistrict
DINSDAG 11 OKTOBER 1994
342
7
Gysi is een fenomeen. Hij is drie turven hoog en is niet alleen de leider van een politieke partij, maar ook de
beste politieke conferencier van het land. Zelfs Helmut Kohl kan soms om Gysi (op het spreekgestoelte) la
chen. ARCHIEFFOTO DPt
van het land. In een razend
tempo strooit hij zijn onnavolg
bare en helaas onvertaalbare
grappen over het publiek uit en
het aardige is dat hij niet alleen
zijn poliüeke tegenstanders op
de korrel neemt, maar ook zich
zelf niet al te serieus neemt. Dat
is in de Duitse politiek, waar
loodzwaar sarcasme meestal
voor humor door moet gaan,
een verademing.
Gysi houdt dit keer geen toe
spraak maar introduceert vier
kandidaten die namens de PDS
in Berlijn kandidaat staan voor
de Bondsdag. Onder hen de be
jaarde schrijver Stefan Heym
(81) die in de jaren dertig op de
vlucht ging voor de nazi's, na de
oorlog de DDR boven de
Bondsrepubliek verkoos om
daar, naast het schrijven van ro
mans, vooral overhoop te liggen
met het regime.
Heym is geen lid van de PDS.
Waarom hij voQr deze partij op
de lijst staat is, voor vrijwel ie
dereen een raadsel. De PDS is
de voortzetting van de SED, de
communistische partij die in de
DDR hem zo het leven zuur
maakte. Ook hij zelf heeft geen
overtuigend antwoord op deze
vraag kunnen geven, zodat men
het bij gebrek aan beter maar
houdt op een onweerstaanbare
behoefte om dwars te liggen.
Omweg
Hoe dan ook, de oude rebel is
een van de belangrijkste PDS-
troeven in deze verkiezings
campagne. De partij heeft al
leen in de voormalige DDR een
grote aanhang en dat is vrijwel
zeker niet voldoende om de
kiesdrempel, vijf procent van de
stemmen, te halen.
De PDS moet daarom via een
omweg in de Bondsdag zien te
komen. De kieswet biedt daar
toe een opening. De vijf-pro
cent-regel gaat namelijk niet op
voor een partij die in minstens
drie districten de meeste stem
men haalt. Dat wil zeggen: als
de PDS in totaal vier procent
van de stemmen krijgt en drie
zogenaamde 'directmandaten'
wint, krijgt zij vier procent van
de zetels is de Bundestag.
Naast Gysi, die zeker is van de
overwinning in zijn kieskring,
gooien onder anderen Heym en
de voormalige DDR-minister
van economische zaken, Chris
tina Luft, die ook op het podi
um zit, hoge ogen. Als de PDS
daadwerkelijk in de Bondsdag
komt, en daar ziet het inder
daad naar uit, is dat een grote
overwinning voor deze paria
van de Duitse politiek, waar nog
steeds een totalitair luchtje aan
hangt.
De PDS is, zoals gezegd, de
voortzetting van de SED, de
partij die de Muur bouwde, dis
sidenten opsloot en de econo
mie verruïneerde. En hoewel de
leiding tegenwoordig met de
hand op het hart verzekert dat
de PDS nu een democratische
partij is, zijn de twijfels over het
democratische karakter nog
steeds gerechtvaardigd.
Kinderen
Zo spelen oude en nieuwe stali
nisten nog steeds een promi
nente rol in de partij, wordt in
het beginselprogramma de Rus
sische Oktoberrevolutie nog
steeds bejubeld en is de partij
top nog steeds niet gediend van
openhartige kritiek. Bovendien
hangen boven veel kopstukken,
onder wie Gysi, donkere wolken
uit een duister DDR-verleden.
Gysi heeft destijds als advo
caat prominente dissidenten als
professor Robert Haveman ver
dedigd. Dit heeft hij altijd als
bewijs van zijn integriteit ge
bruikt. Hij was dan wel geen
dissident, maar een collabora
teur was hij toch zeker ook niet.
Niet iedereen was en is daarvan
overtuigd en de laatste weken
duiken opnieuw gegevens op
die het op zijn minst aanneme
lijk maken dat Gysi voor de Sta
si, de binnenlandse veiligheids
dienst van de DDR, heeft ge
werkt.
Gysi probeert deze verden
king te ontkrachten door er op
te wijzen dat deze verhalen nu,
heel toevallig, tijdens de verkie
zingscampagne, weer de ronde
doen. ,,U moet niet alles gelo
ven wat ze zeggen", zegt hij het
publiek op het Rosa Luxem
burgplein. „Als er wat is, moet u
het me gewoon vragen. Er
wordt zoveel beweerd. Als ze de
komende dagen in Bild schrij
ven dat ik kindertjes bij het ont
bijt eet, is dat, en dat moet u
Er is een theorie die het suc
ces van de PDS, maar ook van
andere politici in de voormalige
DDR, voor een deel verklaart uit
de smoezelige biografie van de
leiders. De kiezers kunnen zich
kennelijk makkelijker vereen
zelvigen met figuren die net als
zij niet altijd beginselvast heb
ben geopereerd dan met men
sen die tegen het regime heb
ben geageerd. In een andere
verklaring wordt gewezen op
het feit dat de PDS het tehuis is
geworden voor mensen die zich
zelf als de slachtoffers van de
hereniging zien. I lel gaat dan
DDR carrière in hel staats-
en/of partij-apparaat hebben
gemaakt en nu hun status en
privileges hebben verloren, en
om de honderdduizenden die
als gevolg van de recessie hun
baan en hun zelfrespekt zijn
kwijt geraakt. De PDS speelt
met haar goedkope populisme,
'Elke verandering begint met
oppositie', handig in op hun
grieven en onzekerheden. Op
het Rosa Luxemburgplein re
gent het inmiddels zo hard, dat
de geïmproviseerde tent op het
podium dreigt te bezwijken. Gy
si besluit daarom een punt ach
ter zijn optreden te zetten. Maar
niet voordat hij zijn gehoor op
het hart heeft gebonden op de
PDS te stemmen. „Wie echt een
andere regering wil, stemt PDS.
Als jullie dat doen, is de kans
groot dat we Kohl een kopje
kleiner kunnen maken. Als Kohl
me dan in de Bondsdag tegen
komt, kan hij me niet meer over
het hoofd zien"
Bij de parlementsverkiezingen zondag hebben de
Duitse kiezers twee stemmen. Het stembiljet be
staat uit twee helften. Op de zwartgedrukte lin
kerhelft staan de namen van de kandidaten
Wahlkreisabgeordnetenuit het eigen kiesdis
trict. Op de blauwgedrukte rechterhelft is plaats
voor de tweede stem (Zweitstimine), waarmee
men de deelstaatslijst van een partij kan kiezen.
De stemmen die op die lijst worden uitgebracht
zijn het meest belangrijk omdat ze het resultaat
voor de partijen in het nationale parlement bepa
len.
Het is toegestaan op twee verschillende partij
en te stemmen. Dat kan door bijvoorbeeld op de
lokale lijst voor een kandidaat van de SPD te
stemmen en de tweede stem uit te brengen op de
FDP. Dat fenomeen staat bekend als 'stemmen-
splitsing'. Ook is het mogelijk slechts één stem, of
het nu de eerste of de tweede is, uit te brengen.
In dat geval is de niet uitgebrachte stem ongel
dig.
„Het systeem van de Bondsdagverkiezing is
ondanks de twee stemmen makkelijker dan het
er op het eerste gezicht uitziet", aldus verkie
zingsleider Hans-Günter Merk. Voor de zetelver
deling in het 656 zetels tellende parlement is al
leen de uitslag van de Zweitstimmen van belang.
Om zetels in het parlement te kunnen inne
men moeten partijen echter winnen in drie kies
districten of minimaal vijf procent van de stem
men krijgen. Door de eerste en tweede stem
heeft het verhoudingskiessysteem echter ook ele
menten van het meerderheids- en persoonlijk
heidskiesrecht.
In elk van de 328 districten wordt de kandidaat
gekozen die de meerderheid van de eerste stem
men heeft. Het principe van het verhoudingssys
teem blijft toch bestaan omdat het aantal zetels
dat met de tweede stem behaald wordt het maxi-
Krijgt een partij in een deelstaat op grond van
de tweede stem bijvoorbeeld 50 zetels en heeft
die partij op grond van de eerste stem in die
deelstaat 30 zetels zetels gewonnen, krijgt die
partij geen 80 zetels, maar worden uit partijlijst
van de tweede stem slechts de eerste 20 kandida
ten naar het parlement gestuurd.
Kandidaten die via de eerste stem gekozen
worden komen altijd in het parlement, voor de
kandidaten op de deelstaatspartijlijst voor de
tweede stem is het afwachten totdat de uiteinde
lijke resultaten bekend zijn.
Indien een partij in één of meerdere deelstaten
via de eerste stem meer zetels haalt dan op grond
van de tweede stem worden behaald, mag die
partij die extra zetels toch houden en wordt het
parlement gewoon uitgebreid met die zetels, de
zogenaamd e 'Überhangmandaie
De kiezers kunnen via de tweede stem de partij
van hun keuze zetels in het parlement bezorgen
en via de eerste stem een persoonlijke voorkeur
uitspreken voor een kandidaat die het eigen dis
trict moet vertegenwoordigen.
'Wie echt een andere regering wil, stemt PDS'
Duitsland gaat zondag
naar de stembus om een
nieuw parlement te kiezen.
Eén van de grote vragen bij
deze verkiezingen is of de
PDS, de opvolger van de
Oostduitse Socialistische
Eenheidspartij (SED), te
rugkeert in de Bondsdag.
Waarschijnlijk haalt de
PDS de kiesdrempel van
vijf procent niet, maar weet
het via de zogenoemde 'di
recte mandaten' toch ze
tels te verwerven. De PDS
zou dan wel eens op de
wip komen te zitten wan
neer geen van de grote par
tijen (CDU/CSU en SPD)
een meerderheid behaalt.
BERLIJN PETER VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Het is drie oktober. Duitsland
viert in Bremen haar dag van de
eenheid met toespraken,
Brahms en rellen. In Berlijn
wordt ook feest gevierd. Op het
Rosa Luxemburgplein, tegen
over het Karl Liebknechthuis,
hoofdkwartier van de Partij voor
het Democratisch Socialisme
(PDS), heeft deze partij een
'volksfeest' georganiseerd.
Duizenden mensen zijn op
dit grauwe plein in het oosten
van de stad samen gestroomd.
Bij de tientallen stalletjes kun
nen ze bier, worst en radicaal-
feministische lectuur kopen. Er
hangen posters en vlaggen met
het romantisch gekwelde hoofd
van Che Guevara.
Cuba prikkelt misschien niet
langer de revolutionaire ver
beelding, maar kan nog wel een
beroep doen op de solidariteit
van weleer. 'De kinderen van
Cuba hebben melk nodig'. Acti
visten proberen de bezoekers te
interesseren voor het nieuwe
verkeersplan van de partij, dat
meer geld voor het openbaar
vervoer en minder ruimte voor
de auto propageert. Het weer is
slecht, druilregen afgewisseld
door stortbuien.
Niettemin trekt het PDS-festijn
veel meer bezoekers dan het
volksfeest dat de sociaal-demo
cratische SPD, de grootste op
positiepartij, twee dagen eerder
bij veel beter weer had georga
niseerd. Op de Alexanderplatz
"wilden toen hooguit 800 men
sen van Rudolf Scharping, de
SPD-kandidaat voor het kanse
liersschap, horen waarom ze op
hem moesten stemmen. Ook
hadden de SPD-standjes niet
veel klandizie. Het publiek had
meer belangstelling voor
kraampjes, waar h$t ondergoed
in de aanbieding was of waar
men 'niet van echt te onder
scheiden' nep-parfum kon ko
pen.
Concurrentie
Maar PDS-leider Gregor Gysi
hoeft niet te bang te zijn voor
dit soort concurrentie. Het pu
bliek trotseert de regen om hem
te horen spreken. Gysi is een fe
nomeen. Hij is drie turven hoog
en is niet alleen de leider van
een politieke partij, maar ook
de beste politieke conferencier
Gysi tijdens zijn verkiezingstoernee: „Wie echt een andere regering wil, stemt PDS. Als jullie dat doen, is de kans groot dat we Kohl
een kopje kleiner kunnen maken. Als Kohl me dan in de Bondsdag tegenkomt, kan hij me niet meer over het hoofd zien".
foto archief
in Dublin. De Britse regering werd
boos, omdat ik zei dat als je begint
met het stellen van voorwaarden
vooraf, je geen hasis kunt leggen,
man. Dus moet men bereid zijn tot
compromissen, verzoening. Ik zeg
dit tegen iedereen: het is niet waar
schijnlijk dat je de meest ideale situ
atie krijgt, maar je komt er heel
dichtbij als je bereid bent te garande
ren dat de anderen ook iets hebben
dat ze hun achterban kunnen laten
Nu het wonder in Zuid-Afrika is ge
schied, hoe ziet hij de toekomst? De
zakkenvullers blijven een zorg.
„Weet u, het is pijnlijk omdat men
van zovelen van hen houdt en men
weet hoe intens ze betrokken zijn ge
weest bij de strijd. Je bent gekwetst
omdat ze zo snel aan deze verleidin
gen hebben toegegeven zes
maanden!"
Maar zelfs terwijl hij dit zegt, gniffelt
hij, alsof hij verwacht dat zijn vrien
den de ministers hun leven zullen
beteren. Want Zuid-Afrika, zo gelooft
hij, is gezegend. „Wij zullen slagen
en de reden daarvan is niet dat we
slim zijn, maar omdat God ter wille
van de wereld wil dat we slagen.
Dullah Omar (de Zuidafrikaanse mi
nister van justitie) is een voorbeeld.
Herinnert u zich dat de Derde Macht
hem probeerde te vermoorden, door
zijn hartpillen te verwisselen? Deze
man werkt nu aan wetsvoorstellen
voor amnestie, zodat de mensen die
hem probeerden te vermoorden mis
schien vergeving krijgen. We zijn dit
baken van hoop voor de wereld om
dat we zo onwaarschijnlijk zijn."
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
Desmond Tutu ten voeten uit, in vervoering tijdens een van zijn meeslepende
preken. Zijn 'ruzie' met de Zuidafrikaanse president Nelson Mandela is alweer
bijgelegd. foto» archief
KAAPSTAD «JOHN CARLIN
THE INDEPENDENT
Het is 6 maart 1990, nauwelijks een
maand nadat Nelson Mandela is vrij
gelaten. De gemeente van de St. Ge-
orgekathedraal in Kaapstad, de zetel
van de Anglicaanse Kerk in Zuid-
Afrika, houdt een dankdienst. De
voorganger is de man, die zojuist
door Mandela is opgevolgd in zijn rol
van eminentie in het verzet tegen de
apartheid, aartsbisschop Desmond
Tutu.
De aartsbisschop had niet gelukkiger
kunnen zijn. Daar was de langver
wachte gelegenheid zijn tijdelijke po
litieke leiderschap neer te leggen. De
kans om zich meer op de achter
grond te houden en de dingen te
doen die een priester passen. Dank
baar keerde hij terug naar de taak
waarvoor hij was benoemd: de recht
vaardigheid van Gods wegen uitleg
gen aan de mensen. Hij kon de Zuid
afrikanen ten lange leste het begin
van het einde van de apartheid aan
kondigen.
Tijdens wat uitgelegd zou kunnen
worden als zijn afscheid van het poli
tieke toneel, presenteerde de bis
schop Nelson Mandela, net ingezwo
ren als president, op 9 mei van dit
jaar op het balkon van het stadhuis
van Kaapstad aan een uitzinnige me
nigte. Tutu, klein van gestalte, ge
bruikte op grootse wijze zijn oratori
sche vaardigheden: „Vrienden, dit is
de dag waarop we langer dan drie
honderd jaar hebben gewacht. Dit is
de dag van de bevrijding... Wij, van
vele culturen, talen en rassen zijn
één natie geworden. Wij zijn het Re
genboogvolk van God. En één man
belichaamt deze nieuwe geest van
verzoening en eenheid. Eén man in
spireert ons allen, één man inspireert
de hele wereld. Ik vraag u: verwel
kom onze gloednieuwe staatspresi
dent, Nelson Mandela!"
Die woorden kregen een ironische
nagalm, toen aartsbisschop Tutu en
president Mandela vorige week plot
seling in een zeer onbetamelijke
woordenstrijd verwikkeld raakten.
Het zou niet minder schokkend zijn
geweest als de paus en Moeder Tere
sa elkaar scheldwoorden naar het
hoofd hadden geslingerd. De ruzie
betrof een opmerking die Tutu had
gemaakt over hoogbetaalde functio
narissen in de nieuwe regering, die
'op een gemakkelijke manier hun
zaicken vullen'. Mandela beschuldig
de Tutu in een toespraak van 'onver
antwoordelijkheid', de aartsbisschop
had de verleiding moeten weerstaan
om te spreken zoals hij had gedaan.
De aartsbisschop antwoordde dat
Mandela beneden zijn waardigheid
had gehandeld, maar ook 'zuinig'
was geweest met de waarheid.
In Bishopscourlde weelderige resi
dentie van de Zuidafrikaanse Angli
caanse primaat in Kaapstad, lijkt
aartsbisschop Tutu (63) niet ge
kwetst, noch verslagen, noch onder
worpen. Achterover in zijn stoel, met
zijn in paarse sokken gestoken voe
ten op een krukje, gniffelt hij, als
hem wordt gevraagd of hij en de pre
sident het hebben bijgelegd.
Onverwoestbaargoedgehumeurd
vindt hij in het daaropvolgende uur
meer dan dertig keer een gelegen
heid om in lachen uit te barsten. Hij
giechelt, hij gilt, hij buldert, hij gnif
felt, hij slaat zich op de dijen. Het
zou soms potsierlijk zijn, als hij niet
zulke wijze en ernstige woorden
sprak. De aartsbisschop heeft de No
belprijs voor de vrede gewonnen, hij
heeft meer dan vijftig eredoctoraten,
hij heeft meer staatshoofden ont
moet dan hij zich kan herinneren, hij
is een van de bekendste mensen ter
wereld. Hij is een man Gods, maar
hij heeft een hekel aan gewichtigdoe
nerij.
Welnu, hadden ze het bijgelegd? „O
ja!" lacht hij. „O ja. Ik heb hem
woensdagochtend gebeld, en ik heb
hem nogmaals gebeld en uileinde
lijk, 's avonds, belde hij terug. En ik
zei: 'Waarom val je me aan, man?'
Zijn ogen staan helder, zijn toon is
kwasi-verontwaardigd. „En hij lach
te!" De aartsbisschop valt, in zijn
pret bij de herinnering aan dit ge
sprek, bijna van zijn stoel.
Dus ze zijn vrienden gebleven? „Na
tuurlijk. Hij vertelt me dingen pri-
vé-dingen. Ik ben ongelooflijk op
hem gesteld en ik heb ook echt op
een bepaalde manier ontzag voor
hem: zijn sereniteit, zijn persoonlijk
heid en edelmoedigheid. Dat is niet
opgelegd." Als voorbeeld van wat
Mandela voor het land betekent, ci
teert hij een recent commentaar in
de Citizen, een krant die in de jaren
'80 in feite de spreekbuis van de re
gering was. In dat commentaar
wordt Tutu belachelijk gemaakt als,
onder andere, 'een religieuze supers
ter'. „Kunt u zich voorstellen dat u de
Citizen leest (hij gniffelt) en dat de
Citizen zegt (hij lacht nu zo hard dat
hij moeite heeft om de zin af te ma
ken): 'Mandela, we hebben je nodig!'
Waarom denkt hij dat Mandela zijn
kalmte had verloren, ziin sereniteit,
en hem heeft aangevallen? „Ja, dat
was niets voor hem. Normaal ge
sproken laat hij iedereen in zijn
waarde, daarom was zijn aanval op
mij zo vreemd. Waarom? Ik weet het
niet... maar het is goed om te weten
dat hij menselijk is."
Vrienden of niet, zijn uitspraak over
de zakkenvullers bewijst, dat hij niet
van plan is zich als bewaker van de
moraal in de weg te laten staan door
pluimstrijkerij.
Hoe zou hij zijn politieke rol van
vandaag definiëren? „Zoals die op
me afkomt!" (Meer gelach.) Hoe
komt die op hem af? „We willen deel
uitmaken van het helingsproces om
dat iedereen in dit land getraumati
seerd is. Wij willen de instrumenten
van de waarheid zijn en daaronder
valt ook dal we tegen deze zakken
vullers zeggen: 'Waar blijft het idea
lisme?' Voor een deel mopperen we
op hen, juist omdat we niet willen
dat ze falen, man. We hebben er zo
veel in geïnvesteerd om ze te helpen
zover te komen.
Omdat wat de wereld in Zuid-Afrika
ziet, een beetje goedheid is. Goed
heid wint het uiteindelijk. Dat lijken
bijna holle leuzen, maar de wereld
wordt gegrepen omdat de wereld
zich uiteindelijk warmt aan goedheid
en daarom warmen zij zich aan
Mandela."
Wat zijn de lessen die de wereld,
Bosnië, Noord-lerland, kunnen ha
len uit de Zuidafrikaanse ervaring?
„Ten eerste: men moet de mensen
hebben die het voorbeeld geven. Het
is niet goed wanneer men geen men
sen heeft die bereid zijn hun leven
en reputatie op het spel te zetten.
Mandela heeft dat gedaan, en De
Klerk. Ten tweede, we hebben ervoor
gebeden, weet u. Dit is een wonder.
Het is niet onze verdienste. We heb
ben een hele tijd op 's werelds be-
middelingslijst gestaan. Ja man, en
het werkt. Het werkt!
Natuurlijk, in Noord-lerland is ook
veel gebeden, maar alle betrokkenen
moeten weten dat, als ze niet bereid
zijn compromissen te sluiten, het af
gelopen is. Twee jaar geleden was ik
