Begrip voor
eigenheid
van leden
Europese Unie
€-
Feiten &Meningen
Aanpak inflatie
centraal bij
verkiezingen
in Brazilië
V-
Werkneemsters moeten zolder op voor hun pensioenclaim
ZATERDAG 1 OKTOBER 1994
NIEUWSANALYSE
Sinds 1 juli heeft Brazilië voor het eerst in
de geschiedenis een harde munt. Drie
maanden lang heeft de doorsnee-Braziliaan
het voor Europeanen simpele genoegen
mogen smaken dat de biljetten en munten
in zijn portemonnee morgen dezelfde
waarde hebben als vandaag. Dat gegeven is
bij de presidentsverkiezingen van maandag
vermoedelijk van doorslaggevend belang.
Grootste kanshebber is Fernando Henri
que Cardoso, de populaire ex-minister van
economische zaken en financiën. De 63-ja-
rige sociaal-democraat voerde de real in, de
zevende nieuwe munt in Brazilië in tien
jaar. Hij koppelde de munt aan de Ameri
kaanse dollar en bracht de spiraal van geld
ontwaarding tot stilstand.
De inflatie daalde het afgelopen jaar van
ongeveer 2500 procent naar ruim 2 procent.
Een geweldige opsteker voor de socioloog
uit Rio de Janeiro.
Zijn voornaamste rivaal is Luis Inacio Lu-
la da Silva, de leider van de Braziliaanse Ar
beiderspartij (PT). Als de Brazilianen hun
hart laten spreken, stemmen ze ongetwij
feld op de charismatische Lula. Maar het
verstand zegt hun dal Cardoso de geschikt
ste kandidaat is. Lula lijkt dan ook een eeu
wige verliezer. Vier jaar geleden legde hij
het in de tweede ronde af tegen Fernando
Collor de Mello, die eind 1992 moest aftre
den omdat hij de staatskas als zijn privé-
portemonnee beschouwde.
Cardoso scoort in recente peilingen onge
veer 45 procent. Daarmee is de kans groot
dat hij maandag al in de eerste ronde wordt
gekozen. De kandidaat van de Braziliaanse
PSDB volgt op 1 januari president Itamar
Franco op als hij meer stemmen haalt dan
al zijn concurrenten gezamenlijk. Lula staat
op iets meer dan 20 procent; de overige zes
kandidaten spelen nauwelijks een rol van
betekenis. Bij een fors aantal blanco-stem
men beeft Cardoso, die een coalitie met en
kele rechtse partijen is aangegaan, genoeg
aan 45 procent van de stemmen.
Lula werd tot voor kort getipt als toekom
stige president. Maar de afgelopen maan
den is de ster van de voormalige militante
vakbondsleider verbleekt na het succes van
Cardoso's anti-inflatiebeleid. Hoewel Lula
nadrukkelijk heeft gezegd Cardoso's beleid
grotendeels te zullen voorzetten als hij pre
sident wordt, vertrouwt de politieke en eco
nomische elite hem niet. Lula deed zijn toe
zeggingen ook pas toen het anti-infiatiebe-
leid van Cardoso
succesvol bleek. De
bankiers, industrië- ft
len, de overwegend fj
conservatieve pers
en het leger zijn
bang dat de PT-lei-
der met geld gaat
strooien als hij aan
de macht komt.
Zijn nadruk op
sociale hervormin
gen heeft Lula bij de
zakenwereld er niet
populairder op ge
maakt. Conservatie
ve generaals vrezen Fernando Henri-
een linkse machts- que Cardoso,
overname in Brazi
lië, dat wat economisch vermogen betreft
op de negende plaats van de wereldranglijst
staat. Een overwinning van de PT-voorman
zou zelfs een militaire staatsgreep kunnen
uitlokken, zeggen zij openlijk. Lula maakte
echter ook zelf grote fouten. Te lang hand
haafde hij senator José Paulo Bisol van de
kleine Braziliaanse Socialistische Partij
(PSB) als kandidaat voor het vice-president-
schap, terwijl deze door en door corrupt
bleek.
De afgelopen weken probeerde Lula door
massale straatdemonstraties verloren ter
rein terug te winnen en alsnog een tweede
ronde te forceren. „Om dit land te leiden,
heb je geen doctorstitel in de economie no
dig, maar een graad in gevoeligheid", zei hij
onlangs in Sao Paulo tegen een menigte
van 100.000 aanhangers.
Lula presenteert zichzelf als de man van
de sociale rechtvaardigheid voor de 150
miljoen in meerderheid straatarme Brazilia
nen. Hij belooft acht miljoen banen, een
programma van openbarte werken, sociale
hervormingen en extra aandacht voor on
derwijs en gezondheidszorg.
De sociale hervormingen kunnen volgens
Lula voor een belangrijk deel worden gefi
nancierd uit een consequentere belasting
heffing. Zoals ook elders in Latijns-Amerika
betalen de rijken in Brazilië nauwelijks be
lasting.
Tegenover de meer protectionistische
plannen van Lula legt Cardoso de nadruk
op liberalisering van de economie. Hij wil
de markt openen voor buitenlandse inves
teringen. op grote schaal staatsbedrijven
verkopen en het aantal werknemers bij de
overheid terugbrengen. Zijn critici verwijten
hem dat zijn coalitie met enkele conserva
tieve partijen sociale veranderingen nauwe
lijks mogelijk maakt en dat hij de sociale ze
kerheid zal aantasten. „Manipulatie van de
kiezers", zo reageerde Cardoso op de ver
wijten van de PT. „Dat is kritiek van de ver
liezers. Ze hebben hun hoofd verloren."
Naast een nieuwe president zullen de 95
miljoen kiezers maandag tevens alle 27
gouverneurs van de deelstaten, een com
plete Kamer van Afgevaardigden (513 le
den), tweederde van de 81 senatoren en
1.059 deelstaat-volksvertegenwoordigers
kiezen.
den haag tjabel daling
TUK INDEPENDENT
Bondskanselier Helmut Kohl, de grote overlever van de Europese politiek, lag begin dit jaar ver acht in de
opiniepeilingen. Maar vervolgens kwamen zijn christen-democraten op kop tot afgelopen dondéag de
oppositie he[ 'n een peiling weer beter deed. Waar de kiezersgunst blijkbaar zo sterk wisselt, is de uitkost van de
Duitse parlementsverkiezingen uiterst onzeker. Dat Kohl kan beginnen aan een vierde ambtsterm! staat
allerminst vast. Velen, onder wie ook Kohls politieke bondgenoten, twijfelen soms aan zijn kansen. Kd zelf, zo
lijkt het, heeft nooit dergelijke twijfels gehad. Op 16 oktober wordt duidelijk of zijn vertrouwen gerechpardigd is.
Voor het zover is, laat hij in onderstaand interview zijn licht schijnen over het Europese krachtefeld.
Over de recente voorstellen vooreen 'kern-
Europa' heeft u gezegdWe willen de snel
heid van de Europese ontwikkeling niet la
ten bepalen door het langzaamste schip in
het konvooi". Betekent dat, dat u bereid bent
het Europese konvooi op open zee in afzon
derlijke groepen te laten varen
„Mijn regering is altijd de motor geweest
van Europese eenheid. Dat zal zo blijven.
Maar Duitsland wil niemand van het inte
gratieproces uitsluiten, noch iemand naar
de tweede rang duwen. Tijdens deze moei
lijke fase heeft Europa meer dan ooit conti
nuïteit nodig. Onze taak is boven alles om
een toekomstig Europa te scheppen van 16
of meer landen dat efficiënt is, effectief en
dicht bij de mensen, zodat de weg naar po
litieke eenheid onomkeerbaar is."
„We hebben allemaal Europa nodig, maar
deDuitsers het meest van iedereen. Een
Europa dat alleen maar een bejubelde zone
van vrije handel is, kan geen doelstelling
zijn."
„Voor ons, Duitsers, is de kwestie van het
voortgaande proces van Europese eenheid
cruciaal. Wij hebben meer buren dan enig
ander land in Europa. Duitsland is geen ei
land, maar ligt in het hart van het conti
nent. De goede en slechte ervaringen uit de
geschiedenis leren ons de juiste conclusies
te trekken uit deze speciale geografische
positie."
„Ik denk niet dat de kwade geesten uit het
verleden voorgoed zijn uitgebannen, getui
ge bijvoorbeeld de huidige situatie op de
Balkan. Natuurlijk herhaalt de geschiedenis
zich niet simpelweg. Maar men moet geen
illusies hebben. Denk aan het Verdrag van
Locarno in 1925 en de Nobelprijs voor de
Vrede voor Aristide Briand en Gustav Stre-
semann (de ministers van buitenlandse za
ken van Frankrijk en Duitsland, red.). Velen
geloofden dat een nieuwe periode van eeu
wige vrede begon. Mussolini was al aan de
macht, Hitier kwam acht jaar daarna, en zes
jaar later begon de Tweede Wereldoorlog."
„In het licht van de geschiedenis zouden we
hebben gefaald als wij Duitsers ons alleen
maar bezig hadden gehouden met de Duit
se eenwording, en niet alles hadden gedaan
wat in onze macht lag om te garanderen
dat dit verenigde Duitsland wordt gebouwd
in een stormbestendig Europees huis.'
Bent u bereid een Europa van verschillende
snelheden te accepteren
„Als sommige lidstaten om wat voor reden
dan ook niet in alles kunnen meedoen, dan
moeten we de problemen zien op te lossen
met overgangsperioden en tijdelijke uitzon
deringen, zonder het konvooi tot stilstand
te brengen. Ik kan me ook voorstellen dat er
gebieden zijn, waarop alle lidstaten die dat
willen verder gaan dan anderen. Maar dat
betekent niet dat we het konvooi opbreken.
Er komt geen Europa cl la carte."
„Het zou bijvoorbeeld dom zijn om Groot-
Brittannië te marginaliseren. Ik vind dat we
meer begrip zouden moeten hebben voor
de verschillende historische ervaringen van
elke individuele staat. Ik begrijp waarom
Britten het moeilijk vinden delen van hun
souvereiniteit op te geven."
Wat zijn uw prioriteiten voor de inter-gou-
vernementele conferentie 'Maastricht Twee'
in 1996?
„De huidige institutionele structuur van de
Unie is gebaseerd op het Europa van de
Zes. Een toekomstige Unie, met waar
schijnlijk 16 of meer lidstaten, kan niet lan
ger op dezelfde basis functioneren. Deze in
stitutionele hervormingen zijn een belang
rijke taak van de conferentie.
En zou u voorstander zijn van het afschaffen
van het vetorecht, dat er nu nog voor zorgt
dat één lidstaat op een bepaald terrein be
sluitvorming kan blokkeren?
„Gedurende een lange overgangsperiode
moet voor bepaalde kwesties het vetorecht
bestaan. Maar men moet beginnen de re
gels voor unanimiteit een voor een te ont
mantelen. Het is een kwestie van praktische
politiek, een proces van geven en nemen.
Maar wij de regeringen zouden moe
ten vermijden dat het lijkt alsof de Europese
Unie over technische zaken gaat. Het moet
Helmut Kohl; ieder van ons heeft zijn wortels in zijn eigen Heimat.
Er zijn vele twijfels geuit over de vooruitzich
ten voor monetaire eenheid. Als voortgang in
de richting van een politieke unie langzamer
gaat dan u zou willen, komt die monetaire
unie er dan toch?
„In het Verdrag van Maastricht is een dui
delijk tijdschema neergelegd voor de eco
nomische en monetaire unie. Ik zie geen re
den van die voorwaarden af te wijken.
Duitsland zal niet instemmen met een ver
zachting van de criteria. Ook staat het tijd
schema in principe niet ter discussie.
Beschouwt u het jaar 2000 als een realistisch
tijdstip waarop Midden- en Oosteuropese
landen kunnen toetreden tot de Europese
Unie. zoals is gesuggereerd in een christen
democratische nota overeen kern-Europa?
„Het is te vroeg om vaste data te noemen.
Maar de integratie van deze staten is een
enorm belangrijke taak. Er mag geen IJze
ren Gordijn komen dat arm en rijk scheidt.
Voor ons Duitsers is het niet voorstelbaar
dat op de lange termijn de westgrens van
Polen de oostgrens van de Europese Unie
blijft."
U praat over Rusland als 'Duitslands grote
buurland', en Rusland heeft duidelijk ge
maakt dat het nauwe banden met Duits
land wil. Kunt u begrijpen dat de Midden-
europese landen zich ongemakkelijk voelen?
„Ik begrijp dat, vanwege de geschiedenis,
enkele Midden- en Oosteuropese landen
ambivalente gevoelens koesteren tegenover
een nauwe Russisch-Duitse relatie. Maar
het is een belangrijk aspect van de tegen
woordige Duitse buitenlandse politiek dat
onze partners nooit mogen worden ge-
FOTO BERT VERHOEFF
schaad door een goede verhouding tussen
Duitsland en Rusland."
U spreekt niet langer over de Verenigde Sta
tui van Europa. Nu spreekt u over het 'ak
koord van de toekomst': Heimat, vaderland,
Europa. Waarom Heimaten vaderland?
„Ikhoud nog steeds van de term Verenigde
Staten van Europa, die in 1946 door Chur
chill werd gebruikt in zijn beroemde toe
spraak in Zürich. Maar te veel mensen be
grijpen die term verkeerd. Ze denken dat
we een soort Europese versie van de Vere
nigde Staten van Amerika willen scheppen.
Dat is nooit mijn doel geweest, en wordt het
ook niet. Geen enkel verstandig mens wil
dat regionale en nationale verschillen ver
dwijnen in een Europese smeltkroes. Ieder
van ons heeft zijn wortels in een bepaalde
regio de Heimat. Tegelijkertijd behoren
we tot verschillende natie-staten. Dat is wat
ik bedoel met vaderland. En uiteindelijk
zijn we allemaal Europeanen en behoren
we tot een grote culturele gemeenschap."
Uw land werd vroeger omschreven als 'een
economische reus en een politieke dwerg.
Maar Duitsland is niet langer een politieke
dwerg. Hoe gemakkelijk is die verandering te
hanteren?
„Eerlijk gezegd gingen de mensen zich
langzamerhand prettig voelen bij de 40 jaar
durende deling van Duitsland. Nu moeten
we wennen aan het idee dat onze partners
en vrienden eem sterkere betrokkenheid
van ons eisen. Tegelijkertijd denk ik dat on
ze buren zich terecht ongelukkig zouden
voelen, als de Duitsers opnieuw zouden
proberen de 'politieke gigant' te spelen. We
willen meer internationale verantwoordel-
jkheid nemen maar nooit meer in ons
eentje. We willen aan de kant van onze
partners en vrienden staan."
bonn steve crawhshaw
Spinnenfobie
Als klein meisje hoefde
ik nooit bang te zijn dat
spinnen lang het huis
onveilig maakten. Mijn
moeder stond altijd
rAmsterdam koelbloedig klaar om
'enge beesten' met haar
blote handen op te pakken en uit het
raam te werpen. Toen ze niet meer da
gelijks in mijn omgeving was, bedacht
ik een methode die het niet nodig
maakt de spinnen aan te raken. Ik vang
ze in een omgekeerd glas, schuif daar
een niet te dik papier onder en kieper
mijn vangst levend naar buiten. Dat is
veel prettiger dan het beluisteren van
een knarsend spinnelijfje onder een
schoenzool.
Mijn methode is zo succesvol dat mijn
dierbaren menen dat ik even koel
bloedig ben als mijn moeder. Kennelijk
omdat hun angst te groot is probeerde
ik tot nu toe vergeefs hen van het te
gendeel te overtuigen. Net als de mees
te mensen vind ik spinnen namelijk
griezelig en verricht ik mijn opruim-
werk met niet minder dan een lichte
huiver rond de haarwortels. Dode mui
zen zijn enger, maar levende spinnen
komen met geringe achterstand op de
tweede plaats.
Als mogelijke therapie trok een aan
kondiging van Artis mijn aandacht. In
het Insektarium van de dierentuin wor
den van vandaag tot en met 9 oktober
in 70 bakken de vogelspinnen van het
Zoetermeerse 'Reptillion' geëxposeerd.
Het 'Reptillion' zoekt op dit moment
nog naar financiële middelen voor een
definitieve behuizing. Als de begroting
rond is worden daar de 40 soorten uit
de collectie van het 'Herpetologisch
Educatief Centrum' ondergebracht.
Onder hen zijn de Mexicaanse rood-
knie, de beruchte Zwarte Weduwe en
de Goliath.
Volgens het persbericht roepen spin
nen nogal eens vooroordelen op omdat
veel mensen denken dat ze gevaarlijk
zijn. Niets is echter minder waar. De
meeste zijn zelfs volkomen ongevaar
lijk. Wie dat zelf wil vaststellen mag tij
dens de expositie een 'tamme' vogel
spin vasthouden. Wellicht is dat een
mooie gelegenheid om voor eens en al
tijd van een spinnenfobie af te komen...
Ik weet nu al heel zeker dat ik mij niet
aan dit experiment zal wagen maar heb
wel met veel belangstelling het voor
lichtingsboekje van het Herpetologisch
Centrum gelezen. Voor 1;50 gulden legt
Bart L. Laurens uit dat er in de wereld
zo'n 34.000 soorten spinnen zijn ont
dekt en dat ze al 250 tot 300 miljoen
jaar geleden op aarde voorkwamen. Ze
danken hun voortbestaan aan hun
enorme aanpassingsvermogen.
Van de relatief grote vogelspinnen zijn
ongeveer 700 soorten bekend. Vogel
spinnen worden zo genoemd omdat ze
jonge vogeltjes uit hun nesten halen en
opeten. Dat lijkt op het eerste gezicht
een onmogelijke klus, maar wordt be
grijpelijk als Laurens vertelt dat bij
voorbeeld de Goliath uit Frans-Guyana
in spreidstand maar liefst 25 centime
ter groot is. Dat is hetzelfde formaat als
een trottoirtegel. De kleinste is de
Spaanse vogelspin die een diameter
van net drie centimeter haalt.
De 'Tarantula' blijkt een veel gebruikte
maar onjuiste verzamelnaam voor vo
gelspinnen. Het Engelse woord 'taran
tula' moet echter worden vertaald als
'grote spin'; de échte is een kleine
wolfspin uit Zuid-Europa. De grote
griezels in avonturenfilms zijn de tame
lijk rustige, goedaardige Mexicaanse
roodpootvogelspinnen. Wie dus altijd
heeft gedacht dat James Bond in hun
gezelschap in gevaar verkeerde, zit er
flink naast. Het gif van de Australische
trechterspiri en bepaalde Aziatische en
Afrikaanse vogelspinnen is echter wel
degelijk gevaarlijk, maar een Nederlan
der met angst voor spinnen is een ern
stig geval van overdrijving.
Laurens hoopt dat de expositie een be
tere kijk geeft op een ondergewaardeer
de groep binnen het dierenrijk en
hoopt zelfs dat spinnen voortaan onze
waardering en bewondering opwekken.
Voor de echte liefhebbers ligt in Artis
voor een tientje ook het harige huidje
van een vervelde spin klaar. Genezen
van uw spinnenfobie zult u dat vast
graag kopen voor op de schoorsteen
mantel. De openingstijden van Artis
zijn dagelijks van 09.00 tot 17.00 uur.
fran^oise ledeboer»
vertaling luutje niemantsverdriet
Mensen die tussen 1976 en 1990 niet werden opgeno
men in een pensioenregeling, omdat ze getrouwde
vrouw of deeltijdwerker waren, moeten de zolder op.
Hun ordners door, op zoek naar loonstrookjes en pen
sioenreglementen.
Willen ze alsnog aanspraak maken op deelname aan
een pensioenregeling zoals sinds woensdag mogelijk is.
dan moeten ze zelf met de officiële stukken op de prop
pen komen. Zij moeten aantonen dat ze toen hebben
gewerkt en werden geweigerd bij het pensioenfonds
van de baas.
Het lijkt allemaal heel mooi, het vonnis van het Eu
ropese Hof. Maar of het allemaal uitvoerbaar is? De
pensioenfondsen verwachten grote problemen, nu ze
deze personeelsleden met terugwerkende kracht tot
1976 moeten opnemen in hun fonds.
Omdat er twee procedures waren, raken de vonnissen
van het Europese Hof van justitie twee groepen: ge
trouwde werkneemsters en parttimers (ook veelal vrou
wen). Hoeveel personen dit betreft, is nog een gok. De
Ombudsvrouw Pensioenen P. Portegies verwacht dat
het om 'enkele honderdduizenden' mensen gaat. Naar
de bedragen die ermee zijn gemoeid, kan alleen maar
een slag worden geslagen. Ergens tussen de 1.2 en de 5
miljard gulden.
„We moeten straks over de periode 1976-1990 wél uit
keren aan deze werknemers, hoewel ze toen geen pre
mie hebben betaald", aldus secretaris R. ten Wolde van
de Vereniging Bedrijfspensioenfondsen. Hij ziet de ko
mende administratieve rompslomp met angst en beven
tegemoet. De fondsen moeten maar afwachten wie en
wat op hen afkomen. „Wij kunnen geen enkel initiatief
nemen", aldus Ten Wolde. „De mensen die nu claims
kunnen indienen, kennen wij totaal niet. Kern van de
klacht was immers, dat zij niet werden toegelaten."
Ook van de werkgevers valt niet te verwachten dat zij
deze parttimers en gehuwde vrouwen opsporen. Het is
ook maar de \Taag of zij nog de loonstrookjes van acht
tien jaar geleden hebben. Doorgaans wordt dit soort
gegevens slechts tien jaar bewaard.
En dan is het afwachten of de bazen de adressen van de
betreffende vrouwen, bij wijze van spreken twee ver
huizingen en een scheiding later, nog kunnen achter
halen. Potentieel gedupeerde werkkrachten zullen dus
zelf moeten piepen en zich bij de pensioenfondsen
melden. Maar dan moeten ze eerst door hun oude ord
ners vlooien.
Want iedereen moet kunnen laten zien bij welk bedrijf
hij of zij op 16 april 1979 werkte en voor hoeveel uur.
Als ze dat in kaart hebben, is de volgende stap de loon
strookjes en het pensioenreglement van hun toenmali
ge werkgever uit het stof te \issen.
Want die officiële stukken zijn nodig voor de claims.
Eerst moeten degenen die vermoeden dat ze alsnog
deelneming kunnen eisen het reglement doorspitten
om te kijken öf ze inderdaad als deeltijder c.q. gehuwde
werden uitgesloten. En om vast te stellen hoe de verde
ling van de pensioenpremie over werkgever en werkne
mer in die betreffend» periode lag. Let op: toen. Want
dat kan bij wijze van spreken elk jaar ingrijpend zijn
veranderd.
En als de oud-parttimer of gehuwde vrouw die stukken
echt niet meer heeft? „Dan heeft diegene pech gehad",
aldus Ten Wolde. „De bedrijfspensioenfondsen dienen
natuurlijk gehoor te geven aan het vonnis. Maar als de
personen in kwestie niet met gegevens kunnen komen,
is dat onmogelijk."
Als de claim al kan worden hardgemaakt, zijn de pro
blemen nog niet de wereld uit. Immers, voorwaarde
voor deelneming met terugwerkende kracht is dat er
pensioenpremie wordt afgedragen.
In de meeste regelingen neemt de werkgever de helft
tot 70 procent voor zijn rekening. De opgeduikelde
loonstrookjes zijn nodig om te berekenen wat elk van
de twee partijen volgens die vaste verdeling moet lap
pen.
Dat kan voor een particulier behoorlijk tegenvallen, be
cijfert Portegies. Voor een wouw die in de periode
1976-1990 tegen een modaal salaris 50 procent heeft
gewerkt, komt dit toch al gauw op zo'n zevenduizend
gulden.
Als de oud-werkgever niet meer te is achterhalen of niet
meer bestaat, is het voor de claim(st)ers alsnog einde
verhaal.
Wat gaan de voormalig gediscrimineerden er eigenlijk
qua pensioen op vooruit? Met andere woorden: loont
het voor hen de moeite om alles overhoop te halen?
„Geen flauw idee", erkent Ten Wolde. „Nogmaals, we
kennen deze mensen totaal niet. Deze yonnissen heb
ben meer de status van een principe-uitspraak. Al kun
je ook daar kanttekeningen bij Zetten, want vanaf 1990
is gelijkberechtiging van mannen en wouwen bij pen
sioenregelingen al verplicht."
amsterdam ineke inklaar