Lobbyisten weten dat
er meer wegen naar
het Binnenhof leiden
3
Beierse stembusgang graadmeter voor Kohl
Feiten &Meningen
Koerden partij bij
verkiezingen
Turkije, tenzij...
Duitse Liberalen
bij verkiezingen
met rug tegen muur
ZATERDAG 24 SEPTEMBER 1994
NIEUWSANALYSE
De deelverkiezingen die nog dit najaar
gehouden zullen worden in Turkije be
tekenen mogelijk de vrijheid voor de
gevangen of naar het buitenland ge
vluchte Koerdische parlementsleden.
Zij worden ervan beschuldigd de poli
tieke arm te zijn van de gewelddadige
Koerdische Arbeiderspartij PKK, die in
Zuidoost-Turkije voor een onafhanke
lijke staat vecht. -
Volgens de Turkse wet mogen ze zich
echter kandidaat stellen zolang de
rechtbank nog geen vonnis uitgespro
ken heeft in de omstreden rechtzaak
die tegen hen is aangespannen. Als ze
opnieuw tot het parlement verkozen
worden, is de rechtbank verplicht de
zaak op te schorten tot na hun ambts
termijn.
Premier (filler kondigde eerder deze
week tussentijdse verkiezingen aan
voor de 22 parlementszetels die onbe
mand zijn geraakt in de afgelopen drie
jaar. Een deel hiervan kwam leeg door
overlijden of vrijwillig aftreden, maar
de hoofdmoot, veertien zetels, werd be
zet door leden van de in juni verboden
Koerdische partij DEP (Democratiepar
tij).
Voor in totaal zestien van de 22 zetels
zal in de Zuidoostelijke Koerdische pro
vincies gestemd worden. Het lijkt dus
voor de hand te liggen dat de ex-DEP-
parlementariërs zich verkiesbaar stel
len. Hun advocaat Feridun Yazar ver
klaarde echter gisteren dat zijn cliënten
nog geen besluit genomen hebben. „In
principe willen ze meedoen, maar de
voorwaarden in de regio zijn ongunstig.
Zoveel dorpen zijn ontruimd, ons elec
toraat is weggetrokken of staat onder
zware druk van de veiligheidstroepen."
Flel is dus de vraag of de ex-DEP'ers
ndigheden herkozen
onder deze
kunnen worden.
De opvolger v;
Hadep (Den
meent dat ze
'an de verboden DEP,
cratische Volkspartij)
el degelijk nog steeds
een overwinning kan behalen in het
Koerdische gebied. Onder de huidige
kieswet mag de partij echter niet mee
doen, omdat die nog geen zes maan
den bestaat op de verkiezingsdatum
(hoogstwaarschijnlijk 4 december).
De regeringpartij van premier (filler
heeft echter gisteren een voorstel inge
diend om deze wet te veranderen.
Want de grote rivaal van Hadep is de
fundamentalistische Welvaartspartij.
Om te voorkomen dat deze wint, ziet
men liever dat de stemmen naar de
nieuwe Koerdische partij gaan, on
danks het feit dat deze, net als voorgan
ger DEP, met de afscheidingsbeweging
PKK geassocieerd wordt.
Maar het is onwaarschijnlijk dat de
partij zetels zal behalen. Want zowel de
oude als de nieuwe kieswet handhaaft
een landelijke kiesdrempel van 10 pro
cent, ondanks het feit dat het niet om
algemene verkiezingen gaat. De kies-
disctricten die niet in het Koerdische
gebied liggen (twee in de provincie Is
tanbul, een in respectievelijk Ankara,
Bursa, Isparta en Adana) zijn veel dich
ter bevolkt.
Zelfs als de Hadep dus een meerder
heid behaalt in een aantal districten,
zal het aantal stemmen niet boven 10
procent van het totaal uitgebrachte gel
dige stemmen uitkomen. De Hadep-
stemmen verdwijnen in dat geval ge
woon in de prullenbak. Maar het doel,
verlies voor de fundamentalisten, is
dan wel bereikt.
Kemal Bilget, secretaris-generaal van
Hadep, zegt dat zijn partij afwacht tot
er over het wetsvoorstel gestemd is al
vorens bekend te maken of ze al dan
niet meedoet. „Maar deze verkiezingen
waren niet nodig geweest als de DEP-
parlementariërs niet gedwongen wer
den om af te treden. Wat wij willen is
eerherstel, dan kan de hele heisa afge
last worden."
ISTANBUL «JESSICA LIJTZ
CORRESPONDENT
Nieuwe positie van CDA deert belangenclubs niet
Druk was het. Zo druk zelfs dat de toespraak van VNO-voorzitter Rinnooy Kan de genodigden en
kel aanzette tot nóg harder praten. Des te schrijnender was de vrijwel volledige afwezigheid van
het CDA op de traditionele Prinsjesdagreceptie van de werkgeversclub. Heel besluitvormend Ne
derland op enkele vierkante meters bijeen, en de christendemocraten houden zich schuil op een
eigen borrel. 'Een teken aan de wand', concludeert Europarlementariër Penders (CDA).
Premier Kok (tweede van links) met FNV-voorzitter Stekelenburg en werkgeversvoorzitter Rinnooy Kan (rechts).
„De koning is dood, leve de koning."
CNV-voorzitter Westerlaken rouwt niet
om het vertrek van het CDA uit de
macht. De christelijke vakcentrale had
de bakens al verzet vóór de smadelijke
verkiezingsnederlaag van Brinkman en
consorten. Als behartiger van CNV-be-
langen heeft hij geen enkele moeite met
een CDA-loos kabinet. „Het is misschien
zelfs een voordeel."
Westerlaken staat daarin niet alleen. Dat
het CDA als plechtanker voor talloze lob
byclubs is losgewoeld, maakt hen nog
niet stuurloos. „Zie ik eruit of ik in zak en
as zit?", grinnikt woordvoerder Stolte
van het Nederlands Christelijk Werkge
versverbond (NCW). Een beetje belan-
genclub weet dat er meer wegen naar het
Binnenhofleiden.
Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Zoals
de Christelijke Plattelandswouwen
Bond. Hun steun en toeverlaat Riet
Roosen-van Pelt maakt geen deel meer
uit van de CDA-fractie. „We moeten op
zoek naar nieuwe steunpilaren", ver
zucht de woordvoerster. Een beetje eng,
dat wel.
LIJSTJES
Voor professionele belangenclubs draait
ook zonder CDA de lobby soepel verder.
„We hebben ze altijd al alle vier liefge
had", typeert VNO-woordvoerder Beem-
sterboer de relatie met PvdA, CDA, WD
en D66. Dat zijn voorzitter Rinnooy Kan
'snurkend lid' is van regeringspartij D66,
maakt het lobbywerk op zijn best iets
makkelijker. „Maar we hebben sowieso
extra aandacht voor de regeringspartijen.
Dat is niet meer dan logisch voor een be
langenbehartiger."
Ook bij de FNV verschuift de aandacht
van CDA naar met name WD en D66.
De PvdA heeft met Adelmund, Vreeman
en Kok genoeg oud-vakbondsbestuur
ders in haar gelederen om de contacten
warm te houden. Voorzitter Stekelen
burg: „We stellen lijstjes op van kamerle
den op belangrijke posten. Die 'bewer
ken' we vervolgens met afspraken en in
formatie."
Op zoek dus naar de 'blokhoofden' bin
nen D66 en WD, vult FNV-bestuurder
Muller aan. „Dat vvil niet zeggen dat we
het CDA vergeten. Het is heel zinnig de
oppositie te informeren als je daar je
voordeel mee kunt doen. Maar de na
druk ligt op de regeringspartijen."
Bij zusterbond CNV is het van hetzelfde
laken een pak. Contacten met WD en
D66 waren er al. Ze worden nu uitge
bouwd, omdat daaraan valt te verdienen.
„Ik zou de belangen van mijn leden
slecht behartigen als ik dat niet deed",
stelt voorzitter Westerlaken.
Ook het christelijk midden- en kleinbe
drijf verlegt zonder wroeging de koers.
„We overleggen met de personen die be
slissingen nemen", verklaart directie-se
cretaris Van Mierlo. „Afgelopen decennia
zaten die vooral in het CDA. Nu niet
EROSIE
Veel weemoed roept dat niet op. De zo
wel geroemde als verguisde lijntjes tus
sen CDA en het christelijke middenveld,
waren al aan erosie onderhevig. Met de
ontzuiling vervaagde het christelijke ele
ment in de belangenbehartiging. De
banden tussen CDA en gelijkgezinde
clubs werden losser. Bijbelvaste belan
genbehartigers verruimden de blik, het
CDA deed hetzelfde. Niet voor niets zijn
fusies tussen christelijke en algemene or
ganisaties aan de orde van de dag.
Neem de landbouw. Nog niet zo lang ge
leden een machtig christen-democra
tisch bolwerk, waar CDA-politici en -
landbouwvoormannen innig omarmd de
dienst uitmaakten. Voorbij die goede ou
de tijd. Begin volgend jaar gaan de chris
telijke, katholieke en algemene boeren
bonden in één club op. Er is geen ver
schil meer tussen een gereformeerde en
een liberale boer.
De belangenclubs mogen dan soepel
hun aandacht verleggen naar 'paars',
vergeten zijn ze het CDA allerminst. „Dat
hebben we zelfs expliciet afgesproken",
verklaart de man van het VNO. „Het
CDA komt voor een belangrijk deel
'droog' te staan. Een aantal belangrijke
informatielijntjes met bewindslieden en
ministeries zijn doorgesneden. Dat is
een buitengewoon mistroostige ervaring
voor al die CDA-jongens en -meisjes. Het
VNO zal proberen op eigen wijze de in
formatiestroom op gang te houden."
Met mededogen heeft dit alles niets van
doen. Wel met lange termijn-strategie.
De VNO'er: „Wij zien absoluut niet dat
de dagen van het CDA zijn geteld. Dan
moet je de contacten onderhouden." De
christelijke werkgevers en de vakbewe
ging zijn behept met eenzelfde zakelijk
gedrag. Niet alleen is de oppositie bruik
baar als pleitbezorger van het deelbe
lang, de terugkeer van het CDA in een
volgend kabinet wordt door allen ver
wacht.
CDA'ers zelf zijn daar allerminst gerust
op. CDA-kamerlid Van der Heijden:,,In
de fractie heerst bezorgdheid. Het is een
beetje vroeg voor een goed beeld, maar
ik moest nu uit de krant lezen dat de
voorzitter van de Algemeen Christelijke
Politiebond scherpe kritiek heeft op het
uitblijven van tienduizend extra agenten.
Voorheen had ik dergelijke informatie
voor het in de krant kwam."
FOTO CPD BERT VERHOEFF
De drempelloze toegang van de lobby
clubs tot de nieuwe machthebbers, is
opmerkelijk. Tenminste twee van de drie
paarse partijen (WD en D66) waren in
het verleden nooit te beroerd het maat
schappelijk middenveld op de korrel te
nemen. Ze deugden niet, die stroop
kwasten van het deelbelang. Behoud- en
zelfzuchtig als ze zijn, wisten deze bol
werken noodzakelijke veranderingen
eindeloos te traineren. In de sociale ze
kerheid, de volksgezondheid, de land
bouw, ach waar eigenlijk niet.
LUISTEREND
De lobbyistenhalén glimlachend de
schouders op. Van een afhoudende op
stelling van het kabinet hebben ze nog
niets gemerkt. 'Integendeel' klinkt het in
koor. de paarse bewindslieden beschik
ken allen over een 'luisterend oor'.
Het kabinet kan ook niet anders, meent
Westerlaken. „Banen onstaan door af
spraken met de sociale partners. Ook bij
het kabinet bestaat het indringende be
sef dat als je in Den Haag iets opschrijft,
het nog niet in Limburg geregeld is."
D66'er Ybema (financieel-economisch
specialist) waant zich inmiddels gastheer
van de VNO-borrel. Glimlachend staat
hij werkgevend en -nemend Nederland
te woord, „ledereen wendt zich tol ons.
Als je in de regering zit, heb je macht en
invloed. Dat trekt aan." Rechts van hem
schuift de hand van WD-minister Jorri-
tsrria amicaal naar de nek van VNO-
voorzitter Rinnooy Kan ('vanavond eten
we samen, hè Alexander').
DEN HAAG HARM HARKEMA
EN MARC PEEPERKORN
ItTi
Kohl dreigt partner te verliezen
fa
De grootste motie van wantrouwen die er moment^
in de Duitse politiek te vinden is, is aangeplakt op d vc
schuttingen en muren van de Duitse deelstaat Nooiu r
drijn-Westfalen. De liberale FDP presenteert daar oLv
haar verkiezingsposters drie kopstukken. Het zijn qncj
oud-ministers Genscher, Lambsdorffen Möllemarri|es|
De tekst luidt: 'Het land heeft heldere hoofden nodij,
jde
Dat kan de huidige partijleider en minister van buitei)
landse zaken, Klaus Kinkel, vier weken voor de waar
schijnlijk spannendste Bondsdag-verkiezingen in de
geschiedenis van de FDP, in zijn zak steken. |U!
De liberalen dreigen voor het eerst in hun bestaan op
16 oktober niet in de Bondsdag vertegenwoordigd te jpi
zijn. Volgens de laatste opiniepeilingen zou de FDP zf5 'r
procent van de stemmen krijgen, één meer dan de ?ns
kiesdrempel van vijf procent. Vier weken voor de verkn'
kiezingen zou dat geen reden tot paniek moeten zijn)™
maar na een serie van zes nederlagen bij deelstaat- er™
Euroverkiezingen in één jaar en een zevende voor de™
deur, morgen bij de deelstaatverkiezingen in BeierenPs
lijkt de kiesdrempel voor de FDP een struikelblok te
worden. P-
Dat zou verregaande consequenties hebben voor de Pn:
politieke constellatie in het land. De regering van kanP6
selier Helmut Kohl is een coalitie van de christendemPr
cratische CDU, haar Beierse zusterpartij CSU en de '8C
FDP. Als de FDP inderdaad de kiesdrempel niet haalti
kan Kohl de voortzetting van zijn beleid vergeten. In
dat geval moet rekening gehouden worden met een rL
gering van de sociaal-democratische SPD met de altej
natieve Bündnis 90/de Groenen, of, als de kiezer die b-
optie ook afwijst, met een grote coalitie van CDU en jn
SPD. Dat Kohl op 16 oktober de absolute meerderheiL
behaalt, lijkt uitgesloten. U
Over de oorzaken van de liberale neergang wordt dar^ot
ook druk gespeculeerd. Er zouden taktische blundersk.
zijn gèmaakt, zoals de ondubbelzinnige uitspraak vod ei
de-voortzetting van de coalitie met Kohl. Wie dat wil.fcrt
aldus deze diagnose, kan beter gelijk op de bondskanftm
selier stemmen. De partij zou haar 'liberale gezicht'
hebben verloren. Ze zou niet langer de bewaakster va
de rechtsstaat zijn, maar verloederd zijn tot een belan
genvereniging voor de hogere inkomens. F
En ten derde zou de FDP geen aansprekende figuren'
meer hebben. Kinkel is een brave bureaucraat, in lanr~
en partij redelijk populair, maar kan als stemmentrek[
:n de schaduw staan van voorgangers als GeiL
Lambsdorff. r]
schere
,kl
>nasi
Dat de geplaagde lijsttrekker geen kiezersmagneet is,
kan hem niet aangerekend worden. Wat hem wel te
recht wordt verweten, is dat hij in de partij geen ordej!
op zaken weet te stellen. Het gevolg is dat grotere en f
kleinere bonzen de kans schoon zien voor flaters van?
eigen makelij. In de deelstaat Saarland worden op 16J1
oktober ook verkiezingen voor het deelstaatparlement
gehouden. De FPD wil landelijk de coalitie met de Cfr
voortzetten, maar heeft zich in Saarland uitgesprokeir
voor een deelstaatregering met de SPD. Er zijn kiezerj
die dit te subtiel vinden.
Ook mensen van wie je het niet zou verwachten, doej^
opeens vreemde dingen. De fraktieleider in de Bondsi
dag, Solms, begon vorige week te filosoferen over 1
coalitie met de SPD en de Groenen, terwijl Kinkel
combinatie nadrukkelijk afwijst. Solms heeft zijn
spraak weer ingetrokken, maar de kiezers raken hier-k{
door wel in verwarring. h
Voor Genscher was dit amateuristische gescharrel aa#
leiding om met de vuist op tafel te slaan. „Er moet zob!
snel mogelijk een einde komen aan het gefabuleer en)c
gefantaseer over absolute meerderheden, grote coali-js
ties en coalities met de SDP en Groenenaldus de oij!
de partij-patriarch. „Op die manier verdwijnen de sui
cessen van de regeringscoalitie en de contouren van jl
regeringspartijen in een nevel van gezeur".
Het is nog maar de vraag of deze uitbarsting het ver- |i
trouwen van de kiezers in de FDP kan herstellen. Vol-jt
gens een opiniepeiling in het weekblad Der Spiegel ge
looft nog maar 37 van de kiezers dat de FDP na 16 okf
tober terugkeert in de bondsdag. Als ze daar niet in sj
gen, zou 57 procent dat niets kunnen schelen of zelfsj
toejuichen.
Toch zal het niemand verbazen wanneer de liberalen
het alsnog halen. Het kiessysteem kan namelijk uit
komst bieden. De Duitser kiezer heeft twee stemmen,
één voor een kandidaat in zijn kiesdistrict en één voo
de partij van zijn keuze. Een CDU-aanhanger kan
zijn eerste stem een CDU-kandidaat kiezen en met z
tweede de FDP redden.
De FDP-top zet in haar campagne nu alles op de 'twf
de stem'. Kinkel is ervan overtuigd dat het lukt. Hij
heeft er zelfs weddenschappen op afgesloten. En ik
ben, zegt hij, geen gokker.
BONN PETER VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Beieren, de grootste Duitse deel
staat. gaat morgen naar de stembus.
De alleen regerende Christelijk-Soci-
ale Unie (CSU) hoopt, ondanks de
reeks schandalen van de afgelopen
twee jaar, haar absolute meerder
heid in het parlement in München te
houden. De regionale verkiezingen
zijn dè laatste opiniebarometer voor
de Bondsdagverkiezingen op 16 ok
tober.
Bij de laatste verkiezingen in 1990
kreeg de CSU, die uitsluitend in
Beieren bestaat, 54,9 procent van de
stemmen. De CDU doet in Beieren
niet aan de verkiezingen mee, omdat
de zusterpartijen CDU en CSU heb
ben afgesproken elkaar niet te be-
Volgens een opiniepeiling die het
weekblad Focus deze week publi
ceerde, vliegt de FDP eruit met maar
3 procent van de stemmen. De CSU
verliest licht, maar houdt met 52
procent, onbetwist sinds 1966, haar
absolute meerderheid. De SPD, die
traditioneel zwak is in het conserva
tieve en voornamelijk katholieke
Beieren, ligt volgens verschillende
peilingen rond de 30 procent. De
Groenen krijgen 7 a 8 procent, me
nen de enquêteurs.
Nog één jaar geleden leek de over
heersende positie van de CSU in ge
vaar door de Amigo-affaire, ge
noemd naar het Spaanse woord voor
'vriend'. Er werd een web van
vriendjespolitiek onthuld waarin de
sinds 1957 onafgebroken in de rege
ring zittende CSU-politici zich had
den verstrikt. Snoepreisjes naar
Spaanse vakantieoorden die politici
van zakenlieden aanvaardden, leid
den in mei 1993 tot het aftreden van
premier Max Slreibl. In de peilingen
daalde de CSU toen tot in de buurt
van de 40 procent.
Streibls opvolger Edmund Stoiber
wist sindsdien bij de 8,7 miljoen
Beierse kiezers de indruk te wekken
dat hij schoon schip heeft gemaakt
in partij en regering. Deze eenvoudi
ge verklaring voor het herstel van de
CSU in de opiniepeilingen (en bij de
Europese verkiezingen in juni met
48,9 procent) werd deze week in het
weekblad Der Spiegel door analisten
aangevuld met wat dieper gravende
beschouwingen.
De schrijver en Beieren-deskundige
Carl Amery (Leb wohl, geliebtes Volk
cierBayerndenkt dat de 'permanen
te meerderheid' van de CSU in de
zich trots als Freistaat Bayerti affi
cherende deelstaat tot mafiose struc
turen en een mentaliteitsverande
ring heeft geleid: „We hebben al een
soort Zuiditaliaans patronaat. De
zijn onder de indruk van de
manier waarop de CSU schandalen
wegpoetst. Ze zouden er zelfs in hun
dromen niet aan denken op iemand
te stemmen die zwak is." De politi
coloog Heinrich Oberreuter voegt er
aan toe: „De burgers denken dat alle
politici zich zo zouden gedragen als
ze de gelegenheid ertoe krijgen. Dan
maakt het dus niet uit wie regeert."
MÜNCHEN THOMAS VERFUSS
Bondskanselier He
mut Kohl voerde dj
week ook campagr
in München om zijl
coalitiepartner CSl!
winning te helpen1
de deelstaatverkiei
gen van morgen. E
uiteraard was het t
zoek aan München
waar het Oktoberf
aan de gang is, nie
compleet zonder e
stevige pul bier.
FOTO REU!
WOLFGANG RAI
