Nederland machteloos
in zaak-Van Damme
'ï«*upb
Carlos' uiterste moorddatum was gepasseerd
Gesprek junta en
Suu Kyi geen
echte doorbraak
Feiten &Meningen
Voor Johannes van Damme is het aftellen begonnen
McZalm in Noorwegen
DONDERDAG 22 SEPTEMBER 1994
NIEUWSANALYSE
De Myanmarese junta heeft de recente ge
sprekken met de gevangen oppositieleidster
Aung San Suu Kyi een 'doorbraak' ge
noemd. Maar diplomaten en politieke
waarnemers in de Myanmarese hoofdstad
Yangon en in de Thaise hoofdstad Bangkok
hebben daarover zo hun twijfels. Waarne
mers betwijfelen of de ontmoeting werkelijk
een stap op weg is naar nationale verzoe
ning, zoals de Staatsraad voor Herstel van
Gezag en Orde (Slorc) wil doen geloven.
De besprekingen met Aung San Suu Kyi
hebben dinsdag plaatsgevonden op neu
traal terrein, namelijk in het gastenverblijf
van het leger in Yangon. De staatstelevisie
liet later op de dag beelden zien van de ont
moeting.
Het was de eerste keer in vijf jaar dat de
Myanmarese bevolking de gevangen oppo
sitieleidster kon zien. Tijdens haar al vijf
jaar durende huisarrest, niet in het minst
door de Nobelprijs voor de Vrede die haar
in 1992 werd toegekend, is ze in Myanmar
een levende legende geworden. Aung San
Suu Kyi leidde de Nationale Liga voor De
mocratie (NI.D) in 1989, voordat ze in juli
van dat jaar gevangen werd gezet.
Volgens de berichten verkeerde de 49-ja-
rige Suu Kyi In goede gezondheid en zag ze
er zeer ontspannen uit. Haar gesprekspart
ners, in wat officieel 'vriendelijke gedach-
tenwisselingen' werd genoemd, waren de
leider van de junta generaal Than Shwe en
het hoofd van de veiligheidsdienst van de
strijdkrachten Khin Nyunt.
Diplomatieke bronnen in Yangon laten
zich echter zeer voorzichtig uit over de be
tekenis van de gesprekken. Enkele diploma
ten menen dat het gaat om een bescheiden
eerste stap op weg naar nationale verzoe
ning. „Natuurlijk is het een belangrijke eer
ste stap", zei een diplomaat, „maar omdat
over de inhoud niets hekend is gemaakt, is
de waarde ervan onmogelijk in te schat
ten."
De junta heeft in het verleden Suu Kyi al
eens aangeboden haar vrij te laten. Maar in
ruil daarvoor zou ze het land moeten verla
ten en zich niet meer met politiek mogen
bezighouden. Suu Kyi heeft die eis altijd
van de hand gewezen.
De junta heeft nu een ontwerpgrondwet
opgesteld die wat één bepaling betreft een
politieke terugkeer van Suu Kyi onmogelijk
maakt. Volgens die bepaling kan iemand
die met een buitenlander is getrouwd, geen
kandidaat zijn bij de verkiezingen. Aange
zien Suu Kyi getrouwd is met een Britse we
tenschapper zal ze dus nooit in het parle
ment zitting kunnen nemen. Normalisering
van de betrekkingen tussen de junta en de
oppositie zou, aldus waarnemers, bijna ze
ker moeten inhouden dat deze bepaling
wordt geschrapt.
De junta had Suu Kyi tijdens de eerste
drie jaar van haar huisarrest verboden con
tacten te hebben met de buitenwereld. La
ter versoepelde de junta dit beleid door
haar Britse echtgenoot toe te staan zijn
vrouw te bezoeken. Eerder dit jaar had ze
een ontmoeting met het Amerikaanse Con
greslid Bill Richardson.
In een interview met de Amerikaanse
zender CNN verklaarde Richardson te ho
pen dat de gesprekken lussen de junta en
Suu Kyi zouden uitlopen 'op een bepaalde
vorm van politieke verzoening'. Zowel Azia
tische als westerse landen hebben bij de
junta herhaaldelijk aangedrongen op vrijla
ting van Suu Kyi. De oproep werd tijdens de
laatste vergadering van de Associatie van
Zuidoostaziatische Landen (Asean) in
Bangkok nog eens herhaald.
Tegelijkertijd hebben landen als Thailand
en de Verenigde Staten contracten met de
junta gesloten voor de olie- en gaswinning
in de Andaman Zee. Oppositieleidster Suu
Kyi zou in haar gesprekken met de boed
dhistische monnik Ravvata hebben gezegd
dat hervormingen van de Myanmarese eco
nomie en van het onderwijs zeer belangrijk
zijn aangezien zonder deze hervormingen
'er geen sprake kan zijn van democratie'.
BANGKOK RON CORBEN
)or
De Nederlandse afdeling van Amnesty Internatio
nal wordt sinds gisteren overspoeld met telefoon
tjes van mensen die mee willen doen aan de blik
semactie om te voorkomen dat de 59-jarige Jo
hannes van Damme morgen in Singapore wordt
opgehangen. Amnesty vraagt de regering van
Singapore de doodstraf voor Van Damme om te
zetten in een andere straf. Tegelijk roept ze de be
volking op faxen of telegrammen met hetzelfde
verzoek te sturen naar de president, de premier en
de minister van justitie van Singapore. De P TT
heeft reeds een kleine honderd telegrammen naar
Singapore verzonden.
1 let is woensdagavond, half elf plaatselijke tijd.
Het is zeer warm, benauwd en het giet in
Singapore. Marco Bakker beëindigt net zijn show
op 22 Camdenpark, het goed bezochte onderko
men van de chique Hollandse Club. Voor de Ne
derlanders in Singapore leeft de zaak Van Damme
Het aftellen is echter begonnen. Rond midder
nacht (Nederlandse tijd) wordt hij opgehangen.
Het is in Singepore dan al een uur of zes, een uur
voor zonsopgang, het moment van elke excecutie.
Vandaag zal Guus van Bladel, Van Dammes steun
en toeverlaat, continu in de gevangenis zijn om de
oud-Hengeloër te begeleiden. En natuurlijk ook
om Van Dammes vrouw die uit Nigeria is overge
komen tot steun te zijn. Familie vanuit Nederland,
waar Van Dammes ex-vrouw en twee dochters
wonen, is niet overgekomen.
De spanning is bij iedereen enorm opgelopen. De
anders rustige Van Bladel die als maatschappelijk
werker van gedetineerden zijn landgenoot weke
lijks bezocht, kan het niet meer opbrengen om
uitgebreid over Van Dammes toestand te praten.
„Van Damme heeft zich neergelegd bij zijn
doodstraf. Het gaat heel goed met hem. Hij is heel
kalm en verzet zich niet." Dat is alles hij kwijt wil.
De houding van de Singaporese overheid heeft de
afgelopen anderhalve week aan duidelijkheid
irgelaten. Toch blijft er, zo lang
niet is voltrokken, een sprankje hoop.
zij het waarschijnlijk ijdele hoop. Van Dammes
Singaporese advocaat Pereira heeft beloofd een
herzieningsverzoek in te dienen omdat hij over
nieuwe feiten zou beschikken, namelijk het rap
port van de Centrale Recherche Informatiedienst
(CRI) waarvoor Van Damme informant was. Het
rapport zou Van Dammes uitlatingen bevestigen
dat hij slachtoffer is geworden van een wraakactie
vanuit Nigeria. Van Damme houdt vol niet te heb
ben geweten dat er heroïne in de koffer zat die hij
in september 1991 voor een Nigeriaanse vriend
Maar wie je ook spreekt in Singapore, niemand
geeft Van Damme nog een schijn van kans. Een
Zweedse zakenman die al jaren met zijn gezin in
Singapore woont, zegt: „Ze hangen zelfs hun ei
gen bevolking op. Dan laten ze dat heus niet ach
terwege bij een westerling."
De doodstraf, volgens Amnesty International onder alle omstandigheden aan te merken als een
schending van de mensenrechten, geldt volkenrechtelijk helaas als een toelaatbare sanctie. De
wereldwijde verdragen op het gebied van de mensenrechten sluiten de doodstraf niet uit.
Nederland heeft dan ook wel humani
taire, maar vrijwel geen juridische ar
gumenten voor het protest tegen de
Singapore. Als Nederland diplomatie
ke of economische stappen zou ne
men tegen staten die de doodstraf
toepassen, dan zou ons land in de
wereld tamelijk geïsoleerd komen te
Deze constatering mag uit het oog
punt van de beschaving tragisch zijn.
maar het internationale recht is nu
eenmaal afhankelijk van overeen
stemming tussen staten. En het is nu
eenmaal een feit dat meer dan hon
derd landen in de wereld nog altijd de
doodstraf toepassen.
De mensenrechtenverdragen van de
Verenigde Naties verbieden weliswaar
de doodstraf niet, maar leggen wel de
toepassing aan banden. Singapore
heeft het belangrijke VN-verdrag in
zake Burgerrechten en Politieke rech
ten niet ondertekend. Toch biedt dat
verdrag wel een volkenrechtelijke
norm waar elk land zich aan heeft te
houden. Artikel 6 stelt dat een dood
vonnis alleen dooreen bevoegde
rechter mag worden uitgesproken
gens 'de ernstigste misdaden'.
In de zaak-Van Damme is sprake
executie op basis van een vonnis d
door een bevoegde rechter
is opgelegd. In zoverre valt
de executie binnen de in
ternationale rechtsnorm.
Datzelfde kan echter niet
worden gezegd van de we
die de doodstraf stelt op
het bezit van heroïne,
waarvoor Van Damme is
veroordeeld. Dit delict be
hoort immers niet tot de
'ernstigste misdaden' waa
het VN-verdrag op doelt,
zoals moord, oorlogsmis
daden, volkenmoord en
dergelijke.
Singapore vormt echter
geen uitzondering. In
sommige islamitische landen staat de
doodstraf op prostitutie of overspel.
In de voormalige Sovjetunie golden
allerlei economische delicten als hals
misdrijven en in China worden nog
regelmatig mensen geëxecuteerd we
gens diefstal, omkoping of smokkel.
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
Hoewel de doodstraf volkenrechtelijk
toelaatbaar is, baseert Amnesty Inter
national zich opnieuw deze week
bij de bliksemactie tegen de executie
van Van Damme wel
degelijk op de fundamen
tele mensenrechten. De
doodstraf vormt een
schending van het recht
op leven en is tevens een
schoolvoorbeeld van een
wrede, onmenselijke en
vernederende bestraffing.
Doodschieten, ophangen,
stenigen, electrocuteren,
vergassen, toedienen van
een dodelijke injectie:
welke wijze van uitvoe
ring ook wordt gekozen,
het is altijd een vorm van
marteling.
Behalve principiële, aan
de Universele Verklaring van de Rech
ten van de Mens ontleende argumen
ten tegen de doodstraf bestaan er ook
belangrijke praktische bezwaren. De
zaak-Van Damme illustreert nog eens
het sterkste argument tegen elke toe
passing van de doodstraf: een onom
keerbare straf maakt ook gerechtelijke
dwalingen onomkeerbaar. In de Vere
nigde Staten is deze eeuw in 23 geval
len waarin de doodstraf is voltrokken
achteraf officieel vastgesteld dat de
geëxecuteerde onschuldig was.
De Nederlandse publieke opinie is
door de zaak-Van Damme nog eens
met de neus op de argumenten ge
drukt waarmee de doodstraf bij ons in
1870 is uitgebannen en in 1983
grondwettelijk voor alle situaties werd
verboden. Als er komend weekeinde
opnieuw een enquête zou worden ge
houden, zou de uitkomst wel eens to
taal anders kunnen zijn dan de pei
ling die enkele weken geleden door
het Sociaal en Cultureel Planbureau
(SCP) werd gepubliceerd. Toen toon
de 43 procent van de bevolking zich
voorstander van herinvoering van de
doodstraf. Geconfronteerd met de
executie van een landgenoot (die mo
gelijk als informant van een over
heidsinstelling door criminelen in de
val is gelokt) zou het aantal voorstan
ders wel eens veel lager kunnen uit
vallen.
Ik heb al jaren een zwak voor
McDonald's. Hoe dat precies
komt weet ik eigenlijk niet. Zo
vaak kom ik er ook niet. De res
taurants eettent is in de
meeste gevallen een beter
woord nodigen door hun ge
brek aan sfeer en steriele inrich
ting ook niet uit tot veelvuldig
bezoek.
De properheid en de bediening,
waarover McDonald's bij zijn
promotie-activiteiten zo hoog
op geeft, vallen in de praktijk
meestal tegen. De spreekwoor
delijke glimlach van het perso
neel wordt bewaard voor de TV-
spotjes en de lange rijen voor de
kassa's verhinderen dat het zo
genoemde fastfood ook snel
wordt uitgeserveerd. Kortom,
een bezoekje aan de bekendste
van de Amerikaanse hambur
gertenten is geen onverdeeld
genoegen.
Waarom dan toch een zekere
genegenheid voor de uitbater
van BigMacs en franse frietjes?
Allereerst vanwege die frietjes.
Zo knapperig en prachtig goud
geel van kleur als ze bij McDo
nald's in dat karakteristieke ro
de bakje over de toonbank
gaan, zo vind je frites nergens.
Ik heb een paar jaar in de Vere
nigde Staten gewoond. In mijn
eerste semester bevond mijn
appartement zich op vijftig me
ter afstand van de plaatselijke
McDonald's. Ik heb die maan
den geen aardappelen gekocht.
De maaltijden werden waar no
dig opgevrolijkt met french fries
van de buurman.
Of dat het begin is geweest van
de positieve grondhouding te
genover de Golden Arches de
gouden bogen, naar het beeld
merk van McDonald's? Mis
schien wel. Anders dan in Euro
pa serveerde McDonald's in
Amerika ook een soort ontbijt,
zoals ik tot mijn grote genoegen
ooit eens in New York ontdekte.
Niks hamburger op je nuchtere
maag, maar een heerlijke EggM-
cMiiffin. Tegenwoordig is die
lekkernij ook op een paar plaat
sen in Nederland te verkrijgen,
maar het zal er wel nooit van
komen dat Nederlanders het als
vanzelfsprekend beschouwen
dat een ontbijt ook buiten de
deur kan worden genuttigd. Dat
blijkt ook wel bij een wandeling
door een willekeurige Neder
landse stad vóór openingstijd
van de winkels.
De afgelopen weken is McDo
nald's mij weer een paar keerti
hulp geschoten tijdens een lan
ge rondreis door Scandinavië t
Finland. Voor een snelle, rede
lijk betaalbare en betrouwbare
hap kunnen ook in het noordei
van Europa maar weinig bedrij
ven de concurrentie aan met
McDonald's. De enige uitzon
dering vormen de marktkooplu
in Bergen, die toeristen ei
deburgers in weer en wind een
groot deel van de dag verwen
nen met broodjes verse zalm.
Wat mij echter heeft verbaasd,
zijn de verschillen in kwaliteit
en aantal aangeboden produk-
ten. Dat had ik bij een zo
traal geleid franchisebedrijf nie:
verwacht. Natuurlijk, kleine ver
schillen zijn te verklaren. Zo kaï
bij de Belgische vestigingen bie
worden getapt en is in Neder
land fristi te verkrijgen. Maar
waarom ontbreken de gezonde
salades op het menu in Dene
marken en Finland?
En dat terwijl in Zweden wordt
aangetoond dat eten bij McDo
nald's zelfs gezond én lekker
kan zijn. De garnalensalade die
ik in Göteborg naar binnen
werkte, zou ook een restaurant
met meer pretentie eer hebben
aangedaan. In Noorwegen staal
zelfs McZalm op het menu,
maar daarentegen kunnen de
Scandinaviërs de Noren
voorop niet overweg met de
frietjes. Klef, lauw, druipend
het vet in alles het tegenover
gestelde van wat McDonald's
altijd belooft. Nog slechter dan
het spul dat in de Amsterdamse
Leidsestraat in een druk week
einde wordt verkocht. In Ber
gen, Oslo en Stockholm heb ik
met lange tanden de bruine
staafjes proberen weg te wer
ken, maar het is me niet gelukt
McDonald's zijn die de wereld
rondreist om in de verschillen
de vestigingen de aangeboden
waar controleert? Bij de inrich
ting van de zaak, de verpakking
van de etenswaren en het aan
nemen van overal dezelfde
soort pukkelige tieners zijn de
eenheid en gelijkvormigheid al
bereikt. Dat moet toch ook mo
gelijk zijn met de frietjes en de
salades? En anders wil ik me
best een jaartje opofferen om
voor meneer McDonald's de
kwaliteitscontroles uit te voe-
OSLO» HANS JACOBS
Britse journalist licht tipje op van sluier rond arrestatie topterrorist
u heel goed het proces kunnen gebruiken c
i mijn boek te bevestigen", aldus de Brit David
Gedurende twintig jaar lang was
hij 'de meest gezochte terrorist
ter wereld'. Vorige maand werd
hij plotseling in de Sudanese
hoofdstad Khartoum opgepakt,
geboeid, gemuilband, verdoofd
en op een vliegtuig naar Frank
rijk gezet. Maar waarom moest
het zo lang duren voordat 'Car
los de jakhals' kon worden in
gerekend?
Gezeten in zijn immense kan
toor schudt de Britse journalist
en schrijver David Yallop de
antwoorden achteloos uit zijn
mouw. „Carlos", zo zegt hij.
„was het laatste slachtoffer van
de val van het communisme".
Hoewel vele boeken over Carlos
verschenen zijn, hebben weinig
biografen of journalisten hem
ooit gesproken. Yallop was een
i de weinigen die tot zijn
WIM STEVENHAGEN
archieffoto ap zwaarbewaakte huis in de Syri
sche hoofdstad Damascus wis
ten door te dringen. Dat maakte
de Britse journalist op slag een
Carlos-expert, en nu, zo kort na
de geruchtmakende arrestatie,
zelfs 'de meest gezochte expert
ter wereld'.
Volgens David Yallop, die in zijn
Noordlondense kantoor aan de
lopende band journalisten ont
vangt, heeft een aantal factoren
tot de arrestatie bijgedragen. De
eerste factor, verklaart Yallop
enigszins hovaardig, was zijn ei
gen boek over Carlos. „Ik denk
dat Carlos als ik dat boek niet
had gepubliceerd nog altijd in
Damascus had gezeten".
MIDDELMATIG
In 'De jacht op de Jakhals' re
kende Yallop begin vorig jaar af
met een deel van de mythe
rond Carlos. Hij zette Carlos
neer als een middelmatig terro
rist die veel minder terreurda
den had gepleegd dan aan hem
werden toegeschreven. Maar ja,
hij had een tachtigtal levens ge
nomen en hij had ooit de deel
nemers aan een OPEC-vergade-
ring ontvoerd.
„Nitet alleen onthulde ik dat
Carlos zich schuil hield in Da
mascus", zegt Yallop. „ik bleef
ook zijn arrestatie eisen". In fe
bruari vorig jaar schreef Yallop
brieven naar de Britse premier
Major en de Duitse bondskan
selier Kohl, waarin hij aandrong
op stappen. Nadat Moskou was
weggevallen als bondgenoot
had de Syrische despoot Assad
zich tijdens de Golfoorlog onbe-
De Franse politie neemt geen enkel risico wanneer Carlos van de gevangenis n
snapping of een 'ongeluk' van de 'Jakhals' voor mogelijk.
r de rechtbank moet worden vervoerd. Toch houdt Yallop een ont-
archieffoto reuter
schaamd tegen Amerika aange-
schurkt, en dit was volgens
Yallop het moment om hem on
der druk te zetten.
„Major schreef me terug dat
Carlos in Engeland niet werd
verdacht van misdaden, en dat
hij daarom niet om zijn uitwij
zing kon vragen. Dat was de
meest verbluffende brief die ik
ooit had gekregen, omdat Car
los hier verscheidene misdrijven
heeft gepleegd. Maar Kohl was
positiever". De Duitsers en
belangrijker Amerika begon
nen Assad onder druk te zetten,
en in de zomer van '93 kwam
Assad in beweging. Carlos kreeg
te verstaan dat hij Damascus
moest verlaten.
MOORDDATUM
„Carlos had in de jaren '70 een
heleboel contacten in de Arabi
sche wereld opgebouwd, voor
namelijk in kringen van de ge
heime dienst", zegt Yallop. „Dat
had hem altijd gered. Maar in
de loop der jaren waren veel
van zijn vrienden met pensioen
gegaan of gewoon overleden.
En bovendien: wie wilde er nu
nog een bedaagde terrorist"? De
journalist stopt even en glim
lacht dan: „Carlos' uiterste
moorddatum was gepasseerd".
Toen Carlos in de zomer van
1993 Syrië werd uitgezet, waren
er weinig alternatieven meer.
„Er waren eigenlijk nog maar
twee landen waar terroristen
welkom waren. Iran en Sudan".
Carlos kwam in Sudan terecht,
volgens Yallop op persoonlijke
uitnodiging van de fundamen
talistische leider van dat land.
Echter, in augustus van dat jaar
vloog die leider naar Frankrijk
voor een ontmoeting met Char
les Pasqua, de minister van bin
nenlandse zaken. „Het hoofd
gerecht tijdens hun diner was
Carlos", zegt Yallop. „Pasqua is
een ambitieus man. die het lief
ste president zou worden. Wat
zou zijn reputatie meer schra
gen dan een arrestatie van Car
los, die in Frankrijk talloze mis
drijven op zijn naam had?"
Waarom de Sudanese leider er
mee instemde Carlos op te pak
ken en af te voeren, is nog altijd
onduidelijk. Charles Pasqua zelf
beweert dat hij geen concessies
heeft gedaan aan de Sudanees.
Maar volgens hef Franse dag
blad Libération kreeg het regi
me in Khartoum korte tijd later
ineens de beschikking over
luchtfoto's van Zuid-Sudan,
waarop de posities waren te
zien van de vijandige guerrilla
eenheden. Die foto's waren
door de Franse luchtmacht ge-
Hoewel de arrestatie een opste
ker was voor Pasqua, is Carlos
in staat om andere hoogmogen-
den in Parijs in grote verlegen
heid te brengen. „Carlos zou
heel goed het proces kunnen
gebruiken om de inhoud van
mijn boek te bevestigen", aldus
Yallop. „Hij kan bevestigen dat
hij gedurende twee decennia
met de Franse geheime dienst
heeft samengewerkt, en dat
hem was toegestaan om bom
men en lanceerinrichtingen
voor raketten via Parijs naar
Duitsland te vervoeren, slechts
op voorwaarde dat ze niet in
Frankrijk werden gebruikt"
(Carlos' vrouw is Magdalena
Kopp, ooit een van de breinen
achter de Rote Armee Fraktion).
Het zal moeilijk zijn voor de
Fransen om het met Carlos op
een akkoordje te gooien, omdat
een Franse rechter hem vorig
jaar al in absentie tot levenslang
veroordeelde. Yallop glimlacht:
„Maar er kan natuurlijk een mi
raculeuze ontsnapping plaats
vinden, waarbij Carlos aan het
proces ontkomt. Of er kan een j
oproer uitbreken in de gevange
nis, waarbij hij op tragische wij
ze om het leven komt".
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
