Vaticaan tegen de
rest van de wereld
r*
A
T
Groepstherapie tussen de muggen
L
14* j\
133
1
Bestemming
De Russische zomer was overweldigend.
Van heinde
Maandag begint in de Eg}'ptische hoofdstad Cairo de 'grootste
VN-conferentie aller tijden'. Meer dan 190 lidstaten van de
Verenigde Naties, metin totaal 20.000 gedelegeerden, discussiëren
ruim een week over de vraag welke maatregelen moeten worden
genomen om de dreigende overbevolking tegen te gaan. Het
slotdocument dat door de conferentie moet worden aanvaard,
heeft de woede van het Vaticaan gewekt. Geboortebeperkingen
veilige abortus zijn in de ogen van Rome duivelse maatregelen.
JOS HEYMANS
grot
I ijdens de voorbereidende confe-
I rentie in New York stapte plotse-
-M- ling een onbekende man de verga
derzaal binnen. „Ik ben de gedelegeerde van
Honduras", sprak hij tot de verbaasde aan
wezigen. Die verbazing was niet ten onrech
te. Honduras was immers al vertegenwoor
digd door een dame van het ministerie van
gezondheid. De man overhandigde een brief
van de president van Honduras, waaruit in
derdaad bleek dat hij de regering van zijn
land formeel vertegenwoordigde. De dame
verzuchtte dat zij haar biezen wel kon pak
ken. Haar rol was overgenomen door een lid
van Opus Dei, een wereldwijde club van ui
terst conservatieve katholieken, die warme
banden onderhoudt met het Vaticaan.
Het voorval zegt veel over de taktiek van
het Vaticaan, dat gehinderd door het feit
dat het binnen de Verenigde Naties slechts
een waarnemersstatus heeft alle middelen
aangrijpt om het slotdocument van de bevol
kingsconferentie in Cairo gewijzigd te krij
gen. Het Vaticaan vreest de vernietiging van
het gezin, als het document begin september
wordt aangenomen.
Waar de VN uitgaat van een dreigende
overbevolking die de kwaliteit van het leven
aantast, stelt Rome juist dat er geen sprake is
van overbevolking. Het continent Afrika kan
nog miljoenen mensen herbergen en ze een
behoorlijke levensstandaards garanderen,
meldt het Katholiek Nieuwsblad, de onmis
kenbare spreekbuis van het Vaticaan. „Hoezo
overbevolking? Tanzania telt 26 miljoen in
woners en is drie keer zo groot als Duitsland,
waar 81 miljoen mensen wonen."
Volgens Rome is er alleen een verde
lingsprobleem: de rijke landen ma
ken zich schuldig aan overcon
sumptie. Als dat probleem wordt
opgelost, zal blijken dat er geen
sprake is van overbevolking. Het is
een argument dat bij de ontwikke
lingslanden uitstekend aanslaat. Zij
willen weieens af van het verwijt dat
door de ongebreidelde bevolkings
groei het voortbestaan van de aarde be
dreigen.
Voedselproductie
De VN gaan er van uit dat de bevolkings
groei moet worden beperkt. De wereld
telt nu 5,6 miljard mensen, in 1998 zes
miljard, in 2025 8,5 miljard en in 2050
tien miljard. De groei doet zich bijna
volledig voor in Azië, Afrika en Latijns
Amerika. De voedselproduktie kan dat
niet bijbenen. De visvangst bijvoorbeeld
heeft in 1989 zijn plafond bereikt. Tot 2030
wordt er geen groei meer verwacht, terwijl de
graanproduktie sinds 1984 jaarlijks met één
procent afneemt.
De VN willen de wereldbevolking daarom
proberen te handhaven op 8,5 miljard men
sen in 2025. Dat moet gebeuren door de rol
van vrouwen te versterken. Vrouwen (en
mannen) moeten de vrijheid hebben zelf te
beslissen of ze kinderen willen, hoeveel en
wanneer. Voor miljoenen mensen in de we
reld bestaat dat recht niet, onder meer als ge
volg van beperkte ontwikkeling, ondervoe
ding en slechte gezondheidszorg.
Bij die persoonlijke keuze om wel of geen
kinderen te krijgen, hoort gezinsplanning.
Zestig procent van de vrouwen in de Derde
Wereld zou het aantal kinderen dolgraag wil
len beperken, maar is daartoe om tal van re
denen niet in staat. De VN willen daarom het
gebruik van voorbehoedmiddelen bevorde
ren en, in noodgevallen, veilige abortus toe-
Over abortus valt met het Vaticaan niet te
praten. Rome staat op het standpunt dat het
ongeboren leven onder alle omstandigheden
moet worden beschermd. En het gebruik van
voorbehoedmiddelen leidt volgens het Vati
caan alleen maar tot vrije seks. tot overspel:
is kortom een bedreiging voor het gezin. Ook
het condoom als middel tegen AIDS-ver-
spreiding is voor het Vaticaan uit den boze.
AIDS is volgens Rome te voorkomen als
monogaam zijn en blij-
Als er al aan geboortebeperking moet wor
den gedaan, staat het Vaticaan alleen de Bil-
lingsmethode toe. een vorm van periodieke
onthouding waarbij vrouwen aan de hand
van veranderingen in de vaginale afscheiding
kunnen bepalen wanneer ze vruchtbaar zijn.
Bisschop Ernst van Breda, namens de Rooms
Katholieke Kerk in Nederland belast met het
bevolkingsvraagstuk, is er enthousiast over.
In het blad Duurzaam (de bisschop weigert
interviews met andere media) zegt hij dat de
methode toegankelijk is voor 'mensen zon
der bijzondere opleiding' en 'als natuurlijke
benadering bovendien dichter bij de mensen
déér staat'. Maar volgens gezondheidswer
kers werkt de methode niet bij vrouwen in
ontwikkelingslanden, omdat ze door slechte
voeding en levensomstandigheden geen re
gelmatig hormonaal patroon hebben.
Ongekend fel
Het offensief van Rome is van een ongekende
felheid, mede veroorzaakt door de verander
de houding van de Verenigde Staten. Paus
Johannes Paulus II kon wat betreft abortus in
het verleden rekenen op steun van de Ameri
kaanse presidenten Reagan en Bush. Maar de
huidige Amerikaanse president Clinton is een
stuk toleranter. Hij is voor een 'toegankelijke,
veilige en zeldzame abortus', wat hem op een
openlijke reprimande van de paus kwam te
staan. Aan de vooravond van Clintons bezoek
aan het Vaticaan zei de paus tot een groep
gelovigen op het St. Pietersplein dat hij
„meer dan ooit van plan is om de machtigen
der aarde duidelijk te maken dat het hun taak
is om het gezin te beschermen
Het is niet onlogisch dat vooral de Ameri
kanen het moeten ontgelden. De VS beste
den jaarlijks enkele honderden miljoenen
dollars aan gezinsplanning en gezondheids
zorg in ontwikkelingslanden Daarnaast
wordt nog eens tweehonderd miljoen dollar
geïnvesteerd in voeding van moeder en kind
en voorkoming van seksueel overdraagbare
aandoeningen, zoals AIDS. De VS rechtvaar
digen dat beleid met verwijzing naar het gro
te aantal illegale abortussen (alleen al in de
Filippijnen tussen de 155.000 en 750.000 per
jaar) en het half miljoen vrouwen in de Derde
Wereld dat jaarlijks sterft als gevolg van com
plicaties bij zwangerschap, bevalling en on
veilige abortus.
De invloed van Rome rijkt ver.
Zo verdween, onder druk van het
Vaticaan, de abortuspil van de
Franse markt. Ook de VS weten
geen raad met de pil, die is aan
gemeld voor toelating tot de
Amerikaanse markt. En in New
York tijdens de voorbereidings
conferentie wisten de prelaten tal
van landen voor het katholieke
abortus-standpunt te winnen,
wat menig diplomaat deed ver
zuchten „dat ze nu eenmaal
tweeduizend jaar ervaring heb
ben in het lobbyen".
Het machtige, wereldwijde ap
paraat van kardinalen, bisschop
pen en andere prelaten zetten de
VN-lidstaten onder zware druk. Het aantal
landen dat zijn oren naar Rome laat hangen,
neemt met de dag toe. Honduras, Nicaragua,
Guatemala, El Salvador, Malta en Ierland lij
ken al 'ingepakt' door het Vaticaan, evenals
een aantal Afrikaanse landen. En ook de Fi
lippijnen en Italië kunnen de druk van Rome
nauwelijks weerstaan.
Toch is dat maar een handjevol van de 191
landen die aan de conferentie deelnemen.
Vandaar dat het Vaticaan nu probeert een
monsterverbond aan te gaan met de islam.
Het Islamitisch Directoraat van de Filippij
nen riep zijn geloofsgenoten onlangs op deel
te nemen aan een pro-life-demonstratie van
katholieken. Want abortus, buitenechtelijke
seks en homoseksualiteit worden niet alleen
door het christendom, maar ook door de is
lam en het jodendom veroordeeld, aldus een
verklaring van het Directoraat. Toch zijn niet
alle islamieten tegen de slotverklaring van
Cairo. De grootmoefi van Egypte, een voor
aanstaand moslimleider, stelt dat geboorte
regeling niet in strijd is met de islam.
Kinderen In Oeganda
leren in een project
van de Verenigde Na
ties veilig om te gaan
met seks om verdere
AIDS-verspreiding te
voorkomen.
FOTO CPD
Rome grijpt alle
middelen aan
om slotdocument
van de
bevolkings
conferentie te
wijzigen
ONNO HAVERMANS
Razendsnel slaat zijn hand van zijn ver
weerde gelaat naar zijn schouders, zijn
borst en weer terug. De wervelwind van kruis
tekens zegent mijn dag, mijn gemoed, mijn
bestaan. Een beetje geluk afgedwongen met
een aalmoes van 200 roebel (20 cent). Dat
smaakt naar meer.
Achter de bedelaar, verscholen in het struik
gewas, ontwaar ik een lieftallig houten kerkje:
afbladderend lichtblauw, maar van binnen
een en al goud. Een klein vertrek, nauwelijks
dertig vierkante iheter, waarin twee priesters
bedrijvig in de weer zijn met twee vrouwen,
een jongetje en een volwassen man. De popes,
in het zwart, woeste baard, kruis om de hals,
prevelen gebeden uit een dik brevier, terwijl
een van hen een vat wijwater tevoorschijn to
vert. Gewillig laat de man, met opgerolde
broekspijpen, zijn knieën besprenkelen, waar
na ook het jongetje en de vrouwen, in sombere
jurkjes, een kniewassing ondergaan.
Achterin de kerk duikt een derde, nog jónge
priester op. Hij stevent af op een souvenirstal
letje voorin, waar een mollige vrouw kaarsjes
en namaak-ikonen verkoopt, en begint een te
lefoonnummer te draaien. Juist als de verbin
ding tot stand komt, zetten zijn twee collega's
een sonoor gezang in, waarop hij de hoorn
weer op de haak laat zakken en de derde stem
voor zijn rekening neemt. Vrouwen, man en
jongetje lopen onderwijl met brandende kaar
sen in de hand rondjes om een altaar.
Al die tijd staat in het voorportaal, pal voor
mijn neus, een krom vrouwtje met hoofddoek
en gebloemde schort aan een wankel tafeltje
af te wassen. Een compleet theeservies, bord
jes, messen, vorken en lepels rijzen glanzend
op uit het sop.
Ik sta aan de drempel genageld.
Dit is Rusland. Armoede, bijgeloof, de snel
groeiende macht van de kerk en baboesj-
ka's, Russische omaatjes zonder wie de huis
houding van St. Petersburg tot Vladivostok
hopeloos zou verslonzen. Buiten de grote ste
den blijkt pas echt hoe moedertje Rusland
zich in het woelige post-Sovjet-tijdperk staan
de houdt door zich vast te grijpen aan waar
den en tradities van u>eleer.
In de met bootjes bezaaide baai van Solovki klinkt zacht het ronken van kleine zijspannen.
Dit is het land van Tolstoj, Poesjkin en
Dostojevski.
Van het oude, statige Petersburg voert een
kleine bus me via de eindeloze bossen van Ka-
relië naar het Russische Noorden, om vanuit
de havenstad Arcliangelsk door met uivormi
ge kerkkoepels en kloosters bezaaid achter
land weer af te zakken naar het steeds mon
dainere Moskou.
Hoogtepunt van de reis is de Solovjetski-ei-
landengroep, letterlijk want boven de 65ste
breedtegraad op de kaart, maar vooral ook fi
guurlijk door toedoen van de Witte Nachten:
tussen half juni en begin augustus wordt het
hier niet donker. Als tegen middernacht de
zon zich in een vurige gloed in de Witte Zee
laat zakken en loodrecht daar tegenover de
maan naar boven klimt, blijft de lucht grijs
blauw en kun je probleemloos eenboek lezen.
In de met bootjes bezaaide baai van Solovki
klinkt zacht het ronken van de kleine zijspan
nen. waarmee de plaatselijke bevolking over
onverharde paden scheurt.
Hier kan geen gouden koepel tegenop. Geen
weg vol kuilen en scheuren. Geen meer ter
grootte van half Nederland. Geen kampeer
plaats waar je je behoefte moet doen in de
vrije natuur, terwijl je tevergeefs probeert te
verhinderen dat tientallen muggen van je bil
len smullen. Geen stoffige binnenstad. Geen rij
privé-handelaartjes met zoute augurken,
lauw bier. worsten en wodka. Geen vervallen
hotel waar wonderwel voldoende warm water
de kraan uitspettert om de scheerkwast te be
vochtigen. Zelfs geen spontaan ontsproten
groepstherapie.
Alhoewel?
Door de nood gedwongen want jammer
lijk verlaten en niet van zins ooit nog de
vernedering te ondergaan van een wankel ta
feltje in het verdomhoekje van een herberg in
den vreemde had ik mij deze zomer aange
sloten bij een groepsreis door mijn favoriete
land: een trip met een sterke aantrekkings
kracht op onvrijwillig alleenstaande reizigers,
zo bleek alras.
Tot elkaar veroordeeld, klampten mijn
medereizigers zich aan elkaar vast. Mij bleef
weinig anders over dan me te laten meezuigen
en afwisselend een luisterend oor te bieden,
dan wel mijn hart uit te storten. Gewapend
met een berketakje tegen de muggen en een
half litertje Stolichnaja-wodka bij het kamp
vuur. gezeten op een klapbed in de nachttrein
tussen Archangelsk en Vologda of slenterend
FOTO ONNO HAVERMANS
door de lommerrijke lanen van Jaroslavl, al
tijd was er wel een geschikt moment om steun
te zoeken bij een reisgenoot met begrip voor
zachtjes sluimerend verdriet.
Eén van de reizigers, behept met een psy
chologische inslag, doorgrondde de gemoeds
toestand van zijn lotgenoten al snel en hield
ons voor dat we met die uitwisseling van emo
ties dreigden af te glijden tot een probleem
groep. Wat een misvatting! Het aanhoren van
elkanders leed werkte juist louterend op de ei
gen ziel. Wat ieder van ons tevoren eigenlijk al
wist, kwam toch als een aangename openba
ring: niemand staat alleen in zijn verdriet.
'Dat heb ik ook', 'Ja, bij mij voelt dal ook wel
ongeveer zo', 'Wat je zegt, dat herken ik'.
Houten dorpjes, uitpuilende markten,
glinsterende kerkschatten, kraakhelder water,
prachtige mensen. Ik hou van dat rare, grote
land. De jachtige waanzin van de stad, de
verpletterende stilte van de natuur. En dan
nog die weldadige kracht van de groep
Volgend jaar wil ik naar Odessa. Een
groepsreis, wat mij betreft.
ZATERDAG 3 SEPTEMBER 1994
Onze Taal
Als mensen van allé windstreken
toestromen, dan zeggen we wel dat
ze van heinde en ver komen. Van
heinde en ver, dat is duidelijk voor
iedereen. Minder duidelijk is dat
heinde'. Waar ligt heinde eigenlijk?
Van ver komen, is goed te begrij
pen; maar wat is nu van heinde ko
men? Is heinde ook ver? Wat een
raar woord is heinde eigenlijk, als je
het losmaakt uit de uitdrukking.
Voor het gebruik van de uitdrukking 'van
heinde en ver komen' is het geen pro
bleem dat we 'heinde' niet begrijpen. Inte
gendeel. De betekenis van het geheel is dui
delijk: men komt uit alle richtingen en van
verre. Zo n onbegrepen woord maakt het
juist sterker Ooit van heinde gehoord? Kan
kloppen, 't zal wel ergens ver weg zijn.
Toch slaat 'heinde' niet op vei weg. Ook
al is iedereen het vergeten, heinde beteken
de juist: 'dichtbij'. Het is een nevenvorm
naast 'hende', 'hande', en sloeg op wat bij
de hand was. onder handbereik, dichtbij.
De oorspronkelijke betekenis van 'van hein
de en ver' was dus: zowel van dichtbij als
van veraf. Dat is wel uit alle windstreken.
t allee
eraf.
Het woord heinde kennen we tegenwoor
dig alleen nog maar in deze uitdrukking. In
de 17de eeuw kwam het nog als apart
woord voor. Bij P Hooft bijvoorbeeld kan
men nog lezen: 'Waer is hy? Heynd of veer?'
Wij zouden zeggen: dichtbij of ver weg. En
in zijn beroemde Nederlandsche I listorien
staat de zin: 'Zommighe gingen hem hein-
der, zommighe veerder, bejeeghenen'.
Dat hand en hende samenhangen, zien
we ook in een woord als behendig, dat
in de buurt komt van handig; allebei afge
leid van hand. Allebei hebben ze ook een
betekenis die verwant is met 'bijdehand'.
De hand heeft meestal een positieve waar
de. Wie goed is met zijn handen, is handig,
behendig of bijdehand. Ook al hebben ze
alledrie wel een beetje andere betekenis ge
kregen. Het zou niet meevallen om aan een
buitenlander het verschil te moeten uitleg
gen tussen behendig en handig.
Bijdehand is helemaal een eenheid ge
worden. We denken niet meer aan een
hand. Vandaar dat we meestal bijdehanter
zeggen, met een t, in plaats van bijdehan
der met een d, wat je eigenlijk zou verwach
ten. Volgens de woordenboeken is zelfs 'de
bijdehante jongen' de enige mogelijkheid.
Maar ik betwijfel of dat juist is, want ik hoor
ook wel mensen 'bijdehande jongen' zeg
gen. Het gaat me wat ver om dat fout te
noemen, enkel en alleen omdat de woor
denhoeken deze mogelijkheid vergeten zijn.
Wat je weinig meer hoort, is het woord
handzaam. Het is stilaan verdrongen
door handig. Toch werd er vroeger een aar
dig betekenisverschil uitgedrukt met handig
en handzaam. Want handzaam was als het
ware passief handig, handig in het gebruik;
terwijl handig actief handig was. Een hand
zaam boek was een boek waar je veel aan
had, of dat niet te dik was en daardoor
makkelijk te hanteren. Handig daarentegen
werd gezegd over personen die behendig of
bedreven of slim iets konden doen. Maar
het verschil is kennelijk overbodig. Bij een
handig boek snapt iedereen dat het passief
handig is, en bij een handige timmerman
denken we aan een bedreven en praktische,
actief handige timmerman.
Een van de verschillen tussen handig en
behendig is al vast, dat behendig alleen
maar op 'actief handig' kan slaan. Wespre
ken niet van een behendig boek of een be
hendig mes. I landig daarentegen kunnen
we tegenwoordig zowel voor actief als voor
passief handig gebruiken. Maar er zijn meer
verschillen. Bij een behendige timmerman
denk ik namelijk vooral aan iemand die
goed in de dakgoot kan klimmen; terwijl
een handige timmerman ofwel bekwaam
en intelligent timmert, ofwel zwart verdiend
geld soepeitjes weet wit te wassen.
Het gekke is, dat als we over een politicus
spreken, het effect heel anders is. Bij een
behendig politicus denken we niet aan zijn
klim- en kiauterwerk. Een behendig politi
cus doet zijn werk goed. Wanneer we hem
of haar 'handig' noemen, dan is dat juist
geen aanbeveling.