Vaticaan tegen de rest van de wereld r* A T Groepstherapie tussen de muggen L 14* j\ 133 1 Bestemming De Russische zomer was overweldigend. Van heinde Maandag begint in de Eg}'ptische hoofdstad Cairo de 'grootste VN-conferentie aller tijden'. Meer dan 190 lidstaten van de Verenigde Naties, metin totaal 20.000 gedelegeerden, discussiëren ruim een week over de vraag welke maatregelen moeten worden genomen om de dreigende overbevolking tegen te gaan. Het slotdocument dat door de conferentie moet worden aanvaard, heeft de woede van het Vaticaan gewekt. Geboortebeperkingen veilige abortus zijn in de ogen van Rome duivelse maatregelen. JOS HEYMANS grot I ijdens de voorbereidende confe- I rentie in New York stapte plotse- -M- ling een onbekende man de verga derzaal binnen. „Ik ben de gedelegeerde van Honduras", sprak hij tot de verbaasde aan wezigen. Die verbazing was niet ten onrech te. Honduras was immers al vertegenwoor digd door een dame van het ministerie van gezondheid. De man overhandigde een brief van de president van Honduras, waaruit in derdaad bleek dat hij de regering van zijn land formeel vertegenwoordigde. De dame verzuchtte dat zij haar biezen wel kon pak ken. Haar rol was overgenomen door een lid van Opus Dei, een wereldwijde club van ui terst conservatieve katholieken, die warme banden onderhoudt met het Vaticaan. Het voorval zegt veel over de taktiek van het Vaticaan, dat gehinderd door het feit dat het binnen de Verenigde Naties slechts een waarnemersstatus heeft alle middelen aangrijpt om het slotdocument van de bevol kingsconferentie in Cairo gewijzigd te krij gen. Het Vaticaan vreest de vernietiging van het gezin, als het document begin september wordt aangenomen. Waar de VN uitgaat van een dreigende overbevolking die de kwaliteit van het leven aantast, stelt Rome juist dat er geen sprake is van overbevolking. Het continent Afrika kan nog miljoenen mensen herbergen en ze een behoorlijke levensstandaards garanderen, meldt het Katholiek Nieuwsblad, de onmis kenbare spreekbuis van het Vaticaan. „Hoezo overbevolking? Tanzania telt 26 miljoen in woners en is drie keer zo groot als Duitsland, waar 81 miljoen mensen wonen." Volgens Rome is er alleen een verde lingsprobleem: de rijke landen ma ken zich schuldig aan overcon sumptie. Als dat probleem wordt opgelost, zal blijken dat er geen sprake is van overbevolking. Het is een argument dat bij de ontwikke lingslanden uitstekend aanslaat. Zij willen weieens af van het verwijt dat door de ongebreidelde bevolkings groei het voortbestaan van de aarde be dreigen. Voedselproductie De VN gaan er van uit dat de bevolkings groei moet worden beperkt. De wereld telt nu 5,6 miljard mensen, in 1998 zes miljard, in 2025 8,5 miljard en in 2050 tien miljard. De groei doet zich bijna volledig voor in Azië, Afrika en Latijns Amerika. De voedselproduktie kan dat niet bijbenen. De visvangst bijvoorbeeld heeft in 1989 zijn plafond bereikt. Tot 2030 wordt er geen groei meer verwacht, terwijl de graanproduktie sinds 1984 jaarlijks met één procent afneemt. De VN willen de wereldbevolking daarom proberen te handhaven op 8,5 miljard men sen in 2025. Dat moet gebeuren door de rol van vrouwen te versterken. Vrouwen (en mannen) moeten de vrijheid hebben zelf te beslissen of ze kinderen willen, hoeveel en wanneer. Voor miljoenen mensen in de we reld bestaat dat recht niet, onder meer als ge volg van beperkte ontwikkeling, ondervoe ding en slechte gezondheidszorg. Bij die persoonlijke keuze om wel of geen kinderen te krijgen, hoort gezinsplanning. Zestig procent van de vrouwen in de Derde Wereld zou het aantal kinderen dolgraag wil len beperken, maar is daartoe om tal van re denen niet in staat. De VN willen daarom het gebruik van voorbehoedmiddelen bevorde ren en, in noodgevallen, veilige abortus toe- Over abortus valt met het Vaticaan niet te praten. Rome staat op het standpunt dat het ongeboren leven onder alle omstandigheden moet worden beschermd. En het gebruik van voorbehoedmiddelen leidt volgens het Vati caan alleen maar tot vrije seks. tot overspel: is kortom een bedreiging voor het gezin. Ook het condoom als middel tegen AIDS-ver- spreiding is voor het Vaticaan uit den boze. AIDS is volgens Rome te voorkomen als monogaam zijn en blij- Als er al aan geboortebeperking moet wor den gedaan, staat het Vaticaan alleen de Bil- lingsmethode toe. een vorm van periodieke onthouding waarbij vrouwen aan de hand van veranderingen in de vaginale afscheiding kunnen bepalen wanneer ze vruchtbaar zijn. Bisschop Ernst van Breda, namens de Rooms Katholieke Kerk in Nederland belast met het bevolkingsvraagstuk, is er enthousiast over. In het blad Duurzaam (de bisschop weigert interviews met andere media) zegt hij dat de methode toegankelijk is voor 'mensen zon der bijzondere opleiding' en 'als natuurlijke benadering bovendien dichter bij de mensen déér staat'. Maar volgens gezondheidswer kers werkt de methode niet bij vrouwen in ontwikkelingslanden, omdat ze door slechte voeding en levensomstandigheden geen re gelmatig hormonaal patroon hebben. Ongekend fel Het offensief van Rome is van een ongekende felheid, mede veroorzaakt door de verander de houding van de Verenigde Staten. Paus Johannes Paulus II kon wat betreft abortus in het verleden rekenen op steun van de Ameri kaanse presidenten Reagan en Bush. Maar de huidige Amerikaanse president Clinton is een stuk toleranter. Hij is voor een 'toegankelijke, veilige en zeldzame abortus', wat hem op een openlijke reprimande van de paus kwam te staan. Aan de vooravond van Clintons bezoek aan het Vaticaan zei de paus tot een groep gelovigen op het St. Pietersplein dat hij „meer dan ooit van plan is om de machtigen der aarde duidelijk te maken dat het hun taak is om het gezin te beschermen Het is niet onlogisch dat vooral de Ameri kanen het moeten ontgelden. De VS beste den jaarlijks enkele honderden miljoenen dollars aan gezinsplanning en gezondheids zorg in ontwikkelingslanden Daarnaast wordt nog eens tweehonderd miljoen dollar geïnvesteerd in voeding van moeder en kind en voorkoming van seksueel overdraagbare aandoeningen, zoals AIDS. De VS rechtvaar digen dat beleid met verwijzing naar het gro te aantal illegale abortussen (alleen al in de Filippijnen tussen de 155.000 en 750.000 per jaar) en het half miljoen vrouwen in de Derde Wereld dat jaarlijks sterft als gevolg van com plicaties bij zwangerschap, bevalling en on veilige abortus. De invloed van Rome rijkt ver. Zo verdween, onder druk van het Vaticaan, de abortuspil van de Franse markt. Ook de VS weten geen raad met de pil, die is aan gemeld voor toelating tot de Amerikaanse markt. En in New York tijdens de voorbereidings conferentie wisten de prelaten tal van landen voor het katholieke abortus-standpunt te winnen, wat menig diplomaat deed ver zuchten „dat ze nu eenmaal tweeduizend jaar ervaring heb ben in het lobbyen". Het machtige, wereldwijde ap paraat van kardinalen, bisschop pen en andere prelaten zetten de VN-lidstaten onder zware druk. Het aantal landen dat zijn oren naar Rome laat hangen, neemt met de dag toe. Honduras, Nicaragua, Guatemala, El Salvador, Malta en Ierland lij ken al 'ingepakt' door het Vaticaan, evenals een aantal Afrikaanse landen. En ook de Fi lippijnen en Italië kunnen de druk van Rome nauwelijks weerstaan. Toch is dat maar een handjevol van de 191 landen die aan de conferentie deelnemen. Vandaar dat het Vaticaan nu probeert een monsterverbond aan te gaan met de islam. Het Islamitisch Directoraat van de Filippij nen riep zijn geloofsgenoten onlangs op deel te nemen aan een pro-life-demonstratie van katholieken. Want abortus, buitenechtelijke seks en homoseksualiteit worden niet alleen door het christendom, maar ook door de is lam en het jodendom veroordeeld, aldus een verklaring van het Directoraat. Toch zijn niet alle islamieten tegen de slotverklaring van Cairo. De grootmoefi van Egypte, een voor aanstaand moslimleider, stelt dat geboorte regeling niet in strijd is met de islam. Kinderen In Oeganda leren in een project van de Verenigde Na ties veilig om te gaan met seks om verdere AIDS-verspreiding te voorkomen. FOTO CPD Rome grijpt alle middelen aan om slotdocument van de bevolkings conferentie te wijzigen ONNO HAVERMANS Razendsnel slaat zijn hand van zijn ver weerde gelaat naar zijn schouders, zijn borst en weer terug. De wervelwind van kruis tekens zegent mijn dag, mijn gemoed, mijn bestaan. Een beetje geluk afgedwongen met een aalmoes van 200 roebel (20 cent). Dat smaakt naar meer. Achter de bedelaar, verscholen in het struik gewas, ontwaar ik een lieftallig houten kerkje: afbladderend lichtblauw, maar van binnen een en al goud. Een klein vertrek, nauwelijks dertig vierkante iheter, waarin twee priesters bedrijvig in de weer zijn met twee vrouwen, een jongetje en een volwassen man. De popes, in het zwart, woeste baard, kruis om de hals, prevelen gebeden uit een dik brevier, terwijl een van hen een vat wijwater tevoorschijn to vert. Gewillig laat de man, met opgerolde broekspijpen, zijn knieën besprenkelen, waar na ook het jongetje en de vrouwen, in sombere jurkjes, een kniewassing ondergaan. Achterin de kerk duikt een derde, nog jónge priester op. Hij stevent af op een souvenirstal letje voorin, waar een mollige vrouw kaarsjes en namaak-ikonen verkoopt, en begint een te lefoonnummer te draaien. Juist als de verbin ding tot stand komt, zetten zijn twee collega's een sonoor gezang in, waarop hij de hoorn weer op de haak laat zakken en de derde stem voor zijn rekening neemt. Vrouwen, man en jongetje lopen onderwijl met brandende kaar sen in de hand rondjes om een altaar. Al die tijd staat in het voorportaal, pal voor mijn neus, een krom vrouwtje met hoofddoek en gebloemde schort aan een wankel tafeltje af te wassen. Een compleet theeservies, bord jes, messen, vorken en lepels rijzen glanzend op uit het sop. Ik sta aan de drempel genageld. Dit is Rusland. Armoede, bijgeloof, de snel groeiende macht van de kerk en baboesj- ka's, Russische omaatjes zonder wie de huis houding van St. Petersburg tot Vladivostok hopeloos zou verslonzen. Buiten de grote ste den blijkt pas echt hoe moedertje Rusland zich in het woelige post-Sovjet-tijdperk staan de houdt door zich vast te grijpen aan waar den en tradities van u>eleer. In de met bootjes bezaaide baai van Solovki klinkt zacht het ronken van kleine zijspannen. Dit is het land van Tolstoj, Poesjkin en Dostojevski. Van het oude, statige Petersburg voert een kleine bus me via de eindeloze bossen van Ka- relië naar het Russische Noorden, om vanuit de havenstad Arcliangelsk door met uivormi ge kerkkoepels en kloosters bezaaid achter land weer af te zakken naar het steeds mon dainere Moskou. Hoogtepunt van de reis is de Solovjetski-ei- landengroep, letterlijk want boven de 65ste breedtegraad op de kaart, maar vooral ook fi guurlijk door toedoen van de Witte Nachten: tussen half juni en begin augustus wordt het hier niet donker. Als tegen middernacht de zon zich in een vurige gloed in de Witte Zee laat zakken en loodrecht daar tegenover de maan naar boven klimt, blijft de lucht grijs blauw en kun je probleemloos eenboek lezen. In de met bootjes bezaaide baai van Solovki klinkt zacht het ronken van de kleine zijspan nen. waarmee de plaatselijke bevolking over onverharde paden scheurt. Hier kan geen gouden koepel tegenop. Geen weg vol kuilen en scheuren. Geen meer ter grootte van half Nederland. Geen kampeer plaats waar je je behoefte moet doen in de vrije natuur, terwijl je tevergeefs probeert te verhinderen dat tientallen muggen van je bil len smullen. Geen stoffige binnenstad. Geen rij privé-handelaartjes met zoute augurken, lauw bier. worsten en wodka. Geen vervallen hotel waar wonderwel voldoende warm water de kraan uitspettert om de scheerkwast te be vochtigen. Zelfs geen spontaan ontsproten groepstherapie. Alhoewel? Door de nood gedwongen want jammer lijk verlaten en niet van zins ooit nog de vernedering te ondergaan van een wankel ta feltje in het verdomhoekje van een herberg in den vreemde had ik mij deze zomer aange sloten bij een groepsreis door mijn favoriete land: een trip met een sterke aantrekkings kracht op onvrijwillig alleenstaande reizigers, zo bleek alras. Tot elkaar veroordeeld, klampten mijn medereizigers zich aan elkaar vast. Mij bleef weinig anders over dan me te laten meezuigen en afwisselend een luisterend oor te bieden, dan wel mijn hart uit te storten. Gewapend met een berketakje tegen de muggen en een half litertje Stolichnaja-wodka bij het kamp vuur. gezeten op een klapbed in de nachttrein tussen Archangelsk en Vologda of slenterend FOTO ONNO HAVERMANS door de lommerrijke lanen van Jaroslavl, al tijd was er wel een geschikt moment om steun te zoeken bij een reisgenoot met begrip voor zachtjes sluimerend verdriet. Eén van de reizigers, behept met een psy chologische inslag, doorgrondde de gemoeds toestand van zijn lotgenoten al snel en hield ons voor dat we met die uitwisseling van emo ties dreigden af te glijden tot een probleem groep. Wat een misvatting! Het aanhoren van elkanders leed werkte juist louterend op de ei gen ziel. Wat ieder van ons tevoren eigenlijk al wist, kwam toch als een aangename openba ring: niemand staat alleen in zijn verdriet. 'Dat heb ik ook', 'Ja, bij mij voelt dal ook wel ongeveer zo', 'Wat je zegt, dat herken ik'. Houten dorpjes, uitpuilende markten, glinsterende kerkschatten, kraakhelder water, prachtige mensen. Ik hou van dat rare, grote land. De jachtige waanzin van de stad, de verpletterende stilte van de natuur. En dan nog die weldadige kracht van de groep Volgend jaar wil ik naar Odessa. Een groepsreis, wat mij betreft. ZATERDAG 3 SEPTEMBER 1994 Onze Taal Als mensen van allé windstreken toestromen, dan zeggen we wel dat ze van heinde en ver komen. Van heinde en ver, dat is duidelijk voor iedereen. Minder duidelijk is dat heinde'. Waar ligt heinde eigenlijk? Van ver komen, is goed te begrij pen; maar wat is nu van heinde ko men? Is heinde ook ver? Wat een raar woord is heinde eigenlijk, als je het losmaakt uit de uitdrukking. Voor het gebruik van de uitdrukking 'van heinde en ver komen' is het geen pro bleem dat we 'heinde' niet begrijpen. Inte gendeel. De betekenis van het geheel is dui delijk: men komt uit alle richtingen en van verre. Zo n onbegrepen woord maakt het juist sterker Ooit van heinde gehoord? Kan kloppen, 't zal wel ergens ver weg zijn. Toch slaat 'heinde' niet op vei weg. Ook al is iedereen het vergeten, heinde beteken de juist: 'dichtbij'. Het is een nevenvorm naast 'hende', 'hande', en sloeg op wat bij de hand was. onder handbereik, dichtbij. De oorspronkelijke betekenis van 'van hein de en ver' was dus: zowel van dichtbij als van veraf. Dat is wel uit alle windstreken. t allee eraf. Het woord heinde kennen we tegenwoor dig alleen nog maar in deze uitdrukking. In de 17de eeuw kwam het nog als apart woord voor. Bij P Hooft bijvoorbeeld kan men nog lezen: 'Waer is hy? Heynd of veer?' Wij zouden zeggen: dichtbij of ver weg. En in zijn beroemde Nederlandsche I listorien staat de zin: 'Zommighe gingen hem hein- der, zommighe veerder, bejeeghenen'. Dat hand en hende samenhangen, zien we ook in een woord als behendig, dat in de buurt komt van handig; allebei afge leid van hand. Allebei hebben ze ook een betekenis die verwant is met 'bijdehand'. De hand heeft meestal een positieve waar de. Wie goed is met zijn handen, is handig, behendig of bijdehand. Ook al hebben ze alledrie wel een beetje andere betekenis ge kregen. Het zou niet meevallen om aan een buitenlander het verschil te moeten uitleg gen tussen behendig en handig. Bijdehand is helemaal een eenheid ge worden. We denken niet meer aan een hand. Vandaar dat we meestal bijdehanter zeggen, met een t, in plaats van bijdehan der met een d, wat je eigenlijk zou verwach ten. Volgens de woordenboeken is zelfs 'de bijdehante jongen' de enige mogelijkheid. Maar ik betwijfel of dat juist is, want ik hoor ook wel mensen 'bijdehande jongen' zeg gen. Het gaat me wat ver om dat fout te noemen, enkel en alleen omdat de woor denhoeken deze mogelijkheid vergeten zijn. Wat je weinig meer hoort, is het woord handzaam. Het is stilaan verdrongen door handig. Toch werd er vroeger een aar dig betekenisverschil uitgedrukt met handig en handzaam. Want handzaam was als het ware passief handig, handig in het gebruik; terwijl handig actief handig was. Een hand zaam boek was een boek waar je veel aan had, of dat niet te dik was en daardoor makkelijk te hanteren. Handig daarentegen werd gezegd over personen die behendig of bedreven of slim iets konden doen. Maar het verschil is kennelijk overbodig. Bij een handig boek snapt iedereen dat het passief handig is, en bij een handige timmerman denken we aan een bedreven en praktische, actief handige timmerman. Een van de verschillen tussen handig en behendig is al vast, dat behendig alleen maar op 'actief handig' kan slaan. Wespre ken niet van een behendig boek of een be hendig mes. I landig daarentegen kunnen we tegenwoordig zowel voor actief als voor passief handig gebruiken. Maar er zijn meer verschillen. Bij een behendige timmerman denk ik namelijk vooral aan iemand die goed in de dakgoot kan klimmen; terwijl een handige timmerman ofwel bekwaam en intelligent timmert, ofwel zwart verdiend geld soepeitjes weet wit te wassen. Het gekke is, dat als we over een politicus spreken, het effect heel anders is. Bij een behendig politicus denken we niet aan zijn klim- en kiauterwerk. Een behendig politi cus doet zijn werk goed. Wanneer we hem of haar 'handig' noemen, dan is dat juist geen aanbeveling.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 39