Universiteit
klaar voor
de strijd
Het zijn de kleine dingen...
ZATERDAG 3 SEPTEMBER 1994
Charles Herbert Best was nog medisch student toen hij
en zijn hoogleraar-begeleider Frederick Banting, er als
eersten in slaagden om insuline uit de alvleesklier te ha
len en de betekenis daarvan voor de behandeling van
suikerziekte aan te tonen. Banting kreeg voor die presta
tie in 1923 een (gedeelde) Nobelprijs, maar hij was zo
verontwaardigd dat de rol van zijn 24-jarige student in
deze werd genegeerd, dat hij besloot zijn deel van de
prijs met hem te delen.
Best ontwikkelde zich tot een
vooraanstaand onderzoeker,
erd directeur van het instituut
:ior medische onder/.oek en
hoofd van de afdeling voor fysio
logie van de Universiteit van
'oronto. Intrigerend, juist van-
vege zijn voornamelijk biolo
gische benadering van ziekte en
gezondheid, is daarom de dood
Best. Op 31 maart 1978 over
leed zijn zoon aan een hartaan
val. Onmiddellijk nadat Best het
vreselijke nieuws had vernomen,
scheurde een bloedvat in zijn
buik open en kort daarop stierf
hij aan de gevolgen daarvan.
T n 1967 publiceerden twee
L Amerikaanse psychologen,
Holmes en Rahe, een onderzoek
irvan het uitgangspunt was
dat levensgebeurtenissen, die
r stressvol zijn ernstige scha-
tan iemands gezondheid
men toebrengen. Een van
hun voornaamste bevindingen
s dat de spanning of stress die
zulke gebeurtenissen veroorza
ken, cumulatiefis. Mensen die
en ongebruikelijk aantal zeer
stressvolle gebeurtenissen in een
bepaalde periode hadden mee
gemaakt, bleken een veel hoger
risico op het ontwikkelen van ge
zondheidsklachten en zelfs ern
stige ziektes te hebben dan ande
en. Holmes en Rahe ontwikkel
den op basis van hun onderzoek
ien schaal om de invloed van le-
ensgebeurtenissen op onze ge-
;ondheid te meten: de zoge
naamde sociale heraanpassings-
schaal. In die schaal wordt aan
elke gebeurtenis een aantal zoge
naamde levensveranderingseen
heden (LVE) toegewezen. De ge-
rtenis die volgens de schaal
neeste LVE krijgt, namelijk
is 'verlies van levenspartner'.
De gebeurtenis, die de minste
ss oplevert, is 'een minimttle
sovertreding' (zoals bewust
lout parkeren). Deze krijgt 11
LVE. Tussen die twee uitersten
komen tientallen levensgebeur-
pend aantal LVE, zoals scheiding
(73), gevangenisstraf (63), het
erlijden van een goede vriend
(37), (heftige) ruzie met de baas
(23). Overigens komen in de
chaal niet alleen negatieve,
naar ook positieve levensge
beurtenissen voor, zoals huwelijk
(50) of vakantie (13, want hoe
gek het op het eerste gezicht ook
lijkt, ook zulke gebeurtenissen
kunnen door de spanning die ze
ebrengen gezondheidsklach
ten oproepen (denk maar aan de
hoofdpijnen en buikklachten van
1 aanstaande echtgenoten-
tes), Holmes en Rahe vonden
mensen die in een jaar tijd
tussen de 200 en 300 LVE had
den meegemaakt, een groot risi-
o hadden om in het volgende
:iar problemen met hun gezond
heid te krijgen. Degenen met een
-e van boven de 400, mensen
die dus wel een hele hoop op
hun levensbord te verstouwen
hadden gekregen, bleken zelfs
en hoog risico te hebben op het
ontwikkelen van een ernstige,
;t zelden chronische, ziekte.
et de schaal van 11 olm es en
L Rahe is sinds 1967 in allerlei
'ianten en landen onderzoek
gedaan. Een recent voorbeeld
rvan is dat van een Italiaanse
onderzoeksgroep onder leiding
1 De Benedittis, waarin chro-
;che hoofdpijnpatiënten in de
leeftijd van 18-60 jaar vergeleken
den met mensen die geen
klachten hadden. In de twaalf
maanden voorafgaande aan het
begin van hun hoofdpijnklachten
bleek uit dat onderzoek -
hadden de betreffende patiënten
:en sterke toename in stressvolle
evensgebeurtenissen meegc-
naakt. Niet alleen in vergelijking
net degenen die zonder klach-
en waren, maar ook in vergelij
king met zichzelf voor wat betreft
het jaar daar weer voor. Soortge
lijke resultaten zijn ook gevon-
voor wat betreft psychische
klachten als (min of meer chro-
tische) angst en depressie.
Het is dus bepaald niet zo'n
gek idee om wanneer we proble-
i met onze gezondheid krij
gen, eventueel met behulp van
i schaal als die van Holmes en
Rahe, na te gaan wat we in het
afgelopen jaar allemaal voor on-
e kiezen hebben gekregen. Dat
bevordert niet alleen een beter
begrip van onszelf en voorkomt
'eigen schuld, dikke bultge
dachten, maar het maakt het
vaak ook minder moeilijk om
aan anderen uitleg te geven over
'hoe' en 'wat' en hen gericht
in of hulp te vragen.
haal v
i de ontdekkingen die
die t
werkten, ook dede
ook heel wat mens
spanningsklachter
samenhangende gezondheids
klachten ontwikkelen, zonder dat
hen in het voorafgaande jaar in
grijpendelevensgebeurtenissen
zijn overkomen. Nader onder
zoek toonde aan dat het even
goed alledaagse, maar steeds
weer terugkerende irritaties kun
nen zijn, die ons op den duur on
deruit halen. Zoals: het steeds
maar weer dingen niel lenig
kunnen vinden, het altijd maar
weer op je gewicht moeten lei
ten, het werken onder een norse,
onvriendelijke baas, onduidelijke
werkafspraken tussen collega's
onderling of het moeten werken
met een computer of telefoon
centrale die het op de meest on
gelegen momenten begeeft.
Hoewel het ietwat overdreven is
om te stellen, zoals de beroemde
Engelse schrijver Charles Dic
kens deed in zijn hoek David
Copperfield, dat 'kleinigheden
ich op di'
daagse frustraties i
meest ongelegen momenten
kunnen voordoen en op den
duur het gevoel geven dat nooit
iets 'gemakkelijk of vanzelf kan
gaan, een belangrijke stressbron
kunnen zijn. Er is de laatste jaren
daarom ook uitvoerig onderzoek
gedaan naar die 'minor' of dage
lijkse stressbronnen, naar de
meest voorkomende vormen
daarvan en naar de gevolgen
voor onze gezondheid.
De psycholoog Kanner en zijn
collega's ontwikkelden een
schaal voor het meten van alle
daagse irritaties en een schaal
voor opkikkers en de invloed
daarvan op gezondheid. Ze von
den dat bij mannen en vrouwen
van middelbare leeftijd, die 10
maanden lang eenmaal per
maand de schaal invulden, de
dagelijkse irritaties minstens zul
ke goede voorspellers waren van
gezondheidsproblemen als in
grijpendelevensgebeurtenissen.
Ze vonden ook dat alledaagse
opkikkers het risico op zulke pro
blemen weer verminderden, al
thans bij vrouwen. Om duidelijk
te maken waarom vooral bij hen,
geef ik heide schalen.
I >e tien meest genoemde alle
daagse irritaties waren:
1. Gcwichtsproblemen.
2. Zorg over gezondheid van een
n of r
:t. Prijsstijgingen.
'1. Huishoudelijk
5. Teveel dingen
6. Dingen verliez
terug kunnen vinden.
7. Buiten-onderhoud aa
huis.
8. Geldzaken, rekeninge
ting
9. Misdaad, onveiligheit
buurt/woonplaats.
10. Eigen uiterlijk,
teest gem
ker
mde opkik-
met eeltige
1. Een goede relai
noot/partner.
2. (ioedevriendschapsrelaties.
3. Een bepaalde taak afkrijgen.
4. je fit voelen (bv. na sport),
5. icnoeg slaap krijgen
6. Buitenshuis eten.
Eigen verantwoordelijkhede
eken, bellen of
iet zakelijke rc-
nkun
8. Ie ma
schrijvei
denen).
9. Tijd r
gen.
10. In ei
valt.
Hel lijkt me bepaald geen over
bodige luxe deze beide lijstjes
op een voor iedereen zichtbare
plaats in huis op te hangen, voor
regelmatige inventarisatie. Want
het zijn ook de kleine dingen die
maken dat we van de weg moe
ten, zoals zo treffend wordt uit
gedrukt in een gezegde uit liet
oude iriekenland: 'Slechts één
nagel had de schuld dat het hoef
ijzer verloren ging'.
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
Paars bezorgt menig universiteitsbestuurder, hoogleraar, docent, medewerker en student kippevel
Het kersverse paarse regeerakoord
bezorgde half augustus menig
universiteitsbestuurder, hoogle
raar, docent, medewerker en student kippevel.
Paars leidde in de hogere onderwijskringen tot
koude rillingen van afschuw: in 1998 zouden de
universiteiten en hogescholen hun studenten
een wetenschappelijke basisopleiding moeten
voorschotelen van maximaal drie jaar, een jaar
korter dan de huidige eerste fase van vier jaar.
Alleen de beste bachelors zouden vervolgens
door mogen naar een tweede masters-fase van
één tot drie jaar. Dit deel van de opleiding zou
den de studenten bovendien helemaal zelf
moeten betalen. Met deze plannen zou het mi
nisterie van onderwijs een half miljard gulden
kunnen besparen.
Universiteitsrectoren en bestuurders rea
geerden kortaf en kregelig: erg wetenschappe
lijk klonk het allemaal niet. De Leidse rector-
magnificus prof. dr. L. Leertouwer zei in uni
versiteitsblad Mare: „Ik reageer niet meer op
elke scheet uit Den Haag." Zijn collega-be
stuurder J.K.M. Gevers van-de Universiteit van
Amsterdam poemt de plannen 'onbegrijpelijke
afspraken' en 'chocolaloze onzin'.
De Leidse rechten-decaan, prof. dr. J. Reuge-
brink, wordt er gek van. „Ik ben al sinds de ja
ren tachtig aan het herstructureren en herprofi
leren. Houdt het dan nooit eens op? Ik werk al
dertig jaar aan de juridische faculteit in Leiden.
Een ding weet ik heel zeker: een juridische op
leiding in drie jaar proppen is volstrekt zin
loos." Reugebrink belooft de Pieterskerk maan
dag op zijn grondvesten te laten schudden in
zijn rede tijdens opening van het Leidse acade
misch jaar.
Absurd
De plannen zijn absurd, en volgens talloze be
stuurders is het zinloos over de inhoud te pra
ten, maar een enkeling denkt anders. Zoals
hoogleraar bestuurskunde Roel in 't Veld. De
vorig jaar vroegtijdig gesneuvelde staatssecre
taris van onderwijs noemt.de plannen 'aan
vaardbaar' maar tekent erbij aan dat zij 'op een
onsamenhangende en daardoor schadelijke
wijze in beleidsvoorstellen zijn verwerkt'. Zijn
collega in Leiden, prof. dr. Theo Toonen, ziet
wel degelijk voordelen in de plannen. Volgens
hem sluit het nieuwe systeem, de opdeling in
een algemeen kandidaats of bachelors-examen
en een specialistisch mastersprögramma, veel
beter aan bij de universitaire opleidingen in het
buitenland.
Toonen wijst de kritiek dan ook van de hand.
Juist de huidige opzet, van een eerste fase van
vier jaar die eindigt met een doctoraal, leidt
volgens hem tot problemen met de internatio
nale erkenning van de 'puur' Nederlandse
graad van doctorandus. „De Nederlandse doc-
torandus-nieuw-stijl wordt internationaal nau
welijks erkend. Men zegt: die student moet nog
een graad halen. Hij is dus een undergraduate.
En daarmee wordt de Nederlandse 'drs' inter
nationaal geplaatst op het niveau van bachelor
ofwel kandidaat."
„Binnen de huidige structuur moet het we
tenschappelijk onderwijs twee tegengestelde
belangen verenigen. De kaïididaatsfase en de
afstudeerrichting zijn nu in feite samenge
voegd. Maar hoe kun je in de huidige vier jaar
aan de ene kant een brede basis leggen, zoals
in het kandidaats, en tegelijkertijd de mogelijk
heid bieden tot specialisatie?"
In de toekomst moeten studenten hun 'masters'-studie zelf betalen, als het aan het kabinet ligt. foto's loekzuyderuin
Prof. Theo Toonen ziet wel wat in de om
streden kabinetsplannen voor het hoger
derwijs: „Het betekent meer aandacht vc
kwaliteit."
De universiteiten maken zich maan
dag met de opening van het acade
misch jaar weer op voor
een verbitterde strijd. Een
strijd tegen 'Den Haag'
waar politici en ambte
naren opnieuw een onza
lig plan hebben uitge
broed om flink te bezuini
gen op het hoger onder
wijs. Maar alle scherpe
redes van 5 september ten
spijt: de universiteiten
zijn moe, de rek is eruit.
De Leidse Alma Mater,
verlamd door een be
stuurlijke crisis die haar
voorzitter de kop kostte,
reageert als door een wesp
gestoken. „We worden de
mist ingestuurd terwijl
we de misthoorn niet eens
gefinancierd krijgen!"
Maar niet iedereen mort en klaagt. De
Leidse bestuurskundige prof. Theo
Toonen ziet wel wat in het nieuwe sys
teem: „Het betekent dat Nederland
zich aanpast aan de internationale
praktijk. En dat is nodig.
teit worden geschonken, vindt de Leidse hoog
leraar. „Wij willen alleen zaken doen op het ni
veau van Oxford of Cambridge. Leiden moet
dat kunnen. Maar dan moet er wel worden na
gedacht over hoe het onderwijs wordt inge
richt. Als er maar drie jaar wordt gefinancierd
zal de universiteit moeten besluiten zelf fond
sen aan te trekken." Een ondernemende uni
versiteit dus.
Niet alleen h?t hoger onderwijs moet sober
der, ook studenten krijgen opnieuw te maken
met een korting op de studiefinanciering. Stu
denten kunnen straks nog maar drie jaar reke
nen op studiefinanciering. En dan alleen nog
maar als zij gedurende het jaar behoorlijk ge
presteerd hebben. Mislukt de studie een jaar
dan houdt de betrokkene een schuld over die
niet mis is.
Een groot verschil met het doctoraal-oude-
stijl, toen studenten veel royaler behandeld
werden. De Leidse hoogleraar Toonen ziet de
logica daar wel van in. „De samenleving is niet
langer bereid de volledige studie via de staat te
betalen. De ouders willen hel wel betalen, maar
dat regelen ze dan liever zelf via een verzeke
ring."
'Mistig'
Decaan Reugebrink van de juridische faculteit
kan Toonens mening niet delen. Drie jaar stu
die plus iets extra's voor een selecte groep: dat
vindt hij erg vaag en 'mistig'. De Leidse decaan
wil 'de mist niet worden ingestuurd zonder een
misthoorn'. „Die misthoorn krijgen we niet
eens betaald! Ik vind dat je rechten, Frans en
medicijnen niet over een kam kun scheren. Bo
vendien is voor een echt wetenschappelijke op
leiding naast feitenkennis een dosis afstand no
dig: een houding waarbij studenten zich leren
afvragen waarom iets is zoals het lijkt. Die
'waarom-vraag' is wezenlijk in de wetenschap.
Pas in de laatste fase van de
studie leren studenten een
probleemstelling formule
ren en twijfelen aan dp in
formatie die ze krijgen. De
nieuwsgierigheid wordt ge
wekt. Nieuwsgierigheid en
twijfel, daar gaat het in de
wetenschap om."
Met de opening van het
academisch jaar maandag
breekt een nieuwe periode
van onrust aan. leiden mag
dan wel dodelijk vermoeid
zijn, de oudste universitaire
gemeenschap van Neder
land legt het hoofd zeker
niet in de schoot, waar
schuwt Reugebrink strijd
lustig. ,,l.aat Den Haag zich
niet verkijken op het onze
kere vogeltje dat loeiden lijkt
te zijn. Zo schuchter zijn we
niet. Ik ben het met college
voorzitter Loek Vredevoogd
eens dat we de gelederen
moeten sluiten. Elke tank
zijn eigen commandant:
dat is is niet goed. Dat
schieten we overal over
heen. We moeten als een
heidssquadron optreden.
Aan het eind van de eeuw mogen universitaire studenten zich na drie jaar'bachelor'noemen. Nu zetten Leidse studenten Kan je nagaan: eigenlijk
na vier jaar hun 'doctoraal'-handtekening in het beroemde zweetkamertje aan het Rapenburg. ben ik antimilitairist."
De vermindering van de formele studieduur
van vijf naar vier jaar heeft niet het verwachte
rendement opgeleverd, memoreert de hoogle
raar. Daarnaast werden de studenten nauwe
lijks aangespoord snel af te studeren: een
beetje slimme student kon zes, soms zelfs ze
ven jaar over diverse studies doen, voordat hij
de maatschappij in moest. Internationaal ge
zien zijn de gevolgen nog ernstiger, zegt
Toonen. Vrijwel geen enkelê Nederlandse stu
die sluit volgens hem aan bij de internationale
'Iets te licht'
„Bij sommige uitwisselingen blijkt dat bijvoor
beeld bestuurskundigen uit het buitenland al
na twee tweeëneenhalf jaar hadden kunnen
beginnen met een aanvullende studie. Maar
omdat ze geen graad (diploma) konden tonen,
moesten ze eerst hun doctoraal halen." Maar
ook het omgekeerde komt voor: „Een Neder
landse doctorandus-nieuwe-stijl blijkt vaak net
iets te kort te komen om een buitenlandse op
leiding met goed gevolg af te maken. Juist in de
laatste fase blijkt vaak dat Nederlandse studen
ten het uiteindelijk net niet halen. Daaruit
blijkt dat het doctoraal examen vaak toch iets
te licht is."
Toonen noemt als voorbeeld de twee Eu
ropese opleidingen in Brugge en Florence. „Ei
genlijk is het niveau van het Nederlandse doc
toraal te hoog voor het Europa College in Brug
ge. Daar studeren vooral kandidaten. Maar de
Nederlanders hebben een achterstand bij de
post-doctorale opleidingen aan de Europese
Universiteit in Florence. Daar werken ze geluk
kig rpet een quotasysteem voor studenten uit
de landen van de Europese Unie. Het aantal
Nederlanders dat wordt toegelaten, valt uitein
delijk dus nog wel mee."
De terugkeer naar een wetenschappelijke
opleiding van vijf jaar betekent dat Nederland
zich aanpast aan de internationale praktijk, zo
vindt Toonen. Als bachelor - kandidaat - be
schikt de student over een erkende graad, die
toegang biedt tot de doctoraalopleidingen. La
ter kan hij met zijn mastersdiploma - doctoraal
- toegang krijgen tot de internationale post
doctorale opleidingen.
„Je ziet dat in Engeland en Amerika juist in
de graduale - doctoraal - fase de achterstand
wordt ingehaald die zij in hun eerste fase ten
opzichte van ons hebben opgelopen. Kennelijk
vindt vooral in die fase de ontwikkeling plaats
van het individuele talent", zegt de Leidse pro
fessor.
Bij ons gaat het nu anders: een student die
het eerste jaar met het 'propje' - propaedeuse-
afsluit, haalt daarna meestal ook wel het docto
raal. Er zijn wel uitvallers maar er wordt niet
meer geselecteerd. Voor de huidige universitei
ten, die volgens steeds stemmen tot ware on
derwijsfabrieken zijn verworden, gaat het er
vooral om zoveel mogelijk studenten af te leve
ren. Dat is ook een gevolg van de onderlinge
concurrentie. Toonen: „Eigenlijk is er in Neder
land een universiteit te veel."
Ruimte over
Het kabinet streeft nu naar een verkorting van
de gemiddelde studietijd per student door een
korte afgeronde basisopleiding. Voor een veel
kleinere groep moet er dan een vervolgoplei
ding beschikbaar zijn, waarvan de duur per
studierichting kan variëren. In de ogen van
Toonen biedt dit systeem studenten de kans
met een diploma de universiteit te verlaten.
Een veel kleinere groep kan dan doorgaan. ,Je
hebt dan ruimte over. Als je er dan nog iets ex
tra's bijdoet, dan zit je op een totale studieduur
van vijf jaar."
En er kan ook meer aandacht aan de kwali-
