ZATE
R
DAG
S
B
IJVOEG
SE
L
Het overkomt
Sorgdrager gewoon
Een fraai konijn
uit Van Mierlo's
hoge hoed
ZATERDAG 27 AUGUSTUS 1994
Tot ieders verrassing werd zij anderhalve week geleden
voorgedragen als minister van justitie in het kabinet-Kok,
Binnen D66 leek het een uitgemaakte zaak dat opnieuw
een man justitie zou gaan bestieren. Maar in plaats van
Gerrit-Jan Wolffensperger of Jacob Kohnstamm toverde
Van Mierlo een fraai konijn uit zijn hoge hoed: Winnie
(Winnifred) Sorgdrager werd de eerste vrouwelijke minis
ter van justitie in de Nederlandse geschiedenis.
De 46-jarige Sorgdrager was ook al de eerste vrouwelijke
procureur-generaal (PG). Nederland telt vijf PG's. Ze zijn
de hoogste functionarissen van het openbaar ministerie
(OM), het justitiële apparaat dat zorgt voor handhaving
van de wet. Ze zijn het aanspreekpunt voor de minister
van justitie, ze bepalen de richtlijnen voor de toepassing
van strafrecht en strafvordering (zoals deze week de
strengere richtlijn ten aanzien van coffeeshops) en ze
houden toezicht op het functioneren van de politie.
De keuze voor Sorgdrager is niet alleen opvallend omdat
ze een vrouw is. Op het bord van de nieuwe minister ligt,
als een van haar belangrijkste taken, de reorganisatie van
het OM, waaruit ze zelf afkomstig is. In mei rapporteerde
de commissie-Donner dat het vervolgingsapparaat van
justitie dringend versterking behoeft.
Een van de plannen van de commissie-Donner is de vor
ming van een drie leden tellende Raad van Bestuur, die
het OM centraal moet gaan leiden in plaats van de ver
gadering van vijf PG's. Die vijf, onder wie Sorgdrager, lie
ten destijds weten weinig in zo'n nieuwe leiding te zien.
Maar als het nieuwe kabinet de aanbevelingen overn-
neemt, komt het er waarschijnlijk op neer dat Sorgdrager
moet kiezen wie van de vier overgebleven PG's buiten de
boot valt. Mogelijk wordt dat Rodolph Aloysius Gonsal-
ves, de onlangs in opspraak geraakte PG in Den Bosch,
onder wie Sorgdrager vijftien jaar geleden in Arnhem
haar carrière in de staande magistratuur begon en met
wie de samenwerking naar verluidt moeizaam verliep.
Het nieuwe kabinet was deze week nog niet geïnstalleerd
of oud-minister Hirsch Ballin (nu Kamerlid namens het
CDA) opende het vuur op zijn opvolgster, die hij verweet
voorstander te zijn van een soepeler (soft)drugsbeleid.
Aan de reactie van Sorgdrager was niet te merken dat ze
het politieke handwerk nog moet leren. Tijdens de infor
mele voorstelling van het kabinet, die live door de NOS
werd uitgezonden, legde ze vriendelijk, maar beslist uit
dat het drugsbeleid in elk geval bespreekbaar moet zijn.
,,Dat kan er ook toe leiden dat Nederland zijn beleid juist
niet moet versoepelen."
Wat betreft de aanpak van de misdaad tonen de vijf PG's
(dus ook Sorgdrager) zich in hun jaarverslag over 1993
voorstander van een landelijke politiedienst, een soort
FBI. Eerder zei Sorgdrager meer te voelen voor een regio
nale aanpak.
Om menig autoriteit hangt een bijna tastbaar air
van gewichtigheid. Sommigen kunnen zonder.
Winnie Sorgdrager wordt gewaardeerd om haar
waliteiten. Ze is pijlsnel opgeklommen. Pas 2,5 jaar
geleden werd ze procureur-generaal in Arnhem,
nauwelijks een half jaar geleden volgde de overstap
naar Den Haag. Sinds maandag is ze minister van
justitie de eerste vrouw op die post. Maar ze
vertoon t geen spoor van kapsones.
Eerste vrouwelijke minister van justitie
NIER HOPMANS
3n 3 perend is haar relativerende mededeling
andejer de dienstauto, met chauffeur, die haar
beschikking staat. Wel makkelijk, zo'n li-
ausine die haar in 2,5 uur van Den Haag
ar huis, in Enschede, brengt. Makkelijk
in die tijd ongestoord stukken te lezen
n kunnen de aktetassen het gezin be-
aard blijven. Maar de chauffeur hoeft
ar niet op maandagochtend in alle vroeg-
op te halen. ,,Dan neem ik de trein wel.'
moet ik er om zes uur voor opstaan."
Begin dit jaar stapte ze met een weekend-
i vol spullen en een strijkplank in de trein
n Enschede naar Amsterdam, waar ze
wer n pied h terre voor doordeweeks wat ge-
felijker wilde inrichten. De medepassa-
RS
duöc
<n,iq
/erke -rs leverden volop commentaar. 'Moeders
ïg zeker op kamers?' Het maakt haar al-
*n maar vrolijk.
iVinnie Sorgdrager werd afgelopen maan-
g door koningin Beatrix beëdigd als mi-
iter van justitie in de eerste links-liberale
larse) regering van Nederland. Het lijkt
kroon op een opmerkelijke loopbaari.
tog maar begin dit jaar werd Sorgdrager
noemd tot procureur-generaal (PG) te 's-
avenhage. Daarvoor was ze ruim twee
r PG in Arnhem. Een promotie? Dat niet,
PG's zijn nevengeschikt, maar de over-
i van Arnhem naar Den Haag wordt niet
:emd gevonden, omgekeerd daarentegen
Us ze vertelt hoe een en ander gelopen is,
kt ze de indruk dat het meeste haar ge-
ion overkomt. De benoeming tot procu-
ir-generaal in Arnhem bijvoorbeeld,
ed, ze was al advocaat-generaal (dat zijn,
maar de hulp-PG's, of de officieren van
titie bij het hoger beroep) en zelfs plaats-
vangend PG. Maar om nu meteen te
iken dat zij met haar vijf dienstjaren in
tmerking zou komen... Zij zelf in elk ge
niet.
Maar op een avond kom ik laat thuis,
er een briefje op de trap. Van mijn oud-
zoon. 'Mam, je moet morgen om 10 uur
het ministerie komen.' Meer niet. Ik heb
n nog wakker gemaakt en gevraagd:
aarom? Weet je het zeker? En bij wie
1?' Hij zei: 'Bij de minister'. En ik weer:
eet je dat zeker?', want ik moest er wel
tzettend vroeg voor opstaan,
tou, ik in m'n goeie goed vroeg de trein
Ik dacht dat het profiel van de nieuwe
zou gaan. Bij de ontvangst, inderdaad
de minister en met de SG (secretaris-ge-
raal) erbij, dacht ik: 'Oei, 't is echt belang-
In het gesprek ging men ervan uit dat
vist waai het over ging. Dat heb ik zo ge
in. Maar toen ik een uur later weer bui-
stond, besefte ik nauwelijks dat ik was
Taagd voor de functie. Wat me er niet
had weerhouden overigens om meteen
voorbehoud te maken, want ik wilde
st weten hoe dat zou vallen bij het OM
'enbaar ministerie) in Arnhem."
■e heeft een sterk vermogen tot afstand
nen. Vindt ze niet alleen zelf, tóónt ze
steeds. „Ik heb wel het gevoel dat het
i voorsprong gaf dat ik een vrouw ben,
iar het was niet alleen daarom natuurlijk.
-^f-1
Zou ook stom zijn. Maar al met al werd ik
inderdaad wel de eerste vrouwelijke PG."
Ze had het wel naar haar zin in Arnhem.
Toen er in het college van PG's werd ge
vraagd of er iemand naar Den Haag wilde,
reageerde ze niet. Naderhand vroeg de mi
nister haar rechtstreeks. „Ik vond het wel
een beetje bezwaarlijk, met mijn gezin en
zo. Aan de andere kant, een beetje vooruit
kijkend! mijn man heeft al een halve baan
in Den Haag. Hij is medisch specialist en
voorzitter van het College ter beoordeling
van geneesmiddelen. Later, als de kinderen
de deur uit zijn, zouden we wel naar het
Westen willen. Wij hadden ook al dat huisje
in Amsterdam. Dus..."
Voorlichting
Haar portefeuille nam ze mee naar Den
Haag. Sorgdrager was bedeeld met fraude,
milieu, economisch strafrecht <jn wat 'losse
dingetjes' als de voorlichting; de enige vrouw
onder de vijf PG's was tevens hun woord
voerder.
Een PG komt nauwelijks nog in een rechts
zaal. Het gaat om het uitstippelen van beleid.
Vorig jaar bijvoorbeeld bewerkstelligde Sorg
drager dat het openbaar ministerie klaar
stond voor het behandelen van 13.000 geval
len van sociale-verzekeringsfraude; dit jaar is
er ruimte geschapen voor 450 grote FIOD-za-
ken (Fiscale Inlichtingen- en Opsporings
dienst).
Het imago van de justitie vervult Sorgdra
ger met zorg. Ze denkt dat de samenleving te
hoge verwachtingen koestert van het justitië
le vermogen om, liefst via het strafrecht, pro
blemen op te lossen. „Men geeft de justitie
gemakkelijk de schuld van zaken die misgaan
in de samenleving. Wat wij nu doen is ener
zijds partners zoeken fraude tegengaan
bijvoorbeeld in samenwerking met sociale
diensten, preventie bevorderen samen met
het bedrijfsleven en anderzijds de profes
sionaliteit en deskundigheid bevorderen van
offioieren van justitie."
Ze begrijpt dat het publiek ziet dat het
maar doorgaat met de criminaliteit en de
overtredingen. Voor afschuiven op de politie
voelt ze niets. Maar de politiek wil ze niet
sparen. De boosheid en het onbegrip dat
wordt opgewekt door heenzendingen, kan ze
zich levendig voorstellen, maar dat zijn geen
fouten van justitie. „Wegzenden van ver
dachten is tegennatuurlijk werk voor officie
ren. Het is domweg het gevolg van het ont
breken van celruimte en dat is een zaak van
de politiek. Er wordt nu hard aan gewerkt."
Vormfouten, als gevolg waarvan verdach
ten soms aan vervolging ontkomen, vormen
een ander verhaal. Dat zijn wel fouten en ze
vindt het ronduit 'een ergerlijke categorie'.
„Maar, er wordt beter op gelet en de automa
tisering, die ons daarbij kan helpen, komt op
gang. Het moet over twee, drie jaar beter
worden."
Sorgdrager gaat vlot gekleed. Haar oogop
slag is helder en onbevangen, maar niet zon
der behoedzaamheid. De mond van nature
uitdagend. Zegt soms rake dingen. Zoals over
de politieke besluitvorming, waar het imago
van justitie in hoge mate van afhangt. „Er ge
beurt heel veel in onze samenleving waar
over de politiek besluit en dat gevolgen heeft
voor ons werkterrein.
Waarom gaat er zoveel mis? Omdat veel
mensen geen vooruitzichten hebben. Terwijl
er werk genoeg is. Kijk maar eens wat een
rotzooi het is in de grote steden. En vorig jaar
is er in Amsterdam ontdekt dat er 55 miljoen
te winnen valt met fraudebestrijding. Vijfen
vijftig miljoen! Wat kun je daar allemaal niet
mee doen?
Door mensen werk te bieden kun je ont
zettend veel voorkomen. Je moet bedenken
dat het opsporen van de daders van allerlei
delicten en overtredingen ook heel veel kost.
Het zou heel interessant zijn als er in een ge
meente eens een experiment werd gepro
beerd om met een heel andere toedeling van
geldmiddelen een reeks problemen integraal
aan te pakken. Iedereen zou moeten mee
doen: onderwijs, justitie, sociale zaken, ieder
een en alles. En er zou wat extra geld moeten
zijn voor de overloopkosten. Maar wat zou je
een samenhangend stadsbeleid kunnen voe
ren! Grote kans dat dat later besparingen op
levert."
Misschien is het vermogen om begrenzin
gen te doorbreken wel Winnie Sorgdragers
belangrijkste troef. Ze viel er al eerder door
op. Toen ze nog deeltijd-officier van justitie
was in Almelo, ontwikkelde ze in een werk
groep met gemeente en politie te Enschede
de geïntegreerde aanpak van de kleine crimi
naliteit die in het rapport van de latere com
missie-Roethof in 1986 werd overgenomen.
Musicologie
Ze had eigenlijk musicologie willen studeren,
maar dat vond haar vader, jurist, niets. Zij
wilde dus geen rechten doen. Maar de studie
medicijnen beviel niet en „ja, toen moest ik
toch iets en ik wilde niet iets moeilijks, dus
werd het toch rechten."
Ze belandde in Groningen. Deed staats
recht. In een tijd dat nog menig studente een
werkkring liet schieten voor een huwelijk.
Winnie trof wel een man, maar ze wilde ook
werken, zij het niet fanatiek op carrière be
lust. Tijdens haar studie werd ze supplemen-
teninvoegster op een advocatenkantoor,
waar ze later ook de bibliotheek beheerde,
maar voor juridisch werk voelde ze niet bijs
ter veel. Een aanbod om stagiaire te worden
wees ze af. „Ik was meer geïnteresseerd in de
bestuurlijke sfeer."
Ze volgde haar man 23 was ze toen
naar Enschede. Vond een baan, als secretaris
van de net ingestelde hogeschoolraad. Iets
bestuurlijks. Maar toen haar eerste kind zich
aankondigde, besloot ze voortaan parttime te
gaan werken en dat leidde na enkele jaren tot
afscheid van de TH.
Ze schreef een boek, over de geschiedenis
van de TH, en toen, toen werd ze dus toch ju
rist. Door hoogzwanger, van de derde te
solliciteren op een advertentie waarin, ook
parttime, officieren van justitie werden ge
vraagd. In Almelo.
„Daar", zegt ze, „heb ik een heel relative
rende kijk op het strafrecht gekregen. Ik heb
er heel veel geleerd. Ook dat je met het straf
recht de problemen niet oplost. Ik deed er
vooral jeugdzaken (ik dacht eerst nog: 'zeker,
omdat ik vrouw ben. Niet dus!' Maar ze wis
ten me ervan te overtuigen dat het echt no
dig was). Wij, de politie, de kinderrechter en
ik, probeerden kinderen zo lang mogelijk uit
het strafrecht te houden. Ik zocht overal con
tacten, met mensen die met kinderen te ma
ken hebben. We hebben in die tijd al alterna
tieve straffen toegepast, nog voordat ze offi
cieel mogelijk waren. Dat kon dank zij de
aanwezigheid van een kinderrechter en een
directeur van de kinderbescherming die
daarvoor wel te porren waren.
„We hadden en kregen alleen geen geld.
Daar hebben we toen wat op bedacht." Met
een tevreden grimas: „Omdat we als justitie
geen geld konden aannemen van een liefda
digheidsfonds, hebben we een stichting op
gericht. Ik zat er zelf in, de kinderrechter en
de directeur van de Kinderbescherming ook,
maar we hebben een advocaat aangesteld als
penningmeester. Vervolgens zijn we projec
ten gaan zoeken: bussen schoonmaken, rot
zooi opruimen, karweitjes doen in en rond
buurthuizen, dat soort dingen."
Reserve-moeder
De rest van wat Winnie Sorgdrager ovef-
kwam is eigenlijk al verteld. Ze herinnert zich
dat ze in het begin dacht: 'Wat is iedereen bij
het OM altijd bezig met z'n carrière! Mij doet
dat niet zo veel. Bovendien wordt het toch
nooit wat als parttimer.' Toch solliciteerde ze,
na enige aansporing, in Arnhem. Ze werd ad
vocaat-generaal. Fulltime. Haar kinderen,
drie inmiddels, moest ze nog iets meer over
laten aan anderen.
„Zonder mijn man en onze reserve-moe
der, zoals ik haar noem, had ik het allemaal
niet gered. Niet gedaan ook. Je leeft als wer
kende moeder toch al permanent met een
schuldgevoel. Als mijn kinderen niet goed
zouden functioneren, zou ik niet fulltime
werken."
Toen ze als PG in Den Haag zetelde, ging
ze op woensdagavond altijd naar huis. Hoe
dat nu moet, is zo kort na het ja-woord op
het verzoek om minister te worden nog on
duidelijk. Ministers dienen rekening te hou
den met lange, slopende werkweken. Toch
neemt ze zich voor het weekeinde aan het
gezin te blijven besteden. Daniël (16) en Ju
dith (14), die nog schoolgaan, hebben dat ze
ker nodig. Haar oudste zoon, Ernest (18), ver
blijft voor een jaar in Chicago. Hij neemt deel
aan een uitwisselingsprogramma.
In het voorjaar was Winnie Sorgdrager op
studiereis door de Verenigde Staten. „Toen
heb ik hem veel gebeld. Wij gingen voor de
aanpak van de georganiseerde misdaad. In
Amerika spelen drugs een hele grote rol.
Drugs zijn daar overal. Je kunt ze ook op de
scholen overal kopen, tot op de WC toe. On
derweg dacht ik bij sommige dingen: dat
moet ik toch eens aan mijn zoon vragen. Was
ik benieuwd naar zijn ervaringen. Hij vertel
de dat het verkrijgen en gebruiken van drugs
op school een heel belangrijk item is. Veel
meer dan in Nedérlarid."
Ze was al jong moeder. Nu is
ze nog maar net 46. Amper
PG te Den Haag en dan al
weer minister. Wat kun- j
nen we nog van haar
verwachten?
„Misschien wil ik
wel een boek
schrijven." Met
een lachje, waar
in zelfverze
kerdheid en
aarzeling om
de voorrang
strijden: „Iets
literairs!Een
onderwerp dat
me boeit is
mensen die om
een of andere
reden buiten de
maatschappij ra
ken. Dat gebeurt
vaak, hoor, dai
mensen in een isole
ment geraken. Niet al
leen door criminaliteit,
maar ook door een be
staan in grote eenzaam
heid. Dat gebeurt niet in
één keer, dat is een proces.
Dat houdt me bezig. Dat zou ik
willen beschrijven.
Bij het afscheid, als we haar
chauffeur een eindweegs tegemoet
lopen, kijkt ze schuin omhoog. On
derzoekende blik. „Heb ik er nu
goed aan gedaan?"
Waaraan?
„Nou, aan dit allemaal vertellen."
