'Het is kantje boord geweest'
Feiten &Meningen
Steun aan
Cuba beter
dan boycot
Bureaucratie drijft Bomhoff naar Nijenrode
DONDERDAG 25 AUGUSTUS 1994
De Verenigde Staten blijven ziende blind als
ze naar Cuba kijken. Al ruim dertig jaar pro
beren Amerikaanse leiders om president
Castro te verdrijven van Cuba. Het enige re
sultaat is dat het grootste deel van de twaalf
miljoen inwoners er slecht aan toe is, om
dat het eiland mede door de Amerikaanse
handelsboycot in de loop der jaren is ver
worden tot een ontwikkelingsland.
Castro zelf is alleen maar onverzettelijker
geworden. Hoe zwaarder de druk van -de
VS, deste meer pressie oefent hij uit op de
bevolking om de 'strijd tegen de Yankees'
vol te houden. Van toegeven aan de verlan
gens van de VS om politieke en economi
sche veranderingen door te voeren, is nau
welijks sprake. De Cubaanse economie is
weliswaar enigszins geliberaliseerd, maar
veel stelt het niet voor. Op het gebied van
mensen(on)rechten staat het eiland nog al
tijd hoog op de zwarte lijst van Amnesty In
ternational.
35 jaar nadat hij het bewind van dictator
Batista heeft verjaagd, kan simpel worden
vastgesteld dat niet Castro, maar de bevol
king van Cuba de dupe is geworden van de
Amerikaanse boycot. Een groot deel van het
openbaar vervoer is vervangen door fietsen,
ossen hebben de plaats van auto's ingeno
men. Eventuele kritiek op die teruggang in
de tijd wordt door Castro steevast in uren
lange toespraken de grond ingeboord met
verwijzingen naar de VS: „Zij hongeren ons
uit, zij staan niet toe dat we ons als een nor
maal land ontwikkelen."
De Amerikanen hebben hun boycot des
tijds ingesteld naar aanleiding van het sta
tioneren van kernraketten door de Sovjetu
nie op Cuba. Met dat embargo werden de
Cubanen definitief in handen van de Sov
jetunie gedreven. Toen de raketten waren
verwijderd, werd alleen het doel gewijzigd:
Castro moest weg. De boycot bleef.
Het verdrijven van Castro is voor de Ame
rikanen tot de dag van vandaag een obses
sie. Hoewel de Sovjetunie als wereldmacht
na 1990 niets meer voorstelde en als gevolg
daarvan ook van Cuba geen enkele dreiging
meer uitging, bleven de Amerikaanse presi
denten volharden in hun tactiek.
Dat geldt nu met name voor Bill Clinton,
die Cuba nog verder probeert te isoleren.
Familieleden, die in de Verenigde Staten
wonen, mogen geen geld meer overmaken
aan achterblijvers op Cuba. Vorig jaar was
daar nog een bedrag mee gemoeid van on
geveer een miljard gulden. Verder wordt ge
dacht aan een zeeblokkade. Enerzijds om
de stroom vluchtelingen uit Cuba tegen te
houden, anderzijds om Castro tot democra
tisering te dwingen.
Castro worden daarmee echter alleen
maar nieuwe argumenten in handen gege
ven om de VS de schuld te geven van alle
ellende op zijn eiland. Clinton doet er daar
om beter aan om de boycot op te heffen.
Dat zal de Cubaanse economie ten goede
komen en tot wat meer welvaart voor de
bevolking leiden, zodat minder mensen
zich gedwongen zullen voelen tot een ris
kante vlucht over zee. Castro zal dan alsnog
moeten duidelijk maken dat hij wel degelijk
het beste voor heeft met zijn land.
Het aantal vluchtelingen zal verder terug
lopen als Castro in eigen land economische
en politieke hervormingen doorvoert. Daar
toe zal hij waarschijnlijk eerder geneigd zijn
dan, zoals de afgelopen dertig jaar is geble
ken, wanneer hij onder grote druk wordt
gezet.
JAN PREENEN
Het formatiedagboek van WD-onderhandelaar Bolkestein
Het kabinet vergadert over de regeringsverklaring. De WD-partijraad is achter de
rug. Ex-onderhandelaar Bolkestein is nu weer fractievoorzitter van de liberalen.
Hij zal de komende jaren moeten laveren tussen een kritische benadering van
het regeringsbeleid en steun aan het regeerakkoord. Toch denkt Bolkestein dat
niet de WD, maar D66 het moeilijk krijgt. Maar eerst blikt hij nog even terug op
het tweede cruciale moment voor 'paars'.
„Ik dacht, toen ik naar huis werd
gereden, nou word ik de klas uitge
stuurd. Kok keek me heel strak aan.
Ik dacht: dit lukt niet. Kok kiest voor
Brinkman. Ik denk dat het kantje
boord is geweest." Voor ex-onder
handelaar Frits Bolkestein was don
derdagavond 28 juli het tweede, en
tevens laatste cruciale moment in
de formatie. „Ik kan niet in het hart
van Wim Kok kijken", zegt Bolke
stein, „maar na die nacht namen de
gesprekken een andere wending. Er
waren tot het laatst toe weliswaar
hobbels, maar vanaf dat moment
was er de oprechte wil eruit te ko
men."
Hoe het allemaal precies is gegaan,
moet Bolkestein nakijken in zijn
formatiedagboek. Dat wordt geen
bestseller, als het aan de WD'er ligt.
„Totaal niet te publiceren, stel je
voorzeg." De handgeschreven aan
tekeningen zijn een geheugen-
steuntje. Want al enkele dagen na
de installatie van het sociaal-libera
le kabinet Kok, is de formatie voor
WD-leider Bolkestein verleden tijd.
Een klus die af is. Data, adviezen en
gesprekken zijn al weer half verge
ten.
Op de donderdag van 'Het Mo
ment' zag de buitenwacht Bolke
stein omstreeks middernacht na
een uitgelopen gesprek met Kok de
Eerste Kamer uitkomen. Hij was
veel meer gespannen dan normaal,
lichtelijk geëmotioneerd zelfs. In al
les straalde hij uit dat er een heftig
gesprek had plaatsgevonden. En hij
zei, voor het eerst echt duidelijk, dat
hij graag met Kok in zee wou, maar
dat hij twijfelde of Kok wel wilde.
Nu vertelt hij wat zich die avond
binnenskamers heeft afgespeeld:
Toen al heeft hij Kok het compro
misvoorstel gedaan om hoogte en
duur van de uitkeringen onaange
tast te laten, in ruil waarvoor Kok
voor volgend jaar de halve koppe
ling tussen lonen en uitkeringen
zou moeten laten varen. „Kok stond
toen nog voor de keus om met ons
dan wel met het CDA in zee te gaan,
of om zijn opdracht terug te geven.
De zaak zat werkelijk muurvast."
's Middags had Bolkestein al uitvoe
rig met vice-fractievoorzitter Walla
ge van de PvdA gesproken. De be
denkingen tegen inkomensbeleid
voor de PvdA heel belangrijk had
hij 's avonds nog eens tegenover
Kok herhaald. „Ik heb verzet aange
tekend tegen dwangmatige, gelijk
matige inkomensontwikkeling.
Voor de PvdA is dat een doel op
zich, voor ons een mogelijk resul
taat van beleid."
„Op het eind zei Kok dat ik 'm daar
mee voor zeer grote problemen had
geplaatst. Hij vroeg of ik er nog een
nacht over wou slapen. In de auto
op weg naar Amsterdam wist ik ze
ker dat Wim de voorkeur zou geven
aan het CDA."
De volgende morgen belde Bolke
stein Kok op. Vanuit de auto, een
comfortabel extraatje die hij nu
weer heeft moeten inleveren. „Ik zei
dat het me wel speet, maar dat ik
niet van gedachten was veranderd."
Door niet te willen meewerken aan
nivellerend inkomensbeleid waren
zijn kansen op regeren verkeken,
dacht Bolkestein. „Maar om kwart
voor twaalf belde Kok me met de
mededeling dat hij toch voor paars
had gekozen."
Kok stemde in met het voorstel van
Bolkestein om vooralsnog niet te
tornen aan hoogte en duur van uit
keringen als er in 1995 honderd
procent zou worden ontkoppeld.
Dat was volgens Bolkestein ook 'het
hart' van de sociaal-economische
paragraaf in het akkoord. „Het zou
kunnen zijn dat dat initiatief hem
over de streep heeft getrokken,
naast zijn opmerkingen over de sta
biliteit van het CDA, die ik geheel
voor zijn rekening laat." Kok zei
destijds dat de WD 'hem meer
ruimte had geboden', wat overeen
komt met Bolkesteins inschatting.
Waarom kwam u al meteen com
promisvoorstel nog voordat Kok zijn
keuze had gemaakt? U had cen
trum-rechts al opgegeven?
„Er moest iets gebeuren. Er was een
blokkade van D66. Mijn analyse was
dat dit de enige praktische coalitie
was. De andere was een CDA-WD-
minderheidskabinet, met mokken
de gedoogsteun van D66. Dat kan
niets klaarmaken. Dat had dit re-.
De partijraad van de WD heeft gisteravond in Utrecht inet een luid
applaus de vijf ministers en vier staatssecretarissen die namens de
VVD hebben plaatsgenomen in het maandag beëdigde kabinet. Kri
tiek hadden de WD-leden vooral op de stiefmoederlijke bedeling van
de landbouw in het regeerakkoord.
Ook de bezuiniging op de AOW, de reorganisatie van het hoger onder
wijs en het onvoldoende ingrijpen in de sociale zekerheid vonden de
WD-leden een probleem. Maar het aantal critici bleef zeer beperkt.
Partijleider Bolkestein had zijn partijgenoten overigens tevoren al
enigzins de wind uit de zeilen genomen door aan te geven welke pun
ten hij zelf als 'onaangenaam compromis' beschouwt. Tegenover de
vier pimten die hij daarbij noemde, waarvan de gebrekkige bezuini
ging op de sociale zekerheid de belangrijkste was, stelde hij echter
tien punten, waar de WD volgens hem trots op kan zijn, en die vol
gens hem een duidelijk 'blauw randje' dragen.
De liberale jongerenorganisatie JOVD wil het zogenoemde Des Indes-
beraad tussen toplieden van PvdA, WD en D66 vortzetten. Dit on
danks het feit dat het doel van het overleg, de komst van een paarse
coalitie, is bereikt. De JOVD denkt nu aan de opzet van een 'denktank'
ten behoeve van de paarse coalitie.
geerakkoord niet kunnen uitvoe-
De wens om tot een centrum-rechtse
coalitie te komen was niet zo groot?
„Ik heb deze zomer diverse ge
sprekken gevoerd met Brinkman,
ook inhoudelijk. Over wat er moest
worden gedaan." Gesprekken die
volgens de WD-leider echter 'theo
retisch' waren zolang D66 zijn blok
kade volhield. Bolkestein betreurt
deze houding van de democraten,
ook al is hij tevreden met het re
geerakkoord. „Ik zou bereid zijn ge
weest tot een andere coalitie, maar
die kans deed zich niet voor. Cen
trum-rechts zat er niet in."
Voor de WD is het steeds 'essen
tieel' geweest dat D66 gaat regeren.
En niet alleen omdat D66 als groot
ste winnaar uit de bus kwam bij de
verkiezingen. „D66 moet laten zien
dat zij zich kan waarmaken. De par
tij heeft in het verleden vaak com
mentaar gehad op anderen zonder
opgezadeld te zijn met regeerver-
antwoordelijkheid. Nu moeten ze
laten zien wat ze kunnen."
Dat klinkt alsof u verwacht dat de
democraten het heel moeilijk gaan
krijgen?
„Dat sluit ik niet uit. Zeker in een
fractie met veel nieuwelingen. Daar
zal mijn college Wolffensperger nog
wel heel wat mee te stellen krijgen."
Zijn zij de zwakke schakel?
„Óf D66 iets kan bewerkstelligen,
hangt af van de bewindslieden. Ik
ben wel onder de indruk van de uit
straling van Van Mierlo en zijn drie
collega's in de ministerraad. En dat
geldt zeker voor Borst-Eilers, die ik
nog ken als Els Eilers omdat ze op
de middelbare school een klas bo
ven me zat."
Volgens Bolkestein was het kabinet
er nu nog niet geweest, als hij en
Kok op die bewuste zondag dat de
eerste poging tot paars klapte, niet
frontaal waren gebotst. „Dat quasi-
akkoord rammelde aan alle kanten.
Vijf, zes, zeven miljard waren niet
ingevuld. Daar kon ik niet mee ak
koord gaan. Kok zei: dat moet je
dan maar met het CDA proberen. Ik
zei: dat moet dan misschien maar.
Zonder die climax die een anti-cli
max was, was paars er niet geweest.
Dat hoef ik niet uit te leggen. Dat
spreekt voor zich."
Op die twee cruciale momenten in
de onderhandelingen heeft D66-on-
derhandelaar Van Mierlo geen rol
gespeeld, zegt Bolkestein: „D66 is er
de eerste noch de tweede keer aan
te pas gekomen."
De WD wil zich kritisch kunnen
opstellen tegenover het kabinetsbe
leid, en mede daarom heeft Bolke
stein besloten als fractieleider plaats
te nemen in de Tweede Kamer. „Ik
wil vermijden dat het werk van de
Kamer afglijdt tot dat van de dienst
meid van het kabinet. Dat is niet de
bedoeling van ons staatsbestel."
„Als ik als politiek leider in het kabi-
net-had plaatsgenomen, zou ikge-
VVD-leider Bolkestein: „D66 moet nu laten zien dat zij zich kan waarmaken."
bonden zijn aan de compromissen
die daar worden bereikt. Nu niet.
Hetgeen natuurlijk niet wegneemt
dat de fracties naar letter en geest
gebonden zijn aan het regeerak
koord."
Bolkestein blijft óók in de Kamer uit
praktische overwegingen. „Ervaren
fractieleden zijn tot het kabinet toe
getreden. We hebben nu een fractie
die uit vijftien oude, en zestien
nieuwe leden bestaat. Die moet
goed worden geleid. En verder,
maar dat is niet de belangrijkste
foto gpd cees zo?
overweging, is het bestaan van een
Kamerlid aangenamer en interes
santer dan dat van een minister. Ik
heb zo meer vrijheid en overzicht.
DEN HAAG.* HARM HARKEMA
EN ANS BOUWMANS
WIM STEVENHAGEN
a°N0foi6. kl'MT OiT H6T ?A1
-wekiqöoSHen? p/wir
N/W WAT (AWéjER. I4JM80
Ai/NpeP> -
WEMSaO itt PÉ.
Twee redenen zijn de directe
aanleiding voor het vertrek van
hoogleraar prof. dr. E. J. Bom
hoff bij de economische facul
teit van de Rotterdamse Eras
mus Universiteit. 'Een prachtig
aanbod' van de Universiteit
Nijenrode en ergernis over de
steeds slechtere omstandighe
den in Rotterdam zijn een
combinatie die Bomhoff niet
kon weerstaan. Hij neemt zijn
secretaresse en zijn medewer
ker drs. Arnold mee.
Bomhoff, een spraakmakende
hoogleraar monetaire econo
mie met een groot aantal pu-
blikaties op zijn naam, is recht
streeks benaderd door Nijenro
de. „De nieuwe decaan,
P. Naert, is afkomstig van één
van de meest vooraanstaande
businesschools in Europa, het
Insead. Hij heeft een visie op
economisch onderwijs die mij
aanspreekt. Dat is de voor
naamste reden om op het aan
bod van Nijenrode in te gaan."
De tweede reden voor zijn ver
trek, organisatorische en on
derwijskundige problemen op
de Erasmus Universiteit, is niet
van vandaag of gisteren. Bom
hoff: „Die problemen zijn er al
lang, het wordt alleen steeds
ernstiger. De bureaucratie, het
eindeloze vergaderen... het is
heel moeilijk werken. De Wet
op het Wetenschappelijk On
derwijs veroorzaakt de meeste
problemen en maakt tegelijk
onmogelijk dat die moeilijkhe
den worden aangepakt."
De economische faculteit van
de Erasmus Universiteit moet
flink bezuinigen. Een van de
oorzaken is de afnemende be
langstelling voor een economi
sche studie in Rotterdam.
„Minder studenten betekent
ook minder inkomsten. Nu
wordt er op mijn afdeling nog
niet zo sterk bezuinigd, maar
het tast wel de sfeer aan."
Bomhoff ziet de toekomst van
de Erasmus Universiteit som
ber in. Op middelbare scholen
verliest de economische facul
teit langzaam haar goede, vroe
ger zelfs uitstekende naam. At
mosfeer en aard van de univer
siteit sluiten niet aan bij de
wensen van de huidige studen
ten. „Het type student van de
jaren zeventig, die jongens met
zo'n koptelefoon op hun hoofd,
is zo goed als verdwenen. Vroe
ger bestond studeren uit eerst
een jaar bier drinken, maar dat
is voorbij."
„Moderne studenten zijn
agressiever, misschien ook wat
rechtser of conservatievér.
Vroeger was je als doctorandus
verzekerd van een baan, van
daag de dag is dat allerminst
het geval. De studenten zijn
bezorgd om hun eigen carrière
en willen daarom tijdens hun
studie een beetje opschieten.
Daarom kiezen zij voor een an
dere universiteit."
De Erasmus Universiteit is niet
geschokt door het plotselinge
vertrek van Bomhoff. „Als hij
meent minder aangename din
gen over de universiteit te
moeten zeggen, is dat zijn
zaak. Wij geven geen enkele re
actie. We zijn gewoon aan het
werk zoals het hoort", zegt een
woordvoerder.
Drs. D. Smant, de tweede vaste
medewerker van Bomhoff,
meent dat de hoogleraar zich
in het nauw gebracht voelt
door de veranderingen van de
universiteits-structuren en dat
hij anderzijds niet om 'het goe
de aanbod' van de universiteit
van Nijenrode heen kon.
Smant zelf kreeg geen aanbod
mee te verhuizen naar Nijenro
de. „Ik blijf gewoon hier."
Bomhoff blijft wel verbonden
aan de MBA-opleiding van de
Erasmus-universiteit. „Hij blijft
zelfs in het bestuur", meldt een
woordvoerder van de postdoc
torale managementopleiding,
die Bomhoff in 1986 in samen
werking met de Amerikaanse
Rochester universiteit heeft op
gezet.
ROTTERDAM GPD
Hoogleraar E. J. Bomhoff. foto gpd harry verkuylen
