CDA ook na vakantie nog
steeds in diepe crisis
Wel paars, geen paars en uiteindelijk toch weer wel
Feiten &Meningen
Huisarts poortwachter
van gezondheidszorg
Privatisering WAO gaat werknemer voorlopig méér kosten
VRIJDAG 12 AUGUSTUS 1994
De overheid slaagt er maar niet in de kosten van de gezond
heidszorg in haar greep te krijgen. Achtereenvolgende be
windslieden liepen zich stuk op machtige, elkaar bestrijdende
belangengroepen. De patiënt krijgt de hogere rekening gepre
senteerd en merkt dat hij steeds vaker op groeiende wachtlijs
ten terechtkomt.
Het nieuwe PvdA-kamerlid Rob Oudkerk zoekt de oorzaak van
al dit falen in de 'technisch-financiële' handelwijze van de poli
tiek. Oudkerk, die zijn politieke activiteiten combineert met
zijn Amsterdamse huisartspraktijk, pleit dan ook voor een an
dere, zorggerichte aanpak. Met de huisarts in de rol van poort
wachter. „Dan komen de besparingen vanzelf."
Het paars regeerakkoord maakt, wat de gezondheidszorg be
treft, een weinig daadkrachtige indruk. Er worden enkele maat
regelen aangekondigd: het ziekenfondspakket wordt kleiner;
ziekenfondsverzekerden gaan een eigen risico betalen en spe
cialisten worden straks niet meer per verrichting betaald. Maar
de vraag hoe daarnaast nog zo n 2 miljard gulden uit de ge
zondheidszorg wordt weggehaald, blijft open.
Kamerlid-huisarts Oudkerk vindt die vaagheid zo gek nog niet.
„Het biedt de nieuwe minister van volksgezondheid mogelijk
heden de heilloze weg van het financieel-technisch geharrewar
te verlaten. Hij heeft nu ruimte om zich eerst eens in te laten
met de inhoud en de organisatie van de zorg." Zo niet. dan zal
Oudkerk en naar hij hoopt de hele Kamer de minister het
leven uiterst zuur maken. Want de volksvertegenwoordiger is
er heilig van overtuigd dat met een zorggerichte benadering
"enorm veel geld" kan worden verdiend.
Zo kan, meent hij, enorm worden bespaard wanneer de huis
artspraktijk een actievere rol gaat spelen. Als 'poortwachter van
de gezondheidszorg' zou de huisarts de patiënt moeten gaan
begeleiden tijdens de hele reis door het circuit van de specialis
tische en therapeutische zorg. Ook zou de huisarts de specia
listen werk uit handen kunnen nemen door eenvoudige ingre
pen en behandelingen zelf te verrichten. Er hoeft dan geen ge
bruik te worden gemaakt van dure voorzieningen in ziekenhui
zen en poliklinieken.
Hij verheelt niet dat daarnaast allerlei maatregelen nodig blij
ven, 'soms zelfs keiharde' om te waarborgen dat zorg beschik
baar blijft voor de mensen die dat echt nodig hebben. „Die
moeten onverwijld, zonder wachtlijsten worden geholpen. Dat
betekent dat aan anderen, die het niet per se nodig hebben, va
ker nee moet worden verkocht. De huisarts kan dat bewaken."
„Niet als schatkistbewaarder van de overheid. Dat is onaan
vaardbaar. De huisarts mag geen financiële argumenten ge
bruiken. Dan zou je patiënten moeten wegsturen omdat an
ders budgetten worden overschreden. De huisarts mag alleen
medische argumenten gebruiken", aldus Oudkerk
Wordt de specialist met dat al niet het knechtje van de huisarts?
„Een specialist die heel negatief is ingesteld, zou dat kunnen
zeggen ja. In feite is het nu al zo. want de huisarts is tenslotte
degene die doorverwijst. Maar dan vergeet je dat de huisarts en
de specialist ieder een eigen verantwoordelijkheid hebben. Het
is een kwestie van goed samenwerken. Huisartsen en specialis
ten moeten elkaar niet zien als concurrenten. Ze vullen elkaar
aan. Om tot een goede verdeling van taken en verantwoorde
lijkheden te komen, heb je protocollen nodig."
Kan de huisarts al dat extra werk aan?
„Het betekent inderdaad een enorme taakverzwaring. De poli
tiek zal daarin moeten investeren: er zijn meer huisartsen en
dus ook opleidingsplaatsen nodig. En meer ondersteuning.
Huisartsen zouden in staat moeten worden gesteld assistenten
aan te trekken."
De huisartsenpraktijk als basisziekenhuisje?
„Het kan inderdaad een centrum worden waarin verschillende
huisartsen met elkaar samenwerken, met assistenten en met
adviserend specialisten. Maar het mag geen steriele bedoening
worden, geen witte muren en neonlampen. En beslist geen ei
gen bijdrageregelingen. De drempel moet zo laag mogelijk blij
ven. De huisarts kent vaak de werk- en gezinssituatie van de
patiënten, en kan daardoor soms goed beoordelen waar de ge
zondheidsklachten vandaan komen. Dat moet zo blijven. De
huisarts is het peilstation van leed en geluk."
AMSTERDAM HENK POSTMA
Kees-Jan is graficus. Pieter is bouwvakker. Beiden
verdienen een modaal salaris, vier mille per
maand. Hoewel Pieter volgens de statistieken een
bijna drie keer grotere kans heeft om arbeidson
geschikt te raken als Kees-Jan, betalen beiden
vierhonderd gulden per maand voor hun arbeids
ongeschiktheidsverzekering (de premie voor het
WAO-gat buiten beschouwing gelaten). Het idee
daarachter: solidariteit.
Die solidariteit heeft echter ook een keerzijde. Er
zijn daardoor namelijk geen financiële prikkels
om veiliger te werken. Dat is een van de redenen
waarom in Nederland zoveel mensen arbeidson
geschikt zijn. Dat het principe 'de vervuiler be
taalt' ook in de sociale verzekeringen loont, heeft
de Ziektewet inmiddels bewezen. Sinds bedrijven
méér premie moeten betalen naarmate het ziek
teverzuim hoger is en de eerste twee tot zes we
ken ziekte van hun werknemers voor eigen reke
ning moeten nemen, is het ziekteverzuim fors ge
daald. En waarom zou dat bij de WAO niet wer
ken?
Aangezien al is besloten dat de bedrijfsverenigin
gen moeten verdwijnen, kan de WAO maar het
beste worden overgeheveld naar de particuliere
verzekeraars, zo heeft formateur Kok voorgesteld
in het ontwerp-regeerakkoord. Die hebben im
mers ook het 'WAO-gat' afgedekt, dat vorig jaar
ontstond na het kabinetsbesluit om de uitkerin
gen te verlagen. WD-leider Frits Bolkestein was
een tevreden man toen Kok in de privatisering
van de WAO aankondigde. Dat was immers een
mooie stap op weg naar het door de liberalen zo
vurig verlangde ministelsel, waarbij iedereen
weer zélf verantwoordelijk wordt voor zijn sociale
zekerheid en zelf de risico's draagt.
Wie echter gejuich uit het kamp der verzekeraars
verwachtte - de AAW/WAO betekent een immen
se nieuwe markt, vorig jaar 23 miljard gulden
groot - kwam bedrogen uit. Uitgerekend de ver
zekeraars kwamen met een argument dat je eer
der zou verwachten van meer linkse lieden: op de
manier die Kok voor ogen staat, dreigt een ar
beidsongeschiktheidsverzekering voor grote groe
pen werknemers wijwei onbetaalbaar te worden.
Kok heeft namelijk gekozen voor een zeer radica
le variant: de overheid moet de héle arbeidsonge
schiktheidsverzekering afstoten. Voor een goed
begrip is het belangrijk om te weten dat de verze
kering tegen arbeidsongeschiktheid voor werkne
mers uit twee delen bestaat: de Algemene Ar
beidsongeschiktheidswet (AAW) en de Wet op de
Arbeidsongeschiktheid (WAO). Onder de AAW
valt iedere Nederlander tot 65 jaar. Deze wet geeft
recht op 70 procent van het minimumloon bij
volledige arbeidsongeschiktheid. De WAO is een
werknemersverzekering die (bij dekking van het
WAO-gat) een aanvulling op deze basisuitkering
regelt tot 70 procent van het laatstverdiende loon
bij volledige arbeidsongeschiktheid.
Kok wil niet alleen de WAO, maar ook de AAW
privatiseren: Die AAW is goed voor ongeveer
tweederde van de totale uitgaven voor arbeidson
geschiktheid. Aan WAO werd vorig jaar acht mil
jard gulden uitgekeerd, aan AAW ruim veertien
miljard. Wanneer zowel de basisuitkering AAW
als de aanvullende WAO worden geprivatiseerd,
heeft dat voor bouwvakker Pieter dramatische ge
volgen. Aangezien zijn kans op arbeidsonge
schiktheid ruim twee maal zo hoog is als het ge
middelde, zal hij straks ook twee maal zoveel pre
mie AAW/WAO moeten gaan betalen: achthon
derd gulden per maand. Kees-Jan daarentegen
gaat minder betalen, omdat grafici een minder
dan gemiddeld risico lopen: zijn premie zakt tot
280 gulden per maand.
In de praktijk zal voor beiden de premie echter
hoger uitvallen dan nu. De WAO werkt volgens
het zogeheten omslagstelsel: de verzekerden van
nu betalen voor de uitkeringsontvangers van nu.
Verzekeraars werken echter volgens het systeem
van kapitaaldekking. Dat betekent dat verzeke
raars een reserve moeten opbouwen om de uitke
ringen te garanderen. Als een verzekering wordt
opgezet, bestaat de premie naast een 'omslag-
deel' (bedoeld voor de lopende uitkeringen) ook
nog uit een 'reservedeel' (om een kapitaalreserve
op te bouwen). Op langere termijn kan dat 'reser
vedeel' weer verdwijnen als er eenmaal voldoen
de dekkingskapitaal is. Maar in eerste instantie
zal de WAO-premie extra hoog worden. En er is
nog een premieverhogende factor: particuliere
verzekeraars willen in tegenstelling tot bedrijfs
verenigingen winst willen maken. En die moet
uiteindelijk toch uit de premies komen.
Het laat zich raden dat bouwvakker Pieter weinig
trek zal hebben om van zijn bruto-inkomen
straks pakweg een kwart te reserveren voor zijn
arbeidsongeschiktheidsverzekering, terwijl grafi
cus Kees-Jan kan blijven volstaan met ongeveer
ééntiende. De verzekeraars zien de bui al hangen:
van die groeimarkt valt een flink deel weg en bo
vendien krijgen zij de Zwarte Piet toegespeeld: zij
stellen immers de premies vast!
De verzekeraars hebben daarom voorgesteld om
alleen de (aanvullende) WAO te privatiseren, ter
wijl de overheid de basisuitkering, de AAW, voor
zijn rekening blijft nemen. Het premieplaatje
komt er dan heel wat minder scheef uit te zien.
Pieter is dan in totaal ongeveer 600 gulden per
maand kwijt (exclusief'reservedeel'), Kees-Jan
340 gulden (ook exclusief reservedeel). Ook van
dat premieverschil zal voldoende stimulans uit
gaan om wat te doen aan de arbeidsomstandig
heden, verwachten de verzekeraars.
Maar van solidariteit is ook dan weinig meer over:
Pieter zal ook in dat geval nog bijna twee keer zo
veel premie moeten betalen als Kees-Jan. Het re
sultaat van Koks privatiseringsplan is daarmee
naast minder solidariteit over de hele linie geno
men hogere premies. Daarmee is de privatisering
ook bepaald géén impuls voor voortgezette loon
matiging, waarvan toch het leeuwedeel van de
nieuwe banen zal moeten komen. Het ligt im
mers voor de hand dat, zeker bij een meevallende
economische groei, die hogere WAO-premies
worden meegenomen in de looneisen. Zeker in
de bouw, de WAO-toeleverancier bij uitstek, lig
gen looneisen voor de hand. Een gemiddeld
nieuwbouwhuis zal in het plan-Kok daardoor, zo
wordt hier en daar geschat, tussen de drie en vier
mille extra gaan kosten. Mocht Kees-Jan ooit een
nieuwbouwhuis kopen, dan betaalt hij dus toch
nog een béétje solidariteitspremie.
Opluchting. Dat was de overheersende stem
ming in het CDA, toen Wim Kok twee weken
geleden besloot zich aan de formatie van een
paars kabinet te zetten. De eerste optie van de
christen-democraten, namelijk uithuilen en op
nieuw beginnen in de luwte van de oppositie,
werd immers alsnog gehonoreerd. Na alle tur
bulentie over de zo rampzalig verlopen verkie
zingen, de daarop volgende keiharde analyse
van de commissie-Gardeniers, de onduidelijk
heid over de te volgen koers en de twijfels over
het leiderschap van Elco Brinkman, was het
CDA blij dat het even op vakantie kon.
Die vakantie loopt inmiddels
ten einde, maar de berg proble
men die even was weggescho
ven, doemt alweer levensgroot
op. Het deze week verschenen
nummer van het blad Christen-
Democratische Verkenningen,
een uitgave van het weten
schappelijk instituut van het
CDA, geeft er duidelijk blijk van..
Het thema luidt: 'Het CDA: Cri
sis en perspectief. Nu wil in tij
den van een persoonlijkheids:
crisis zelfanalyse wel eens hel
pen, en dat is ook precies wat
het themanummer adviseert:
'Na wat er is gebeurd, kan het
CDA niet ontkomen aan een
grondige introspectie'. Waarbij
wetenschappelijk directeur Van
Gennip de even vage als onom
streden hamvraag stelt: Welk
antwoord weet de christen-de
mocratie te formuleren tegen
over de moderne Westeuropese
cultuur?
Een eenduidig perspectief
wordt door de verschillende
partij-ideologen echter niet ge
geven, en dat lijkt symptoma
tisch voor de verregaande staat
van niet-meer-weten, waarin de
partij op het ogenblik verkeert.
Weliswaar schrijft Europarle
mentariër Arie Oostlander dat
de Bijbel de baas is in het CDA,
maar de geschiedenis en Chris
ten-Democratische Verkennin
gen leren dat men daarmee vele
kanten op kan.
Zo schrijft de een dat het CDA
zich meer gelegen moet laten
liggen aan zijn uitgangspunten
betreffende solidariteit, rent
meesterschap, gespreide ver
antwoordelijkheid en rechtvaar
digheid. Een ander daarentegen
meldt dat het maar de vraag is
of die begrippen nog wel zo
hoog scoren in een geseculari
seerde samenleving die zich
losmaakt van zijn traditionele
wortels.
De politiek als zedenmeester,
omdat een samenleving nu een
maal meer is dan dan een con
glomeraat van voor zichzelf op
komende burgers? Ja, schrijft
oud-justitieminister Hirsch Bal-
lin, in overigens iets andere be
woordingen. Nou nee, meldt
oud-CDA-voorzitter en land
bouwminister Piet Bukman: „In
de veranderende maatschappe
lijke omstandigheden is wat
kiezers voor zichzelf belangrijk
vinden een factor van toene
mend gewicht bij de keuze voor
een politieke partij."
Als partij-ideologen al zo funda
menteel van inzicht verschillen,
hoe moet het dan straks met die
34 CDA-politici op de werkvloer
in derTweede Kamer?
Daarover is nog geen helder
heid te geven, en kamerleden
weigeren er ook over te filosofe
ren, althans niet in het open
baar. „We zullen wel zien, we
hebben er nog niet over gespro
ken hoe we onze oppositierol
moeten invullen", aldus vice-
fractievoorzitter Frans Wolters.
Duidelijk is wel dat de fractie
niet alleen zal moeten wennen
aan de oppositierol, die zij nog
nooit eerder heeft vervuld. Ook
is de klassieke rolverdeling van
de baan, waarbij het CDA lekker
warm in het midden zat, tussen
links de PvdA en rechts de WD.
Gaat het CDA zich nu links pro
Formateur Kok in gsprek met de pers. Gisteravond om 20.00 uur bracht hij a
fileren, of juist rechts? Een CDA-
kamerlid zegt: „We hebben tal
rijke terreinen waarop we ons
als CDA kunnen profileren.
Zoals de rol van het maatschap
pelijk middenveld, medisch-
ethische kwesties, het bijzonder
onderwijs. Wel bestaat het ge
vaar dat in de fractie uit electo
rale overwegingen de neiging
ontstaat de WD rechts te pas
seren." Gebleken is immers dat
verlies van het CDA
te wijten is aan het vertrek van
de hardwerkende, belasting be
talende middengroepen naar de
WD. Wil het CDA na het eerste
kabinet-Kok versterkt uit de op
positiebankjes treden, dan zul
len dus die kiezers van de WD
moeten worden teruggewon
nen. Met een wat linksig 'soci
aal gezicht' zal het CDA nauwe
lijks scoren.
Een akelig dilemma, want in het
actieve partijkader hebben juist
de op de PvdA georiënteerde
protestanten, veelal voortko
mend uit de ARP, veel invloed.
In navolging van de commissie-
Gardeniers die aangaf dat het
CDA een socialer gezicht moet
laten zien, is daar de roep om
vriendje te spelen met de PvdA
bijzonder groot. Uit die hoek
ook klinkt de roep om het aftre
den van partijleider Brinkman
het hardst.
Maar ook elders in de partij
heeft Brinkman nog amper kre
diet. In het partijbestuur over
heerst al langer de opvatting dat
Brinkman moet opstappen. Het
krediet om in ieder geval gedu
rende de duur van de formatie
fractieleider te spelen, heeft hij
dan ook nauwelijks vrijwillig ge
kregen, maar veeleer opgeëist.
En in de fractie heeft hij vooral
door zijn verkrampte en defen
sieve optreden nauwelijks nog
gezag. „Hij is loopjongen van de
fractie", aldus een kamerlid.
De verwachting is dan ook dat
Brinkman als de formatie ge
heel rond is, vriendelijk wordt
verzocht terug te treden. Arie
Oostlander, voorstander van
een progresieve koers, heeft gis
teren het vuurtje alvast aange
wakkerd door in Doetinchem
diens aftreden te eisen.
Als Brinkman inderdaad zijn
biezen pakt, rijst niet alleen de
vraag wie hem moet opvolgen.
Het CDA is namelijk zo van
slag, dat er zelfs al gekibbeld
wordt over de vraag of er één
dan wel meer leiders voor terug
moeten komen. „Versterking
van de eigen overtuiging, de ei
gen strategische keuzes, de ei
gen zeggingskracht", die in
Christen-Dem oer a tische Verken -
ningen zo nodig wordt geacht,
verdwijnt op zo'n manier wel
heel ver achter de horizon.
DEN HAAG HARM HARKEMA
De formatie van 1994 zal in de annalen
worden bijgeschreven als een van de
merkwaardigste uit de parlementaire ge
schiedenis. Wel paars, geen paars en uit
eindelijk toch weer wel. En dat alles als ge
volg van de politieke aardverschuiving die
de verkiezingen op 3 mei veroorzaakte.
Een chronologisch overzicht
3 mei. De kiezers zorgen voor een opzien
barende stembusuitslag. De regeringspartij
en PvdA en CDA verliezen fors en de oude
renpartijen doen triomfantelijke intocht in
de Nederlandse politiek. De echte politieke
schok is toch dat bijna alle geraadpleegde
fractievoorzitters de koningin adviseert dat
er nu maar eens een kabinet zonder het
CDA moet worden gevormd.
6 mei. De koningin benoemt Eerste Kamer
voorzitter Tjeenk Willink tot informateur.
13 mei. Tjeenk Willink raadt het staats
hoofd aan drie informateurs te benoemen
die 'een verder onderzoek moeten instellen
naar de mogelijkheid om een kabinet te
vormen van PvdA, WD en D66'.
14 mei. Koningin Beatrix wendt zich voor
deze taak tot De Vries (PvdA), Van Aarden-
ne (WD) en Vis (D66). De sfeer in de Eerste
Kamer, waar de drie dagelijks vergaderen
met fractieleiders Kok (PvdA), Bolkestein
(WD) en Van Mierlo (D66), lijkt zonnig.
30 mei. De eerste 'hobbel' in de onderhan
delingen. De toekomst van de WW en het
minimumloon zorgen voor de eerste vertra
ging. Ook het inmiddels ingeschakelde 'A-
team' van assisterende fractiespecialisten
brengt geen verheldering.
6 juni. Het optimisme groeit toch weer.
Bolkestein lanceert alvast een voorstel voor
een zetelverdeling in het paarse kabinet.
PvdA-leider Kok meldt dat er over twee we
ken wel eerreoncept-regeerakkoord kan lig
gen.
13 juni. Tussen Kok en Bolkestein begint
zich een serieus verschil van mening af te
tekenen. Bolkestein claimt twee tot drie
miljard extra voor 'nieuw beleid' en becij
fert de tegenvallers'van het demissionaire
kabinet op 'tenminste vijf miljard'.
17 juni. Het Centraal Planbureau rekent
voor dat de bij elkaar gesprokkelde bezuini
gingsvoorstellen redelijk wat extra banen
opleveren, al zijn het er nog steeds, vooral
volgens de WD, niet genoeg.
26 juni. De WD komt met extra eisen om
te bezuinigen op de sociale zekerheid waar
vooral Kok onoverkomelijke bezwaren te
gen heeft.
27 juni. Het hoofd van de Rijksvoorlich
tingsdienst, Van der Voet, meldt aan het be
gin van de middag dat de formatiepoging is
mislukt. De informateurs laten de koningin
weten dat paars niet mogelijk is.
28 juni. Het staatshoofd ontvangt opnieuw
de fractieleiders van de grote partijen. Laat
op de avond blijkt dat Tjeenk Willink op
nieuw als informateur mag optreden.
29 juni. Een staatsrechterlijk novum: de
Tweede Kamer debatteert over de mislukte
formatiepoging. De WD krijgt van zowel
PvdA als D66 forse verwijten naar het
hoofd.
4 juli. Informateur Tjeenk willink praat met
de leiders van CDA, WD en D66. Van Mier
lo houdt vast aan zijn standpunt dat die
combinatie 'ongewenst' is. CDA-leider
Brinkman laat de informateur ongevraagd
weten dat een onderzoek naar een cen
trum-links kabinet wat hem betreft overbo
dig is.
6 juli. Tjeenk Willink adviseert de koningin
een informateur van WD-huize te benoe
men, die de patstelling moet doorbreken. In
het begin van de avond komt de koningin
met een verrassende benoeming: PvdA-lei-
der Kok wordt informateur.
7 juli. Kok trekt zich terug in het gebouw
van de Eerste Kamer en wijdt zich aan zijn
taak.
18 juli. Brinkman laat op aandringen van
het CDA-bestuur weten een kabinet van
centrum-links niet langer uit te sluiten.
25 juli. Informateur Kok presenteert zijn
'proeve van een regeerprogram' aan de
fracties. Het bevat ombuigingen van bijna
18 miljard gulden. De fracties van PvdA,
WD en D66 laten nog dezelfde dag weten
uit de voeten te kunnen met Koks proeve.
26 juli. Ook het CDA acht Koks werkstuk
een voldoende basis om te praten over een
meerderheidskabinet.
27 juli. Kok ontvangt de fractievoorzitters.
PvdA-onderhandelaar Wallage noemt
Brinkmans opstelling inzake de WAO 'een
complicerende factor'. Het CDA lijkt daar
mee in een isolement terecht te komen.
28 juli. Brinkman zwakt het CDA-stand
punt over de WAO (WAO geheel in handen
van bedrijfsleven) wat af. Rond het Binnen
hof bestaat nog steeds grote onduidelijk
heid over de vraag, voor welke combinatie
Kok zal kiezen.
29 juli. Kok krijgt 's morgens antwoord van
Brinkman en Bolkestein en begint aan zijn
eindverslag. In de loop van de middag ver
voegt hij zich bij de koningin en deelt mee
dat hij voor een nieuwe poging tot de vor
ming van een 'paars' kabinet ldest. De ko
ningin benoemt Kok tot formateur.
1 augustus. Kok ontvangt Wallage, Bolke
stein en Van Mierlo voor een nieuwe serie j
besprekingen.
5 augustus. Oud-WD-leider Wiegel toont v
zich bezorgd over de resultaten die onder- v
handelaar Bolkestein tot dan toe heeft ge
boekt. Hij meent dat de middeninkomens
te zwaar worden aangepakt en dat daarmee
de identitteit van de WD in gevaar komt. s
6 augustus. De formateur en de onderhan-
delaars nemen een belangrijke hobbel op 1
de weg naar een paars kabinet. Ze worden
het eens over de begroting voor 1995. u
8 augustus. Formateur Kok meldt aan het
einde van een dag onderhandelingen dat
niets de vorming van een paars kabinet nog
in de weg kan staan.
11 augustus. Onderhandèjaars Wallage,
Bolkestein en Van Mierlo scharen zich ach
ter de tekst van formateur Kok.
