Feiten &Meningen
Arafat ten einde raad
over situatie in
Gaza en Jericho
**tij
Bit 'mÉIa
Tilburgse aanstekermoord: bizar en uniek
Wim Kok speelt
zijn rol perfect
Brand
DONDERDAG 4 AUGUSTUS 1994
152
NIEUW SANALYSE
Dat de PvdA-fractie van alle partijen de
minste bezwaren heeft ingebracht tegen
Koks proeve van een regeerakkoord heeft
kennelijk niemand verbaasd. Alle aandacht
richtte zich op de reactie van D66 en vooral
van WD en CDA. Dat Koks eigen achterban
akkoord ging, leek vanzelfsprekend.
Maar Koks proeve is in feite een regeerak
koord voor een centrum-rechts kabinet. Te
genover het privatiseren van Ziektewet en
WAO, het forse eigen risico in de gezond
heidszorg, de aanslagen op huursubsidie en
studiefinanciering, en zoveel meer bittere
pillen voor de PvdA. staat voor die partij
vrijwel alleen de bescherming van hoogte
en duur van de uitkeringen als herken
ningspunt. Niet voor niets spraken diverse
commentatoren over 'Koks bekering'.
Alleen al om de onderhandelingspositie
van vice-fractievoorzitter Wallage in de ver
dere formatie te versterken had de PvdA
veel meer bezwaren moeten maken en had
den veel meer fractieleden Sharon Dijks-
ma's voorbeeld moeten volgen met kriti
sche kanttekenin
gen bij Koks voor
stellen. Nu heeft
Wallage nauwelijks
nog wisselgeld om
Bolkestein en Van
Mierlo tot conces-
sies aan de PvdA te
-bewegen. Waarom
heeft de PvdA-frac-
dwee gereageerd?
RUDY ANDEWEG De belangrijkste
hoogleraar politieke verklaring is onge
wetenschappen aan twijfeld dat elke po-
de litieke partij er
Rijksuniversiteit moeite mee heeft
Leiden afstand te nemen
van een formateur
of informateur wan
neer deze persoon ook nog eens de eigen
politieke leider is. Niet voor niets vermijden
partijen en hun leiders een dergelijke func
tiecombinatie.
Voor de PvdA is de combinatie extra ge
vaarlijk omdat Kok een politiek leider is die
heeft laten zien wel heel snel en heel mak
kelijk afstand te kunnen nemen van stand
punten die hij kort daarvoor nog met over
tuiging uitdroeg. Nu wordt Koks leider
schap geprezen omdat hij zo'n betrouwba
re indruk maakt. Dat is op zijn zachtst ge
zegd ironisch voor iemand die nog niet zo
lang geleden zei dat hij pal stond voor de
koppeling van lonen en uitkeringen en deze
vervolgens ontkoppelde.
Hiermee wil niet zozeer gezegd zijn dat
Kok een onbetrouwbare windvaan zou zijn.
Het probleem voor de PvdA is vooral dat
haar politieke leider zo'n perfecte rollen-
speler is. Als lijsttrekker in verkiezingstijd
was Kok ongeëvenaard in overtuigings
kracht. Als minister van financiën was Kok
een der strengste penningmeesters. Als in
formateur bleek Kok zó onpartijdig te zijn
dat alle grote partijen zijn voorstellen
omarmden.
Het is een bekend gegeven uit de politie
ke psychologie dat iedereen tot op zekere
hoogte wordt gevormd door de functie die
hij of zij vervult: zo iemand 'groeit in zijn
ambt', zeggen wij dan. Kok lijkt echter snel
ler en beter in zijn ambten te groeien dan
de gemiddelde politicus. Dat heeft naast
voordelen als belangrijk nadeel dat hij zo
volledig opgaat in de rol van dat moment,
dat hij de andere rollen die hij moet spelen
vergeet.
Hetzelfde probleem doet zich nu op
nieuw voor. Als schrijver van de proeve van
een regeerakkoord is Kok niet 'bekeerd',
maar heeft hij andermaal moeite met een
rolconflict: tussen (injformateur en partij
leider.
Hoewel in deze kabinetsformatie niets
zeker is, lijkt Nederland, na Schermerhom,
Drees en Den Uyl met Wim Kok nu een
vierde sociaal-democratische premier te
krijgen. Kok heeft voor dat ambt onmisken
baar grote kwaliteiten. Een succesvol pre
mier moet echter ook een evenwicht bewa
ren tussen staatsman en politicus, tussen
regeringsleider en partijleider. Daar zit nu
net een zwakke plek bij Kok.
„Ik heb er genoeg van, mijn optimisme is op. Ik
ben ten einde raad, ik vind het steeds moeilijker
om zo door te gaan, elk moment kan de situatie
ontploffen", aldus Yasser Arafat gisteren in een,
vooralsnog zeldzaam vraaggesprek met het
vooraanstaande Israëlische dagblad Ha'aretz.
Ook in een ontmoeting met stafleden van het
linkse kibboetsseminarium Giv'at Haviva, die
hem in Gaza kwamen bezoeken, deed Arafat
dinsdag uitlatingen die van pessimisme, ter
neergeslagenheid en nervositeit getuigden.
Wv
Autonomie in Gaza en Jericho is ook voor Yasser Arafat geen onverdeeld genoegen
Wat is precies de betekenis van Arafats uit
spraken? Getuigen ze van een depressieve
gemoedstoestand, of zijn ze bedoeld als een
tactische manoeuvre om. bijvoorbeeld,
sneller en meer economische hulp in de
wacht te slepen, of zichzelf als een politieke
underdogvoor te doen ten opzichte van Is
raël?
Op een soortgelijke vraag van de Israëlische
radio antwoordde Jacques Neria, die tot
voor kort als naaste medewerker van pre
mier Rabin met de PLO-leider heeft onder
handeld, gisteren beide elementen te zien.
Maar er dringt zich nog een andere conclu
sie op. De Israëlische regeringskringen die
er op aan hebben gedrongen dat Arafat zich
metterdaad in Gaza zou vestigen, lijken gro
tendeels hun zin te krijgen.
Na de rolwisseling van militair leider van de
PLO, een bevrijdingsorganisatie dus, naar
het bestuurlijke hoofd van de Palestijnse
Autoriteit in Gaza en Jericho, wordt Arafat
met zijn neus op de dagelijkse problemen
gedrukt. Gisteren opende Arafat een nieuw
ziekenhuis in Khan Yunis, dat met Europese
steun tot stand is gekomen. Maar bij het ge
vestigde Shifa-hospitaal in de stad Gaza
kreeg hij te horen dat de voorraad medica
menten bijna op is.
De noodsignalen van Arafat maken duide
lijk, dat hij vooral om geld verlegen zit.
„Hoe moet ik de salarissen van de ambte
naren, en van de Palestijnse politie beta
len", riep hij uit, onder meer in de richting
van de Wereldbank, die hem, op
'kinderachtige' gronden, toegezegde gelden
zou onthouden.
Veel van de klachten en de beschuldigingen
richten zich echter tegen Israël. In het
vraaggesprek met Ha'aretz doet Arafat zijn
beklag dat Israël niet, zoals overeengeko
men, de premies van de inkomstenbelas
ting overdraagt die jarenlang op de lonen
van Palestijnse arbeiders zijn ingehouden.
Israëlische woordvoerders hebben de
laatste weken laten doorschemeren dat de
gelden pas zullen worden overgemaakt als
de Palestijnse Autoriteit op economisch ge
bied orde op zaken zal hebben gesteld.
Een ernstige beschuldiging doet Arafat in de
richting van de Israëlische Binnenlandse
Veiligheidsdienst Shin Beth. Naar Arafats
zeggen zou die opdracht hebben gekregen
om het akkoord (met de PLO) feitelijk te sa
boteren, oftewel 'uit zichzelf verzet pleegt
tegen degene die het akkoord heeft onder
tekend'. Met andere woorden tegen Rabin,
die als premier rechtstreeks verantwoording
draagt voor de Shin Beth. Ook zou de Shin
Beth de toegang tot Gaza weigeren aan po
litieke elementen die Israël niet welgevallig
zijn. Verder spreekt uit het interview een ze
kere isolatie in Gaza. Arafat beklaagt zich
dat hij 'als president van deze staat' niet
zonder toestemming van de Israëli's naar
Jericho kan reizen.
Te verwachten was dat Arafat in een derge
lijk interview zou fulmineren tegen de over
eenkomst tussen Israël en Jordanië inzake
Jeruzalem. De Palestijnse leider interpre
teert deze niet geheel ten onrechte als
een Israëlische poging om verdeeldheid te
zaaien tussen Palestijnen en Jordaniërs. „Is
dat jullie belang?", zo richtte hij zich recht
streeks tot de verslaggever van Ha'aretz.
Rabin weet dat het mijn recht is om koning
Hoessein uit te nodigen... Als Hoessein
komt, laat hem maar komen, maar het is
dan wel een schending van het akkoord.
Overeengekomen is dat over Jeruzalem pas
in de eindfase zal worden gesproken."
Op een vraag over de vanuit Gaza afge
dwongen sluiting van twee pro-Jordaanse
kranten in Oost-Jeruzalem, een zaak die in
zowel Palestijnse als Israëlische kringen
omstreden is, geeft Arafat het voorwendsel
dat zij niet tijdig vergunning voor versprei
ding in de autonome Palestijnse gebieden
hadden aangevraagd.
Opvallend is, dat Arafat ook de voortgaande
onderhandelingen in Cairo over een uit
breiding van de Palestijnse bestuursbe
voegdheden in de bezette gebieden 'tijd
verprutsen' noemt. Alhoewel in Cairo onge
twijfeld moeizaam over elke punt en elke
komma wordt onderhandeld, wordt toch
ook steeds vooruitgang gemeld. Althans Is
raëlische bronnen doen dat en worden dan
niet tegengesproken door hun Palestijnse
gesprekspartners.
Arafat: „Ik heb een moeilijke strijd te voe
ren, in de Palestijnse arena, de Arabische
arena, en de islamitische arena. En daarin
sta ik alleen, helemaal alleen. Rabin daaren
tegen heeft maar één strijd te voeren, alleen
in Israël. Ik heb moeilijkheden met Iran, Sy
rië, Libië, en Johannesburg. Ja, de shi'ieten
in Johannesburg hebben een pamflet gepu
bliceerd met 'Arafat is een verrader'. In de
ene maand dat ik hier ben, heb ik tot mijn
spijt ontdekt, dat de Vrede der Moedigen
maar van één kant komt."
TEL AVIV MARCEL KUPFERSCHMIDT
MEDEWERKER
I AMSTERDAM
Niet alleen de automobilist
ook de brandweer wordt uil
de Amsterdamse binnen
stad geweerd. Binnen de
grachtengordel en in oude
re woonwijken als de Pijp
en de Jordaan heeft het te
rugdringen van autoverkeer geleid tot een
wildgroei aan paaltjes, bloembakken,
drempels, betonblokken en andere obsta
kels. Sikkeneurig kijkende brandweerbe
manningen, met flikkerend zwaailicht en
gierende sirene op weg, zien zich nogal
eens genoodzaakt om zichzelf onorthodox
vrij baan te verschaffen.
Dat brandweerlieden paaltjes trekkend en
auto's verschuivend als in een soort hinder
nisrace hun brand moeten bereiken, ver
hoogt hun arbeidssatisfactie bepaald niet.
Maar ze hebben er mee leren leven. Een
van de oplossingen die ze hebben verzon
nen is: vanuit twee richtingen naar een
brand rijden. Het komt maar zelden voor
dat béide auto's vast komen te zitten. Bo
vendien hebben de 'spuitgasten' (zelf heb
ben ze overigens een hekel aan deze koos
naam) slangen bij zich waarmee zij veertig
meter kunnen overbruggen. Maar dat blijkt
ook niet altijd voldoende.
Onlangs vreesde een slager in de Pijp voor
een barbecue van zijn totale vleesvoorraad.
Hij belde 06-11 en zag enkele minuten later
brandweerlieden met een draagbare blus
ser voor zijn deur verschijnen; de brand
weerwagen, hoewel van het smalste kaliber
dat te koop is, kon de straat niet in.
Er is altijd wel een oplossing en de Amster
damse brandweer is steevast binnen de
voorgenomen limiet van zes minuten ter
plekke. Om toekomstige ongelukken te
voorkomen, hebben brandweerlieden wel
alvast zitting genomen in deVerkeerscom-
missies van de Amsterdamse deelgemeen
ten. Zij beoordelen herinrichtingsplannen
en andere planologische voornemens op
'bereikbaarheid' voor zichzelf en hun colle
ga's. Want enkele jaren geleden, toen de tr
ambanen in Amsterdam mét kuilen onge
schikt werden gemaakt voor taxi's en ande
re personenauto's, leidde gebrek aan der
gelijk overleg al eens tot malheur voor zie
ken en gewonden.
Die moesten, eventueel met een dwarslae
sie achterin een ambulance liggend, de ef
fecten van de kuilen doorstaan. Doordat de
wielophanging van de ambulance (Chevro-
let-Van) breder is dan die van de personen
auto's, moesten ambulances en brand
weerauto's voor de kuilen afremmen, ter
wijl taxichauffers er, met de wielen op de
tramrails, gewoon hard overheen reden. De
kuilen werden later iets minder diep ge
maakt, maar tot op de dag van vandaag
heeft vooral de hulpverlening en niet de
taxi er hinder van.
Ook de brandweergrief over.autowerende
hindemissen wordt gedeeld door ambulan
cepersoneel. „Eenjregelrechte crime", noe-
men ze het daar. Sleutels voor de paaltjes
verschillen soms per stadsdeel en personeel
moet elkaar bijspijkeren over de wijze
waarop de obstakels uit de weg kunnen I
worden geruimd. Een woordvoerder van de
GG&GD houdt zijn emoties in bedwang als
hij zegt: „We zijn een gemeentelijke dienst
en zeker niet tegen het auto-luw maken
van de stad. Maar daar is wel overleg voor
nodig."
De meest recente poging om aan de over
last voor de hulpverlening een einde te ma
ken, door het aanbrengen van zogeheten
'hydraulisch verzinkbare paaltjes', leverde
ook nog geen succes op. Deze paaltjes kun-
nen eventueel met afstandsbediening
vanuit het hulpverleningsvoertuig tot zin
ken worden gebracht, ware het niet dat de
getergde Amsterdamse brandweer tot op
heden niet beschikt over de benodigde
zendertjes.
AMSTERDAM HANS LEBER
WIM STEVENHAGEN
De aansteker bleek een dodelijke bom.
Hij kostte de 53-jarige Jenneke de Wind
uit Tilburg het leven. Een dader is nooit
gevonden. Het motief blijft een raadsel.
„Deze moord is even uniek als bizar. En
dat zal die tot in lengte van jaren blij
ven", zegt rechercheur Th. Winkelman.
Ruim een jaar geleden, op vrijdagavond
2 juli tegen elven, komt Jenneke de Wind
thuis. Met vriendinnen heeft ze een dag
tochtje naar de Waddenzee gemaakt. Op
tafel vindt ze een enveloppe. Als ze hem
openmaakt, glijdt er een aansteker uit.
De vrouw, een stevige rookster, steekt er
een sigaret mee aan.
Op dat moment hoort haar buurman
een doffe knal. Buiten ziet hij niets. Hij
kijkt bij zijn buurvrouw door het raam
naar binnen en ziet damp. Als hij goed
.kijkt, ziet hij haar op de grond liggen.
Een gaslek, denkt hij. Samen met een
ander forceert hij de deur. Binnen ruikt
het niet naar gas, maar voor de zeker
heid draait hij de hoofdgaskraan dicht en
waarschuwt de politie.
Het slachtoffer is diep bewusteloos en
ziet er vreselijk uit. Een deel van haar
rechterhand is afgerukt, de rechter oog
kas is verbrijzeld. In het ziekenhuis zeg
gen de artsen dat haar levenskans nog
maar één procent is. De volgende och
tend om kwart voor negen wordt recher
cheur Winkelman uit zijn bed gebeld. Hij
heeft nog vakantie. Een uurtje later gaat
hij als hoofd van een veertien man sterk
recherchebijstandsteam aan het werk.
De enveloppe, doordrenkt met bloed,
wordt nauwkeurig onderzocht. Naam en
adres zijn met de hand geschreven. Een
afzender ontbreekt. Van het poststempel
is alleen nog een 'b' te zien. Tilburg? Den
Bosch? Wie zal het zeggen. De enveloppe
met luchtkussent»es van binnen om
Aan het einde van misdaadseries op televisie of in een boek wordt
in ieder geval ten minste één vraag beantwoord: Wie heeft het ge
daan? Maar in de werkelijkheid blijft zelfs die vraag vaak onbeant
woord. Vandaag deel 1 van een serie over onopgeloste moorden.
beschadigingen te voorkomen is van
het alledaagse soort. Honderden worden
er dagelijks van verkocht.
Maar hoe komt die enveloppe, die 's
morgens door de postbode in de bus was
gegooid, op tafel terecht? Jenneke de
Wind was die dag immers niet thuis.
Daar is Winkelman snel achter. Een zoon
had de was bij zijn moeder gedaan want
zijn eigen wasmachine was kapot. Hij
had de enveloppe met de andere post op
De restanten van de aansteker gaan bij
het gerechtelijk laboratorium in Rijswijk
onder de loep. Het lijkt een Zippo, zo
eentje die zelfs bij harde wind niet wei
gert. Maar het blijkt een imitatie. Merk:
Champ, gemaakt in het Verre Oosten ter
gelegenheid van de Olympische Spelen
van 1988. Op de aansteker is een Olym
pische sport afgebeeld. Welke, zegt Win
kelman niet. Dat kan alleen de dader we
ten.
Er moet kruit van strijkers in hebben ge
zeten. De voorkant, een plaatje van drie
bij drie centimeter, is bij Jenneke de
Wind via de oogkas haar hersenen inge
schoten. Alle winkeliers in Brabant die
deze aansteker verkopen, worden onder
vraagd. „Een gigantische klus", zegt
Winkelman. Maar het levert niets op.
Een uitgebreid buurtonderzoek is dan al
in volle gang. De agenda van de vrouw
wordt uitgespit. Namen, namen, steeds
meer namen. Bijna honderd
worden aan de tand gevoeld.Als je na
48 uur niet gericht kan gaan zoeken,
wordt het heel moeilijk", weet Winkel
man uit zijn lange ervaring.
Hij komt in korte tijd veel te weten over
Jenneke de Wind. Ze is al 25 jaar ge
scheiden, heeft een uitkering en woont
alleen in de Sibeliusstraat. Af en toe heeft
ze een korte relatie. Maar die zijn nooit
zó verstoord geraakt dat ze aanleiding
voor nader onderzoek zijn. Ze staat in
het leven, zoals dat heet. Ze zit in buurt
verenigingen, biljart graag of gaat met
vriendinnen naar het zwembad.
Met haar twee getrouwde zoons heeft ze
oppervlakkig contact. Met iedereen ei
genlijk, ontdekt Winkelman. „Ze liet zich
niet in de ziel kijken. Mensen die haar
kenden, wisten weinig van haar. Ze von
den haar de laatste tijd wel wat onrusti
ger. Als ze op bezoek was, bleef ze plak
ken. Ze had moeite met naar huis gaan.
Er moet iets gebeurd zijn, maar niemand
wist er verder iets van."
Duizenden uren wordt er aan de zaak
gewerkt. Dossiers puilen uit, maar De
Doorbraak wil maar niet komen. Terwijl
Jenneke de Wind nog altijd in coma ligt,
zoekt Winkelman de publiciteit in de
hoop iets wijzer te worden. Maar het
mag niet baten. Het kost Winkelman
moeite het team gemotiveerd te houden.
Op F november overlijdt de vrouw in h~t
verzorgingstehuis, waar ze maanden in
coma heeft gelegen. Het politieteam
komt nog eenmaal in actie. De begrafe
nis wordt op video vastgelegd, het con
doléanceregister nageplozen en kente
kens van bezoekers genoteerd. Alles wat
vreemd is, wordt nagetrokken.
Justitie looft een beloning van 25.000
gulden uit voor tips die kunnen leiden
tot... Weer is het resultaat: niets.
Persoonlijk gelooft Winkelman niet dat'
de dader de vrouw heeft willen doden.
De kans dat dat op deze manier lukt, is
te klein. Dan sla je iemand de hersens in.
Hij houdt het op een uit de hand gelo
pen waarschuwing tegen het kettingro-
ken van Jenneke de Wind. Maar zeker
heid heeft hij niet.
Winkelman is teleurgesteld. De afgelo
pen 21 jaar is elk zwaar delict in Tilburg
opgelost. „Ik was dag en nacht bezig met
deze zaak. Ik woonde toen bij haar in de
buurt, zag de opschudding die deze aan
slag veroorzaakte. Ik kende de mensen
die we verhoorden. We hebben zelfs niet
een potentiële verdachte gehad, nie
mand écht op de korrel kunnen nemen.
We hebben ons afgevraagd: hebben we
fouten gemaakt of was deze aanslag zo
geraffineerd? Het kan best zijn dat we
met de dader hebben zitten praten. Ik
geloof niet dat we steken hebben laten
vallen. We hebben gedaan wat we kon
den, maar het is niet gelukt."
Het onderzoek is begin dit jaar stopge
zet. Alle informatie zit in de computer.
„Als er morgen iets komt, kunnen we de
zaak zo weer opstarten. Onze enige hoop
is dat iemand zijn mond voorbijpraat of
een ander verlinkt."
TILBURG GODFRIED HELWIG
