Cuba boert organisch uit noodzaak
Speuren naar zaad van de
laatste autochtone bomen
-4,
Natuur Milieu
Straling zou
visvoedsel
vernietigen
Albino scholekstertje in West-Friesland
Oerwoud Ivoorkust slachtoffer
mislukt ontwikkelingsproject
AANDAG 18 JULI 1994
EINDREDACTIE PETER WOLFSBERGEN
NATUURLIJK P van Zalinge
'Landbouwexperimenten zijn belangrijk voorde hele wereld'
Huismuis en veldmuis respecte-
ren hun leefgebieden; wanneer
de veldmuis zijn werkterrein
I naar de menselijke bewoning
daartoe gedwongen
u J als gevolg van strenge winter,
gepaard gaande aan voedselte
kort, dan zoekt de huismuis een
onderkomen elders. Een voor
beeld voor de mens!
In heel de geschreven geschie
denis van de mensheid speelt
0 de huismuis een belangrijke rol.
En die rol is nog steeds niet uit
gespeeld. Een deel van de chris-
tenheid in Vlaanderen heeft op
17 maart, traditiegetrouw, weer
de feestdag van Sint-Geerte ge
vierd. Sint Geertrui (626-659),
ldj dochter van hofmeier Pippijn
van Landen, was abdis van het
i klooster te Nivelles (Nijvel). Ze
I is een zeer vereerde volksheilige
geworden, doordat zij onuit-
gesproken natuurlijk gezien
j wordt als de vervanging van de
oudtijds germaansedoodsgo-
din. Zij werd aangeroepen bij
overlast van muizen en ratten,
dieren waarmee zij ook werd af
gebeeld. Het was de tijd dat
5. men geloofde dat muizen de
'gji zielen van de doden waren.
e Sint-Geertrui kan dus aangeroe
pen worden als er zielenood is.
s Nog steeds wordt zij met een
muis afgebeeld. Op haar feest-
dag worden te harer ere in het
mj land van Dendermonde en Aalst
fi® bedevaarten gehouden, waarbij
j water uit de Sint-Geertruidis-
en bron en zand meegedragen
worden, teneinde ze naderhand
in huis en schuur, op erf en ak-
ker als afweermiddel tegen mui-
zen en ratten te kunnen gebrui
ken.
Een afgeleid gebruik is het aan-
te1 roepen van muizen bij het wis
selen van de tanden bij kinde-
ren. Hiermee zijn we aangeland
op het terrein van het volksge
loof. En daar vinden we de ge-
gevens over het ontstaan van
muizen: net als luizen worden
muizen met vuil en viezigheid
geboren! Dat volksgeloof heeft
in de zestiende eeuw zelfs een
wetenschappelijk tintje gekre-
gen.
De grote geleerde Johan Baptis-
ta van Helmont (1577*1644),
een zuidnederlandse arts, was
op zoek naar een algemeen
wondermiddel tegen alle kwa-
len, een panacee dus, maar ont
dekte al zoekende het koolzuur
en voerde als eerste de naam
'gas' in. Hij volgde de weten-
i schap van Paracelsus die de
eerste stoot tot de biochemi-
1 sche richting onder de naam
'iatrochemie' gegeven heeft.
i Ondanks die stap vooruit
schreef hij in zijn werk over de
geneeskunde, zijn 'ortus medi-
cinae novus' (de nieuwe begin
selen van de geneeskunde), dat
muizen ontstaan door zelfwor-
ding (generatio aequivoca) in
een vat met tarwemeel dat met
een vuil hemd afgesloten is. En
luizen ontstaan volgens hem uit
onze uitwerpselen. De leer der
abiogenesis oftewel de sponta
ne generatie is langzaam maar
zeker geheel verlaten.
Toch hebben muis en mens el
kaar in onze tijd weer gevon
den. Daar de volgende keer
meer over.
WASHINGTON AP
De door de verdunning van de
ozonlaag versterkte ultraviolette
straling van de zon vernietigt
insektelarven die een belangrij
ke voedselbron zijn voor vissen
in Noordamerikaanse wateren.
Dat zegt de Canadese onder
zoeker Max Bothwell in het
Amerikaaanse wetenschappelij
ke tijdschrift Science.
Volgens Bothwell is de zoge
naamde ultraviolet-B-straling
(UVB) van de zon veel schade
lijker voor larven van de mugge-
soort chironomidae dans-
muggen dan gedacht en kan
dat op termijn een verminde
ring van het aantal zoetwater
vissen tot gevolg hebben. De
muggen komen algemeen voor
in de rivieren en meren van
Noord-Amerika.
Tot nu toe werd aangenomen
dat de ultraviolette straling
vooral een schadelijk effect
heeft op eencellige planten, de
eerste schakel in de voedselke
ten. Het onderzoek van Both
well wijst erop dat UVB ook ho
gere niveaus van de voedselke
ten aantast.
ZARAGOZAAP
Juan Jose Leon opent een houten kooi en haalt er een
tweeëneenhalve centimeter lange groene rups uit. Onge
dierte als dit heeft de omliggende Valle Rojo kaalgevre
ten, waardoor de koeien honger lijden en onvoldoende
melk en vlees produceren voor elf miljoen Cubanen.
laboratorium, dat door kale
peertjes spaarzaam verlicht
wordt, houdt Leon motten in
houten kisten. Na een tijdje
worden wespen die van mot-
ten-eitjes leven in de kisten los
gelaten. Als de wespen zich in
de eitjes hebben genesteld wor
den die in de velden neergelegd.
Als de wespen de eerste portie
eitjes verorberd hebben zullen
zij zich op andere eitjes storten.
Men hoopt dat de wespen alle
motten opeten, zodat die geen
schade meer aan het groen
kunnen aanrichten.
Met een zeer klein budget is
Cuba bezig aan de grootste
conversie in welk land ook van
een conventionele moderne
landbouw naar grootschalig or
ganisch boeren", aldus Peter
Rosset, directeur van het Inti-
tuut voor Voedsel en Ontwikke-
Het is de taak van Leon om zul
ke insekten te bestrijden. Zon
der chemische verdelgingsmid
delen. want die kan de verarm
de communistische staat zich
door het wegvallen van de steun
uit Oost-Europa niet meer ver
oorloven.
Leon kweekt daarom wespen,
schimmels en bacteriën, hoewel
hij daarvoor slechts de simpel
ste middelen en gereedschap
pen tot zijn beschikking heeft.
Het kleine, witgesausde land
bouwproefstation waar Leon
werkt is er een van 150 die over
het hele land verspreid zijn.
Volgens sommige wetenschap
pers zijn de Cubaanse inspan
ningen een historisch experi
ment in organisch boeren.
In zijn spartaans ingerichte
lingsbeleid (IFDP) in San Fran
cisco.
,,Wat de Cubanen op land
bouwgebied aan het doen zijn
is belangrijk' voor de hele we
reld", aldus Paul Gerster, bo
demonderzoeker van de Uni
versiteit van California in Berke
ley, die Cuba bezocht om het
programma zelf te zien.
Voorstanders van alternatieve
landbouwmethoden zijn met
name geïnteresseerd in de Cu
baanse aanpak omdat de naar
Sovjet-model opgezette collec
tieve boerderijen op het eiland
wat omvang betreft meer lijken
op westerse boerderijen dan de
kleine veldjes in veel Derde-We
reldlanden.
De Voedsel- en Landbouwor
ganisatie van de VN (FAO) heeft
experts naar Cuba gestuurd en
heeft gegevens aan de Cubanen
ter beschikking gesteld. De FAO
hoopt dat het programma als
model kan dienen voor de toe
komst.
Toen de hulp uit de Sovjetu
nie in 1990 verdween, had Cuba
geen geen geld meer om bestrij
dingsmiddelen, kunstmest en
benzine voor de landbouw
werktuigen te kopen. Op Cuba
was men al in de jaren '80 met
experimenten begonnen, maar
pas na het wegvallen van de
Sovjet-hulp werden die op grote
schaal toegepast.
Leon en zijn collega's gebrui
ken tegenwoordig steeds meer
organische mest. zoals gefer
menteerde rietresten, en orga
nische bestrijdingsmethoden.
Nieuwe, hardere plantesoorten
worden gecombineerd met bac-
teriële bestrijdingsmiddelen en
aloude methoden zoals het af
dekken van plantlagen met rot
tend materiaal. Omdat er geen
benzine meer is voor tractoren
en andere landbouwwerktuigen
worden tegenwoordig weer os
sen gebruikt om de grond te be
werken.
Aandacht
Cuba zoekt naar nieuwe plante
soorten die harder zijn dan de
gebruikte kruisrassen, die veel
kunstmest nodig hebben. Nieu
we runderrassen produceren in
de regel minder melk, maar.
hebben ook minder aandacht
nodig.
De meeste technieken, dier
en plantesoorten zijn ook elders
gebruikt, maar nooit op zo'n
schaal, aldus Gerster.
De Cubaanse leiders hebben
landbouwonderzoekers opge
dragen zich te concentreren op
alternatieve methodes en
slechts in zeer beperkte mate
gebruik te maken van chemica
liën. Matias Brull, conrector van
het Hoger Instituut voor Land
bouwwetenschappen in Hava
na. zegt dat het instituut, het
belangrijkste op landbouwge
bied in het land, probeert ieder
een op die lijn te krijgen. „Dat is
niet gemakkelijk. Sommige van
onze professoren zijn tegen."
Voor de boeren is de omscha
keling van een groot veld met
een gewas dat met kunstmest
en bestrijdingsmiddelen werd
bespoten naar alternatieve me
thoden ook niet altijd even
makkelijk. ,,De verandering van
de tractor naar de os betekent
dat zij van acht mechanische
handelingen overgaan naar 25,
die ook nog meer arbeid verei
sen", aldus Raul Mejillas, de
partijleider op het instituut.
„Alternatieve landbouw is
geen romantische stap terug in
het verleden", zegt Raul Espino-
sa, onderzoeker aan het insti
tuut. „Het is de toepassing van
de meest'geavanceerde weten
schap en technologie." Waar
Cuba voor ernstige voedselte
korten staat „is geen plaats voor
romantiek", zegt Espinosa.
Uitgeput
Dat die tekorten nog steeds be
staan bewijst dat de methode
geen wondermiddel is. Volgens
experts daalt de opbrengst
meestal scherp na de omscha
keling van conventionele naar
organische landbouw.
Dat komt doordat de grond
door monocultuur en gebruik
van meststoffen uitgeput raakt.
Maar na ongeveer drie jaar zou
de bodem voldoende hersteld
moeten zijn en zou de oogst
weer naar het oude niveau
moeten stijgen.
HOOGKARSPELEen albi
no scholeksterjong loopt
door een pasgemaaid
weiland op zoek naar
voedsel. Het is één van
de twee albinojongen
die daar uit het broedsel
van een niet-albino
scholeksterpaar zijn ge
komen. Deze familie telt
ook nog een gewoon
zwartwit jong. Albinisme
is een genetische afwij
king waarbij het pig
ment ontbreekt en de
vogel (of ander dier) een
geheel wit uiterlijk krijgt.
Albino's hebben vaak
een slechtere gezond
heid dan gemiddeld en
vallen, doordat ze wit
zijn, snel op wat voor
de meeste dieren geen
voordeel is. Niettemin
zijn er in de geschiedenis
enkele albino's bekend
die zeer oud geworden
zijn. Bijvoorbeeld op
Texel zat in de jaren ze
ventig een albino
scholekster, die zeker
tien jaar oud was.
FOTO MARTIJN DE JONGE
ABIDJAN IPS
Wat een wondermiddel had moeten zijn voor de
rijst- en maïsproduktie in Ivoorkust, heeft weinig
meer opgeleverd dan het verlies van duizenden
hectares oerwoud. De Afrikaanse Ontwikkelings
bank (ADB) heeft de financiering van een ambi
tieus landbouwproject onlangs stopgezet.
In 1989 werd het project met veel tamtam ge
lanceerd. Het zou ervoor gaan
zorgen dat het Westafrikaanse
land in zijn eigen behoefte aan
rijst en maïs kon voorzien. Vijf
jaar later importeert Ivoorkust
nog steeds de helft van de
600.000 ton rijst die de twaalf
miljoen inwoners jaarlijks con
sumeren.
Ongeveer duizend boeren
kregen een lening om op in to
taal 28.000 hectare kaalgekapt
land rijst en-maïs te gaan ver
bouwen. Al binnen twee jaar
schetste de ADB in een evalua
tierapport een ontnuchterend
beeld van het resultaat: de ma
chines stonden kapot aan de
kant en een groot deel van de
De machines stonden
kapot aan de kant
en een groot deel
van de gewassen was
door sleclu beheer
verloren gegaan.
injectie van 84 miljoen dollar.
„De president had het project nodig om zijn
imago in het gebied op te vijzelen, en kon zich
daarom niet terugtrekken", aldus een ambtenaar
van het Ivoriaanse ministerie van Landbouw.
Ook andere critici beweren dat het project mis
lukt is omdat er te veel politieke bedoelingen ach
ter zaten en een duidelijk geformuleerde doelstel
ling ontbrak. Bovendien was de kwaliteit van de
grond volgens hen niet goed
onderzocht voordat de stukken
land werden uitgegeven.
De ADB heeft aangekondigd in
de toekomst alleen nog geld ter
beschikking te stellen als verde
re ontginning van bossen wordt
stopgezet, het ministerie van
Landbouw een evaluatie-afde
ling instelt, en aan het project
een trainingsprogramma voor
boeren en administrateurs
wordt toegevoegd. „We zullen
alleen meer voorschotten ver
strekken nadat deze maatrege
len genomen zijn", aldus de
ADB in een brief aan de rege
ring.
Milieu-organisaties hebben de
Vraag naar jong plaatmateriaal van Nederlandse herkomst is enorm
gewassen was door slecht bodembeheer verloren Ivoriaanse regering herhaaldelijk aangeklaagd
gegaan. De boeren zeggen er nu slechter aan toe vanwege de manier waarop in hun ogen het
te zijn dan voorheen. milieu wordt opgeofferd aan de produktie van ex-
De ADB, de enige geldschieter, had bij voorbaat portgewassen. In 1960 bezat het land nog meer
al grote twijfels over de levensvatbaarheid van het dan twaalf miljoen hectare oerwoud; daarvan is
project. Maar onder grote druk van wijlen presi- nu nog slechts anderhalf miljoen hectare over.
dent Felix Houphouet-Boigny ging de bank des
tijds schoorvoetend akkoord met een financiële
ENSCHEDE JAN BENGEVOORD
Oeroude bomen in Twente, de
Achterhoek en Zuid-Limburg
zijn waarschijnlijk de redding
van het Nederlandse bos. Alleen
in die streken zijn nog au
tochtone exemplaren van vele
boomsoorten te vinden.
Dat blijkt uit onderzoek van
het ministerie van landbouw,
natuurbeheer en visserij. In
middels is begonnen met het
winnen van zaad om zoveel
mogelijk nieuw autochtoon
plantmateriaal te kweken. De
vraag naar jonge boompjes van
Nederlandse herkomst is
enorm.
De reddingsoperatie is van
grote betekenis, omdat de bos-
sterfte in Nederland volgens de
onderzoekers mede wordt ver
oorzaakt door het gebruik van
slecht plantmateriaal uit Mid
den- en Zuid-Europa in deze
eeuw. „Naast verzuring en ver
droging is slecht zaad van bij
voorbeeld dennen uit Zuid-Eu
ropa mede oorzaak van de mas
sale bossterfte", aldus onder
zoeker ing. G. Grimberg van het
Informatie- KennisCentrum
Natuurbeheer van het ministe-
Voor het oorspronkelijke
zaadmateriaal van Nederlandse
bomen blijken Twente en de
Achterhoek van enorme beteke
nis. Slechts hier bleven tijdens
de grootschalige ontbossing in
vorige eeuwen bosrestanten
volledig ongemoeid. Met name
het gebied tussen Oldenzaal en
De Lutte als ook het buitenge-
•bied van Winterswijk blijken nu
een ware goudmijn van oor
spronkelijk erfelijk materiaal.
Dat geldt onder meer voor de
taxus, grove den, zomereik, zoe
te kers en wilde appel en peer.
Van de tachtig in Nederland
voorkomende bomen en strui
ken blijken er dertig in gevaar.
Van de Nederlandse wilde appel
blijken nog maar enkele exem
plaren over.
In samenwerking met Staats
bosbeheer en de Stichting
Bronnen in Nijmegen wordt in
middels zaad gewonnen dat
door particuliere boomkwekers
wordt opgekweekt tot gezond
plantmateriaal. De vraag naar
autochtone plantbomen over
treft verre het aanbod. Tot nog
toe wordt het plantmateriaal al
leen gebruikt voor landinrich
tingen. „We hopen echter dat
ook waterschappen en natuur-
IN 'T VELD
Tijdens een van die heerlijke,
lange zomeravonden van de
laatste tijd waren we op een
avond aan het barbecuen bij
goede vrienden die een super
formaat vijver in de tuin heb
ben. Zo tussen licht en donker
in zag ik in die vijver iets gebeu
ren dat me verschrikkelijk op
wond. Ik zag namelijk een
vleermuis drinken.
Nu moet u niet denken dat een
vleermuis daar rustig de tijd
voor neemt en aan de rand van
het water gaat zitten. Nee, zo'n
fladderaar scheert laag over het
water en neemt vliegend een
flinke slok.
Ik was zo enthousiast dat ik op
sprong en vrijwel alle etenswa
ren omver gooide. Maar voor ik
ook maar een begin kon maken
met een uitleg, was de vleer
muis natuurlijk al lang gevlo
gen. Het ergste was dat nie
mand me geloofde. Want, zei
den ze, hier komen toch geen
vleermuizen voor? Die vind je
toch alleen maar in grotten in
Limburg?
Het is eigenlijk maar een van de
vele misverstanden die er over
vleermuizen bestaan. Er zijn er
nog een paar. Zoals dat verhaal
dat ze bloed zouden zuigen. Nu
zijn er in Zuid-Amerika inder
daad vleermuizen die bloed zui
gen. Maar niet bij mensen, al
leen bij koeien.
Een ander misverstand is, dat
vleermuizen in je haren zouden
vliegen. Ook dat is niet waar,
want daarvoor zijn vleermuizen
veel te goede vliegers. Niet dat
ze je zo goed kunnen zien, want
aan goede ogen heb je in het
donker niet zo veeL Wel aan
heel goeie oren en die hebben
vleermuizen.
Ze horen alles wat ze 's nachts
op hun vliegtochten kunnen te
genkomen. Bomen, huizen,
waslijnen, maar ook lekkere
vleermuizenhapjes als kevers en
vlinders, waarvan er 's nachts
heel wat rondvliegen.
Ja, hoor ik u al zeggen. Hoe kan
een vleermuis nu een waslijn
horen? Waslijnen maken toch
geen geluid? Klopt. Een vleer
muis zorgt er zelf voor dat ze
die waslijn 'hoort'. Ze stoot na
melijk heel hoge geluidjes uit.
die wij niet kunnen horen. En
met haar grote oren vangt ze de
weerkaatsingen weer op.
Voor huizen, bomen en waslij
nen gaat ze alleen maar opzij,
maar voor een lekker
(nacht)vlindertje of kevertje
komt ze bliksemsnel in actie. Ze
voert het aantal vooY ons on
hoorbare geluidjes sterk op,
waardoor ze nog beter weet
waar ze het insekt moet zoeken
en duikt er dan pijlsnel op af.
Als ze vlakbij is, maakt ze van
haar vlieghuid een soort vang
net, waarin de vlinder of kever
wordt 'opgeschept'. In de vlucht
bij ze er alle oneetbare delen
vanaf. Daardoor kun je op
plaatsen waar vleermuizen hun
vaste routes hebben, 's och
tends vaak van zulke resten vin
den. Een grandioos jachtsys-
teem. Maar toch zijn er insekten
die zich feilloos tegen vleermui
zen weten te verdedigen. Daar
zal ik u in een volgende afleve
ring meer van vertellen.
TON INT VELD
organisaties het materiaal gaan
gebruiken. Over een aantal ja
ren komt meer materiaal be
schikbaar", aldus Grimberg.
De zoektocht naar autochto
ne Nederlandse bomen is voor
al begonnen nadat door de ont
bossing van tropische regen
wouden in Azië en Zuid-Ameri
ka duidelijk werd hoeveelheid
erfelijk materiaal definitief
dreigt te verdwijnen. "Feitelijk
heeft dit proces zich in Neder
land al voor 1850 voltrokken.
Weliswaar werd daarna veel
nieuw bos aangeplant op arme
gronden, zoals op de Veluwe en
in Drenthe, maar het plantma
teriaal kwam grotendeels uit het
buitenland. Van het oorspron
kelijke Nederlandse oerbos is
slechts een klein aantal restan
ten over in Twente en de Ach
terhoek.
Het opnieuw gebruiken van
zaad van autochtone Neder
landse bomen zal volgens
Grimberg op den duur de vitali
teit van het Nederlandse bos
verbeteren. Bovendien kan het
materiaal worden gebruikt in
het streven de Nederlandse bos
sen langzaam maar zeker weer
een meer natuurlijk karakter te
geven.
Houdbaarheid
roos vergroot
WAGENINGEN ANP
Onderzoekers van het Cen
trum voor Plantenverede-
lings- en Reproduktieon-
derzek (CP-RO) in Wagenin-
gen zijn een stapje verder
gekomen in de ontwikke
ling van een lang houdbare
roos. De onderzoekers wil
len daartoe een stukje erfe
lijk materiaal van een insekt
bij rozen inbrengen.
Rozen die in de vaas
staan, leggen na grofweg
een week het loodje, door
dat de vaten in de stengels
verstopt raken. Door
toedoen van bepaalde bac
teriën kunnen de rozen
geen water en voedingsstof
fen meer opnemen.
De onderzoekers willen
bereiken dat de roos zelf
een eiwit aanmaakt dat de
ze schadelijke bacteriën
doodt. Ze hopen het erfelijk
materiaal van rozen te
voorzien van een bepaald
gen. afkomstig van een in
sekt, dat de aanmaak van
dat eiwit stimuleert. Hier
door zou de houdbaarheid
van een bosje rozen moe
ten verdubbelen.
Eind 1997 moet het pro
ject, medegefinancierd
door Economische Zaken
en de sierteeltsector, wor
den afgerond. De onder
zoekers zijn er ook in ge
slaagd bij een bepaalde ro-
zensoort genen toe te voe
gen die ervoor zorgen dat
de plant bij lagere tempera
turen tot wasdom komt.
Hierdoor kan in de toe
komst wellicht worden be
zuinigd op het energiever
bruik in de rozenteelt.
