'Zij verdwijnen,
worden gevangen gezet
en vinden de dood'
Ljonja, de rijke kinkel uit Siberië
Feiten &Meningen
Gonzalez kan
geen 'ja' zeggen
tegen baan Delors
Asielzoekers in gevaar
door beleid Europa en VS
Denktash maakt fout in
pokerspel Noord-Cyprus
DONDERDAG 7 JULI 1994
Sommigen willen maar al te graag, maar
hebben geen kans, zoals Ruud Lubbers,
Jean-Luc Dehaene en Leon Brittan. En aan
een ander - de Spaanse premier Felipe
Gonzalez - wordt voortdurend getrokken,
maar die geeft geen krimp en blijft volhou
den dat zijn toekomst in ieder geval op dit
moment niet in Brussel ligt.
Met nog een week te gaan naar de beslis
sende top die indien nodig in Brussel wordt
gehouden, zijn de Duitse bondskanselier
Helmut Kohl en diens minister van buiten
landse zaken Klaus Kinkel er nog altijd niet
ingeslaagd om een aanvaardbare kandidaat
naar voren te schuiven voor het voorzitter
schap van de Europese Commissie. Kinkel
bevond zich de afgelopen dagen op zijn
rondreis langs de Europese hoofdsteden in
Madrid, maar kreeg daar woensdag nog
eens van de gewenste eenheidskandidaat
Gonzalez zelf te horen dat deze echt geen
belangstelling heeft.
Blijft de vraag waarom Gonzalez de Eu
ropese uitdaging niet accepteert. Hij wordt
alom gerespecteerd; heeft een beslissende
rol gespeeld in de Spaanse overgang van
dictatuur naar democratie; heeft Spanje ook
de EU binnengeleid en is erin geslaagd die
toetreding redelijk succesvol te laten verlo
pen. Gonzalez is ook de onbetwiste leider
van de Spaanse socialistische partij, de
PSOE. die Spanje al meer dan twaalf jaar al
leen regeert.
Critici wijzen er echter op dat het binnen
landse aanzien van Gonzalez al enige tijd
aan het tanen is. Ook nu nog beweren de
opiniepolls dat de premier de populairste
politicus van het land is. maar hij scoort
lang niet meer zo geweldig als vijf jaar gele
den. Zijn PSOE verloor vorig jaar voor het
eerst in vier verkiezingen de absolute meer
derheid en de partij is verdeeld in een grim
mige machtsstrijd tussen 'vernieuwers' en
orthodoxe socialisten onder leiding van Alf
onso Guerra.
Het afgelopen jaar moesten verschillende
van zijn ministers aftreden omdat ze van
slecht bestuur werden beticht en in het al
gemeen kan worden gezegd dat Gonzalez
bij alle corruptie-aantijgingen die zijn partij
en regering te verduren kregen niet bepaald
doortastend heeft opgetreden. Daarom eist
de centrumrechtse oppositiepartij PP. die
bij de Europese verkiezingen van vorige
maand voor het eerst de PSOE in stemper-
centage en zetels voorbijstreefde, het aftre
den van Gonzalez en vervroegde verkiezin
gen.
Maar daar staat tegenover dat de PSOE-
minderheidsregering, tenminste zolang
Gonzalez premier blijft, verzekerd is van de
gedoogsteun van Baskische en Catalaanse
nationalisten en dat de PSOE dus kan blij
ven doorregeren tot 1997, wanneer de vol
gende verkiezingen op de agenda staan.
Aangezien Gonzalez vorig jaar al liet we
ten dat dit zijn laatste regeertermijn is, zou
een vertrek nu naar Brussel voor hem een
eervol afscheid van de Spaans politiek zijn
geweest. Dat hij daar toch niet voor kiest,
heeft te maken met het feit dat de PSOE
nog geen geschikte opvolger heeft gevon
den.
Er circuleren wel enige namen, zoals die
van vice-premier Narcis Serra, de minister
van buitenlandse zaken Javier Solana of de
president van Andalusië, Manuel Chaves,
maar geen van hen heeft het gezag binnen
de partij en binnen Spanje om Gonzalez te
doen vergeten. Dat wü zeggen dat de PSOE,
en dus de regering, in een diepe crisis te
recht komt als Gonzalez zijn Madrileens re-
geringsbolwerk Moncloa voor Brussel ver
ruilt. En dat wil de premier hoe dan ook
voorkomen.
Daar komt nog bij dat Spanje net een
beetje begint op te krabbelen uit een eco
nomisch crisis die het land op de rand van
bankroet heeft gebracht en 25 procent van
de beroepsbevolking werkloos heeft ge
maakt. Het pleit voor Gonzalez, dat hij
Spanje in deze moeilijke situatie niet aan
zijn lot wil overlaten.
Vandaar dat hij 'nee' heeft gezegd tegen
Kohl, Mitterand en Lubbers, allemaal rege
ringsleiders die de afgelopen dagen telefo
nisch geprobeerd hebben om hem toch te
bewegen tot een 'ja' voor de Europese
Commissie. De Spaanse premier, die nu 53
is, neemt daarmee op de koop toe dat hij
een uitstekende kans op een boeiend Euro
pees avontuur aan zich voorbij laat gaan.
Maar er blijft voor hem na 1997 nog een
aantal andere aantrekkelijke posten over,
zoals dat van voorzitter van de Socialisti
sche Internationale of het secretariaat-ge
neraal van de VN. En wie weet wacht hij ge
woon tot het jaar 2000 om voorzitter van de
EU te worden.
BARCELONA RUUD DE WIT
CORRESPONDENT
Jaarboek Amnesty International legt nadruk op activisten
Activisten voor de mensenrechten verdienen dringend betere bescherming. Dat schrijft de we
reldwijde mensenrechtenorganisatie Amnesty International in haar vandaag verschenen jaarboek.
Volgens de organisatie behoren beschermers van de mensenrechten in tal van landen juist tot de
eerste slachtoffers van politiek geweld. „Zij 'verdwijnen' na het informeren naar anderen die 'ver
dwenen' zijn. Ze worden gedood, omdat ze protesteren tegen staatsgeweld. Ze worden achter de
tralies gezet, omdat ze rechten eisen voor gevangenen'aldus Amnesty.
De rijke landen maken het recht op asiel
in toenemende mate ondergeschikt aan
economische of politieke belangen. Het
beleid van veel Europese landen om asiel
zoekers uit zogenoemde 'veilige landen'
direct terug te sturen, dreigt het interna
tionale rechtsstelsel voor bescherming
van vluchtelingen aan te tasten. Deze
klacht uit Amnesty International in zijn
vandaag gepubliceerd jaarboek. De orga
nisatie voor de mensenrechten wil dat
asielzoekers alleen worden teruggestuurd
naar landen waar ze zeker zijn van 'ge
noegzame en duurzame bescherming'.
Amnesty hekelt de Europese landen onder
meer wegens hun beleid om vluchtelin
gen uit het voormalige Joegoslavië aan te
moedigen asiel in de regio aan te vragen.
kunnen weerhouden
om een veilig heenkomen te zoeken uit
gevaarlijke gebieden. De organisatie stelt I
ook dat de visumplicht voor vluchtelingen
uit Bosnië-Hercegovina bedoeld is om
'mensen buiten te sluiten'.
Ook de Verenigde Staten krijgen een veeg
uit de pan. Het beleid van Washington om
bootvluchtelingen uit Haïti terug te sturen
voordat ze een asielaanvraag hebben kun- J
nen indienen, is volgens Amnesty een dui
delijke schending van het vluchtelingen- c
verdrag uit 1951, waarin bescherming van r
vluchtelingen tegen vervolging is vastge-
legd. Ook Japan, Saudi-Arabië en Maleisië r
zouden het steeds minder nauw nemen
met de rechten van asielzoekers.
DEN HAAG ANP i
Koerden protesteren voor mensenrechten. In haar jaarboek meldt Amnesty International dat vooral activisten het gevaar lopen slachtoffer te worden van politiek geweld.
De organisatie wijst erop dat het jaarlijkse
boekwerk, dat schendingen rapporteert uit
151 landen, alleen samengesteld kan wor
den dankzij de bijdragen van duizenden ac
tivisten. Onder hen zijn advocaten, leraren,
journalisten, boerenleiders, studenten en
familieleden van slachtoffers.
Het rapport is een litanie van de wijdver
breide minachting voor mensenrechten.
Amnesty meldt dat in 61 landen illegale
executies plaatsvinden, dat mensen 'ver
dwijnen' in 27 landen, dat 63 landen men
sen vastzetten wegens hun politieke over
tuiging, dat politieke gevangenen in 25 lan
den zijn veroordeeld in oneerlijke proces
sen en dat 32 landen nog altijd de doodstraf
De organisatie heeft de bescherming v
haar eigen medewerkers en andere infor
manten verheven tot belangrijkste thema
van haar jaarboek. De activisten zijn 'een
zeer belangrijke informatiebron als het gaat
om de werkelijke gebeurtenissen in een be
paald land'. Vaak vormen ze 'de enige buf
fer tussen de gewone mensen en de onge
breidelde macht van de overheid'. Regerin
gen zien echter juist beschermers van de
mensenrechten eerder als deel van het pro
bleem dan als deel van de oplossing.
Een van de schrijnendste voorbeelden is
Guatemala. Daar zijn sinds de oprichting
van de Raad voor Inheemse Gemeenschap
pen in 1988 al zeventien leden buitenge
rechtelijk geëxecuteerd door militairen. Ze
ven andere leden 'verdwenen'.
Internationale organisaties zouden moeten
zorgen voor een betere bescherming. Vol
gens Amnesty blijkt na het einde van de
Koude Oorlog dat veel nieuwe vrijheden
kwetsbaar zijn. Dat is ook bijvoorbeeld het
geval in Oezbekistan, waar veiligheidsagen
ten waarschijnlijk betrokken waren bij een
aanslag op het huis van Michaïl Ardzinov,
vice-voorzitter van de plaatselijke Vereni
ging voor de Rechten van de Mens.
Het jaarverslag hekelt verder onder meer
Tunesië, Nigeria, Zuid-Afrika, Saudi-Arabië,
Colombia, Indonesië, China, Klein-Joego-
slavië (Servië en Montenegro) en Zuid-Ko-
rea. Enkele weken nadat de Zuidkoreaanse
autoriteiten zichzelf vorig jaar op de borst
hadden geklopt voor de democratische
vooruitgang in hun land, lieten zij een van
de belangrijkste activisten voor de mensen
rechten arresteren. Noh Tae-hun werd
maanden vastgehouden en veroordeeld tot
een jaar voorwaardelijke gevangenisstraf
wegens het bezit van boeken die overal in
Zuid-Korea verkrijgbaar zijn.
Amnesty stelt dat de internationale ge
meenschap het 'ernstig heeft laten afweten'
als het gaat om de bescherming van men
sen als Noh Tae-Hun. Binnen de VN-Com-
missie voor de Rechten van de Mens voeren
regeringen al acht jaar vruchteloos overleg
over een gemeenschappelijke verklaring ter
bescherming van activisten voor de men
senrechten. In haar jaarboek dringt Amnes
ty aan op een krachtige verklaring met de
grootst mogelijke spoed. Een volgende
noodzakelijke stap is de belofte van regerin
gen dat zij de afspraken zullen naleven.
FOTO REUTER CAMAYSUNCU
Ondanks het geweld en de intimidaties
meldt Amnesty dat de reikwijdte van haar
eigen organisatie vorig jaar flink is toegena
men. Nieuwe afdelingen ontstonden in deL.
Gazastrook en op de Westelijke JordaanoelJ
ver, evenals in Jemen. De afdelingen in
Bangladesh, Nepal en Zuid-Korea werdenLi
officieel erkend. Jamaica was goed voor de-^-
21ste landelijke afdeling in Latijns-Amerik&.j-
In het voormalige Oostblok is Tadzjikistan^
het enige land zonder Amnesty-afdeling.
DEN HAAG THIEU VAESSEN
Van alle scharrelaars die in het chaotische
Russische kapitalisme hun slag proberen te
slaan, hebben er maar weinig zo goed ge
boerd als Leonid Goloebkov. Deze magere,
40-jarige man met vet haar en een zwaarlij
vige broer die voor de camera's van de Rus
sische televisie de ene fles wodka na de an
dere achterover slaat, heeft het grote geld
binnengehaad. Goloebkov is zo populair bij
miljoenen Russen, dat zij hem Ljonja noe
men, een koosnaam voor Leonid.
Onlangs vloog Ljonja even naar San Fran
cisco om zijn landgenoten aan te moedigen
bij het wereldkampioenschap voetbal (ze
scoorden zes doelpunten tegen Kameroen).
Hij kocht een bontjas voor zijn vröuw Rita
en momenteel oriënteert hij zich op de hui
zenmarkt in Parijs. Een Italiaanse schoe
nenwinkel in Moskou adverteert met de
leuze 'Ljonja koopt de schoenen van Rita bij
Toch niet slecht voor een kinkel uit Siberië
die het moet hebben van zijn boerenver
stand, dat zelfs volgens zijn vele bewon
deraars niet al te scherp is. Zelfs presi
dent Boris Jeltsin heeft zich gebogen over
de vraag die op ieders lippen brandt; 'Wie is
deze Goloebkov?'
Ljonja is verreweg de bekendste kapitalist
in Rusland en een inspiratie voor miljoenen
Russen die graag zijn successen op de beurs
zouden evenaren. Er is maar één ding mis
met Ljonja: hij bestaat niet. Hij is een crea
tie van Ruslands grootste handelaar in dro
men, een gelikt en geheimzinnig investe
ringsbureau genaamd MMM.
Ljonja wandelde de Russische huiskamers
via de beeldbuis binnen als de ster van een
advertentiecampagne in de vorm van een
soapserie over
nietsnutten die de
jackpot winnen
door via MMM
beursaandelen te
kopen, die 3.000
procent winst ople
veren. Dit aanlokke
lijke vooruitzicht
heeft MMM sinds
THE INDEPENDENT
het fc
t dit
jaar meer dan vijf miljoen aandeelhouders
opgeleverd. En tot nog toe hebben die ge
luk. Aandelen die in februari voor 1.600 roe
bel (ongeveer vijftien gulden) konden wor
den gekocht, zijn nu een slordige 70.000
roebel waard.
Toch zijn vrijemarktdeskundigen alles be
halve blij met MMM. Want de prijs van de
door MMM verhandelde aandelen wordt
niet zozeer door de beurs bepaald, alswel
door MMM zelf. Door een agressief marke
tingbeleid houdt MMM de mallemolen
draaiend en creëert het zelf de toenemende
vraag die de prijs van de aandelen op
schroeft. Maar op een kwade dag zal de
zeepbel uiteenspatten.
Vorige week liep de eerste fase van het Rus
sische privatiseringsprogramma af. Rond de
70 procent van de Russische industrie be
vindt zich nu in particuliere handen. Veel
Russen hebben aandelen gekocht met de
coupons die de staat iedere burger had ge
geven, maar nu, in de tweede privatise
ringsfase, mogen aandelen alleen nog voor
geld worden verhandeld.
Maar welke Rus wil er investeren in een fa
briek waarvan pas op langere termijn enige
winst te verwachten valt, als Ljonja zijn pu
bliek tegelijkertijd gouden
bergen belooft, of tenmin
ste een huis in Parijs? In
een land van onverbeter
lijke dromers en economi
sche naïvelingen oefent
MMM een enorme aan
trekkingskracht uit. Een
bezorgde Jeltsin heeft zijn
volk al gemaand: „We
hebben te veel Ljonja's die
het hoofd op hol brengen met
ver een gouden toekomst vol
fantastische dividenden allemaal loze
beloften waarmee ze goedgelovige mensen
belazeren."
Maar alle waarschuwingen ten spijt doet
MMM opperbeste zaken. Momenteel be
slaan MMM-aandelen ongeveer een derde
van alle transacties op de Russische grond
stoffen- en goederenmarkt en de helft van
de transacties op de kleinere beurzen.
MMM sponsort zelfs de Russische staats-
posterijen: wie de telefonische tijdmelding
belt, krijgt eerst de dagprijs voor MMM-
aandelen te horen en dan pas de tijd.
En nog steeds zitten de Russen aan de buis
gekluisterd om maar niets te missen van de
belevenissen van Ljonja, zijn aan chocolade
verslaafde vrouw Rita, zijn vette, dronken
broer en de oude vrijster Marina. Een jofel
stel dat allerlei capriolen uithaalt maar
dankzij hun aandelen bij MMM een onbe
kommerd leven leiden.
MOSKOU ANDREW HIGGINS
VERTALING: MARGREET HESLINGA
De 'president' van de alleen door Turkije er
kende Republiek van Noord-Cyprus, Rauf
Denktash, wil dat zijn land een autonoom
gebied van Turkije wordt. Dit heeft hij in een
brief aan de Turkse ambassadeur in Nicosia
laten weten. Zijn initiatief zal de moeizame
besprekingen onder VN-auspiciën waar
schijnlijk opnieuw in een impasse brengen.
Denktash kwam met zijn voorstel nadat de
Europese Unie op de top in Corfu besloot dat
na de voorziene uitbreiding van de EU met
Oostenrijk, Finland, Noorwegen en Zweden
de twee eilandstaatjes Cyprus en Malta aan
de beurt zijn. In januari '95 wordt hierover
defïnitiefbesloten.
Het is op 20 juli precies twintig jaar geleden
dat de Turkse invasie op de noordelijke helft
van het eiland plaatsvond. Turkije is samen
met Griekenland en het Verenig^. Koninkrijk
ondertekenaar van het garantieverdrag over
Cyprus, dat na in 1960 van de Britten onaf
hankelijk werd. Onder het garantieverdrag
heeft elk van de drie landen het recht om in
te grijpen als de onafhankelijkheid van het
eiland in gevaar komt.
Een coup, geïnstigneerd door de Griekse mi
litaire junta, vormde aanleiding voor de
toenmalige Turkse premier Bülent Ecevit om
gebruik te maken van dit recht. Sindsdien
houdt Turkije de noordelijke helft van het ei
land bezet. De twee helften worden geschei
den door een stuk niemandsland, dat onder
beheer van een VN-vredesmacht (Unficyp)
staat.
Anderhalf jaar geleden legde de secretaris
generaal van de Verenigde Naties, Boutros
Ghali, een pakket 'vertrouwenwekkende
>cl
maatregelen' op de onderhandelingstafel®
hoofdpunten van dit pakket bestaan erin!?:
de hotelstad Varosha, die nu door Turkse^
troepen bezet gehouden wordt, aan de Vr?
wordt overgedragen. Daarna zou de oor-S?
spronkelijke Grieks-Cypriotische bevolking
terug mogen keren naar hun huizen. Twe.
punt is de openstelling, onder VN-toezich
van het vliegveld van Nicosia voor intern;
tionaal verkeer.
De Turkse zijde had echter het gevoel dat
Grieken bevoordeeld werden. Met enige t
passingen was Denktash wel bereid het p i
ket te accepteren, maar ditmaal steigerde i
Grieks-Cypriotische president Glafkos Kle
des. Hij dreigde het afgelopen weekeinde
nieuw af te zullen treden als het pakket ni i
in de oorspronkelijke vorm wordt aangen
men.
Het voorstel van Denktash om Noord-Cy
prus een autonome zone van Turkije telg.
worden, is eigenlijk afkomstig van de voo!
malige premier Ecevit. Maar hel nu te bet-
brengen, lijkt een tactische fout. In het dij:
matieke spel had Denktash voor het eersty
VN op zijn hand. Bovendien wil Ankara nu
weten van een dergelijk plan. Turkije zit if,
zijn maag met Noord-Cyprus, dat per jaai,
meer dan 200 miljoen dollar opslorpt, mX
zou internationaal volledig geïsoleerd rak.:
als het een helft van het eiland officieel an
nexeerde. De Turkse troepen zijn volgens,.
Ankara slechts aanwezig om de rechten v
de Turkse minderheid te waarborgen.
ISTANBUL «JESSICA LUTZj
CORRESPONDENT
