Een tragische liefde voor Solzjenitsyn Centrum-links, centmm-rechts of toch maar lijmen? Feiten &Meningen Volk vergeet ellende met brood en voetbal Gonsalves zit zijn dagen slechts uit WOENSDAG 29 JUNI 1994 Op het nieuws om zes uur van afgelopen zaterdag al geen woord meer over die ande re wedstrijd Nederland-België. De titanen strijd tussen Lubbers en Dehaene om het voorzitterschap van de Europese Commis sie. Lubbers heeft zich inmiddels terugge trokken, Dehaene nog niet. Dit keer lijkt de premier van Engeland echter vastbesloten en ziet het er naar uit dat Major niet zal toe staan dat de federalist Dehaene het door de Duitsers en Fransen bekokstoofde voorzit terschap krijgt toegeschoven. Het kan dus nog eindigen in een gelijkspel. Die échte wedstrijd tussen Nederland en België ging volgens de meeste Nederlanders tussen de voetbalelftallen van die landen op het WK-voetbal in de Verenigde Staten. Het nieuws meldde dat het daar wel 35 graden was, dat de voetballers van de federatie ex tra mochten drinken en last but not least dat er zon veertig hulpverleners, van artsen tot EHBO-ers, klaar stonden om het Neder landse legioen in het voetbalstadion bij te staan mocht het bezwijken in de Noor- damerikaanse hitte. Terwijl het land qua werkgelegenheid zo ongeveer door de grootste gootsteen wegspoelt, maakt het merendeel van het Nederlandse volk zich druk over de omstandigheden waaronder moet worden gevoetbald. De complete gekte heeft zich van ons meester gemaakt. Hele buurten zijn in oranje getooid, geen taxi zonder oranje vlaggetje, geen kroeg zonder oranje en TV-scherm en som migen gaan zelfs zover hun huurwoning ge heel oranje te verven compleet met rood- wit-blauwe bies. Overigens geen stukken in de kranten over wie dat straks allemaal moet betalen als de rotzooi en vooral die verf weer moet worden opgeruimd. Onge twijfeld gaat dat van de grote hoop, van de anonieme belastingbetaler dus. Wel een hoop herrie in het land als een minister die met twee ton per jaar naar huis gaat eens een wat duurdere bolide onder de excellente kont wil hebben. Nederland be taalt zijn politici heel slecht en ook de se cundaire arbeidsvoorwaarden zijn bepaald niet om over naar huis te schrijven. Als me neer Rozenblad van de PvdA moet aftreden, omdat hij het met de waarheid niet zo nauw heeft genomen, worden krantenko lommen vol gewauweld over het feit dat de arme oplichter nog een uitkering van een halfjaar krijgt. Over al die meer dan belachelijke voet balsalarissen geen woord. De meesten van die jongens hebben het talent in hun benen zitten en zeker niet in hun hoofd, een uit zonderlijk iemand als Johan Cruijff niet te na gesproken. Voor dat talent moet natuur lijk worden betaald, maar de norm is zo langzamerhand zoek. We lijken de voorma lige Sovjetunfe wel. Ook daar werd niet be taald voor het gebruik van je hersenen. Kortom, we stellen onze prioriteiten in dit land verkeerd. Voetbal is een leuk en span nend spel, maar niet meer dan dat. Als het dat wel is, is er meer aan de hand. Het min ste dat we er over kunnen zeggen is dat er sprake is van massaal vluchtgedrag. We wil len niet weten dat we aan het dansen zijn op de vulkaan en dus verlustigen we ons in voetbal. We willen niet weten dat de verzor gingsstaat voor ondernemers, werknemers en uitkeringsgerechtigden op springen staat, dus verliezen we ons in commentaren op het voetbal.^We weten niet hoe we die anderhalf miljoen Nederlanders weer aan de betaalde arbeid moeten helpen, dus ze melen we door over de hitte die onze jon gens teistert in het verre Amerika. We inte resseren ons niet voor onze saaie politici, dus roepen we als dronkemannen te pas en te onpas olé, olé. Het heeft veel weg van dat andere Rijk dat op het punt stond ten onder te gaan zo'n vijftienhonderd jaar geleden: Het Ro meinse Rijk. Een trots en sterk Rijk. Prachti ge cultuur, sterke economie, veel technolo gische vindingen en een redelijk gespreide welvaart. Maar het zijn hele sterke benen die de weelde kunnen dragen. Op den duur was het dezelfde verdoving waarin wij mo menteel met ons voetbal verkeren. De ogen gesloten voor de echte proble men en gevaren en ondertussen: brood en spelen. Eén lichtpuntje rest ons temidden van de absurde oranje-euforie: we hebben tot tweemaal toe verloren van België en die onwerkelijke paarse coalitie kan worden bijgezet in de kast van wereldvreemde poli tieke initiatieven. Engelse banken halfgeld Ann Christian Art Hillegom, Weerlaan 15 de magazijn verkoop stan donderdag 11.00 - 21.00 uur koopavond, vrijdag 11.00 - 18.00 uur, zaterdag 11.00 - 17.00 uur maandag, dinsdag en woensdag gesloten (Ind. terrein Weerlaan Hillegom). Voormalige echtgenote Russische schrijver blijft hopen Solzjenitsyn stapt op de trein in Vladivostok voor zijn Transsiberië-reis. Terwijl Alexander Solzjenitsyn zijn langzame treinreis door Siberië vervolgt, houdt een verdrietige, bijna blinde 75-jarige vrouw zijn vorderingen zo goed als ze kan in de gaten. Ze zoekt de radio en televisie af voor nieuws over de schrijver, die haar ooit 'mijn geliefde, prachtige kleine vlam' noemde. Natalia Resjetovskaja is de echtgenote die door Solzjenitsyn in de steek werd gelaten, de levenspartner en vertrouwelinge die er in 1962 voor zorgde dat het boek Een dag in het leven van Ivan Denisovitsj werd gepubliceerd en die tien jaar later de geheime foto's nam die naar het Wes ten werden gesmokkeld en in De GoelagArc/t/pe/verschenen. ,,Ik heb er nooit aan getwijfeld dat hij zou terugkeren. Ik voel hetzelfde voor hem als toen hij nog mijn echtgenoot was. Ongeacht hoe hij zich tegenover mij heeft gedragen. Soms heb ik medelijden met hem. Maar ik probeer me er niet te veel over op te winden." Maar, zo geeft ze toe:Het was makkelijker toen hij ver wegwas." De echtlieden hebben elkaar voor het laatst op het treinstation in Moskou ge zien in 1973, het jaar waarin Solzjenitsyn haar aan de kant zette voor zijn twintig jaar jongere assistente. „We gingen uit een. Hij kuste mijn hand, en dat was het." Luttele maanden later werd de schrijver door de KGB op een Aeroflot- vlucht naar Frankfurt gezet. Sindsdien hebben ze slechts sporadisch briefwisse lingen gehad, die meestal venijnig van toon waren. Toch houdt Resjetovskaja aan haar verloren huwelijk vast: ,,lk heb nog steeds het gevoel dat hij mijn echt genoot is. Dat raak ik nooit meer kwijt." Ze ontmoette Solzjenitsyn in 1936 in Ria- zan, ruim 200 kilometer ten zuid-oosten van Moskou. Zij studeerde scheikunde, hij wiskunde. Ze trouwden in 1940. Het huwelijk bleef kinderloos maar deed wel Solzjenitsyns grootste werken het dag licht zien. „Hij was toen een echte leni nist. Hij onderkende Stalins fouten, maar aanbad Lenin, totdat ze hem naar de ge vangenis stuurden. Hij was zo trots dat de revolutie hier in Rusland had plaats gevonden..." Resjetovskaja's flat ligt vol Solzjenitsyn- memorabilia. Op haar cassetterecorder speelt ze een krakende opna me af van een duet: Solzjenitsyn leest voor uit een privéverzame- ling liefdesgedichten, terwijl zij een treurige prelude van Chopin speelt. Door haar slechte gezichtsvermogen kan ze geen kranten meer lezen, maar met de hulp van vrienden en een vergroot glas pluist ze nog steeds alles na wat er over haar ex-man wordt geschreven op zijn reis van Vladivostok naar Moskou. Terwijl ze dicht op de beeldbuis zit om niets te missen van Solzjenitsyns thuis komst na twintig jaar ballingschap, voelt ze zich meer een deelnemer dan een toeschouwer. „Dit is mijn leven. Mijn le ven ontvouwt zich verder." Resjetovskaja koestert zich in de gedach te dat zij Solzjenitsyns metgezel was tij dens zijn meest produktieve periode. Momenteel neemt ze iedere dag een stuk door van Het Rode Wiel, het 7.000 pagi na's tellende mammoetprojekt dat Solzj enitsyn met de hulp van zijn tweede vrouw in een boerderij in het Ameri kaanse Vermont heeft voltooid. Omdat ze de letters niet kan lezen, hebben vrienden het werk voor haar op tiental len cassettes ingesproken. „Hij heeft me niet echt verlaten. Ik zit in dit boek", zegt Resjetovskaja, die zichzelf herkent in een van de personages. Ze be- THE INDEPENDENT weert zelfs dat zij me de-verantwoordelijk was voor de gedachte achterliet boek: „Het idee kwam bij hem op toen hij nog niet, laten we zeggen, onverschil lig jegens mij was." Solzjenitsyn en zijn aanhangers in de we reld van de Russische literatuur willen niets met Resjetovskaja te maken heb ben. Er is voor haar geen plaats in de persoonscultus rond de Nobelprijs-win naar. Solzjenitsyn zelfheeft haar in zijn nijdige memoires De eik en het kalf er van beschuldigd informatie door te heb ben gespeeld aan de KGB en hun laatste ontmoeting op het station in Moskou te hebben geënsceneerd in een poging hem te laten oppakken. Ook ging ze tij dens zijn acht-jarige gevangenschap in Stalins goelag met een andere man om en loog ze over haar relatie. Resjetovskaja erkent dat ze ontrouw is geweest, maar laat brieven zien waarin Solzjenitsyn haar vergeeft en haar zelfs smeekt om weer bij hem terug te komen na zijn vrijlating uit-de kampen. Op zijn beurt had Solzjenitsyn meer dan eens buitenechtelijke affaires en langzaam maar zeker verwerd hun grote liefde tot een onverkwikkelijke vete die vaak in het openbaar werd uitgevochten. Totdat Solzjenitsyns jeugdige part-time secretaresse zwanger raakte en Solzjenit syn een scheiding eiste. „Het kind werd belangrijker voor hem dan zijn creatieve werk", snuift Resjetovskaja, nog steeds verontwaardigd. „Hij is impulsief. Hij moest iets opofferen en ik werd het slachtoffer." Na Solzjenitsyns vertrek uit de Sovjetu nie publiceerde Resjetovskaja memoires waarin ze weinig flatteuze feiten onthul de over haar leven met de grootste Rus sische schrijver van de eeuw. Maar hoe wel deze publicatie door de Sovjet-auto riteiten werd gesteund, is er geen bewijs dat ze de KGB bewust heeft geholpen. „Solzjenitsyn was staatsvijand nummer één en natuurlijk hield de KGB alles wat ik deed nauwlettend in de gaten." Ondanks alles wat er is gebeurd, is Resje tovskaja's respect voor Solzjenitsyn nog steeds immens en spreekt ze zijn naam met ontzag uit. „Hij heeft intuïtie en kan de toekomst voorspellen." Ze hoopt vu rig dat hij na zijn aankomst in Moskou een bezoek aan haar zal brengen. „Ie mand moet het hem uitleggen. Hij heeft me verlaten. Ik ben niet bij hem wegge gaan. Toch geeft hij mij de schuld. Dat is Maar zelfs als hij niet langskomt, berust ze in de overtuiging dat hij nooit werke lijk een ander zal toebehoren. „Hij speelt een unieke rol en zal zichzelf trouw blij - MOSKOU ANDREW HIGGINS VERTALING: MARGREET HESLINGA Een meerderheid in de Tweede Kamer is evenals minister Kosto van justi tie van mening dat de omstreden procureur-ge neraal van Den Bosch, mr. R. Gonsalves, kan aanblijven. Alleen Groen- Links, CD en SP drongen er gisteren in een debat bij Kosto op aan om Gon salves onder druk te zet ten om op te stappen. De overige partijen vinden dat de procureur-gene raal de eer aan zichzelf had moeten houden en zijn functie had moeten opgeven. Nu de zaak-Gonsalves ge sloten is verklaard, kan de top van het openbaar mi nisterie (OM) zich weer wijden aan de gigantische problemen van de eigen organisatie. Op het mo ment dat de procureur- generaal bij het gerechts hof in Den Bosch, mr. R. Gonsalves, in diskrediet kwam wegens zijn wrede optreden als bestuurs ambtenaar op Nieuw- Guinea begin jaren zestig, werd druk gespeculeerd over een mogelijk ver band met een machts strijd binnen het justitie apparaat. Gonsalves had immers kort voor hij in opspraak raakte een ver geefse poging gedaan alle macht op het gebied van de bestrijding van de ge organiseerde criminaliteit naar zich toe te trekken. Er deed dan ook onmid dellijk een complot-theo rie de ronde. Het dossier- Gonsalves zou aan de VPRO zijn toegespeeld door vijanden van de Bos sche procureur-generaal die de poten onder zijn stoel wilden wegzagen. In werkelijkheid had de bron echter niets te maken met de conflicten binnen het OM. Gonsalves' plan om voor zichzelf de zeggen schap over alle interregio nale rechercheteams te krijgen en bovendien de leiding over een nieuw op te richten landelijk poli tieteam te verwerven, was op dat moment al defini tief getorpedeerd door zijn collega's. De leiding over de opspo ring en vervolging van strafbare feiten berust bij de procureurs-generaal (PG's) van de vijf ge rechtshoven, waarbij ie der van de vijf verant woordelijk is voor zijn ei gen gebied ('hofressort'). Het beleid van het gehele OM wordt vastgesteld in een vergadering van de vijf PG's onder voorzitter schap van een topambte naar van het ministerie van justitie. Het voorstel van Gonsal ves hield in dat de overige procureurs-generaal hun zeggenschap over de bt strijding van de zwarec minaliteit in hun ressor kwijt zouden raken, vier overige PG's weige den zich door Gonsalve in deze onmogelijke po< tie te laten brengen. Bij de vraag hoe het nu verder moet met het 0| zal de 62-jarige Gonsafo zelf waarschijnlijk geen meer kunnen spelen. Q politiek heeft weliswaai moeten slikken dat hiji functie blijft, maar dat houdt niet meer in dan het uitzitten van de dag die hem nog van zijn p« sionering scheiden. De discussie over de pe soon van Gonsalves zal dus verder niet van belj zijn voor het gevecht ou de structuur van het 01 Deze strijd woedt in alle hevigheid. Het gaat daa bij om structurele oplo; singen voor de bestrijdi van de georganiseerde! minaliteit en om de gre van het OM op de polit Het OM ligt zwaar onde i vuur. De al langer be staande onvrede is nog eens flink aangewakket door de IRT-affaire. Da; uit bleek opnieuw datb toezicht op de politie vu strekt te kort schiet. De centrale vraag is nu wat er zal gebeuren mei het reorganisatieplan v; de commissie-Donneri was ingesteld om het fa len van het OM te onde zoeken. Volgens het juni uitgebrachte rappo van deze commissie zoi de vergadering van de' procureurs-generaal nie langer het beleidsbepa lende orgaan mogen zij- In plaats daarvan moei volgens het rapport-Do; ner een college komeni landelijk leiding geeft a; de justitie, los van het werk in de hofressorten Inmiddels heeft de hoo ieraar strafrecht prof. T. Schalken, die zelf eenh: - h/ ge functie binnen het Oi heeft bekleed, de vijf pn nB cureurs-generaal opge- di roepen zich uit alle maf Sijfi tegen de voorstellen vai de commissie-Donneri verzetten. Schalken eni dere vooraanstaande ju risten vrezen dat de vod gestelde nieuwe structui i-,n erop neerkomt dat belei en rechtshandhaving vï elkaar worden losgekop peld. Het strafrecht won 1, op die manier gedegra deerd tot een instrumen voor het bereiken van bi leidsdoelstellingen van het ministerie van justit Schalken roept de PG'si een eigen voorzitter te kiezen en 'eindelijk lei ding gaan geven aan hel OM'. GUSSCHREUDERS. de JURIDISCH MEDEWERKER Het voorlopig einde van het paarse avon tuur kwam afgelopen maandag toch nog onverwacht. Er zullen nu wel vele stuurlui aan de wal zijn die zeggen dat zij altijd al hadden gedacht dat deze formatiepoging zou mislukken. Zij hebben ook het theore tisch gelijk aan hun zijde, want een paarse coalitie past in geen enkel wetenschappelijk model van coalitievorming. Dergelijke modellen gaan er allemaal vanuit dat aan een kabinet niet minder, maar ook niet meer partijen zullen meedoen dan mi nimaal noodzakelijk is voor een meerder heid in het parlement. Waarom zouden partijen immers de macht delen met meer partijen dan strikt nodig? Dat betekent na de laatste verkiezingen dus een driepartij- enkabinet, maar deze regel geeft nog geen uitsluitsel over de vraag welke drie van de vier grote partijen daarin zitting zullen ne men. De tweede overweging is dan dat alle partij en bij het regeerakkoord zo min mogelijk water in de wijn willen doen en dat zij dus coalitiepartners zoeken die programma tisch eikaars buren zijn. De paarse coalitie wordt door dit model alleen voorspeld wan neer wij niet sociaal-economische, maar ethisch-religieuze programmapunten als de belangrijkste aanmerken. Over dat soort za ken - abortus, euthanasie, gelijke behande ling - zijn PvdA, D66 en VVD het vrijwel eens. Maar al die punten zijn ondanks veel tegenstribbelen van het CDA de afgelopen jaren zodanig geregeld, dat vrijwel niemand aandringt op compleet nieuwe wetgeving. Voor dergelijke kwesties is een paars kabi net nu mosterd na de maaltijd. Gemeten naar de op dit moment veel be langrijkere sociaal-economische kwesties, resteren er volgens het model twee combi naties: centrum-links (PvdA-D66-CDA) of centrum-rechts (D66-CDA-WD). Als wij ook tussen die twee combinatiesWil len kiezen, kunnen wij nog een derde factor aan het model toevoegen. Die houdt in dat de partij die in de kabinetsformatie de cen trale rol speelt, ook in het kabinet een spil- positie wil bezetten. Vroeger was geen kabi net mogelijk zonder het CDA, maar nu heeft D66 die rol overgenomen. D66 zal dan volgens het model moeten kiezen voor een kabinet van PvdA, D66 en CDA, want in zo'n kabinet zit D66 in het midden en kan Van Mierlo PvdA en CDA tegen elkaar uit spelen. D66 wordt dan, naar een Engels ge zegde, de%staart die met de hond kwispelt. UITZONDERING Dit simpele model geeft dus aan dat na de jongste verkiezingen een centrum-links ka binet het meest waarschijnlijk, en een paars kabinet het meest onwaarschijnlijk is. Flet opmerkelijke is echter dat het model de uit komst van kabinetsformaties in vrijwel alle landen met coalitieregeringen heel behoor lijk voorspelt, maar niet die in ons eigen land. Tot in de jaren '70 omvatten Neder landse kabinetten bijvoorbeeld meestal partijen die helemaal niet nodig waren voor een meerderheid in de Tweede Kamer. En het laatste kabinet-Lubbers (hoewel, laatste: hij is nu weer beschikbaar!) paste ook in geen enkel wetenschappelijk model, omdat CDA-WD programmatisch goed had gekund, en omdat bij een keuze voor een centrum-links kabinet D66 er eigenlijk bij had gehoord. In de werkelijkheid van Nederlandse kabi netsformaties spelen heel veel factoren een rol, zoals persoonlijke relaties (tussen Den Uyl en Van Agt!) en de mogelijk in te schat ten factor dat een partij die veel heeft verlo ren misschien geen stabiele regeringspart ner zal zijn. Dat geeft de kabinetsformatie iets onvoorspelbaars en spannends. Zeker in het licht van de ongekend grote verschui vingen bij de laatste kamerverkiezingen was die onvoorspelbaarheid groot genoeg om een paarse coalitie niet zonder meer weg te wimpelen. Het is in ieder geval al te makkelijk met behulp van de theo rie over coalitievor ming te zeggen dat deze formatie-po ging wel gedoemd was te mislukken. Dat Bolkestein dege ne is die heeft ge broken, is niet zo verbazend. Voor zijn RUDY ANDEWEG partij zouden de hoogleraar electorale risico's politieke van een paars kabi- wetenschappen net het grootst zijn aan de geweest omdat het Rijksuniversiteit CDA in de oppositie Van Leiden alle ontevreden libe rale kiezers had kunnen opvangen. Wat wel verbaast, is dat de breuk zo laat kwam (na zeven weken onderhandelen), op een punt waarvan toch al op de eerste dag van de formatie duidelijk was dat daar de verschillen tussen PvdA en'WD het grootst waren, en op een moment dat uitgerekend Bolkestein van de drie onderhandelaas het meest leek te hebben binnengesleept. Dat geeft op zijn minst voedsel aan de ge dachte dat hij vanaf het begin nooit iets in deze combinatie heeft gezien en voortdu rend op zoek is geweest naar een geschikt breekpunt. Toch lijkt die verklaring niet erg waarschijnlijk, al was het maar omdat de twee andere onderhandelaars en de drie in formateurs wel eerder door zulk toneelspel hadden heengeprikt. Het blijft vooralsnog gissen naar de ware oorzaak van de late verharding in de opstel ling van Bolkestein. Er was geen sprake van een zichtbaar groeiende weerzin tegen een paars kabinet bij de WD-achterban, zoals- nog bij de Europese verkiezingen is geble ken. Alleen De Telegraaf voerde een niet-af- latende campagne tegen deelname van de WD aan een kabinet met de PvdA. De WD-fractië is in het verleden overgevoelij gebleken voor negatieve berichtgeving dot het dagblad. Na harde kritiek van De Tele graaf op de plannen voor afschaffing van het reiskostenforfait liet de WD-fractie in 1989 zelfs het tweede kabinet-Lubbers, in clusief de eigen bewindslieden, vallen. Hei ontslag van het kabinet was nog niet defin tief of De Telegraaf adviseerde een lijmpo ging, de WD in opperste ontreddering acl terlatend. LIJMEN In beginsel zou lijmen ook nu kunnen. Hei is in het verleden zo vaak voorgekomen di een kabinetsformatie vastliep en dat dan een nieuwe formateur of informateur be noemd werd om de trein weer op de railsl zetten. Het is daarentegen heel weinig voorgekomen dat de kabinetsformatie na een breuk in de onderhandelingen weer van voren af aan begon met andere partij en. Het is in 1982 gebeurd nadat Van Ke- menade tevergeefs had geprobeerd een centrum-links kabinet te formeren. Dat w toen echter een louter rituele dans omdat iedereen wel wist dat het CDA al besloten had met de WD in zee te gaan. Dan blijft in de naoorlogse periode alleen de kabinetsformatie van 1977 over. Toen werden PvdA en D66 pas ingeruild voor de WD nadat 163 dagen was onderhandeldei nadat zes keer eerder een breuk in de on derhandelingen was gelijmd in een nieuwe formatiepoging. Als kabinetsformaties zich meer aantrekken van geschiedenislessen dan van wetenschappelijke theorieën, zou de paarse coalitie dus nog een herkansing moeten krijgen. Maar niets is zeker. Zo wordt deze aanvan kelijk zo saai voortsukkelende kabinetsfor matie toch nog een voorbeeld van wat wij len Marga Klompé eens zei: „Wat de politic zo mooi, maar soms zo lelijk maakt, laat zich gedurende de kabinetsformatie met felheid kennen."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 2