'We krijgen hier spijt van' voor leedvermaak r De 'sprong over de Noordzee' eindigt in een ijskoude douche Feiten &Meningen Ook PvdA kan afknijpen minima niet voorkomen Het CDA hoedt zich \i, o- Mislukken paars wekt bij kleintjes geen verbazing DINSDAG 28 JUNI 1994 COMMENTAAR Dag Wim. Tot ziens Frits. lammer. Hans. Zij zien elkaar straks weer in de lobby van het Haagse Des Indes. Dromend over een paar se coalitie onder het genot van een goed glas bier en een stevige borrel. Wie zich katterig voelt, begrijpt de com plexiteit van de problemen niet. De kern van de moeilijkheden nissen WD en PvdA wordt gevormd door het grote leger inactie- ven dat Nederland telt. Bijna drieëneenhalf miljoen Nederlanders krijgen een uitkering op of rond het sociale minimum. Zij beuren maandelijks elfhonderd tot 1.700 gulden netto. Kok vindt dat minder niet kan. Bolke- I stein is hardvochti ger. De PvdA kiest voor bescherming van de inkomens positie van al die niet werkende land genoten. De WD is van mening dat ver laging van de uitke ringen tallozen zal prikkelen aan het werk te gaan. Dat sommigen tot uit zichtloze armoede vervallen, nemen de i-KAiMb n y rtLb liberalen voor lief. hoofdredakteur De a| flink afgeblad- derde verzorgings staat stelt de politiek opnieuw voor hart verscheurende keuzen. Dat de sociaal-de mocraten de staat nog immer zien als het meest effectieve schild, waarachter de zwakken in de samenleving mogen schui len, valt te prijzen. Te bezien valt evenwel of dat schild nog lang houdt. Elke Haagse be zuiniging treft, links-om dan wel rechts-om, het nog steeds wassende leger uitkerings ontvangers. Het wemelt al van het fröbel- werk in de zorgsector. Eigen bijdragen, pre mieverhogingen, het schrappen van be paalde voorzieningen plaatsen Van Dams Jan Splinter in de vrieskou van de winter. Men moet zich afvragen of de beschermen de rol die de PvdA zich toeeigent, nog wel geloofwaardig is. Wat er ook gebeurt, de minima worden afgeknepen, daar ontkomt ook de PvdA niet aan. Zeker is dat Bolkestein aan die geloof waardigheid, vanuit een geheel ander per spectief, twijfelt. Het derde kabinet-Lubbers laat een sombere erfenis achter. Een gat in de rijksbegroting van vijf miljard gulden. Te bezuinigen op de verschillende departe menten. De kaasschaaf van de demissionai re minister van financiën is inmiddels, na al die jaren van schrapend pappen en nathou den, zo bot geworden, dat er geen schilfer tje meer af gaat. Geen wonder dat de VVD een bikkelharde garantie wenst, dat Kok een scharensliep opzoekt om zijn kaas schaaf aan te scherpen. Doet hij dat dan botst de sociaal-democraat onherroepelijk tegen het schild dat de zwakken voor groter onheil behoedt. Dus ontwijkt Kok deze keus. bijgestaan door zijn links liberale paladijn Van Mierlo. Rest de vraag waarom de voor een paarse coalitie in aanmerking komende partijen zo lang met elkaar om de hete brij hebben ge danst? Dat is politiek, meneer. Hogere poli tiek. Ik waag mij niet aan een verklaring, waarom koffiedik koffiedik is. Om in wieler- taal te spreken: het spel gaat vanaf vandaag opnieuw op de wagen. Hare Majesteit zou er goed aan doen nog even te laten infor meren of een combinatie van CDA, WD en D66 levensvatbaar is. Zoniet, dan is een nieuwe gang naar de kiezers heus niet zon verwerpelijke optie. Van Mierlo: „Dit land bestaat uit levend materiaal. Wie dat niet beseft, Kok loopt samen met zijn tweede man Wallage naar de persconferentie. zal niet regeren". foto anp foto anp Een grap van Kok, een rechte rug van Bolkestein en rode ogen bij Van Mierlo Bolkestein: nuchtere Amsterdamse koopman die eerst wil zien en da a pas gelooft. foto ..Het is eoed elkaar weer eens te tie. waar de CDA-fra zij De handen gaan vertwijfeld omhoog om na een veeg langs beide wangen het vermoeide hoofd steun te bieden. Van Mierlo kan het nog maar nauwe lijks geloven. Wekenlang brooddron ken van paars komt de ontnuchtering met een stevige kater. „We missen een historische kans", stelt hij gelaten vast, „en daar zullen we spijt van krij gen." De wijze waarop de drie onderhande laars hun rol in het paarse debacle toelichten, spreekt boekdelen. Dat de poging een PvdAVAD/D66-kabinet van de grond te krijgen is gestrand, betreuren ze natuurlijk alledrie. PvdA- leider Kok zit er evenwel ontspannen bij. Er kan zelfs een grapje af: ..Lub bers verliest op Korfu, Oranje gaat het schip in tegen België en nu is ook de paarse coalitie van tafel. De laatste dagen hebben veel van hun kleur ver loren", glimlacht Kok. Hij gaat er eens goed voor zitten, de armen over elkaar. Een goede analyse verdient een gedegen onderbouwing. Gretig citeert Kok uit het verkiezings programma van de WD. Of de heer Bolkestein wel beseft dat waar paars het over eens was, minstens zo goed is? Of het nu gaat om de banengroei, de wig, de arbeidsinkomensquote of de collectieve lasten: het paarse pro gram is een geduchte concurrent voor 'Nederland moet weer aan de slag'. De PvdA-voorman buigt voorover. „Het was de WD die, vijf voor twaalf nota bene, met nieuwe eisen kwam", klinkt het dreigend. Totaal onver wacht en dito onaanvaardbaar. „Bolkestein wilde de rijksbegroting ontlasten door de mensen met een uitkering te belasten. Door de gren zen Van PvdA en D66 heen. Die WD- eisen hebben tot een onoplosbare si tuatie geleid. Zoveel stenen op een toch al zwaar beladen wagen." Glimlachend zakt Kok weer terug in zijn stoel. Het politieke schisma van w eleer is met vette tinten aangedikt. De WD als uitkeringsuitknijper en de PvdA als beschermheer van de zwak keren. „Een kind had kunnen weten dat wij een ministelsel niet accepte ren." De liberale leider neemt de penseel van Kok met graagte over. De schuld vraag laat Bolkestein koud. De WD moest wel breken omwille van de va derlandse economie, klinkt het zon der aarzeling. „Het gaat om het klas sieke dilemma tussen behoud van de overheidstaken danwel overdrachts uitgaven." In rond Nederlands: snoei je op onderwijs en politie of op de uit keringen? Voor de WD is dat geen vraag. „We moeten af van het excentrieke sociale zekerheidsstelsel", verhaalt Bolkestein met rechte rug. Hij voelt zich ge steund door president Duisenberg van De Nederlandsche Bank en de ,én ope&is veetooz ié ve Macht ovs2 Her sTune- in ve gocHf- „Het is goed elkaar weer eens te zien." Elco Brinkmans klassieke openingszin is veelzeggend. Zes weken stond het CDA buiten spel. Zes weken was het stil rond het CDA, op het zelfonder zoek naar de verloren verkiezin gen na. Nu lijkt de partij weer in beeld. Maar op de dag dat het streven naar een kabinet zonder het CDA is gestrand, hoeden de christen-democraten zich er echter voor zich triomfalisme. „Het is geen dag voor triom fen", zegt Brinkman. Als er al CDA'ers zijn die het paarse schip met plezier heb ben zien stranden, dan doen zij dat niet openlijk. „Er was geen euforie", zegt CDA-kamerlid Wolters over het moment dat het nieuws de fractievergade ring maandagmiddag bereikte. „Gelaten en afwachtend", zo karakteriseert zijn collega Van de Camp de reacties. „Nee, het CDA is niet geweldig opgeto gen. Eigenlijk is er helemaal geen sprake van een bepaald gevoel", meent CDA'er Hans Hillen. Geen ingehouden feestjes ach ter de gesloten deuren in het voormalige ministerie van justi tie, waar de CDA-fractie zetelte De gangen en kamers zijn maandag aan het eind van dt middag net zo muisstil als de CDA-fractie in deze nieuwe formatieronde. Wie moet er nu straks met wil1 regeren? „We moeten rekenii houden met de verkiezingsui slag. Twee partijen hebben v< loren", zegt Wolters. „Het"_ niet voor de hand om verder regeren met de PvdA", zegt e andere CDA'er. Voorzitter vai de programmacommissie Ge Braks (ook genoemd als mog pi lijke partijvoorzitter) durft zit in de politieke luwte wat duit lijker .uit te laten. „De vormin van een centrum-rechts kabi van CDA, WD en D66 moet eerst worden onderzocht". Braks wijst er overigens op dt het CDA al genoeg problemé met zichzelf heeft. „Dat is oo een realiteit, we bekleden do< die verkiezingsnederlaag niet meer dezelfde positie als in h verleden. Ik zou dus zeggen: vlag kan sowieso niet gehesei worden". DEN HAAG ANS BOUWMANS EN WILFRED SCHOLTEN topambtenaren en de OESO. „Ik voel mij als de nuchtere Amsterdamse koopman die zegt: eerst zien dan ge loven." De berekeningen van het CPB zijn volgens Bolkestein 'gebaseerd op drijfzand'. Bolkestein wil meer: „We moeten af van de amechtige bezuini gingsprocedures van de afgelopen ja ren. Wat nu op tafel ligt van het CPB is in kern niet meer dan het regeerak koord van het kabinet Lubbers-4, maar dan zonder Lubbers. Dat is niet goed genoeg. Teveel gefröbel en te weinig maatregelen van formaat." APOT Van Mierlo sluit de rij. De paarse voorvechter is verbitterd en heeft moeite niet in een fikse scheldpartij uit te barsten. Er is immers zoveel be reikt, stelt de Democraat met droge maar rood-omrande ogen vast. Op zoveel punten overeenstemming, zelfs over de WAO waar Kok-aanvan kelijk bijna spastisch op reageerde. Dat de WD in de eindfase totaal on verwacht met nieuwe eisen kwam, gaat de D66'er zijn pet te boven. Hij wijt het aan de WD-fractie die, bang voor de achterban, paars bewust ka pot wilde maken door absurde eisen. Want argumenten voor de extra in grepen in de sociale zekerheid zijn er niet. Het pakket dat op tafel ligt is volgens Van Mierlo snoeihard. „Zo hard dat geen enkel klassiek meerderheidska binet dat kan realiseren. Zo hard dat als een centrum-rechts kabinet dit voorstelt, de ruiten ingaan." De handen omvatten het vermoeide hoofd. Even welt de woede op van ze ven weken in de grond gestampte paarse hoop. „Dit is geen slap pakket. Dat slaat echt nergens op." Bolkestein wil alles in het regeerakkoord regelen, sniert Van Mierlo. „Alles, van inko mens tot uitgaven en dat voor de pe riode van vier jaar. Dat is belachelijk, dat gebeurt in geen enkel land ter we reld." Boos haalt de Democraat nu door: „Bolkestein moet beseffen datje Ne derland niet in één keer bij Koninklijk Besluit kunt veranderen. Dit land be staat uit levend materiaal. Wie dat niet beseft, zal niet regeren." DEN HAAG CAREL GOSELING EN MARC PEEPERKORN Alle kleine partijen zijn opge lucht of in elk geval niet ver baasd over het stranden van de paarse coalitie. Het Algemeen Ouderen Verbond (AOV) noem de het 'in de lijn der verwach tingen' dat WD, CDA en PvdA er niet uit zouden komen ge zien de tegenstellingen tussen sociaaldemocraten en liberalen. Het AOV vindt dat er een kabi net moet komen van CDA, WD en. D66. GroenLinkser Rosenmöller noemde het jammer voor de politieke vernieuwing, maar hij is wel opgelucht dat Kok niet door de knieën is gegaan voor Bolkesteins eisen wat de uitke ringen betreft. Hij vindt dat de PvdA bij de volgende poging om een kabinet te formeren weer het initiatief moet krijgen. RPF-aanvoerderVan Dijke noemde het een schandaal dat de onderhandelingen zo lang hebben geduurd terwijl volgens hem in het begin al duidelijk was dat 'het nooit wat zou wor den'. Als D66 de manier verde digbaar vindt waarop de drie partijen in grote beslotenheid schoonmoeder van de paus', r&, dus Van Dijke. ,g De SGP kan er ook geen traariL om laten dat paars mislukt is. ,g „Om PvdA en WD in een kab n net samen te brengen is meei nodig dan een anti-CDA-hou ei ding en de paarse droom van D66", zei fractieleider Van de VUes. I Dat de drie aspirant-coalitieg a; noten al bezig waren met eenu^ gedetailleerd regeerakkoord if n voor het GPV het bewijs dat 'n, PvdA en WD elkaar niet ver trouwden. Deze fractie vindt iL de koningin nu opdracht moe )V geven tot een informatierond waarbij het CDA betrokken j, wordt. Leerkes van de Unie 55+ heef w; de formatiepoging met stijgeii de verbazing gevolgd. Ook hijF— kon zich niet voorstellen dat PvdA en WD tot elkaar zoude g komen. De eenmansfractie is voor een coalitie van PvdA, CI i en D66, evenals de CD van Jai maat. DEN HAAG ANP De droom van D66-voorman Van Mierlo is gisteren uiteen gespat De paarse com binatie van PvdA, WD en D66 bleek na zeven weken praten niet mogelijk. De sprong over de Noordzee, zoals PvdA-lei- der Kok het paarse avontuur bij aanvang omschreef, bleek te hoog gegrepen. Een overzicht Week 1 (1 t/m 7 mei): De verkiezingen op dinsdag 3 mei brengen een electorale aardverschuiving teweeg. De PvdA verliest twaalf zetels, maar blijft met 37 zetels de grootste partij. De WD wint er negen en komt op 31 zetels. Grootste win naar is D66, die van twaalf naar 24 zetels gaat. Het CDA gaat in de rouw met twintig zetels minder (34). De PvdA'er Tjeenk Willink, voorzitter van de Eerste Kamer, wordt op vrijdag be noemd tot informateur met als opdracht na te gaan welke regeringscoalitie gewenst is. Van Mierlo herhaalt zijn pleidooi voor paars en voorziet 'een buitengewoon moeilijke weg, een gevoelige operatie vol haken en ogen'. Week 2 (8 t/m 14 mei): Tjeenk Willink waarschuwt voor politieke spelletjes. Kok voorziet 'zeer fikse struikel blokken voor paars'. Vrijdag concludeert Tjeenk Willink dat paars als eerste onder zocht moet worden. Andere combinaties worden door D66, dat de sleutels in han den heeft, afgeschoten als 'ongewenst' (CDA/WD/D66) danwel 'ongeloofwaardig' (PvdA/CDA/D66). 's Avonds worden Van Aardenne (WD), De Vries (PvdA) en Vis (D66) aangewezen als informateurs die paars in de steigers moe ten zetten. Week 3 (15 t/m 21 mei): Aan de vooravond van de onderhandelin gen tussen Kok, Van Mierlo en Bolkestein (WD) is de PvdA uitermate negatief. Dit ondanks informele gesprekken tussen frac tiespecialisten de week daarvoor. Het in formatie-trio wil binnen twee weken dui delijkheid óver de waag of een paarse coa litie haalbaar is. Eerste agendapunt is het profiel van een paars kabinet. Dit onderwerp is nooit afge handeld. De onderhandelaars storten zich direct op het grootste probleem: het finan cieel- en sociaal-economisch beleid. Van onderhandelen is vooralsnog geen sprake, het blijft bij het beleefd aanhoren van el- kaars standpunten. Van Aardenne schuwt het gelijk van de veemarkt (koehandel) en wil overtuiging door argumenten. Haast is geboden. Het trio streeft naar een beknopt regeerakkoord. Week 4 (22 t/m 28 mei): Kok toont zich bereid tot ingrepen in de sociale zekerheid mits de WD haar mi nistelsel loslaat. Van Mierlo waarschuwt voor 'ruwer weer' nu de fase van echt on derhandelen is aangebroken.Alle onder werpen krijgen een bedaarde en prudente aanloop", probeert de Democraat het slui merende ongeduld de kop in te drukken. Hij denkt eind van de week over een tussenbalans te beschikken. De informa teurs steunen hem daarin. Bolkestein tem pert dit optimisme: „De duivel zit vaak in de details." Informateur Vis omschrijft de onderhande lingen als het aflopen van cirkels die steeds kleiner moeten worden. Alle kwesties wor den besproken, opzij gelegd en opnieuw besproken tot de ruimte voor compromis sen in kaart is gebracht. De definitieve keu zes vallen pas aan het eind van de onder handelingen: tot die tijd 'blijven alle ballen in de lucht' (Kok). Kok zet vrijdag de gesprekken onder druk: hij wil binnen twee weken duidelijkheid opdat 1995 geen verloren jaar wordt. Half juni rnoet de formateur (Kok als beoogd premier) aan de slag kunnen voor de laatste afrondende gesprekken. De onder handelingen lopen die dag vertraging op door het vertrek van de ministers Hirsch Ballin van justitie en Van Thijn van bin nenlandse zaken. Week 5 (29 mei t/m 4 juni): Kok, Bolkestein en Van Mierlo bereiken overeenstemming over behoud van het minimumloon en negen miljard voor las tenverlichtingen criminaliteitsbestrijding. Nieuwe problemen zijn de erfenis die het oude kabinet achterlaat ('gat van Kok') en nieuwe tegenvallers: bij elkaar goed voor zo'n acht miljard. Desalniettemin meldt Kok op een partijbijeenkomst in Vaals dat paars 'stap voor stap dichterbij komt'. Van Mierlo zegt dat de drie onderhandelaars 'in ganzepas over een richel langs de afgrond gaan.' Het A-team (zes specialisten uit de drie fracties) produceert inmiddels de ene na de andere bezuinigingsvariant. De beloof de tussenbalans is verdampt om het tere onderhandelingsprocres niet te verstoren. Kok heeft het over 'compromissen zoeken op de vierkante millimeter.' Vreugde bij PvdA en D66 omdat de WD het ministelsel loslaat. De koppeling tussen lonen en uitkeringen zal per jaar worden bezien. Probleem blijft waar de negen mil jard voor lastenverlichting vandaan moet komen. De WD zoekt het bij de uitkerin gen tot grote ergernis van met name Kok. Vrijdag stokken de gesprekken, het geplan de zaterdagse overleg wordt afgezegd voor beraad in eigen kring. Bolkestein meldt dat de drie 'nog niet aan het trekken van de kiezen toe zijn.' Als het zover is zal dat 'be hoorlijk pijn doen', aldus de liberaal. Week 6 (5 t/m 11 juni): Tachtig procent van de WD-achterban steunt Bolkestein op het paarse pad, zo blijkt uit een enquête. Voorwaarde is wel dat het WD-verkiezingsprogram duidelijk doorklinkt in het regeerakkoord. Voor de li beralen betekent dat voor circa 22 miljard bezuinigen. De PvdA blijft steken op 15 miljard. Bolkestein krijgt haast en stuurt aan op een 'voorwaardelijk groen licht' de week erop. Ook Kok heeft een 'gevoel van ongeduld'. Bolkestein neemt vast een voor schotje op verdeling van de ministerspos ten: PvdA en WD ieder vijf, D66 vier. Kok moet de premier worden. De volksgezondheid wordt voor het eerst besproken. Kok noemt dit een 'testcase voor de paarse coalitie': mensen met een goede gezondheid moeten betalen voor de kwakkelenden met een smalle beurs. De uitkomst van het beraad is dat het zorgstel sel niet fundamenteel zal veranderen. Het A-team wil de helft van de lastenver lichting inzetten voor lagere werkgeverslas ten. De rest is bestemd voor belastingverla ging. De plannen moeten minstens 100.000 banen opleveren. Het A-team han teert een bezuinigingsbedrag van twintig miljard, maar gedekt is dit allerminst. Bolkestein zegt op de WD-partijraad geen problemen te verwachten rond het asielbe leid. Het groene licht blijft echter uit van wege het meningsverschil over de omvang en hardheid van het bezuinigingspakket. Volgens CDA-fractievoorzitter Brinkman verbreken PvdA, WD en D66 hun verkie zingsbeloften. Naast het A-team is nog een tiental clubjes kamerleden ingeschakeld dat zich buigt over de niet financieel- en sociaal-econo mische onderwerpen. Week 7(12 t/m 18 juni): Maandag wordt de hoop op een snel ak koord de bodem ingeslagen. Het Centraal Planbureau (CPB) komt niet verder dan 80.000 extra banen. „Niet aan de maat, ook niet voor een karig regeerakkoord", con cludeert Bolkestein. Hij benadrukt liever voor de oppositie te kiezen dan voor 'een kabinet van pappen en nathouden'. Bolke stein haalt hard uit naar de tegenvallers die het oude kabinet achterlaat: „Daar kijken wij kokhalzend tegenaan." Er is overeenstemming over ruimere ope ningstijden voor winkels en overheidsin stanties. Een doorbraak voor paars is het echter niet. De WD eist (onverwacht) een f snoeihard asielbeleid. Een besluit over de Betuwelijn wordt een halfjaar uitgesteld voor nadere studie. Het A-team studeert op plannen voor ver- i plichte terwerkstelling van werklozen. Op f de kinderbijslag moet flink bezuinigd. Week 8(19 t/m 25 juni): Nieuwe doorrekening door het CPB van di A-teamplannen leveren 79.000 banen op. Vooral de minima gaan erop achteruit. Voor alle drie de partijen is dit onvoldoen de. Het overleg zit echter vast. Een infor meel etentje brengt Kok, Bolkestein en V; Mierlo niet nader tot elkaar. Het A-team doet evenwel verwoede pogin gen. Volgens Kok 'komt het einde in zicht.' Van Mierlo waarschuwt dat 'het tij ver loopt: het moment van geven en nemen is gekomen.' Bolkestein zet de zaak op scherp als hij grotere inkomensverschillen eist omwille van de werkgelegenheid. Vol gens Van Mierlo „is de tred wat aarzelen den maar de richting (paars) nog steeds dezelfde." Extra beraad zondag moet door slaggevend zijn. Week 9 (26 juni tot nu): Het extra beraad levert ondanks gunstiger CPB-cijfers geen doorbraak op. Maandag, de cruciale dag, legt Bolkestein een laatste 'slikken of stikken-stuk' op tafel. Het wordt stikken. DEN HAAG MARC PEEPERKORN

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 2