'We krijgen hier spijt van' voor leedvermaak
r
De 'sprong over de Noordzee' eindigt in een ijskoude douche
Feiten &Meningen
Ook PvdA kan
afknijpen
minima niet
voorkomen
Het CDA hoedt zich
\i,
o-
Mislukken paars wekt bij
kleintjes geen verbazing
DINSDAG 28 JUNI 1994
COMMENTAAR
Dag Wim. Tot ziens Frits. lammer. Hans. Zij
zien elkaar straks weer in de lobby van het
Haagse Des Indes. Dromend over een paar
se coalitie onder het genot van een goed
glas bier en een stevige borrel.
Wie zich katterig voelt, begrijpt de com
plexiteit van de problemen niet. De kern
van de moeilijkheden nissen WD en PvdA
wordt gevormd door het grote leger inactie-
ven dat Nederland telt. Bijna drieëneenhalf
miljoen Nederlanders krijgen een uitkering
op of rond het sociale minimum. Zij beuren
maandelijks elfhonderd tot 1.700 gulden
netto. Kok vindt dat minder niet kan. Bolke-
I stein is hardvochti
ger. De PvdA kiest
voor bescherming
van de inkomens
positie van al die
niet werkende land
genoten. De WD is
van mening dat ver
laging van de uitke
ringen tallozen zal
prikkelen aan het
werk te gaan. Dat
sommigen tot uit
zichtloze armoede
vervallen, nemen de
i-KAiMb n y rtLb liberalen voor lief.
hoofdredakteur De a| flink afgeblad-
derde verzorgings
staat stelt de politiek
opnieuw voor hart
verscheurende keuzen. Dat de sociaal-de
mocraten de staat nog immer zien als het
meest effectieve schild, waarachter de
zwakken in de samenleving mogen schui
len, valt te prijzen. Te bezien valt evenwel of
dat schild nog lang houdt. Elke Haagse be
zuiniging treft, links-om dan wel rechts-om,
het nog steeds wassende leger uitkerings
ontvangers. Het wemelt al van het fröbel-
werk in de zorgsector. Eigen bijdragen, pre
mieverhogingen, het schrappen van be
paalde voorzieningen plaatsen Van Dams
Jan Splinter in de vrieskou van de winter.
Men moet zich afvragen of de beschermen
de rol die de PvdA zich toeeigent, nog wel
geloofwaardig is. Wat er ook gebeurt, de
minima worden afgeknepen, daar ontkomt
ook de PvdA niet aan.
Zeker is dat Bolkestein aan die geloof
waardigheid, vanuit een geheel ander per
spectief, twijfelt. Het derde kabinet-Lubbers
laat een sombere erfenis achter. Een gat in
de rijksbegroting van vijf miljard gulden. Te
bezuinigen op de verschillende departe
menten. De kaasschaaf van de demissionai
re minister van financiën is inmiddels, na al
die jaren van schrapend pappen en nathou
den, zo bot geworden, dat er geen schilfer
tje meer af gaat. Geen wonder dat de VVD
een bikkelharde garantie wenst, dat Kok
een scharensliep opzoekt om zijn kaas
schaaf aan te scherpen. Doet hij dat dan
botst de sociaal-democraat onherroepelijk
tegen het schild dat de zwakken voor groter
onheil behoedt. Dus ontwijkt Kok deze
keus. bijgestaan door zijn links liberale
paladijn Van Mierlo.
Rest de vraag waarom de voor een paarse
coalitie in aanmerking komende partijen zo
lang met elkaar om de hete brij hebben ge
danst? Dat is politiek, meneer. Hogere poli
tiek. Ik waag mij niet aan een verklaring,
waarom koffiedik koffiedik is. Om in wieler-
taal te spreken: het spel gaat vanaf vandaag
opnieuw op de wagen. Hare Majesteit zou
er goed aan doen nog even te laten infor
meren of een combinatie van CDA, WD en
D66 levensvatbaar is. Zoniet, dan is een
nieuwe gang naar de kiezers heus niet zon
verwerpelijke optie.
Van Mierlo: „Dit land bestaat uit levend materiaal. Wie dat niet beseft, Kok loopt samen met zijn tweede man Wallage naar de persconferentie.
zal niet regeren". foto anp
foto anp
Een grap van Kok, een rechte rug van Bolkestein en rode ogen bij Van Mierlo
Bolkestein: nuchtere Amsterdamse koopman die eerst wil zien en da a
pas gelooft.
foto
..Het is eoed elkaar weer eens te tie. waar de CDA-fra
zij
De handen gaan vertwijfeld omhoog
om na een veeg langs beide wangen
het vermoeide hoofd steun te bieden.
Van Mierlo kan het nog maar nauwe
lijks geloven. Wekenlang brooddron
ken van paars komt de ontnuchtering
met een stevige kater. „We missen
een historische kans", stelt hij gelaten
vast, „en daar zullen we spijt van krij
gen."
De wijze waarop de drie onderhande
laars hun rol in het paarse debacle
toelichten, spreekt boekdelen. Dat de
poging een PvdAVAD/D66-kabinet
van de grond te krijgen is gestrand,
betreuren ze natuurlijk alledrie. PvdA-
leider Kok zit er evenwel ontspannen
bij. Er kan zelfs een grapje af: ..Lub
bers verliest op Korfu, Oranje gaat het
schip in tegen België en nu is ook de
paarse coalitie van tafel. De laatste
dagen hebben veel van hun kleur ver
loren", glimlacht Kok.
Hij gaat er eens goed voor zitten, de
armen over elkaar. Een goede analyse
verdient een gedegen onderbouwing.
Gretig citeert Kok uit het verkiezings
programma van de WD. Of de heer
Bolkestein wel beseft dat waar paars
het over eens was, minstens zo goed
is? Of het nu gaat om de banengroei,
de wig, de arbeidsinkomensquote of
de collectieve lasten: het paarse pro
gram is een geduchte concurrent voor
'Nederland moet weer aan de slag'.
De PvdA-voorman buigt voorover.
„Het was de WD die, vijf voor twaalf
nota bene, met nieuwe eisen kwam",
klinkt het dreigend. Totaal onver
wacht en dito onaanvaardbaar.
„Bolkestein wilde de rijksbegroting
ontlasten door de mensen met een
uitkering te belasten. Door de gren
zen Van PvdA en D66 heen. Die WD-
eisen hebben tot een onoplosbare si
tuatie geleid. Zoveel stenen op een
toch al zwaar beladen wagen."
Glimlachend zakt Kok weer terug in
zijn stoel. Het politieke schisma van
w eleer is met vette tinten aangedikt.
De WD als uitkeringsuitknijper en de
PvdA als beschermheer van de zwak
keren. „Een kind had kunnen weten
dat wij een ministelsel niet accepte
ren."
De liberale leider neemt de penseel
van Kok met graagte over. De schuld
vraag laat Bolkestein koud. De WD
moest wel breken omwille van de va
derlandse economie, klinkt het zon
der aarzeling. „Het gaat om het klas
sieke dilemma tussen behoud van de
overheidstaken danwel overdrachts
uitgaven." In rond Nederlands: snoei
je op onderwijs en politie of op de uit
keringen?
Voor de WD is dat geen vraag. „We
moeten af van het excentrieke sociale
zekerheidsstelsel", verhaalt Bolkestein
met rechte rug. Hij voelt zich ge
steund door president Duisenberg
van De Nederlandsche Bank en de
,én ope&is veetooz ié
ve Macht ovs2 Her sTune-
in ve gocHf-
„Het is goed elkaar weer eens te
zien." Elco Brinkmans klassieke
openingszin is veelzeggend. Zes
weken stond het CDA buiten
spel. Zes weken was het stil
rond het CDA, op het zelfonder
zoek naar de verloren verkiezin
gen na. Nu lijkt de partij weer in
beeld. Maar op de dag dat het
streven naar een kabinet zonder
het CDA is gestrand, hoeden de
christen-democraten zich er
echter voor zich triomfalisme.
„Het is geen dag voor triom
fen", zegt Brinkman.
Als er al CDA'ers zijn die het
paarse schip met plezier heb
ben zien stranden, dan doen zij
dat niet openlijk. „Er was geen
euforie", zegt CDA-kamerlid
Wolters over het moment dat
het nieuws de fractievergade
ring maandagmiddag bereikte.
„Gelaten en afwachtend", zo
karakteriseert zijn collega Van
de Camp de reacties. „Nee, het
CDA is niet geweldig opgeto
gen. Eigenlijk is er helemaal
geen sprake van een bepaald
gevoel", meent CDA'er Hans
Hillen.
Geen ingehouden feestjes ach
ter de gesloten deuren in het
voormalige ministerie van justi
tie, waar de CDA-fractie zetelte
De gangen en kamers zijn
maandag aan het eind van dt
middag net zo muisstil als de
CDA-fractie in deze nieuwe
formatieronde.
Wie moet er nu straks met wil1
regeren? „We moeten rekenii
houden met de verkiezingsui
slag. Twee partijen hebben v<
loren", zegt Wolters. „Het"_
niet voor de hand om verder
regeren met de PvdA", zegt e
andere CDA'er. Voorzitter vai
de programmacommissie Ge
Braks (ook genoemd als mog pi
lijke partijvoorzitter) durft zit
in de politieke luwte wat duit
lijker .uit te laten. „De vormin
van een centrum-rechts kabi
van CDA, WD en D66 moet
eerst worden onderzocht".
Braks wijst er overigens op dt
het CDA al genoeg problemé
met zichzelf heeft. „Dat is oo
een realiteit, we bekleden do<
die verkiezingsnederlaag niet
meer dezelfde positie als in h
verleden. Ik zou dus zeggen:
vlag kan sowieso niet gehesei
worden".
DEN HAAG ANS BOUWMANS
EN WILFRED SCHOLTEN
topambtenaren en de OESO. „Ik voel
mij als de nuchtere Amsterdamse
koopman die zegt: eerst zien dan ge
loven." De berekeningen van het CPB
zijn volgens Bolkestein 'gebaseerd op
drijfzand'. Bolkestein wil meer: „We
moeten af van de amechtige bezuini
gingsprocedures van de afgelopen ja
ren. Wat nu op tafel ligt van het CPB
is in kern niet meer dan het regeerak
koord van het kabinet Lubbers-4,
maar dan zonder Lubbers. Dat is niet
goed genoeg. Teveel gefröbel en te
weinig maatregelen van formaat."
APOT
Van Mierlo sluit de rij. De paarse
voorvechter is verbitterd en heeft
moeite niet in een fikse scheldpartij
uit te barsten. Er is immers zoveel be
reikt, stelt de Democraat met droge
maar rood-omrande ogen vast. Op
zoveel punten overeenstemming,
zelfs over de WAO waar Kok-aanvan
kelijk bijna spastisch op reageerde.
Dat de WD in de eindfase totaal on
verwacht met nieuwe eisen kwam,
gaat de D66'er zijn pet te boven. Hij
wijt het aan de WD-fractie die, bang
voor de achterban, paars bewust ka
pot wilde maken door absurde eisen.
Want argumenten voor de extra in
grepen in de sociale zekerheid zijn er
niet.
Het pakket dat op tafel ligt is volgens
Van Mierlo snoeihard. „Zo hard dat
geen enkel klassiek meerderheidska
binet dat kan realiseren. Zo hard dat
als een centrum-rechts kabinet dit
voorstelt, de ruiten ingaan."
De handen omvatten het vermoeide
hoofd. Even welt de woede op van ze
ven weken in de grond gestampte
paarse hoop. „Dit is geen slap pakket.
Dat slaat echt nergens op." Bolkestein
wil alles in het regeerakkoord regelen,
sniert Van Mierlo. „Alles, van inko
mens tot uitgaven en dat voor de pe
riode van vier jaar. Dat is belachelijk,
dat gebeurt in geen enkel land ter we
reld."
Boos haalt de Democraat nu door:
„Bolkestein moet beseffen datje Ne
derland niet in één keer bij Koninklijk
Besluit kunt veranderen. Dit land be
staat uit levend materiaal. Wie dat
niet beseft, zal niet regeren."
DEN HAAG CAREL GOSELING
EN MARC PEEPERKORN
Alle kleine partijen zijn opge
lucht of in elk geval niet ver
baasd over het stranden van de
paarse coalitie. Het Algemeen
Ouderen Verbond (AOV) noem
de het 'in de lijn der verwach
tingen' dat WD, CDA en PvdA
er niet uit zouden komen ge
zien de tegenstellingen tussen
sociaaldemocraten en liberalen.
Het AOV vindt dat er een kabi
net moet komen van CDA, WD
en. D66.
GroenLinkser Rosenmöller
noemde het jammer voor de
politieke vernieuwing, maar hij
is wel opgelucht dat Kok niet
door de knieën is gegaan voor
Bolkesteins eisen wat de uitke
ringen betreft. Hij vindt dat de
PvdA bij de volgende poging om
een kabinet te formeren weer
het initiatief moet krijgen.
RPF-aanvoerderVan Dijke
noemde het een schandaal dat
de onderhandelingen zo lang
hebben geduurd terwijl volgens
hem in het begin al duidelijk
was dat 'het nooit wat zou wor
den'. Als D66 de manier verde
digbaar vindt waarop de drie
partijen in grote beslotenheid
schoonmoeder van de paus', r&,
dus Van Dijke. ,g
De SGP kan er ook geen traariL
om laten dat paars mislukt is. ,g
„Om PvdA en WD in een kab n
net samen te brengen is meei
nodig dan een anti-CDA-hou ei
ding en de paarse droom van
D66", zei fractieleider Van de
VUes. I
Dat de drie aspirant-coalitieg a;
noten al bezig waren met eenu^
gedetailleerd regeerakkoord if n
voor het GPV het bewijs dat 'n,
PvdA en WD elkaar niet ver
trouwden. Deze fractie vindt iL
de koningin nu opdracht moe )V
geven tot een informatierond
waarbij het CDA betrokken j,
wordt.
Leerkes van de Unie 55+ heef w;
de formatiepoging met stijgeii
de verbazing gevolgd. Ook hijF—
kon zich niet voorstellen dat
PvdA en WD tot elkaar zoude g
komen. De eenmansfractie is
voor een coalitie van PvdA, CI i
en D66, evenals de CD van Jai
maat.
DEN HAAG ANP
De droom van D66-voorman Van Mierlo
is gisteren uiteen gespat De paarse com
binatie van PvdA, WD en D66 bleek na
zeven weken praten niet mogelijk. De
sprong over de Noordzee, zoals PvdA-lei-
der Kok het paarse avontuur bij aanvang
omschreef, bleek te hoog gegrepen. Een
overzicht
Week 1 (1 t/m 7 mei):
De verkiezingen op dinsdag 3 mei brengen
een electorale aardverschuiving teweeg. De
PvdA verliest twaalf zetels, maar blijft met
37 zetels de grootste partij. De WD wint er
negen en komt op 31 zetels. Grootste win
naar is D66, die van twaalf naar 24 zetels
gaat. Het CDA gaat in de rouw met twintig
zetels minder (34).
De PvdA'er Tjeenk Willink, voorzitter van
de Eerste Kamer, wordt op vrijdag be
noemd tot informateur met als opdracht
na te gaan welke regeringscoalitie gewenst
is. Van Mierlo herhaalt zijn pleidooi voor
paars en voorziet 'een buitengewoon
moeilijke weg, een gevoelige operatie vol
haken en ogen'.
Week 2 (8 t/m 14 mei):
Tjeenk Willink waarschuwt voor politieke
spelletjes. Kok voorziet 'zeer fikse struikel
blokken voor paars'. Vrijdag concludeert
Tjeenk Willink dat paars als eerste onder
zocht moet worden. Andere combinaties
worden door D66, dat de sleutels in han
den heeft, afgeschoten als 'ongewenst'
(CDA/WD/D66) danwel 'ongeloofwaardig'
(PvdA/CDA/D66).
's Avonds worden Van Aardenne (WD), De
Vries (PvdA) en Vis (D66) aangewezen als
informateurs die paars in de steigers moe
ten zetten.
Week 3 (15 t/m 21 mei):
Aan de vooravond van de onderhandelin
gen tussen Kok, Van Mierlo en Bolkestein
(WD) is de PvdA uitermate negatief. Dit
ondanks informele gesprekken tussen frac
tiespecialisten de week daarvoor. Het in
formatie-trio wil binnen twee weken dui
delijkheid óver de waag of een paarse coa
litie haalbaar is.
Eerste agendapunt is het profiel van een
paars kabinet. Dit onderwerp is nooit afge
handeld. De onderhandelaars storten zich
direct op het grootste probleem: het finan
cieel- en sociaal-economisch beleid. Van
onderhandelen is vooralsnog geen sprake,
het blijft bij het beleefd aanhoren van el-
kaars standpunten. Van Aardenne schuwt
het gelijk van de veemarkt (koehandel) en
wil overtuiging door argumenten. Haast is
geboden. Het trio streeft naar een beknopt
regeerakkoord.
Week 4 (22 t/m 28 mei):
Kok toont zich bereid tot ingrepen in de
sociale zekerheid mits de WD haar mi
nistelsel loslaat. Van Mierlo waarschuwt
voor 'ruwer weer' nu de fase van echt on
derhandelen is aangebroken.Alle onder
werpen krijgen een bedaarde en prudente
aanloop", probeert de Democraat het slui
merende ongeduld de kop in te drukken.
Hij denkt eind van de week over een
tussenbalans te beschikken. De informa
teurs steunen hem daarin. Bolkestein tem
pert dit optimisme: „De duivel zit vaak in
de details."
Informateur Vis omschrijft de onderhande
lingen als het aflopen van cirkels die steeds
kleiner moeten worden. Alle kwesties wor
den besproken, opzij gelegd en opnieuw
besproken tot de ruimte voor compromis
sen in kaart is gebracht. De definitieve keu
zes vallen pas aan het eind van de onder
handelingen: tot die tijd 'blijven alle ballen
in de lucht' (Kok).
Kok zet vrijdag de gesprekken onder druk:
hij wil binnen twee weken duidelijkheid
opdat 1995 geen verloren jaar wordt. Half
juni rnoet de formateur (Kok als beoogd
premier) aan de slag kunnen voor de
laatste afrondende gesprekken. De onder
handelingen lopen die dag vertraging op
door het vertrek van de ministers Hirsch
Ballin van justitie en Van Thijn van bin
nenlandse zaken.
Week 5 (29 mei t/m 4 juni):
Kok, Bolkestein en Van Mierlo bereiken
overeenstemming over behoud van het
minimumloon en negen miljard voor las
tenverlichtingen criminaliteitsbestrijding.
Nieuwe problemen zijn de erfenis die het
oude kabinet achterlaat ('gat van Kok') en
nieuwe tegenvallers: bij elkaar goed voor
zo'n acht miljard. Desalniettemin meldt
Kok op een partijbijeenkomst in Vaals dat
paars 'stap voor stap dichterbij komt'. Van
Mierlo zegt dat de drie onderhandelaars 'in
ganzepas over een richel langs de afgrond
gaan.'
Het A-team (zes specialisten uit de drie
fracties) produceert inmiddels de ene na
de andere bezuinigingsvariant. De beloof
de tussenbalans is verdampt om het tere
onderhandelingsprocres niet te verstoren.
Kok heeft het over 'compromissen zoeken
op de vierkante millimeter.'
Vreugde bij PvdA en D66 omdat de WD
het ministelsel loslaat. De koppeling tussen
lonen en uitkeringen zal per jaar worden
bezien. Probleem blijft waar de negen mil
jard voor lastenverlichting vandaan moet
komen. De WD zoekt het bij de uitkerin
gen tot grote ergernis van met name Kok.
Vrijdag stokken de gesprekken, het geplan
de zaterdagse overleg wordt afgezegd voor
beraad in eigen kring. Bolkestein meldt dat
de drie 'nog niet aan het trekken van de
kiezen toe zijn.' Als het zover is zal dat 'be
hoorlijk pijn doen', aldus de liberaal.
Week 6 (5 t/m 11 juni):
Tachtig procent van de WD-achterban
steunt Bolkestein op het paarse pad, zo
blijkt uit een enquête. Voorwaarde is wel
dat het WD-verkiezingsprogram duidelijk
doorklinkt in het regeerakkoord. Voor de li
beralen betekent dat voor circa 22 miljard
bezuinigen. De PvdA blijft steken op 15
miljard. Bolkestein krijgt haast en stuurt
aan op een 'voorwaardelijk groen licht' de
week erop. Ook Kok heeft een 'gevoel van
ongeduld'. Bolkestein neemt vast een voor
schotje op verdeling van de ministerspos
ten: PvdA en WD ieder vijf, D66 vier. Kok
moet de premier worden.
De volksgezondheid wordt voor het eerst
besproken. Kok noemt dit een 'testcase
voor de paarse coalitie': mensen met een
goede gezondheid moeten betalen voor de
kwakkelenden met een smalle beurs. De
uitkomst van het beraad is dat het zorgstel
sel niet fundamenteel zal veranderen.
Het A-team wil de helft van de lastenver
lichting inzetten voor lagere werkgeverslas
ten. De rest is bestemd voor belastingverla
ging. De plannen moeten minstens
100.000 banen opleveren. Het A-team han
teert een bezuinigingsbedrag van twintig
miljard, maar gedekt is dit allerminst.
Bolkestein zegt op de WD-partijraad geen
problemen te verwachten rond het asielbe
leid. Het groene licht blijft echter uit van
wege het meningsverschil over de omvang
en hardheid van het bezuinigingspakket.
Volgens CDA-fractievoorzitter Brinkman
verbreken PvdA, WD en D66 hun verkie
zingsbeloften.
Naast het A-team is nog een tiental clubjes
kamerleden ingeschakeld dat zich buigt
over de niet financieel- en sociaal-econo
mische onderwerpen.
Week 7(12 t/m 18 juni):
Maandag wordt de hoop op een snel ak
koord de bodem ingeslagen. Het Centraal
Planbureau (CPB) komt niet verder dan
80.000 extra banen. „Niet aan de maat, ook
niet voor een karig regeerakkoord", con
cludeert Bolkestein. Hij benadrukt liever
voor de oppositie te kiezen dan voor 'een
kabinet van pappen en nathouden'. Bolke
stein haalt hard uit naar de tegenvallers die
het oude kabinet achterlaat: „Daar kijken
wij kokhalzend tegenaan."
Er is overeenstemming over ruimere ope
ningstijden voor winkels en overheidsin
stanties. Een doorbraak voor paars is het
echter niet. De WD eist (onverwacht) een f
snoeihard asielbeleid. Een besluit over de
Betuwelijn wordt een halfjaar uitgesteld
voor nadere studie.
Het A-team studeert op plannen voor ver- i
plichte terwerkstelling van werklozen. Op f
de kinderbijslag moet flink bezuinigd.
Week 8(19 t/m 25 juni):
Nieuwe doorrekening door het CPB van di
A-teamplannen leveren 79.000 banen op.
Vooral de minima gaan erop achteruit.
Voor alle drie de partijen is dit onvoldoen
de. Het overleg zit echter vast. Een infor
meel etentje brengt Kok, Bolkestein en V;
Mierlo niet nader tot elkaar.
Het A-team doet evenwel verwoede pogin
gen. Volgens Kok 'komt het einde in zicht.'
Van Mierlo waarschuwt dat 'het tij ver
loopt: het moment van geven en nemen is
gekomen.' Bolkestein zet de zaak op
scherp als hij grotere inkomensverschillen
eist omwille van de werkgelegenheid. Vol
gens Van Mierlo „is de tred wat aarzelen
den maar de richting (paars) nog steeds
dezelfde." Extra beraad zondag moet door
slaggevend zijn.
Week 9 (26 juni tot nu):
Het extra beraad levert ondanks gunstiger
CPB-cijfers geen doorbraak op. Maandag,
de cruciale dag, legt Bolkestein een laatste
'slikken of stikken-stuk' op tafel. Het wordt
stikken.
DEN HAAG MARC PEEPERKORN