Een eeuw Adolphe Sax
De artiest
George Michael
wil niet tot
software worden
teruggebracht
Hij was pas zes maanden toen zijn ouders naar Brussel verhuisden, maar voor zijn
geboortestad Dinant is dat geen enkele reden om het bescheiden aan te doen bij de
honderdste herdenking van zijn sterfjaar. Adolphe Sax, bedenker en maker van
onder meer de saxofoon, is en blijft 'le bébé de Dinant' en de 'geniale Dinantenaar',
die de wereld versteld deed staan met zijn talloze uitvindingen.
Hoogtepunten van het
Adolphe Sax-jaar in Di
nant:
Donderdag 21 t/m zaterdag 23
juli: 15 jazzconcerten met 100
musici uit 10 landen onder de
titel Jazz for Mister Sax. Deelne
mers zijn onder anderen Chico
Freeman, Sam Rivers, Joshua
Redman en Joe Henderson.
Maandag 5 september, vijftig
jaar bevrijding in Dinant: con-
cèrt van het Groot Harmonie
orkest van de Belgische Lucht
macht en The Band of the Uni
ted States Air Forces in Europe.
Zondag 25 september: 27 har
monie-orkesten en fanfares uit
België, Frankrijk, Nederland,
Duitsland en Engeland spelen
in de hele stad, met een geza
menlijke finale in het centrum.
Van 30 oktober tot 5 november
vindt de eerste Internationale
Klassieke Saxofoonwedstrijd
Adolphe Sax plaats, waarvoor
zich al 150 kandidaten hebben
ingeschreven: een soort Eliza-
bethconcours voor saxofonis
ten.
Zaterdag 5 november komen
duizend amateur- en beroeps
saxofonisten bijeen om bij de
inhuldiging van het Sax-monu
ment in Dinant de wereldpre
mière van een nieuwe composi
tie spelen. De partituur wordt
aan iedereen toegezonden die
wil meedoen.
Voor alle inlichtingen: Comité
A. Sax 1994, Rue Grande 23, B-
5500 Dinant, België. Tel. 0032-
82-22.45.53/22.62.58. Fax: 0032-
82-22.72.43.
Aldolphe Sax met een van zijn vindingen, een tuba-achtig blaasinstument.
ALY KNOL
In Dinant is er geen ontkomen mebr aan. De bak
kers hebben hun etalages vol liggen met speciaal
vervaardigde 'couques de Dinant (een soort krui
sing tussen taai en speculaas) met daarop de afbeelding
van Sax, de saxofoon en de citadel die sinds eeuwen bo
ven de stad uittorent. Bij de koffie op het terras van café
Le Sax krijgt men chocolaatjes met een saxofoon erop.
Bij de juweliers liggen horloges met het instrument in
goud op de wijzerplaat. Bij de talloze delicatessenwin-
kels met Ardense specialiteiten kan men een setje van
drie flessen Meursault-wijn onder de naam La Cuvée de
Adolphe Sax kopen en horeca-gelegenheden hebben
Leffe Sax op de kaart gezet, Leffe-bier met een scheut
zoete grenadine erin."
Alleen het Comité Adolphe Sax 1994 onthoudt zich
vart commerciële uitbuiting van het Sax-jaar. Dat be
perkt zich tot het wezen van de herdenking: de muziek
en dan speciaal de jazz-muziek die Adolphe Sax met zijn
uitvinding voor altijd veranderde. De komende maan
den zijn er ieder weekeinde groté en kleine muzikale
festijnen.
Ongeluk
Het levensverhaal van Antoine-Joseph Sax, de naam
waaronder de uitvinder in 1814 in Dinant werd geboren,
is een aaneenschakeling van ongelukken, tragedies,
haatcampagnes, slopende processen en faillietverklarin
gen. Soms is het moeilijk voor te stellen dat hij tussen al
le dieptepunten in de moed en de energie opbracht om
zoveel nieuwe dingen op de wereld te zetten.
Moeder Sax gaf haar oudste zoon meermalen op. „Dit
kind is geboren voor het ongeluk; hij zal niet lang le
ven." Als jongetje viel Sax van de derde verdieping van
een huis. Andere keren slikte hij een naald in, dronk een
glas zwavelzuur, verbrandde aan één kant bij een explo
sie, kreeg een straatsteen tegen zijn hoofd en viel in een
rivier. Sax overleefde alles op wonderbaarlijke manier.
Terwijl moeder Sax handenwringend de kinderjaren
volgde, nam vader Sax, zelf musicus en instrumenten
bouwer, de opleiding van zijn oudste kind ter hand. Al
op 16-jarige leeftijd debuteerde Adolphe Sax op de Ex
position de l'Industrie in Brussel met fluiten en klarinet
ten in ivoor. Hij was twintig toen hij een totaal nieuwe
klarinet met 24 sleutels uitvond, even later gevolgd door
een basklarinet, die hij volgens de overlevering op virtu
oze wijze bespeelde. „Voor hem werden werken ge
schreven die na zijn vertrek door niemand nog werden
uitgevoerd, zo moeilijk waren ze", schrijft zijn biograaf.
Gordijn
In 1840 Sax was amper 26 jaar stond hij met niet
minder dan negen uitvindingen op de Brusselse indus-
triebeurs. Maar de eerste medaille werd hem geweigerd,
omdat hij 'te jong is en men hem het volgende jaar niets
meer zou te bieden hebben'. Gekwetst weigerde Sax de
vergulde medaille die hem in plaats van de eerste prijs
werd aangeboden, keerde België de rug toe en vertrok in
1842 met dertig franken op zak naar Parijs, waar hij een
eigen atelier opende.
Het zou het jaar worden, waarin de saxofoon zijn offi
ciële intrede in de muziek deed. Al één keer had Sax
hem bespeeld, in 1841 op de Brusselse industriebeurs,
maar daarbij had de uitvinder zich achter een gordijn
verscholen. Het instrument was voor zijn gevoel nog
niet helemaal af en bovendien nog niet gepatenteerd.
In Parijs verenigden zich al spoedig jaloerse tegen
standers, concurrenten en namakers in een verbeten
strijd tegen Sax. Het werd musici verboden om zijn in
strumenten te bespelen. In de pers werden 'hatelijke ar
tikels gepubliceerd, opgefrist met kwetsende karikatu
ren'. Op één saxofoon werd het merk Sax zorgvuldig
weggevijld. Hij werd geëxporteerd en in iets gewijzigde
vorm en met een ander logo met veel bombarie weer in
Frankrijk ingevoerd, alleen maar om Sax dwars te zitten.
De componist Hector Berlioz, die Sax in 1842 leerde
kennen, vatte het eens zo samen: „De vervolgingen die
tegen Sax worden ingezet, lijken erg op die van de mid
deleeuwen... Zijn beste ambachtsmannen worden ont
voerd, zijn ontwerpen worden gestolen, het gerucht
wordt verspreid dat hij gek is, er worden processen te
gen hem aangespannen, als ze durfden zouden ze hem
vermoorden. Zo groot is de haat die uitvinders wekken
bij hun rivalen die helemaal niets uitvinden."
Superkanon
Ondanks alle nijd waartegen hij moest opboksen, bleef
Sax de wereld onverdroten met nieuwe uitvindingen be
stoken. De saxofoon groeide uit tot een hele familie in
strumenten van saxhoorns, saxtromba's en saxtuba's.
Maar Sax deed nog veel meer.
Hij hervormde met groot succes de militaire muziek,
maakte een nieuw notenschrift, componeerde, stelde
een schoolplan voor uitvinders op, verbeterde de meeste
koperen en houten instrumenten, bedacht een nieuwe
versie voor de stoomfluit op treinen, schreef een studie
over de akoestiek van concertzalen, vond een 'rookdoos'
uit die aangename dampen voor de longen verspreidde
(Louis Pasteur zou er later enkele exemplaren van be
stellen) en ontwierp zelfs een superkanon avant-la-let-
Terwijl hij maar doorging met uitvinden, bleven de
rampen Sax achtervolgen. Hij ging achtereenvolgens in
1852, 1873 en 1877 failliet. Zijn atelier brandde bij een
aanslag gedeeltelijk uit. Hij kreeg lipkanker, maar genas.
Zijn levensgezellin, met wie hij nooit officieel was ge
trouwd, stierf op 30-jarige leeftijd nadat ze Sax vijf kin
deren had gebaard. Deze vrouw, de Spaanse Louise-
Adèle Maor, verscheen overigens nooit in het openbaar.
Sax zou haar van te nederige komaf hebben gevonden.
Adolphe Sax maakte de doorbraak van de saxofoon in
de jazzmuziek niet meer mee. Hij stierf op 7 februari
1894, 79 jaar oud, en werd op Montmartre begraven.
Eén van zijn kinderen zette de zaak in Parijs voort, maar
moest hem in 1928 aan het huis Selmer verkopen, thans
nog steeds één van de grote saxofoonmerken ter wereld.
Het geboortehuis van Sax in Dinant bestaat niet meer.
Het werd op 23 augustus 1914 vernietigd toen de Duit
sers Dinant bestormden en 674 burgers van de stad om
kwamen. Alleen een onooglijke plaquette naast Galeries
Sax herinnert nog aan de plek waar het stond. Dinant
bezit al evenmin originele instrumenten van Sax. Daar
voor moet men naar het Instrumentenmuseum aan de
Kleine Zavel in Brussel. Maar de stad voelt zich nu ver
plicht meer aandacht aan zijn bébé te besteden. In no
vember dit jaar wordt een standbeeld voor Sax onthuld
en men heeft zich vast voorgenomen dat er in de toe
komst ook een Sax-museum moet komen.
Hèt citaat. Tijdens de finale zit
ting van het proces dat George
Michael de afgelopen maanden
heeft aangespannen tegen zijn platenmaat
schappij Sony, voerde de mega-ster deze
week nog even zélf het woord. Hij vatte sa
men waarom hij wilde scheiden. In tegen
stelling tot wat de media van het 74 dagen
durende proces voor het High Court in Lon
den vonden het ging niet primair om geld.
Michael: „Hoewel ik mijn werk zowel heb
gecreëerd als ervoor heb betaald, zal ik het
iit bezitten of het copyright ervan kunnen
toepassen. Er bestaat niet zoiets als begrip
oor een artiest in de muziekindustrie. In fei-
teken je een stukje papier aan het begin
an je carrière en wordt er van je verwacht
dat je met die beslissing of ie nou goed of
slecht was de rest van je professionele le-
'en vrede kunt hebben."
De rechter, the right honourable Justice Jo
nathan Parker, sprak desalniettemin uit dat
George Michael zijn uit 1988 stammende
tract met Sony moet nakomen. De voor
waarden noemde hij 'redelijk en fair'. De me
gaster zelf kondigde vervolgens aan nooit
?r voor Sony te werken, eventueel een ra
diostilte van negen jaar te betrachten en in
hoger beroep te gaan tegen de uitspraak. De
proceskosten, oplopend tot inmiddels tien
miljoen, vormden daarbij geen belemering.
De muziekindustrie reageerde juichend en
opgelucht. Pete Waterman, een van de glad-
producers die het vak kent, Jegde nog
is uit dat iemand die ruim 200 miljoen
gulden bezit, niets te klagen heeft.
Zo leek het proces op een overwinning van
Sony op één van de weinige artiesten die de
almachtige muziekindustrie niet alleen durf-
lan te pakken, maar dat ook kon betalen.
Georgios Kyriacos Panayiotou (vandaag 31
jaar), zoals Michael in werkelijkheid heet,
stond bovendien een beetje in zijn hemd
omdat de rechter kritiek had op de handels
wijze van zijn manager, die Sony gedurende
het proces nog een poot(je) probeerde uit te
draaien.
Pyrrhusoverwinning
Toch is het een Pyrrhus-overwinning. Sony
kan voorkomen dat Michael bij de concur-
t aan het werk gaat, maar het contract dat
met hem hebben verplicht hem niet te
zingen als hij niet wil, of te componeren als
hij zich daartoe niet bij machte voelt. Die sig
naalwerking is in een industrie waarbij de
verwevenheid tussen producent en toeleve
rancier zo ver gaat dat de fabrikant de crea-
tieveling in artistieke en creatieve keuzes be
geleidt, niet onbelangrijk. Bovendien staat
Sony er gekleurd op als George Michael voor
de rechter vertelt hoe de maatschappij heeft
ingegrepen in zijn werk (een producer remix-
te de hit Too Funky zonder dat George er van
wist) en zijn verkopen laag hield door de pro
motiebudgetten terug te brengen.
De kern van dit conflict voert terug op het
jaar 1988, toen de Japanse hardware-fabri
kant Sony de Amerikaanse platengigant CBS
ook beleidsinhoudelijk ging runnen de
overname was van enkele jaren eerder. Het
Japanse management trok de touwtjes aan
Remember Pearl Harbor', riep de Amerikaan-
showbusiness prompt) en voerde produk-
tiemethoden van de hardware-afdelingen
door in de software-branche. De artiest was
'product', zijn muziek was ook 'product'. Pu
blic relations werd marketing. Een conctract
2st langjarig zijn teneinde de grote inves
teringen er gegarandeerd uit te halen.
In dat zelfde jaar maakte Michael een in
grijpende persoonlijke verandering door. De
jaren als teenage-hero in het duo Wham! had
hij van zich afgeschud, zijn eerste, eigenzin-
e album Faith was een fenomenaal suc-
Zijn imago, zijn zelfrespect, moesten in
overeenstemming worden gebracht met zijn
ïwe mega-status. Eerst bedong hij betere
contractvoorwaarden bij Sony, vervolgens
ondervond hij, helaas al zeer snel, de stralcke-
band met het Japanse management aan
den lijve. In die tijd interviewde ik hem, nog
oor er sprake was van de feitelijke een crisis
n de relatie met Sony.
George Michael toen: „De eisen die nu aan
ien artiest worden gesteld voordat ze echt
tan een wereldwijd succes kunnen ruiken,
George Michael. archieffoto
zijn zo hoog opgeschroefd... De dingen die je
verplicht bent, het aantal keren dat je jezelf
moet bewijzen, alleen maar om aan de gang
te kunnen blijven... Dat is de afschuwelijke
waarheid van de moderne popbusiness."
„Je moet blijven gaan, je kimt over van al
les en nog wat je nek breken. Je moet je ima
ge intact houden, aan de lopende band vi
deo's produceren, alles op tempo houden. Je
kunt je niet permitteren op je lauweren te
rusten en je tegelijk rustig muzikaal te ont
wikkelen."
„Mensen die vijftien jaar terug het hoofd
boven water konden houden en konden
functioneren als de gfoten in hun vak, komen
er tegenwoordig niet meer aan te pas, omdat
ze de snelheid niet meer kunnen bijbenen.
Ze kunnen zich daardoor niet blijvend bewij
zen en bezwijken onder de enorme last die
op hun schouders wordt gelegd. ïk denk dat
steeds minder artiesten dat kunnen opbren
gen. Het Schema. De Produktiviteit. Het is
niet meer genoeg om goeie muziek te ma
ken. En het eindresultaat? Steeds minder
echte artiesten, een steeds groter aantal weg-
werpartiesten."
Tot zover een 24-jarige George Michael. Bij
de onderhandelingen tussen CBS en Sony is
Michael P. Schulhof, thans vice-chairman
USA van Sony, er niet minder van geworden.
Hij onderhandelde namens CBS, werd 'top
man van Sony en volgens bronnen in de mu
ziekindustrie bedong Schulhof ook een vor
stelijke premie. Twee jaar geleden, toen So
ny. een inmiddels goeddeels mislukte nieuwe
geluiddrager de mini-disc 'in Europa
lanceerde, interviewde ik deze, gewezen
CBS-topman in aanwezigheid van zijn Japan
se superieuren. Hij sprak inmiddels de taal
van de Japanners.
Schulhof toen: „We waren al nauw verbon
den met CBS sinds 1968, en dus vertrouwd
met het bedrijf. Toen CBS aangaf dat het
overgenomen wilde worden voelden we
daarvoor. We hebben altijd een voorkeur ge
had voor een combinatie van hardware en
software. Het zijn twee wielen onder dezelfde
auto. Zowel wat muziek als video aangaat, is
het nodig om beide terreinen geheel te be
heersen, wil je in staat zijn als onderneming
de 21ste eeuw aan te kunnen."
„We hebben CBS in feite pas onlangs over
genomen en dus enkele jaren nodig gehad
om een strategie te ontwikkelen, maar je zult
de komende jaren zien dat de samenwerking
tussen beide onderdelen van het concern
zich snel zal ontplooien. Als topmanagement
bekijken we deze bedrijfstak zelf als een en
kel terrein: we doen niet aan hardware of
software. We doen aan entertainment. Ie
mand die een Sony-TV aanzet, heeft pro
gramma's nodig waarnaar hij kan kijken."
Freedom
Insiders in de muziekindustrie willen liever
niet bij name worden geciteerd, maar ze me
nen dat de kem van het conflict tussen topar
tiesten als George Michael en hun maat
schappij hier ligt. In de videoclip van Free
dom 90, een van de songs van Michael's
laatste officiële album Listen without Prejudi
ce, vol 1, komt hij zelf niet in beeld, maar mi
men fotomodellen de tekst. Aan het eind
van het filmpje verbranden ze George's oi
stoere motorjack, terwijl het refrein there's
something else I've got to be) nog even na-
klinkt. Het gaat om de ruimte die een platen
maatschappij in juridische zin vergelijk-;
baar met een uitgeverij zijn creatieve ta
lent gunt om zichzelf te zijn.
Vroeger, in de tijd van Yetnikoff en hele
maal in de dagen dat de broertjes Ertegun de
scepter zwaaiden over Atlantic Records, be
moeide de hoogste baas .zich met alle fasesi
van het creatieve proces. Zijn artiest ging
hem alleszins ter harte en als het klikte, kwa-
men de cijfers vanzelf in het zwart. Dat c
tieve management ontbreekt bij Sony in
nemende mate. Dat is de reden dat George
Michael Vol 2 van Listen without Prejudice
terugtrok en de band met Sony helemaal wil
doorknippen.
Bij Sony, dat evenals Philips kampt i
een teruglopende markt voor consumer elec
tronics, levert de hardware geluidsinstalla
ties, TV's en dergelijke minder op dan
vroeger. Wie het jaarverslag van Sony Neder
land over 1993 bekijkt ziet dat de software, de
muziekbranche, daarentegen veel rendement
oplevert. De winstpercentages in de rende
rende platentak betalen zelfs voor een
langrijk deel de investeringen in nie
hardware, zoals bij het mini-discproject. Het
is in dat verband niet raar dat mega-artiesten
als George Michael kenbaar maken dat „ze
daar geen muziek voor maken".
Nog pikanter is dat de sjiekste van de Brit
se boulevardbladen, The Daily Mirror, in de
heisa rond George Michael afgelopen week
opnieuw aanleiding zag om te melden dat hij
al een onderhands contract had getekend
met Warner Bros. Onnodig om te zeggen dat
Sony's grootste concurrent op de Amerikaan
se markt dergelijke berichten ontkent noch
bevestigt.
Bronnen binnen de muziekindustrie be
vestigen dat het bericht niet zo ver gezocht is.
In typische vakbladen als Billboard dook Mi
chael de afgelopen maanden regelmatig op.
Zo was hij present bij de aftershow van Ma
donna in Wembley, waar hij samen met War
ner-topman Mo Ostin op de foto ging. Geor
ge zong bovendien een duet met Mick
Hucknall (Simply Red), een megatype dat
goed ligt bij de top van Warner.
Dergelijke signaalberichten spelen een gro
te rol in een branche, waar wereldwijd zo'n
30 miljard gulden aan geluiddragers (CD's,
cassettes, beeldplaten, etc.) op jaarbasis om
gaat. Het wijst bovendien nog eens op een
vete die zich tussen CBS en Warner tijdens
de jaren zeventig en tachtig ontwikkelde t
die in het standaardwerk The Hitman be
schreven staat. Walter Yetnikoff van CBS er
Mo Ostin konden eikaars bloed wel drinken.
In een concurrentiestrijd die veel lijkt op
de vijandelijkheden tussen Pepsi en Coca Co
la (vergelijk het standaardwerk The Cola
Warskocht Yetnikoff James Taylor weg bij
Ostin en sloeg Mo terug door Paul Simon e
gigantisch contract aan te bieden. In beide
gevallen kregen de sterren, naar verluidt, veel
te veel. Maar prestige gaat voor alles. Als het
eenmaal zo ver komt, zal een nieuwe platen
maatschappij Michael's proceskosten graag
voor lief nemen.
