ZATERDAGS BIJVOEGSEL As 'Tegen hun zin opgesloten in het leven' ZATERDAG 25 JUNI 1994 Haarlemse psychiater Chabot gaf patiënte hulp bij zelfdoding LEO ENTHOVEN tijdens zijn studie kreeg psychia- B.E. Chabot belangstelling voor snijvlak tussen leven en dood. Toen, zo'n dertig jaar geleden, ging het om abortus, veel later ook euthanasie. „Dat had een directe oorzaak. In 1989 besloot iemand uit mijn naaste omgeving zichzelf te doden. Hij zocht daar hulp bij. Om dat weloverwo gen te doen, en eerst goed door te praten, wendde hij zich tot professor Diekstra (psy choloog en publicist, onder meer als colum nist van deze krant, red.). Door die vraag serieus te nemen, door een open houding, is het gelukt om die persoon in therapie te krijgen. Dat heeft» natuurlijk lang geduurd. Uiteindelijk kon de wens om te sterven, die bespreekbaar was, omgebogen worden in een wens om anders te leren le ven. Hij leeft nog steeds, zijn doodswens is niet meer aan de orde. Min of meer tegelijkertijd verscheen in het Maandblad voor de Geestelijke Volksgezond heid een artikel waarin werd gesteld dat jaar lijks bijna tweehonderd mensen, die niet lij den aan een lichamelijke ziekte, zich wenden tot de Nederlandse Vereniging voor Vrijwilli ge Euthanasie (NWE) met de vraag om hulp bij zelfdoding. Dat zijn mensen die uitvoerig psychiatrisch zijn behandeld. Ze zijn vaak te leurgesteld in de psychiatrie, omdat hun doodswens niet goed bespreekbaar is. Bij de NWE krijgen ze alleen maar informatie zoals die ook in de boekhandel beschikbaar is. Die mensen kunnen door behandeling vaak van hun doodswens worden afgehol pen, maar er is bijna geen professionele hulpverlener die zich daarvoor beschikbaar stelt. Ik heb in 1990 de NWE laten weten dat ik bereid was in moeilijke gevallen te probe ren mensen met een hardnekkige doodswens terug naar het leven te brengen. Ik had daar in mijn praktijk al ervaring mee. Als psychia ter word je vaak geconfronteerd met mensen die wanhopig zijn en dood willen. Bij mensen die de behandeling doorzetten was het me altijd gelukt samen uit te vinden waar de moed en het verlangen om te leven verloren waren gegaan. Door daar diep op in te gaan blijkt dat er vaak nog andere wegen zijn. Dat vergt een gezamenlijk verwerken van de levenswonden die tot die doodswens hebben geleid. Later suggereerde de officier van justitie dat ik mij, door mij bij de NWE te melden, de indruk gewekt zou hebben 'oh, ik help wel, we moeten alleen voor de vorm nog een paaf gesprekken voeren'. Dat was voor mij een onherkenbare misvorming van de werke lijkheid. Hij ging uit van mijn kwade trouw. Dat was een kwetsende ervaring. Gelukkig is het een minderheid die zo denkt." Perspectief „Ik ben de gesprekken met Netty Boomsma begonnen vanuit de ervaring dat het me al tijd was gelukt om mensen, die zich werkelijk wilden laten kennen, te helpen bij het ver werken van oude wonden en het laten ont kiemen van een nieuw levensperspectief. Mensen die de NWE naar mij verwees, kwa men lang niet altijd. Er is zoveel reserve, om niet te zeggen wantrouwen, jegens mijn be roepsgenoten. Bij voorbaat wordt over een doodswens gezegd: 'Dat kan dus nooit'. Mensen haken dan af. Het gaat om een harde kem met een vaste doodswens, een'moeilijke groep, al uitvoerig door de psychiatrie be handeld, maar daar gedesillusioneerd uitge komen. Daarnaast zijn er veel mensen die door mijn collega's wel van hun doodswens worden afgeholpen. Netty Boomsma was zo iemand die via de ledenhulpdienst van de NWE bij mij kwam. Ze was vastbesloten. Voor een deel waren haar levenswonden zo recent dat ik wilde proberen die te genezen. Ze had, kort na elkaar, haar beide zoons ver loren." Heeft zij u de mogelijkheid ooit geboden om dat verleden te verwerken? „Het is niet zo dat mensen in zichzelf een knopje kunnen omdraaien om de hulpverle ner wel of niet die kans te bieden. Het stuitte af omdat het voor haar strijdig was met haar hele wezen om zonder haar kinderen te le ven. We weten allemaal dat het verlies van een kind zo ongeveer het ergste is wat een mens kan overkomen. Zij had, nog erger, bei de zoons verloren. De een pleegde zelfmoord nadat zijn vriendin hem in de steek had gela ten. De ander stierf aan kanker. Zij was daar mee al haar kinderen kwijt. Niettemin zijn er mensen die alles verlie zen en toch via een uiterst pijnlijk en moei zaam proces, met hulp van naasten en thera pie, een nieuwe richting weten te vinden. Voor haar was het op geen enkele wijze aan vaardbaar om zonder haar kinderen te leven. Uiteindelijk slaagde ze er in mij dat duidelijk te maken en heb ik dat geaccepteerd. Zij was niet iemand die maar de hele dag om haar kinderen getutteld had. Ze had een volledige baan naast haar gezin. Al het ande re naast dat gezin was voor haar volstrekt on voldoende om verder te leven. Ik heb geprobeerd na te gaan hoe dat was gegroeid dat die kinderen die rol speelden in haar leven. Uit haar voorgeschiedenis blijkt dat ze pas begon te leven, zoals ze het zelf uitdrukte, bij de geboorte van haar eerste kind. Ze kreeg het gevoel eindelijk een zelf standig persoon te zijn. Dat kind was het wonder van haar leven. Toen dat wegviel, was verder gaan haast niet meer mogelijk. Bij de dood van de tweede zoon was het voor haar een soort verraad als ze door zou leven. Alsof ze haar kinderen zou inruilen voor een nieuwe levenszin. Ze zei eens 'mijn kinderen zijn niet inwisselbaar'. Dat is een trouw tot in de dood. In alle culturen kom je een kleine minder heid mensen tegen die bij een verlies van dierbaren mee willen - en ook méégaan. Dat staat los van de huidige discussie over hulp bij zelfdoding. Dat is altijd het geval ge- Moeten de overheid'of een arts daar dan maar hulp bij verlenen? Mag je aan die wens vol doen? „Als arts kreeg ik iemand met die vraag op mijn weg. Het is mijn taak lijden te genezen of, als dat niet kan, te verzachten. Met die traditionele taakopvatting ben ik met deze vrouw, met haar hardnekkige doodswens, in zee gegaan om voor haar een weg terug naar het leven te vinden. Zij was alleen bereid met mij te praten als ik haar doodswens serieus zou nemen. Op het moment dat zij mij over tuigd had - na een reeks lange en intensieve gesprekken - dat voor haar geen andere uit weg bestond, wist ik dat voor haar lijden geen verzachting mogelijk was. Ik stond voor de keus: geef ik haar de middelen of niet. Ik heb mij daar volledig vrij in gevoeld. Ze heeft me op geen enkele wijze gechanteerd of on der druk gezet, zoals patiënten dat soms doen. Ze was zich bewust van het dilemma waarin zij mij bracht. Daartegenover vroeg ze ook: 'Met welk Op 28 september 1991 stierf Netty Boomsma. Ze maakte doelbewust een einde aan haar leven door het innemen van dodelijke middelen. Haar psychiater, B.E. Chabot, had haar die gegeven. Daarmee overtrad hij, al even doelbewust, de wet. Die verbiedt hulp bij zelfdoding. De rechtbank in Assen erkende dat er voor hem geen andere uitiveg was geweest en ontsloeg hem van rechtsvervolging. Het hof in Leeuwarden bekrachtigde die uitspraak. Afgelopen dinsdag bepaalde de Hoge Raad dat hulp bij zelfdoding van psychiatrische patiënten onder bepaalde omstandigheden geoorloofd kan zijn. Chabot: „Soms gaan stervenshulp en verzachting van lijden hand in hand. Psychiater B.E. Chabot: „Ik geloof niet ii afweging van leven en dood." recht dwingt de maatschappij mij tot een gruwelijke dood? Ik wil dood, ik heb u dat uitgelegd, u begrijpt mij, maar als u mij niet helpt, dwingt men mij tot een gruwelijke dood, dan moet ik mij voor een tVein werpen. Ze wist dat dat geen zekerheid bood. Er zijn mensen die zich voor een trein gooien, daar met afgereden ledematen onderuit ko men, en invalide moeten voortleven. Boven dien paste het niet bij haar levensopvatting, ze vond het een mensonwaardige manier om te sterven. Voor haar was ook heel belangrijk die haar in stukjes en brokjes zouden vinden, zou belasten. Haar vader was bij de spoorwegen conducteur ge weest en was met een zekere regelmaat over stuur thuis gekomen. Dan wisten de kinde ren en zijn vrouw hoe laat het was. Dan was weer iemand voor de trein gesprongen die hij bij elkaar had moeten zoeken." Waarom hebt u het boek 'Zelf Beschikt', over het lijden en sterven van Netty Boomsma, ge schreven? „Berichten in de pers bleven beknopt of verminkten mijn afwegingen. Het is ook moeilijk om in een samenvatting weer te ge ven hoe helder deze vrouw haar doodswens en de uitzichtloosheid van haar situatie kon verwoorden. Ik wilde dat zij zelf uitvoerig aan het woord komt op zo'n manier dat de lezer op mijn stoel plaats neemt en denkt 'wat zou ik in zijn plaats gezegd hebben, hoe zou ik gereageerd hebben, hoe zou ik geprobeerd hebben haar weer voor het leven te winnen'. Veel mensen dachten aanvankelijk met schrik 'moet die hulp nou ook al', maar er kenden na lezing van het boek dat geen an dere uitweg bestond." De criteria zijn duidelijk. Zo moet het doods verlangen weloverwogen zijn. Is een psychia trische patiënt eigenlijk wel in staat zijn wens weloverwogen kenbaar te maken? „In mijn opvatting was Netty Boomsma geen psychiatrische patiënt. De geraadpleeg de deskundigen deelden dat standpunt. Zelfs als ze psychiatrisch patiënt geweest zou zijn, heeft het hof in Den Haag vorig jaar in een andere zaak duidelijk uitgesproken dat bij een psychiatrische ziekte iemand weloverwo gen voor de dood kan kiezen. Dat was een belangrijke uitspraak. Het bestuur van de Ne derlandse Vereniging voor Psychiatrie heeft ook dat standpunt ingenomen. Het vereist een zeer uitvoerig onderzoek van de psychia ter om dat vast te stellen. „In weer een andere zaak hebben het Me disch Tuchtcollege, en in hoger beroep het Centraal Medisch Tuchtcollege, geen aanlei ding gezien een psychiater te veroordelen nadat hij een depressieve patiënt had gehol pen te sterven. Dat was nooit gebeurd als beide instanties hadden gemeend dat de wel overwogenheid ernstig belemmerd was ge weest. Ook een depressieve patiënt kan wel overwogen voor de dood kiezen. Het is op zijn minst vreemd dat de samenleving er nooit aan twijfelt wanneer een psychatrisch patiënt wil trouwen of een kind wil verwek ken. Dan vindt iedereen het vanzelfsprekend dat je een psychiatrisch patiënt die vrijheid van keuze laat. Bij zulke ingrijpende beslis singen komt de vraag 'of het mag' nooit aan de orde. Ik geloof niet in een balans-suïcide, een volstrekt verstandelijke afweging van leven en dood. Mensen kunnen wel weloverwogen beslissen, op grond van,volledige informatie, op grond van een helder inzicht van wat voor hen van wezenlijk belang is en van hun waarden, rekening houdend hun omgeving." Bepaalt elk individu waar voor hem de grens ligt „Een individu staat niet los van zijn naaste omgeving. Hij is er met onzichtbare draden mee verbonden. Hij is geen nomade. Er zijn altijd banden: nou ja, bijna altijd. Intensief overleg met dierbaren is ongelooflijk belang rijk. Die willen hem misschien graag verzor gen tot het einde vanzelf komt. Ook zo'n laatste periode naar het einde kan heel waar devol zijn als je dat intens meemaakt met de genen die je verzorgen. Dat staat niet op gespannen voet met de vrije wil. Anderen hebben toch ook hun pijn en verdriet? De arts is geen pillenautomaat, het is geen kwestie van 'u vraagt, wij draaien'. De arts zal ook willen en moeten uitzoeken of de patiënt niet gedreven wordt door andere motieven. Of hij begrip heeft voor wat hij an deren aandoet en kan duidelijk maken dat hij het desondanks wil. De arts moet zulke vra gen aan de orde stellen. Iemand die tegen Zorgt zo'n geval als van Netty Boomsma i precedentwerking? Gaan psychiatrische pa tiënt niet zeggen 'zie je wel, nou mag het'? „De beroepsgroep moet nauwgezet v houden aan de zeef van de voorwaarden, op gesteld voor psychiatrische patiënt. Het is een strenge en goede zeef. Als na deze uit spraak meer psychiatrische patiënten bij hun behandelaar komen met een doodswens, dan zal dankzij die zeef een groot aantal niet door komen. Er zullen er zijn die nu als het ware tegen hun zin opgesloten zittei het leven. Na zorgvuldige toepassing var zeef zal blijken dat ze een doodswens hebben waarbij de behandelend arts ze mag helpen uit hun gevangenis te stappen. Soms. bij ee intens gewenst sterven, gaan stervenshulp e verzachting van lijden hand in hand. Dat is een goede zaak. Want dan gaat het om weloverwogen, vrijwillige, duurzame w geen opwelling: doorgepraat met de na omgeving: geen uitzicht op verbetering: be vestigd door onafhankelijke collega's. Dan i het humaan om iemand niet te dwingen to een gruwelijke zelfdoding, maar hem in staa te stellen om omringd door zijn dierbaren ii te slapen." Hoe hebt u zelfde afgelopen jaren ervaren? „De periode voor het overlijden van Netty Boomsma vond ik erg zwaar, vanaf het r ment dat ik merkte dat het me niet zou 1 ken om haar over de streep te krijgen, en rug naar het leven. De tijd daarna, van rechtszaken en de publieke discussie, 1 van een andere orde. Het is goed voor art te weten dat me dat is meegevallen. Natuur lijk geeft het een druk om als arts als dachte te boek te staan. Ik heb veel steun gevonden, omdat ik ti ren een uitvoerig verslag heb geschreven, voor justitie en voor de personen die ik ge raadpleegd heb. Daar kon ik later telkens op terugvallen. Negentig procent van mijn boek 'Zelf Beschikt' is ook op dat verslag gi seerd. Justitie en politie hebben me uil correct behandeld. Van belang voor artst ook een goede rechtsbijstandsverzekering zodat je je geen zorgen hoeft te maken c de kosten van zo'n proces. Uit het onderzoek door de recherche is naar voren gekomen dat haar huisarts, haar eerste psychiater en haar vrienden en familie het beeld bevestigden dat ik van haar gekregen had. Ook dat - een grote steun. Mijn omgeving heeft veel respect getoond, al waren er mensen die zeiden dat ze dit zelf nooit gedaan zouden hebben. Aan de andere kant zijn er mensen die op grond van hun le vensbeschouwing zeggen dat mensen hun eigen dood niet mogen zoeken, want het le ven is van God gegeven. Laat staan dat ander daarbij zou mogen helpen. Ik respec teer dat standpunt. Alleen, er wordt geen recht gedaan aan het lijden dat voortvloeit uit het mensen dwingen om te blijven leven. Belangrijker voor mij is, dat verschillende opvattingen heersen over sterven en de t laatbaarheid van hulp daarbij. Ik behoor tot degenen die vinden dat onder uitzonderlijke omstandigheden hulp bij zelfdoding mag. Dan moet vaststaan dat iemand duurzaam, weloverwogen en vrijwillig dood wil en dat geen uitzicht bestaat op verbetering."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 33