Terechte nadruk op zorgvuldigheid Feiten &Meningen Taiwanees parlement Weerzin tegen slaat, trapt dineren voor en schreeuwt het goede doel Witrussen kiezen voor Rusland WOENSDAG 22 JUNI 1994 Ruim een jaar zit ik nu in het bestuur van het AIDS-fonds. Dat is een particulier fonds dat geld inzamelt om problemen rond en met AIDS te bestrijden die niet door de overheid of de ziektekostenverzekeraars kunnen worden aangepakt en dat zijn er heel veel. Het fonds is actief op het terrein van de voorlichting, maar ook op dat van het we tenschappelijke onderzoek en dat van de zorg voor AIDS-patiënten. Het regelt dat ernstig zieke mensen nog een keer op kantie kunnen en dat mensen in de laatste fase van hun leven goed worden opgeva gen. Met een uit Amerika overgewaaide term wordt dat buddy zorg genoemd. Een buddy is een vrijwilliger die de begeleiding van een AIDS-patiënt op zich neemt. Dat is heel zwaar werk, omdat deze patiënten vaak heel ernstig ziek zijn. Dat AIDS zo n indruk op ons maakt, komt omdat het iets met seks en vooral met jonge mensen heeft te maken. Het is een ziekte die je kunt oplo pen door zonder condoom te vrijen. Heel begrijpelijk en menselijk, maar tegelijkertijd iets dat een dodelijke afloop kan hebben. Zoiets lekkers en vitaals als seks en dan zul ke definitieve omkeerbare gevol gen. In ons land trof de ziekte tot voor kort voornamelijk moseksuele jonge mannen. Het maakt diepe indruk een jonge vent r zijn einde t begeleiden. Dat is tegen het leven ge- - richt dat we hier in het Westen zijn ge wend. We worden PIM FORTUYN immers alsmaar c medewerker der. de gemiddelde leeftijd en vrouwen is hard op weg naar de 80 jaar, en dan dit. Ik heb het in mijn naaste omgeving i meemaken en dat was een belangrijke i den om ja te zeggen tegen het verzoek v; het AIDS-fonds om het bestuur te komen versterken. Dat is overigens moeilijk genoeg. In Ne derland wordt zo'n fonds immers binnen de kortste keren ingekapseld, door regen ten, door ambtenaren en door de aasgieren die altijd geld kunnen gebruiken. Voordat je het weet. ben je een soort Koningin Wilhel- minafonds. Een fonds dat nog steeds wordt gesteund door de mensen in het land, dat diezelfde mensen duchtig buiten de be sluitvorming houdt. Binnen het Koningin Wilhelminafonds wordt de dienst uitge maakt door een gesloten kliek van regenten en professionals die elkaar de bal en vooral het geld toespelen. Het AIDS-fonds moet en zal een fonds blijven van demi land, zolang ik in het bestuur zit en ook al worden we voorgezeten door WD-regent Dees. Een jaarlijks terugkerend evenement is een groot diner op de Dam in Amsterdam, georganiseerd door de vijfsterren-hotels van Amsterdam. Uit hoofde van mijn func tie werd ik ook uitgenodigd. Ik bedankte voor de eer, daar ik niet houd van eten v< het goede doel. Toen echter een van hoofdsponsors mij vroeg aan hun tafel te komen zitten, kon ik natuurlijk niet geren. De opbrengst van het diner gaat i mers naar het AIDS-fonds. Zo zat ik daar dus tegen mijn zin aan t£ en ik moet zeggen: het is me meer c meegevallen. Het was een groot feest bijna volks karakter. Geen aparte tafel voor de autoriteiten. Oud-burgemeester Van Thijn van Amsterdam was gewoon naast de toiletten geposteerd en Ed Nijpels zat zoals het hoort midden in de zaal. Zelfs Frits Bol- kestein was aanwezig en zong enthousiast staande op zijn stoel een Amsterdamse po lonaise mee. Iedereen trad belangeloos op. Het bedie nende personeel, de mensen van de tenten firma en het bewakingspersoneel, maar ook de keur aan Amsterdamse artiesten, onder wie heel beroemde, deden het voor het goe de doel. Uw professor ontdooide zowaar een beetje. Het enige dat me eigenlijk nog stoorde, was het ontbreken van een mooie ontroerende rede. De onvermijdelijke Erica Terpstra WD, u weet wel die moeder van Nederland die voor eenieder die zwak, ziek of misselijk is haar brede boezem ter beschikking stelt, moest daarin voorzien. Dat lukte dus niet. Ze heeft gewoon geen ervaring met deze ziekte en haar slachtoffers, dat kon je alles merken. Kortom een mooi diner, met veel gewone mensen en de regenten aan de zijlijn. Vol gend jaar nog een goede spreker en ik zal mijn weerzin overwinnen tegen dineren voor het goede doel. Hoe komt het toch dat volksvertegenwoordigers in Tai wan schreeuwen, elkaar de haren uittrekken, micro foons vernielen en zelfs met elkaar op de vuist gaan als dronkemannen in de kroeg? Televisiekijkers in de hele wereld hebben de laatste weken herhaaldelijk kunnen zien hoe de democratie d la Taiwanaise functioneert. Bij één incident was de parlementariër Su Chi Yang be trokken. Zij zou over een obscene opmerking over haar ondergoed zo kwaad zijn geworden dat ze tijdens een debat in de Nationale Assemblee een vrouwelijke colle ga in haar gezicht sloeg. De twist eindigde in een on overzichtelijke hoop slaande, trappende en bijtende Volgens Antonio Tsang, hoofdredacteur van het respec tabele in Taipei verschijnende dagblad Journalist meent: ,,Als ambitieuze mannen en vrouwen bij elkaar worden gebracht in een Assemblee waar ze geen macht hebben, dan raken ze gefrustreerd." Verantwoordelijk is volgens hem een minderheid van de regerende Kuomintang (KMT), de oude garde van de partij, die 'van zeer bescheiden komaf is en zich als hufters gedraagt'. Die groep vindt de radicalen van de Democratische Progressieve Partij (DPP) tegenover zich. Ruzies zijn sinds 1987 schering en inslag. In dat jaar be gon Taiwan met een democratiseringsproces. Zo kon den direct gekozen leden van de DPP hun plaats in de Assemblee innemen. Maar de nieuwe parlementsleden raakten al snel zeer wanhopig door wat zij zagen als stemfraude van de KMT. Deze partij houdt de meerderheid doordat ze ook nog kiesdistricten op het Chinese vasteland vertegenwoor digen. Deze situatie leidde in de jaren tachtig tot een paar van de gewelddadigste lijf-aan-lijf gevechten tus sen de jongere DPP-leden en hun tachtigjarige collega's van de KMT. Maar toen veel leden van de oude garde van de KMT met pensioen werden gestuurd, geloofden veel Taiwanezen dat de DPP nu veel minder reden zou hebben om kwaad te worden. Maar dat bleek een mis vatting. Volgens politieke waarnemers hebben de leden van de oppositie maar één mogelijkheid om aandacht op zich zelf of hun programma te vestigen en dat is ruzie ma ken. De KMT neemt haar toevlucht tot allerlei tactieken om wetten erdoor te drukken op een wijze die in strijd is met de parlementaire procedures. Veel Taiwanese politici vinden dan ook dat het absoluut geen zin heeft om ook maar over iets te debatteren in de Nationale Assemblee. „De oppositie is woedend op de tactiek van de KMT om het parlement als een ja-knikkers instelling te ge bruiken. De KMT behandelt Nationale Assemblee als een verzameling marionetten, zodat de oppositieleden weinig anders kunnen doen dan hun frustraties uit schreeuwen", zegt Shen Fu-hsiung, van de DPP. Afgewogen oordeel Hoge Raad in -aak-Chabot Artsen en psychiaters worden geconfronteerd met nieuwe en zware ver antwoordelijkheden. Het staat nu vast dat zij onder strenge voorwaarden aan mensen die ernstig geestelijk lijden (maar strikt genomen niet ziek zijn) hulp mogen bieden bij de beëindiging van het leven. Maar in deze zeldzame gevallen van hulp bij zelfdoding zullen de geldende zorg vuldigheidseisen waaraan een arts moet voldoen extra scherp worden getoetst. Er is grote behoedzaamheid en terughoudendheid geboden. Deze conclusies vallen te trekken uit het arrest van de Hoge Raad in de zaak van de psychiater dr. B. Chabot. Deze verleende hulp bij de zelfdoding van een vrouw wier ondraaglijk lijden het gevolg was van omstandigheden in de familiesfeer. Zij was niet ziek, er was al lerminst sprake van een stervensfase, maar haar leven was onleefbaar zonder enig uitzicht op verbetering. De Hoge Raad zegt dal in een geval als dit een verscherpte toetsing van de zorgvuldigheidseisen noodzakelijk is. Dat is in wezen de enige reden dat de handelwijze van Chabot toch door de Hoge Raad is veroordeeld (zonder op legging van straf), terwijl het gerechts hof hem van rechtsvervolging had ont slagen. Hij had vooraf namelijk een an dere, onafhankelijke psychiater moeten consulteren. GEEN ONDERSCHEID Maar in een heel belangrijk opzicht krijgt de psychiater het recht aan zijn kant. De Hoge Raad maakt namelijk geen onderscheid tussen geestelijk en lichamelijk lijden en zegt niet dat geen hulp bij zelfdoding had mogen worden geboden omdat de vrouw niet in een stervensfase verkeerde. Het arrest past daarmee in een indrukwekkende reeks principiële uitspraken over het eutha- nasie-vraagstuk. Het hoogste Neder landse rechtscollege is opnieuw de poli tiek voorgegaan bij het vaststellen van de normen op dit gebied. Al zeker twintig jaar wordt in Nederland aanvaard dat een arts hulp verleent bij een zelfgekozen einde van een on draaglijk lijdende patiënt die door bij voorbeeld kanker of AIDS ten dode is opgeschreven. Daarbij kon eigenlijk al nooit een scherp onderscheid worden gemaakt tussen lichamelijk en geestelijk lijden. Het lijden van een terminale pa tiënt kan ook ondraaglijk zijn als gevolg van ontluistering of het verlies van waardigheid. Maar hoe zit dat bij psychiatrische pa tiënten? De commissie-Remmelink, die in opdracht van de regering de Neder landse euthanasie-praktijk onderzocht, rapporteerde in 1991: het aantal geval len per jaar waarbij daadwerkelijk hulp bij zelfdoding wordt verleend aan pa tiënten die uitsluitend psychisch lijden, is waarschijnlijk op de vingers van een hand te tellen. De commissie liet deze kwestie verder buiten beschouwing omdat de besluitvorming in zulke ge vallen uiterst moeilijk is. Toch moet de rechtspraak een oordeel vellen. In een geval dat aan de rechter is voorgelegd van iemand die leed aan multiple sclerose bestond de aard van het lijden in een onverdraaglijke afhan- kelijkheid en machteloosheid. In de rechtspraak is ook al eens een geval van hulp bij zelfdoding gerechtvaardigd van een suïcidale patiënte die ernstig leed Volgens het Wetboek van Strafrecht mag een arts of psychiater geen hulp bij zelfdoding verlenen. Maar hij of zij kan onder omstandigheden een beroep GUSSCHREUDERS juridisch medewerker doen op een rechtvaardigingsgrond. Is deze rechtvaardiging aanwezig, dan wordt de arts ontslagen van rechtsver volging. De Hoge Raad bepaalde in 1984 dat, als aan de zorgvuldigheids eisen is voldaan, de arts zich kan beroe pen op overmacht in de zin van nood toestand. Die noodtoestand ontstaat doordat de arts (bij psygisch lijden moet dit altijd de psychiater zijn) te ma ken heeft met een conflict van plichten: enerzijds de plicht zich aan het Wet boek van Strafrecht te houden, ander zijds de plicht ten opzichte van de pa tiënt om onaanvaardbaar lijden te voor komen. De voorwaarden voor geoorloofde hulp bij zelfdoding komen overeen met de voorwaarden die gelden bij euthanasie. Er moet sprake zijn van een duurzaam en ondraaglijk lijden. De betrokkene moet een verzoek om levensbeëindi ging doen en volhQuden. Er is geen uit zicht op verbetering bij een juiste medi sche behandeling. En de artsen moeten zekerheid hebben over de zelfstandige oordeelsvorming van de betrokkene. CONSULTATIEPLICHT Bij psychisch lijden is veelal moeilijk vast te stellen of deze voorwaarden zijn vervuld. Kunnen psychiatrische patiën ten in vrijheid hun wil bepalen of is het verzoek om hulp bij zelfdoding juist een symptoom van hun kwaal? Is het ver zoek weloverwogen en echt vrijwillig? Staat vast dat er geen enkele behande ling meer mogelijk is om het lijden te verzachten? En wat als een patiënt elke behandeling weigert, zoals in dit geval? Dan wordt de besluitvorming natuurlijk nog veel moeilijker. Deze complicaties onderstrepen de noodzaak dat een psychiater die op een verzoek om hulp bij zelfdoding wil in gaan, eerst een andere psychiater om advies vraagt. Dat schept een extra waarborg: het oordeel van een deskun dige die ook buitenstaander is. In het geval waarover de Hoge Raad zich nu heeft uitgesproken, is onvoldoende aan deze consultatieplicht voldaan. Pas als deze voorwaarde zou zijn vervuld, had dr. B. Chabot met succes een beroep op overmacht in de zin van noodtoestand kunnen doen om de door hem geboden hulp bij zelfdoding te rechtvaardigen. Op het gebied van de psychiatrie is ex tra en bijzondere zorgvuldigheid ver eist. Het is begrijpelijk dat hierop zo'n na druk wordt gelegd. De angst voor het hellende vlak leeft immers in brede kring. De Hoge Raad wil terecht voorko men dat er onzekerheid en wantrouwen ontstaan. Sommige mensen zijn bang dat het hek van de dam gaat en vrezen dat suïcidale patiënten te snel als 'uitbehandeld' zullen worden be schouwd of zelfs op het spoor van zelf doding zouden kunnen worden gezet. De verscherpte toetsing van de zorgvul digheidseisen kan deze vrees wegne- Bij het schrijven van dit artikel is ge bruik gemaakt van het bijzondere nummer over hulp bij zelfdoding in de psychiatrie van het Maandblad geeste- Taiwanese parlementsleden reageren hun frustraties regelmatig af door een fiks robbertje te vechten. TOM JANSSEN Wit-Rusland (Belarus) gaat morgen als laatste van de ex- Sovjetrepublieken naar de stembus om zijn eerste presi dent te kiezen. Maar daarmee is de soevereiniteit van de jonge staat nog niet verzekerd: de meeste kandidaten pleiten juist voor een terugkeer naar de Rus sische moederschoot. De conservatieven hebben in Wit-Rusland de touwtjes stevig in handen en stevenen af op nauwere banden met Rusland. De twee landen werden het in april eens over een monetaire unie waarbij de hoofdstad Minsk zijn eigen roebel, de zo genoemde zajtsjik (haas, naar de afdeling op het biljet), weer opgeeft voor de Russische roe bel. De man die dit akkoord er door drukte, premier Vjatsjeslav Kebitsj, is de favoriet voor het presidentschap. Al in de Sovjet-tijd gold Wit- Rusland als één van de meest behoudende republieken. De ineenstorting van de Sovjetunie eind 1991 heeft daar weinig ver andering in kunnen brengen. Het leek wel of Minsk niet goed wist wat het aan moest met de plotselinge onafhankelijkheid. Het staatshoofd, parlements voorzitter Stanislav Sjoesjke- vitsj, probeerde nog hervormin gen door te voeren maar uitein delijk stuurden de conservatie ven en communisten die het parlement beheersen hem in ja nuari de laan uit. Op zijn stoel zetten ze de vroegere KGB-ge- neraal Mjetsjislav Grib. „Zij die tot een schoktherapie opriepen en in versneld tempo de markteconomie wilden in voeren, hebben ongelijk", aldus premier Kebitsj. „We hadden teveel haast en moeten nu op onze schreden terugkeren." De meerderheid van de bevolking lijkt daar weinig moeite mee te hebben. Sinds de onafhankelijk heid is de industriële en agrari sche produktie gekelderd omdat grondstoffen en onderdelen door het uiteenvallen van de Sovjet-markt niet meer het land in komen. Alleen de economische unie met Rusland kan Wit-Rusland redden, zo luidt de boodschap van Kebitsj. Sinds 1 mei zijn de handelsbarrières tussen de twee landen opgeheven en heeft Minsk zijn tol op de doorvoer van Russische olie en gas ge schrapt. In de zomer gaat de tweede fase in: dan zal de Russi sche centrale bank voortaan de geldemissie verzorgen en het monetaire beleid bepalen. Oppositieleider Zenon Poznjak van het Witrussische Volksfront, eveneens presidentskandidaat, wil Kebitsj voor de rechter sle pen wegens uitverkoop van de Witrussische soevereiniteit. Het enige winstpunt voor Minsk in dit akkoord is dat het haasje te gen een koers van één op één voor roebels kunnen worden in gewisseld, maar dit zal slechts voor een bepaald bedrag in za- jtsjiks gelden. Een jaar geleden was de Witrus sische roebel overigens nog tien Russische roebels waard. Van daar dat ook in Rusland kritiek is gerezen onder de hervormers, die zich zorgen maken over het verschil in inflatie tussen de twee landen: terwijl Moskou de geldontwaarding tot 8 procent per maand heeft teruggebracht, is die it) Minsk nu 43 procent. Kebitsj weet zich echter ge steund door de opiniepeilingen, de politieke instellingen in Minsk en de media, die onder strenge controle van de over heid staan. Kranten van de op positie zijn gesloten of worden tegengewerkt door de staatsuit geverijen, terwijl de tegenkandi daten met allerlei onverwachte probleempjes te kampen heb ben: de zaal is opeens niet be schikbaar, of de stroom valt tij dens een meeting uit. Belangrijker is dat Kebitsj de ze gen van Moskou lijkt te hebben, dat vorige week de olieprijs voor Wit-Rusland verlaagde. „De mensen zullen stemmen voor de kandidaat die de juiste hou- ding ten aanzien van Rusland inneemt", voorspelt voorzitter Vladimir Sjoemejko van het Russische Hogerhuis. Wat dat betreft heeft het Krem lin de keuze. Alle zeven kandi daten, op oppositieleider Pozn jak na, willen de banden met Rusland aanhalen. De baas van de staatsboerderijen, Aleksandr Doebko, en de orthodoxe com munist Vassili Novikov willen onomwonden de oude Sovjetu nie in ere herstellen, en zelfs Sjoesjkevitsj heeft de blik naar Moskou gewend. Maar de con servatieven zien hem nog steeds als de man die de Sovjetunie het graf intrapte door met de Russi sche en Oekraïnse leiders Jeltsin en Kravtsjoek het Gemenebest van OnafHankelijke Staten op te richten, nota bene in Minsk. De meeste last kan Kebitsj ver wachten van Aleksandr Loekas- jenko die een kruistocht tegen corruptie aan de top is begon nen en vrijwel alle politieke lei ders al heeft aangeklaagd. Daar mee trekt hij volle zalen, vooral met armen en laag opgeleide kiezers. „Mijn decreet nummer één zal luiden: alle schurken worden uit de regering getrapt", zo beloofde hij een juichende menigte vorige week. Loekasjenko leidt de parlemen taire commissie tegen corruptie en gaf met zijn beschuldigingen tegen Sjoesjkevitsj de aanzet tot diens afzetting in januari. Presi dent Grib heeft de commissie inmiddels ontbonden, maar daar trekt de voorzitter zich niets van aan. Volgens Loekas jenko heeft Grib contacten met de mafia gehad, die op video en geluidsband zouden zijn vastge legd. De Witrussische KGB noemde deze aanval 'uiterst goedkoop, zelfs voor een primi tieve politieke provocatie'. DEN HAAG DIEPERIK KRAMERS

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 2