Terechte nadruk
op zorgvuldigheid
Feiten &Meningen
Taiwanees parlement
Weerzin tegen slaat, trapt
dineren voor en schreeuwt
het goede doel
Witrussen kiezen voor Rusland
WOENSDAG 22 JUNI 1994
Ruim een jaar zit ik nu in het bestuur van
het AIDS-fonds. Dat is een particulier fonds
dat geld inzamelt om problemen rond en
met AIDS te bestrijden die niet door de
overheid of de ziektekostenverzekeraars
kunnen worden aangepakt en dat zijn er
heel veel.
Het fonds is actief op het terrein van de
voorlichting, maar ook op dat van het we
tenschappelijke onderzoek en dat van de
zorg voor AIDS-patiënten. Het regelt dat
ernstig zieke mensen nog een keer op
kantie kunnen en dat mensen in de laatste
fase van hun leven goed worden opgeva
gen.
Met een uit Amerika overgewaaide term
wordt dat buddy zorg genoemd. Een buddy
is een vrijwilliger die de begeleiding van een
AIDS-patiënt op zich neemt. Dat is heel
zwaar werk, omdat deze patiënten vaak
heel ernstig ziek zijn. Dat AIDS zo n indruk
op ons maakt, komt omdat het iets met
seks en vooral met jonge mensen heeft te
maken. Het is een ziekte die je kunt oplo
pen door zonder condoom te vrijen. Heel
begrijpelijk en menselijk, maar tegelijkertijd
iets dat een dodelijke afloop kan hebben.
Zoiets lekkers en vitaals als seks en dan zul
ke definitieve
omkeerbare gevol
gen.
In ons land trof de
ziekte tot voor kort
voornamelijk
moseksuele jonge
mannen. Het maakt
diepe indruk
een jonge vent r
zijn einde t
begeleiden. Dat is
tegen het leven ge-
- richt dat we hier in
het Westen zijn ge
wend. We worden
PIM FORTUYN immers alsmaar c
medewerker der. de gemiddelde
leeftijd
en vrouwen is hard
op weg naar de 80
jaar, en dan dit. Ik
heb het in mijn naaste omgeving i
meemaken en dat was een belangrijke i
den om ja te zeggen tegen het verzoek v;
het AIDS-fonds om het bestuur te komen
versterken.
Dat is overigens moeilijk genoeg. In Ne
derland wordt zo'n fonds immers binnen
de kortste keren ingekapseld, door regen
ten, door ambtenaren en door de aasgieren
die altijd geld kunnen gebruiken. Voordat je
het weet. ben je een soort Koningin Wilhel-
minafonds. Een fonds dat nog steeds wordt
gesteund door de mensen in het land,
dat diezelfde mensen duchtig buiten de be
sluitvorming houdt. Binnen het Koningin
Wilhelminafonds wordt de dienst uitge
maakt door een gesloten kliek van regenten
en professionals die elkaar de bal en vooral
het geld toespelen. Het AIDS-fonds moet en
zal een fonds blijven van demi
land, zolang ik in het bestuur zit en ook al
worden we voorgezeten door WD-regent
Dees.
Een jaarlijks terugkerend evenement is
een groot diner op de Dam in Amsterdam,
georganiseerd door de vijfsterren-hotels
van Amsterdam. Uit hoofde van mijn func
tie werd ik ook uitgenodigd. Ik bedankte
voor de eer, daar ik niet houd van eten v<
het goede doel. Toen echter een van
hoofdsponsors mij vroeg aan hun tafel
te komen zitten, kon ik natuurlijk niet
geren. De opbrengst van het diner gaat i
mers naar het AIDS-fonds.
Zo zat ik daar dus tegen mijn zin aan t£
en ik moet zeggen: het is me meer c
meegevallen. Het was een groot feest
bijna volks karakter. Geen aparte tafel voor
de autoriteiten. Oud-burgemeester Van
Thijn van Amsterdam was gewoon naast de
toiletten geposteerd en Ed Nijpels zat zoals
het hoort midden in de zaal. Zelfs Frits Bol-
kestein was aanwezig en zong enthousiast
staande op zijn stoel een Amsterdamse po
lonaise mee.
Iedereen trad belangeloos op. Het bedie
nende personeel, de mensen van de tenten
firma en het bewakingspersoneel, maar ook
de keur aan Amsterdamse artiesten, onder
wie heel beroemde, deden het voor het goe
de doel. Uw professor ontdooide zowaar
een beetje. Het enige dat me eigenlijk nog
stoorde, was het ontbreken van een mooie
ontroerende rede.
De onvermijdelijke Erica Terpstra
WD, u weet wel die moeder van Nederland
die voor eenieder die zwak, ziek of misselijk
is haar brede boezem ter beschikking stelt,
moest daarin voorzien. Dat lukte dus niet.
Ze heeft gewoon geen ervaring met deze
ziekte en haar slachtoffers, dat kon je
alles merken.
Kortom een mooi diner, met veel gewone
mensen en de regenten aan de zijlijn. Vol
gend jaar nog een goede spreker en ik zal
mijn weerzin overwinnen tegen dineren
voor het goede doel.
Hoe komt het toch dat volksvertegenwoordigers in Tai
wan schreeuwen, elkaar de haren uittrekken, micro
foons vernielen en zelfs met elkaar op de vuist gaan als
dronkemannen in de kroeg? Televisiekijkers in de hele
wereld hebben de laatste weken herhaaldelijk kunnen
zien hoe de democratie d la Taiwanaise functioneert.
Bij één incident was de parlementariër Su Chi Yang be
trokken. Zij zou over een obscene opmerking over haar
ondergoed zo kwaad zijn geworden dat ze tijdens een
debat in de Nationale Assemblee een vrouwelijke colle
ga in haar gezicht sloeg. De twist eindigde in een on
overzichtelijke hoop slaande, trappende en bijtende
Volgens Antonio Tsang, hoofdredacteur van het respec
tabele in Taipei verschijnende dagblad Journalist
meent: ,,Als ambitieuze mannen en vrouwen bij elkaar
worden gebracht in een Assemblee waar ze geen macht
hebben, dan raken ze gefrustreerd."
Verantwoordelijk is volgens hem een minderheid van
de regerende Kuomintang (KMT), de oude garde van
de partij, die 'van zeer bescheiden komaf is en zich als
hufters gedraagt'. Die groep vindt de radicalen van de
Democratische Progressieve Partij (DPP) tegenover
zich.
Ruzies zijn sinds 1987 schering en inslag. In dat jaar be
gon Taiwan met een democratiseringsproces. Zo kon
den direct gekozen leden van de DPP hun plaats in de
Assemblee innemen. Maar de nieuwe parlementsleden
raakten al snel zeer wanhopig door wat zij zagen als
stemfraude van de KMT.
Deze partij houdt de meerderheid doordat ze ook nog
kiesdistricten op het Chinese vasteland vertegenwoor
digen. Deze situatie leidde in de jaren tachtig tot een
paar van de gewelddadigste lijf-aan-lijf gevechten tus
sen de jongere DPP-leden en hun tachtigjarige collega's
van de KMT. Maar toen veel leden van de oude garde
van de KMT met pensioen werden gestuurd, geloofden
veel Taiwanezen dat de DPP nu veel minder reden zou
hebben om kwaad te worden. Maar dat bleek een mis
vatting.
Volgens politieke waarnemers hebben de leden van de
oppositie maar één mogelijkheid om aandacht op zich
zelf of hun programma te vestigen en dat is ruzie ma
ken. De KMT neemt haar toevlucht tot allerlei tactieken
om wetten erdoor te drukken op een wijze die in strijd
is met de parlementaire procedures. Veel Taiwanese
politici vinden dan ook dat het absoluut geen zin heeft
om ook maar over iets te debatteren in de Nationale
Assemblee.
„De oppositie is woedend op de tactiek van de KMT
om het parlement als een ja-knikkers instelling te ge
bruiken. De KMT behandelt Nationale Assemblee als
een verzameling marionetten, zodat de oppositieleden
weinig anders kunnen doen dan hun frustraties uit
schreeuwen", zegt Shen Fu-hsiung, van de DPP.
Afgewogen oordeel Hoge Raad in -aak-Chabot
Artsen en psychiaters worden geconfronteerd met nieuwe en zware ver
antwoordelijkheden. Het staat nu vast dat zij onder strenge voorwaarden
aan mensen die ernstig geestelijk lijden (maar strikt genomen niet ziek
zijn) hulp mogen bieden bij de beëindiging van het leven. Maar in deze
zeldzame gevallen van hulp bij zelfdoding zullen de geldende zorg
vuldigheidseisen waaraan een arts moet voldoen extra scherp worden
getoetst. Er is grote behoedzaamheid en terughoudendheid geboden.
Deze conclusies vallen te trekken uit
het arrest van de Hoge Raad in de zaak
van de psychiater dr. B. Chabot. Deze
verleende hulp bij de zelfdoding van
een vrouw wier ondraaglijk lijden het
gevolg was van omstandigheden in de
familiesfeer. Zij was niet ziek, er was al
lerminst sprake van een stervensfase,
maar haar leven was onleefbaar zonder
enig uitzicht op verbetering.
De Hoge Raad zegt dal in een geval als
dit een verscherpte toetsing van de
zorgvuldigheidseisen noodzakelijk is.
Dat is in wezen de enige reden dat de
handelwijze van Chabot toch door de
Hoge Raad is veroordeeld (zonder op
legging van straf), terwijl het gerechts
hof hem van rechtsvervolging had ont
slagen. Hij had vooraf namelijk een an
dere, onafhankelijke psychiater moeten
consulteren.
GEEN ONDERSCHEID
Maar in een heel belangrijk opzicht
krijgt de psychiater het recht aan zijn
kant. De Hoge Raad maakt namelijk
geen onderscheid tussen geestelijk en
lichamelijk lijden en zegt niet dat geen
hulp bij zelfdoding had mogen worden
geboden omdat de vrouw niet in een
stervensfase verkeerde. Het arrest past
daarmee in een indrukwekkende reeks
principiële uitspraken over het eutha-
nasie-vraagstuk. Het hoogste Neder
landse rechtscollege is opnieuw de poli
tiek voorgegaan bij het vaststellen van
de normen op dit gebied.
Al zeker twintig jaar wordt in Nederland
aanvaard dat een arts hulp verleent bij
een zelfgekozen einde van een on
draaglijk lijdende patiënt die door bij
voorbeeld kanker of AIDS ten dode is
opgeschreven. Daarbij kon eigenlijk al
nooit een scherp onderscheid worden
gemaakt tussen lichamelijk en geestelijk
lijden. Het lijden van een terminale pa
tiënt kan ook ondraaglijk zijn als gevolg
van ontluistering of het verlies van
waardigheid.
Maar hoe zit dat bij psychiatrische pa
tiënten? De commissie-Remmelink, die
in opdracht van de regering de Neder
landse euthanasie-praktijk onderzocht,
rapporteerde in 1991: het aantal geval
len per jaar waarbij daadwerkelijk hulp
bij zelfdoding wordt verleend aan pa
tiënten die uitsluitend psychisch lijden,
is waarschijnlijk op de vingers van een
hand te tellen. De commissie liet deze
kwestie verder buiten beschouwing
omdat de besluitvorming in zulke ge
vallen uiterst moeilijk is.
Toch moet de rechtspraak een oordeel
vellen. In een geval dat aan de rechter is
voorgelegd van iemand die leed aan
multiple sclerose bestond de aard van
het lijden in een onverdraaglijke afhan-
kelijkheid en machteloosheid. In de
rechtspraak is ook al eens een geval van
hulp bij zelfdoding gerechtvaardigd van
een suïcidale patiënte die ernstig leed
Volgens het Wetboek van Strafrecht
mag een arts of psychiater geen hulp bij
zelfdoding verlenen. Maar hij of zij kan
onder omstandigheden een beroep
GUSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
doen op een rechtvaardigingsgrond. Is
deze rechtvaardiging aanwezig, dan
wordt de arts ontslagen van rechtsver
volging. De Hoge Raad bepaalde in
1984 dat, als aan de zorgvuldigheids
eisen is voldaan, de arts zich kan beroe
pen op overmacht in de zin van nood
toestand. Die noodtoestand ontstaat
doordat de arts (bij psygisch lijden
moet dit altijd de psychiater zijn) te ma
ken heeft met een conflict van plichten:
enerzijds de plicht zich aan het Wet
boek van Strafrecht te houden, ander
zijds de plicht ten opzichte van de pa
tiënt om onaanvaardbaar lijden te voor
komen.
De voorwaarden voor geoorloofde hulp
bij zelfdoding komen overeen met de
voorwaarden die gelden bij euthanasie.
Er moet sprake zijn van een duurzaam
en ondraaglijk lijden. De betrokkene
moet een verzoek om levensbeëindi
ging doen en volhQuden. Er is geen uit
zicht op verbetering bij een juiste medi
sche behandeling. En de artsen moeten
zekerheid hebben over de zelfstandige
oordeelsvorming van de betrokkene.
CONSULTATIEPLICHT
Bij psychisch lijden is veelal moeilijk
vast te stellen of deze voorwaarden zijn
vervuld. Kunnen psychiatrische patiën
ten in vrijheid hun wil bepalen of is het
verzoek om hulp bij zelfdoding juist een
symptoom van hun kwaal? Is het ver
zoek weloverwogen en echt vrijwillig?
Staat vast dat er geen enkele behande
ling meer mogelijk is om het lijden te
verzachten? En wat als een patiënt elke
behandeling weigert, zoals in dit geval?
Dan wordt de besluitvorming natuurlijk
nog veel moeilijker.
Deze complicaties onderstrepen de
noodzaak dat een psychiater die op een
verzoek om hulp bij zelfdoding wil in
gaan, eerst een andere psychiater om
advies vraagt. Dat schept een extra
waarborg: het oordeel van een deskun
dige die ook buitenstaander is. In het
geval waarover de Hoge Raad zich nu
heeft uitgesproken, is onvoldoende aan
deze consultatieplicht voldaan. Pas als
deze voorwaarde zou zijn vervuld, had
dr. B. Chabot met succes een beroep op
overmacht in de zin van noodtoestand
kunnen doen om de door hem geboden
hulp bij zelfdoding te rechtvaardigen.
Op het gebied van de psychiatrie is ex
tra en bijzondere zorgvuldigheid ver
eist.
Het is begrijpelijk dat hierop zo'n na
druk wordt gelegd. De angst voor het
hellende vlak leeft immers in brede
kring. De Hoge Raad wil terecht voorko
men dat er onzekerheid en wantrouwen
ontstaan. Sommige mensen zijn bang
dat het hek van de dam gaat en vrezen
dat suïcidale patiënten te snel als
'uitbehandeld' zullen worden be
schouwd of zelfs op het spoor van zelf
doding zouden kunnen worden gezet.
De verscherpte toetsing van de zorgvul
digheidseisen kan deze vrees wegne-
Bij het schrijven van dit artikel is ge
bruik gemaakt van het bijzondere
nummer over hulp bij zelfdoding in de
psychiatrie van het Maandblad geeste-
Taiwanese parlementsleden reageren hun frustraties regelmatig af door een fiks robbertje te vechten.
TOM JANSSEN
Wit-Rusland (Belarus) gaat
morgen als laatste van de ex-
Sovjetrepublieken naar de
stembus om zijn eerste presi
dent te kiezen. Maar daarmee is
de soevereiniteit van de jonge
staat nog niet verzekerd: de
meeste kandidaten pleiten juist
voor een terugkeer naar de Rus
sische moederschoot.
De conservatieven hebben in
Wit-Rusland de touwtjes stevig
in handen en stevenen af op
nauwere banden met Rusland.
De twee landen werden het in
april eens over een monetaire
unie waarbij de hoofdstad
Minsk zijn eigen roebel, de zo
genoemde zajtsjik (haas, naar
de afdeling op het biljet), weer
opgeeft voor de Russische roe
bel. De man die dit akkoord er
door drukte, premier Vjatsjeslav
Kebitsj, is de favoriet voor het
presidentschap.
Al in de Sovjet-tijd gold Wit-
Rusland als één van de meest
behoudende republieken. De
ineenstorting van de Sovjetunie
eind 1991 heeft daar weinig ver
andering in kunnen brengen.
Het leek wel of Minsk niet goed
wist wat het aan moest met de
plotselinge onafhankelijkheid.
Het staatshoofd, parlements
voorzitter Stanislav Sjoesjke-
vitsj, probeerde nog hervormin
gen door te voeren maar uitein
delijk stuurden de conservatie
ven en communisten die het
parlement beheersen hem in ja
nuari de laan uit. Op zijn stoel
zetten ze de vroegere KGB-ge-
neraal Mjetsjislav Grib.
„Zij die tot een schoktherapie
opriepen en in versneld tempo
de markteconomie wilden in
voeren, hebben ongelijk", aldus
premier Kebitsj. „We hadden
teveel haast en moeten nu op
onze schreden terugkeren." De
meerderheid van de bevolking
lijkt daar weinig moeite mee te
hebben. Sinds de onafhankelijk
heid is de industriële en agrari
sche produktie gekelderd omdat
grondstoffen en onderdelen
door het uiteenvallen van de
Sovjet-markt niet meer het land
in komen.
Alleen de economische unie
met Rusland kan Wit-Rusland
redden, zo luidt de boodschap
van Kebitsj. Sinds 1 mei zijn de
handelsbarrières tussen de twee
landen opgeheven en heeft
Minsk zijn tol op de doorvoer
van Russische olie en gas ge
schrapt. In de zomer gaat de
tweede fase in: dan zal de Russi
sche centrale bank voortaan de
geldemissie verzorgen en het
monetaire beleid bepalen.
Oppositieleider Zenon Poznjak
van het Witrussische Volksfront,
eveneens presidentskandidaat,
wil Kebitsj voor de rechter sle
pen wegens uitverkoop van de
Witrussische soevereiniteit. Het
enige winstpunt voor Minsk in
dit akkoord is dat het haasje te
gen een koers van één op één
voor roebels kunnen worden in
gewisseld, maar dit zal slechts
voor een bepaald bedrag in za-
jtsjiks gelden.
Een jaar geleden was de Witrus
sische roebel overigens nog tien
Russische roebels waard. Van
daar dat ook in Rusland kritiek
is gerezen onder de hervormers,
die zich zorgen maken over het
verschil in inflatie tussen de
twee landen: terwijl Moskou de
geldontwaarding tot 8 procent
per maand heeft teruggebracht,
is die it) Minsk nu 43 procent.
Kebitsj weet zich echter ge
steund door de opiniepeilingen,
de politieke instellingen in
Minsk en de media, die onder
strenge controle van de over
heid staan. Kranten van de op
positie zijn gesloten of worden
tegengewerkt door de staatsuit
geverijen, terwijl de tegenkandi
daten met allerlei onverwachte
probleempjes te kampen heb
ben: de zaal is opeens niet be
schikbaar, of de stroom valt tij
dens een meeting uit.
Belangrijker is dat Kebitsj de ze
gen van Moskou lijkt te hebben,
dat vorige week de olieprijs voor
Wit-Rusland verlaagde. „De
mensen zullen stemmen voor
de kandidaat die de juiste hou-
ding ten aanzien van Rusland
inneemt", voorspelt voorzitter
Vladimir Sjoemejko van het
Russische Hogerhuis.
Wat dat betreft heeft het Krem
lin de keuze. Alle zeven kandi
daten, op oppositieleider Pozn
jak na, willen de banden met
Rusland aanhalen. De baas van
de staatsboerderijen, Aleksandr
Doebko, en de orthodoxe com
munist Vassili Novikov willen
onomwonden de oude Sovjetu
nie in ere herstellen, en zelfs
Sjoesjkevitsj heeft de blik naar
Moskou gewend. Maar de con
servatieven zien hem nog steeds
als de man die de Sovjetunie het
graf intrapte door met de Russi
sche en Oekraïnse leiders Jeltsin
en Kravtsjoek het Gemenebest
van OnafHankelijke Staten op te
richten, nota bene in Minsk.
De meeste last kan Kebitsj ver
wachten van Aleksandr Loekas-
jenko die een kruistocht tegen
corruptie aan de top is begon
nen en vrijwel alle politieke lei
ders al heeft aangeklaagd. Daar
mee trekt hij volle zalen, vooral
met armen en laag opgeleide
kiezers. „Mijn decreet nummer
één zal luiden: alle schurken
worden uit de regering getrapt",
zo beloofde hij een juichende
menigte vorige week.
Loekasjenko leidt de parlemen
taire commissie tegen corruptie
en gaf met zijn beschuldigingen
tegen Sjoesjkevitsj de aanzet tot
diens afzetting in januari. Presi
dent Grib heeft de commissie
inmiddels ontbonden, maar
daar trekt de voorzitter zich
niets van aan. Volgens Loekas
jenko heeft Grib contacten met
de mafia gehad, die op video en
geluidsband zouden zijn vastge
legd. De Witrussische KGB
noemde deze aanval 'uiterst
goedkoop, zelfs voor een primi
tieve politieke provocatie'.
DEN HAAG DIEPERIK KRAMERS