Muzikale aardappeleter maakt indruk als Kozak 'Ik durf nu voor mezelf op te komen' Rtv show 'Geen wodka drinken betekent ruzie' s WOENSDAG 22 JUNI 1994157 Marcel Verhoeff als dirigent volledig geaccepteerd in Rusland De traditie wordt in ere hersteld. Drie ëntwintig Kozakken, onder wie één Nederlander, gaan de wereld veroveren. Ooit was het Don Kozakken-koor van Sergej Zjarov wereldbe roemd. Voor Marcel Verhoeff, dirigent uit het Utrechtse Via- nen, staat het als een paal bo ven water dat ook zijn koor 'Don Kozakken Rusland' we reldfaam gaat verwerven. Grootspraak? Zeker niet. Ver hoeff, enthousiast pratend in een knus appartement in het centrum van Moskou, heeft zes tien klasse-zangers en zes vak kundige musici tot zijn beschik king. De Oostenrijkse platen maatschappij Koch Internatio nal was na het horen van proef- opnamen zo onder de indruk, dat Verhoeffs koor zich nu uit de naad zingt voor de eerste CD. die in november op de markt zal komen onder de titel A Russian Souvenir. Daar blijft het niet bij. Een bekende Duitse promotor po pelde na het horen van datzelf de proefbandje de wereldrech ten op het hele gezelschap voor vijf jaar vast te leggen. Verhoeff heeft dat aanbod - 'een hele eer' - voorlopig naast zich neerge- legd. Maar een Europese tournee, waaraan ook een Nederlandse promotor te pas komt, is inmid dels rond. Negentig dagen lang zullen zijn koor en orkest, con certeren in vijf landen. Neder land is daar (nog) niet bij. Ver hoeff: „Volgend jaar gebeurt dat zeker." Beurs Eerst maar eens de vraag beant woorden hoe het kan dat een muzikale aardappeleter een ge zelschap Kozakken de toon aangeeft. Verhoeff leidde tien jaar het Oeral Kozakkenkoor. Dat koor was, anders dan de naam doet vermoeden, samengesteld uit Nederlandse liefhebbers van de Kozakken-zang. Verhoeff ver diepte zich daarvoor in de Slavi sche muziek en raakte enthou siast. Zijn werk bleef niet onop gemerkt. In 1988 kreeg hij van de Nederlandse en Russische regering een beurs voor een stu diereis naar Rusland. Daar werd de basis gelegd voor zijn huidige status: die van Közakken-kapitein annex -diri gent. Verhoeff raakte verzeild in de Russische muziekwereld, trad als gastdirigent op met het Leningrads Philharmonie en maakte, eveneens als gastdiri gent. een CD met het Russisch Academisch Staatskoor. Een op merkelijk produkt, want vastge legd werd de 'integrale liturgie van Tsjaikovski', met de origi nele tekst. Verhoeff: „Dat lag in die tijd nog gevoelig. De eigen dirigent van het koor was een commu nist. Die had uiteraard grote be zwaren tegen onderdelen als 'gebed voor de Tsaar'. Maar we hebben doorgezet en de erken ning kwam toen we het werk voor het eerst en compleet in de concertzaal brachten. Vervol gens werd het integraal in Rus land uitgezonden. Het bleef niet bij dat succes. Herfst vorig jaar kwam er een nieuwe CD van Verhoeff op de markt, nu met de Vespers van Rachmaninov, uitgevoerd door het Russisch staatsmannenkoor en het -knapenkoor van Viktor Popov. Het materiaal dat hij van zijn Nederlandse 'Kozakkenkoor' had meegenomen was intussen via een Russische muzikale ken nis bij de rasechte Kozakken te rechtgekomen. Die waren onder de indruk. Rasecht Van het een kwam het ander. Op voorspraak van de groot aalmoezenier voor de Kozakken van Noord-Rusland, archiman driet Nikon Jakimov werd Ver hoeff vorig jaar door de Kozak ken in het Zuidrussische Koe- ban uitgenodigd de viering van 200 jaar Krasnodar, een Kozak- kenstad, bij te wonen. Hij werd er uit dank voor zijn kennis en inzet voor de Kozakkencultuur als enige niet-Rus tot kozak be noemd en kreeg meteen een of ficiersrang in het Kozakkenle- ger. Een jaar eerder was de Kozak- kenzanger Viktor Koelisjev op het idee gekomen om de tradi tie van het Don Kozakkenkoor van Sergej Zjarev - in 1985 in Lakewood (VS) overleden - te laten herleven. Anders dan Zja- revs koor, dat uit naar het Wes ten geëmigreerde of gevluchte Russen bestond en later werd aangevuld met andere nationa liteiten, zou het ensemble van Koelisjev uit 'rasechte' Kozak ken moeten bestaan. Koelisjevs initiatief had deels te maken met de nieuwe op komst van het Kozakken-natio nalisme en de Kozakkencultuur. Onder het communisme wer den de Kozakken - historisch ruitervolk in dienst van de tsaar - vervolgd en hun cultuur ver boden. Maar met het door Jelt- sin geleide onafhankelijkheids streven van Rusland werden de grote bontmutsen, sabels, uni formen en karakteristieke schouder-heupriemen weer uit de kast gehaald. Vorig jaar mei sanctioneerde Jeltsin in een brief aan de ataman (hoofd man) van de Koeban-Kozakken officieel de wedergeboorte van het Kozakkendom. Koelisjev zag echter ook de exportkansen voor Kozakken- muziek. Het in 1922 opgerichte orkest van Zjarev had wereld successen geboekt, maar was na vijftig jaar ontbonden. Een gat in de markt, zogezegd, en daar om selecteerde Koelisjev in 1992 tijdens een concours van Kozakkenkoren in Moskou de zestien beste solo-zangers en maakte hen warm voor het idee. Zo ontstond de voorloper van wat nu het Don Kozakken-koor en ensemble Rusland is. Koe lisjev zocht openingen naar het Westen, was bevriend met de Moskouse musicoloog Vladimir Sjibajev, die Verhoeff en diens muzikale capaciteiten kende. Het driemanschap Koelisjev (di recteur), Sjibajev (manager) en Verhoeff (dirigent) was snel ge vormd en gereed voor de Grote Sprong Voorwaarts. Verhoeff (36), inmiddels drif tig Russisch lerend: „Wat me hier werd aangeboden was puur vakmanschap, fantastisch om mee te werken. Zangers en mu sici, je hoeft ze maar een toon te geven en ze weten de variaties". Dansers wilde hij er niet bij hebben. „Dat wordt te veel show, te weinig serieus", zegt hij. Verhoeff kent het repertoire van Zjarev, heeft daar veel res pect voor. „Maar ik wil verder", zegt hij. „Zjarev werkte met ge makkelijk in het gehoor liggen de melodieën en met buiten landse zangers. Ik wil verder wroeten, de oude cultuur van de Kozakken aan de Don, die me het meest aanspreekt, opha len. Wat wij doen, en dat geldt voor de samenstelling van het orkest en het repertoire, moet zo origineel zijn als de pest". Met een kanttekening: om aan te haken bij Zjarevs traditie zal de CD van Verhoeffs koor veel bekende melodieën bevat ten. Verhoeff: „Het is de bedoe ling om bij volgende opnamen het onbekende element verder op te voeren. Ook op deze CD staat een aantal niet zo bekende liederen, maar het zijn wel me lodieën die goed in het gehoor liggen." Nationalisme Koor en orkest, zoals dat er nu staan, verschillen overigens be- Wim Koopmans verheft stem tegen onderwaardering Chris Kijne namens VPRO vier maanden in Kazachstan |W tui hoorlijk van de originele selectie die Koelisjev maakte. Verhoeff had namelijk wat eigen noten op de zang. Hij kende het natio nalisme van de Kozakken, dat zich soms in onfrisse politieke voorkeur vertaalt. De ultra-na tionalist Zjirinovski heeft onder de Kozakken - die onderling overigens zeer verdeeld zijn, per regio verschilt de cultuur en de politieke kleur - heel wat aan hang. Bovendien zijn er de be ruchte drinkgewoonten van de Kozakken: de wodka-fles wordt met de sabel onthoofd en de in houd verdwijnt in de bekende teug. Verhoef: „Ik wilde uiteraard goede zangers. Maar ook de mentaliteit moet deugen. Geen drinkeboers of nationalistische opscheppers erin, dat leidt slechts tot ellende. Het moet een hecht team worden, anders kun je niet maanden met elkaar op toemee, er ontstaan dan voortdurend ruzies De uiteindelijke selectie lever de weinig problemen op. Het initiatief van Koelisjev en de komst van Verhoeff gingen als een lopend vuurtje rond. Russi sche muzikanten hebben wei nig te makken het Don Kozak kenkoor biedt uitzicht op pla- tenroyalties, opi reizen naar het Westen. Alle leden van het en semble hebben contracten voor twee jaar gekregen, de tournee agenda is vastgesteld, ze weten dus precies wanneer ze be schikbaar moeten zijn. Wie Verhoeff meemaakt tij dens de opnamen in een van de studio's van het gigantische Mosfilm-complex, kan zich voorstellen waarom archiman driet Jakimov ooit tegen hem zei: „Jij moet Russisch bloed in je donder hebben." Verhoeff is één bonk vitaliteit, tot het uiter ste geconcentreerd, schreeuwt het ene, fluistert het andere mo ment tegen zijn muzikale 'soldaten', in het Russisch, En gels, Duits, wil alles tegelijk doen, zorgt dus af en toe ook voor de nodige verwarring. De muzikanten bespelen ge concentreerd de bas- en so- praanbalaleika's, de donbra's en de accordeon. Op het kleine po dium zingen de vijftien mannen uit volle borst, sommigen raken in vervoering, maken brede armgebaren, alsof ze een uitver kocht huis toezingen. Verhoeff heeft niet overdreven. Dit koor hoeft niet groter dan zestien, het lijkt alsof er honderd staan te zingen. De dirigent eist uiterste per fectie. Verhoeff, op kousevoeten dansend op een verhoginkje, komt dicht bij bas Valeri Gava te staan, dwingt de solist tot het uiterste. Bij de crescendo-stuk ken met woeste armgebaren, het gezicht in grimassen ver trokken bij elk nieuw accent. Russisch Gava moet er later, als ik hem spreek, nog wat om lachen. „Die man is zo gedreven, je kunt niet anders dan op de top pen van je ku/inen zingen". Ga va is er helemaal van overtuigd, dat ensemble en koor Don Ko zakken Rusland het gaan ma ken. „We gaan de wereld ver overen", lacht hij, opgewekt een sigaret aanstekend - maar efl8 beetje cement op de long* blijkt voor een bas in het gehq niet bezwaarlijk. 19 Verhoeff, die straks in het uij form van Kozakkenoffici* compleet met jas van schapet bont, het gezelschap zal aanvflg ren (Koelisjev: „Wij dragen g wone soldatenuniformen1 roept de koorleden weer tot fcO orde. Het is tijd om PokajantDQ Molitva o Rossii (Biechtgeb» voor Rusland) op te nemen. E^ a capella gezongen melodj steeds wisselend van pianissiw2 naar crescendo. Een religie* lied, waarin de diepe bas van <j bejaarde Michail Zlatapolski volgens Verhoeff vermeld in ht Guiness book of Records omdi hij de laagste zangtoon ter vw reld haalt - goed uitkomt. Ook dit moeilijke stuk koib2 uiteindelijk perfect op de banj Verhoeff, na bijna drie uur we ken: „Ik ben helemaal leeg. T©3 voor een stevige borrel." Als dat geen echte Kozak is. DO „Het is het leukste dat ik tot nu toe het gedaan, sinds ik in de journalistiek zit". Vier maanden lang - van begin april tot eind juli verleden jaar - woonde VPRO-radio programmamaker Chris Kijne (41) met zijn Slo waakse vrouw Denisa Strbova in de voormalige Sovjet-repu bliek Kazachstan. Voor het VPRO-radio programma Stand plaats maakte hij vanuit dit jon ge land zijri reportages. Onlangs verscheen een boek je met zijn ervaringen in het Centraalazi.atische land. De ru briek Standplaats (elke vrijdag op Radio 1, 10.30 uur) van de VPRO bestaat al enige jaren. Voor het programma wordt de verslaggever geacht domicilie te kiezen in een bepaald (Derde Wereld)-land. Wim Noordegraaf en Marie-Annet van Grunsven vertoefden bijvoorbeeld vier maanden in het Westafrikaanse Ghana, terwijl op dit moment Djoeke Veeninga vanuit Hanoi in het noorden van Viettiam haar ervaringen per band door geeft. Standplaats is geen rubriek, waarin allee:n maar zwaarwich tige personen in academisch woordgebruik hun gal kunnen spuien. Het programma is er meer op gericht de verhalen 'van de straat' op te tekenen. Voor Chris Kijne stond de keuze eigenlijk al vast. Hij heeft een grote interesse voor wat er gebeurt in Centraal-Azië en bo vendien spreekt zijn vrouw Rus sisch. Dat werkt toch wel ge makkelijk. „Kazachstan is een braakliggend gebied, tussen de grootmachten Europa en Azië. Ik wilde wel eens zien hoe het op het gebied van machtsont wikkelingen ging, zeker ook in het licht van de geruchten over een Iraakse interventie". Chris en Denise betrokken snel na aankomst een huis in een landelijke buitenwijk van hoofdstad Alma Ata. Een kwes tie van de advertenties in de plaatselijke kranten navlooien. Naast de stulp van de (aanvan kelijk stuurse) commissaris van politie: Een aangenaam be schermd gevoel. Dat viel tegen, want toen de twee Nederlan ders het huis niet inkonden we gens problemen met het slot, moest - met veel kabaal natuur lijk - een ruit worden ingegooid. De buurman bleef echter onge stoord doorsnurken. Vermoede lijk langdurig door de wodka ge veld. Want drank, zo verzekert Kij ne, is een apart hoofdstuk in dit land dat een opperv lakte heeft van zeventig maal Nederland. „Je kunt ruzie krijgen als je geen wodka drinkt. En na vier maan den wordt je daar toch wel een beetje gek van." De VPRO-joumalist heeft het (overmatige) drankgebruik van veel Kazachen zelfs als een rem mende factor ervaren bij de voorbereidingen, de sfeerrepor tages en de interviews. Op dinsdag, woensdag en donderdag maakte Kijna door-' gaans zijn opnamen. Met vier uur materiaal kon hij dan aan de slag gaan. Dat duurde een hele dag. Zelf inspreken, zelf monteren. „Van het eerste tele foontje tot de laatste knip. Je moet zelf je thema's bedenken en allerlei zaken op je af laten komen. Dat is de prettigste vorm van buitenland-journalis tiek en misschien wel van alle journalistiek." Met plaatselijke journalisten heeft hij nauwelijks contact ge had. „De echte journalistiek staat nog in de kinderschoenen. De meeste journalisten zijn nog erg voorzichtig, lijdzaam". Aanvankelijk werden de bandjes door een piloot van Lufthansa meegenomen. Daar kwam de klad in. Dus moesten ze elke week officieel door de douane geloodst worden. „Dat kostte me elke keer minstens een uur". Het werken met Kazachen is Chris Kijne voor het overige al- Chris Kij ne: „Hoe onzicht baarder je als jour nalist bent, hoe beter je kunt wer ken." FOTO c PD leszins meegevallen, zéker I10 de negatieve verhalen die l^ri thuis had opgevangen. Hij züe er legaal, maar tegelijktijd tbs c ook een beetje illegaal. Want <<or VPRO-verslaggever had z'n b j0g roep niet opgegeven. „Dat do [n toch ook niemand die hier fect Nederland vier maanden konöai wonen? Hoe onzichtbaarder tvo bent, hoe beter je kunt werker01 Als je zegt dat je journalist betojj maak je alleen maar slapenfio' honden wakker.bei Hij heeft zelfs met plaatselijk autoriteiten - de oude commk nistische rakkers van vroegerrec ongedwongen van gedachtiai gewisseld. Van sluwe mannrfb' van de geheime dienst mi mysterieuze hoeden op, het,0' Kijne hoegenaamd niets merkt. „Ze bestaan nog w ih maar ze zijn lang niet meer ev hard". De familie Kijne/Strbo 0' heeft zich verbaasd over <lh( vaak „overrompelende gastvi iti heid". Voor één van z'n report* ges meldde de VPRO-man zi<lnl op het platteland bij een bo aJ renfamflie. Behoorlijk onaang ,ei kondigd. „Drie dagen hebbiie we er gelogeerd en we mochti >a alles aan ze vragen." Die gastvrijheid heeft ook z 00 negatieve kanten, heeft Kiji^ ervaren. Na verloop van tile werd z'n deur van z'n wonii door vrienden platgelope Geen avond zonder visite (,e0 zonder wodka. Dat ging ba> paar na verloop van tijd toioi wat al te ver. De Kijne's hadden een afdoende wapen gevonde "a 's Avonds gingen ze met h0 licht uit op de veranda zitten i ;e: bukten onmiddellijk als er i ie mand het pad dreigde op te 1 pen. Om vervolgens opgelucle adem te halen als de visi j®1 rechtsomkeert had gemaakt. Voordat ze verleden jaar nat Kazachstan afreisden, het Chris Kijne wel even op zi 'I achterhoofd gekrabd. „Het le me heerlijk om samen te weto ken (z'n vrouw tolkte, red). D;j, zeker. Maar vier maanden c ir; eikaars lip zitten is niet gema >p kelijk. Ik ben eigenwijs en ook behoorlijk. Het is perfe gegaan en m'n reportages kt|e gen door m'n vrouw juist et informele toon. Ik heb het v if even moeilijk gehad toen ik t 'r rug was, hoewel Nederland h beste land is om terug te kere Kijk, het leven daar heeft et i< intensiteit en noodzaak, die T in Nederland niet meer voelt. het begin heb ik een enorme t rugslag gehad. Het is allems0 goed geregeld hier, maar daa,u door wel erg saai. Dat merk e pas als je na zo'n lange tijd I |l rug bent." IB Wim Koopmans. vindt dat te wei nig mensen van zijn bestaan als zanger op de hoogte is. lam a singer. Zo staat het niet alleen op zijn visite kaartje. het is ook de titel van zijn nieuwe CD. Voor de gele genheid heeft Wim Koopmans zich omringd met grote arran geurs als Jerry van Rooyen, Rob Pronk en Dick Bakker. Op de geluidsdrager wordt hij in zijn jazz-standards begeleid door het Metropole Orkest. „Dit is de eerste van de acht LP's en CD's waarover ik tevre den ben. Op de andere had ik altijd iets aan te merken. Soms wil ik dat ik niet zo moeilijk ben voor mezelf. Maar ik kan niet anders. Ik wil dit repertoire brengen. Ik kan heus wel een meedeiner zingen, maar ik wil het niet." „Mijn vader die de spil was van The Three Jacksons zei vaak tegen me: jij doet het verkeerd. Jij wil alleen maar mooie mu ziek spelen. Dat was vroeger dus al zo, toen ik mijn eigen trio had. Ik kan niet anders. Mijn vader kon ook zo prachtig spe len. Ik durf gerust te zeggen dat hij een van de top-jazz-accor- deonisten van Nederland was. Het publiek kende hem alleen maar van The Three Jacksons, van de potpourri's. Hij kon dat: concessies doen. Ik kan niet". „Als ik dat wel had gekund, zou ik misschien al eerder een stuk verder zijn geweest. Ik ben er ook, denk ik, niet brutaal ge noeg voor. Ik heb geen grote mond, ik loop geen party's af, alleen maar om erbij te zijn. Als ik de deur uitga, ga ik werken. En gelukkig heb ik veel werk. Maar rijk ben ik er niet van ge worden". „Ik vind het eigenlijk tijd wor den eens hoog van de toren te blazen. Dat komt ook door mijn vrouw. Die heeft altijd tegen me gezegd: je moet eens een beetje meer voor jezelf opkomen. Ze heeft gelijk. En nu durf ik het. Heb ik veertien jaar over ge daan. Eén troost heb ik: mijn carrière gaat misschien lang zaam, maar hij gaat gestaag. En het is natuurlijk ook zo: als de weg naar de top lang is, gaat de weg terug ook geleidelijk." Vreemd „Ik vind het alleen vreemd dat Marcel Verhoeff als kapitein/dirigent van Russische Kozakken. „Ik wilde geen drinkeboers, maar goede zangers." FOTO CPD hebben we maanden gewerkt. Ik moet iets bij een song voelen, er moet kwaliteit in zitten, an ders kan ik hem niet goed zin gen". „En het moeten voor mij songs zijn die niet al te bekend zijn. Op de CD staat een aantal vrij onbekende stukken uit The American Songbook. Ook wilde ik dat het Metropole Orkest bij zowel de repetities als de opna men compleet was. Wat heb je eraan iets te repeteren als er de volgende dag allemaal andere mensen zitten". „Ik ben er nog een van de ou de stempel. Zorgvuldig. Als ik een optreden heb, kijk ik mijn publiek aan. Aan de hand daar van bepaal ik welke stukken ik ga zingen. De mensen vèn mijn orkest zijn wel eens gek van me geworden. Maar zo bereik je het beste resultaat. De klant is ko ning en je past je aan, binnen je eigen genre natuurlijk." het publiek zo weinig weet van wat je werkelijk doet. Twee jaar geleden heb ik een tournee ge maakt door Amerika. Ik heb op toplocaties gezongen. Had een limousine met chauffeur. De mensen waren dolenthousiast en dat zegt iets in dat land, waar ze zelf zulke grote zangers heb ben. Dan kom je terug en staat er niemand op Schiphol, niet één fotograaf. Het lijkt wel of je hier maldcelijke liedjes moet zingen om op te vallen „Ik heb het idee dat nog steeds veel mensen denken: wat is die Koopmans voor een koekebakker. M'n hele leven ben ik al ondergewaardeerd. Maar niet door de kenners, dat zeker niet". „Veertien jaar geleden ben ik met zingen begonnen, althans professioneel. En ontdekt door Pim Jacobs. De drummer van mijn trio was degene die wel eens iets zong. Toen hij opstap te, heb ik dat van hem overge nomen. Op een dag zaten Rita Reys en Pim Jacobs in de zaal. Ze waren zó enthousiast. Er moest onmiddellijk een plaat komen, vonden ze. En die plaat kwam er ook". „Na een paar jaar ben ik van management veranderd en te rechtgekomen bij Interpresario. Ze pakten het heel direct aan. Ze vroegen: waar wil je eindi gen, onderaan, ergens in het midden of aan de top? Ik zei: aan de top. Oké, zeiden ze. Ik was nog niet thuis of er lag een brief. Ik moest een andere kap: per zoeken, ik moest mijn gebit laten reguleren, ik moest tien kilo afvallen, ik moest Engels- Amerikaanse les gaan nemen en ik moest lessen bewegingsleer volgen. Dat heb ik allemaal ge daan. Wat heb ik afgezien! Maar het was de moeite waard. Als ik nu op het podium kom, staat er iemand." „En mijn stem is er alleen maar op vooruitgegaan. Er zit zo'n dosis ervaring, verdriet, ge luk in. Ik ben nu op m'n best en men zou er eigenlijk van moe ten profiteren. Ik denk wel eens: het is zonde dat ze de klant dit onthouden. En altijd die verge lijkingen. Met Tony Bennett vooral. Maar ja, aan de andere kant: ik heb toch liever dat ze me vergelijken met Bennett dan met Annie hou jij me tassie effe vast. Met alle respect voor An nie, hoor." Kwaliteit „Aan de collega's, de muzikan ten ligt het niet. Die waarderen me echt. Anders doen giganten als Jerry van Rooyen en Rob Pronk niet zo hun best voor me. Ze pressen me om het beste wat ik in huis heb te laten horen. Daarom hebben we ook zo lang over de opnamen van deze CD gedaan. Alleen al aan de selectie Wim Koopmans: „Ik vind het eindelijk eens tijd om hoog van de toren te blazer

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 12