Bestaande regels rond BVD
kunnen niet door de beugel
Binnenhof nog steeds gedompeld in totale verhuischaos
Feiten 8cMeningen
CDA op zoek naar
nieuwe rol in de
luwte van 'paars'
Voor Noordafrikaanse
jongere is trouwen
spitsroeden lopen
VRIJDAG 17 JUN11994
NIEUWSANALYSE
De formatie van het nieuwe kabinet nadert
traag maar onafwendbaar zijn ontknoping.
Na ruim vier weken sfeerverbeterend ge
kout tussen de hoofdrolspelers Kok, Van
Mierlo en Bolkestein is vrij geruisloos een
nieuwe fase ingetreden: de periode waarin
knopen worden doorgehakt.
Sinds kort worden er dus zaken gedaan,
wat niet alleen is af te lezen aan de langere
praatsessies, maar ook aan het legertje frac
tiespecialisten dat inmiddels de politieke
chefs met raad en daad terzijde staat. In
zo'n tien werkgroepjes sleutelen zij aan uit
eenlopende onderwerpen zoals de Betuwe
lijn, de inrichting van de AWBZ en de asiel
problematiek. Ijverige kamerleden schrij
ven alvast in potlood voorzichtige alinea's
voor de regeringsverklaring. Alsof de paarse
ploeg reeds volgende week op de trappen
van Huis Ten Bosch staat.
Al dat geschaaf aan teksten lijkt wat voor
barig, ware het niet dat PvdA'er Kok en W-
D'er Bolkestein een heel eind zijn gevor
derd met het overbruggen van hun onder
linge verschillen. Zo heeft Bolkestein zijn
'basisstelsel' voor de sociale zekerheid on
derin een bureaula opgeborgen en het
PvdA-leerstuk van de 'rechtvaardige inko
mensverhoudingen' onderschreven. Ook
Kok heeft inmiddels een flinke sloot water
in de wijn gedaan: miljardenbezuinigingen
op de sociale zekerheid, desnoods via nieu
we ingrepen in de WAO.
D66-voorman Van Mierlo zit erbij en kijkt
er grijnzend naar. Dat het lang geduurd
heeft zover te komen, hindert hem niet.
Naarmate het onderhandelen over een
paarse coalitie langer duurt, wordt het im
mers steeds moeilijker de formatie te laten
stranden. Van Mierlo heeft nóg een reden
tevreden te zijn. In de achterbannen van
PvdA en WD is nog geen enkele serieuze
saboteur opgestaan.
Wie nog grote twijfels heeft over het wel
slagen van het 'paarse experiment' doet er
goed aan eens bij het nieuwe weeskind van
de Haagse politiek langs te gaan: het CDA.
In de luwte van al het formatiegeweld be
reidt de christen-democratische fractie zich
wel erg serieus voor op een rol in de oppo
sitiebankjes.
Oppositievoeren tegen een coalitie waar
in zowel links als rechts een verbond heeft
gesloten, is echter niet eenvoudig. CDA-lei-
der Brinkman is al tot de conclusie geko
men dat het nieuwe kabinet veel beleid zal
voorstellen waar het CDA moeilijk tegen
kan zijn. Het verlagen van de lasten voor
burgers en bedrijven, het bouwen van extra
cellen, aanstellen van meer agenten en het
'streng maar rechtvaardig' omspringen met
asielzoekers zijn stuk voor stuk voornemens
die zo uit het CDA-verkiezingsprogramma
konden zijn overgeschreven. Het hameren
op een 'rechtser' beleid (nog meer bezuini
gen, nog lagere uitkeringen, nog meer
agenten en cellen), bergt het risico in zich
dat het CDA zijn positie in het midden van
het politieke krachtenveld verspeelt.
Moet het CDA dan, in navolging van D66
(dat de afgelopen vier jaar een oppositie
vóór het kabinet Lubbers/Kok voerde) de
fluwelen handschoenen aantrekken? Ook
dat is geen aanlokkelijk perspectief. Wil
Brinkman zijn club weer werfkracht geven,
dan is het onvermijdelijk dat het CDA zich
profileert En dat lukt moeilijk als de partij
te dicht tegen het paarse kabinet aan-
schurkt.
Voor het CDA zit er weinig anders op dan
op zoek te gaan naar het authentiek-eigene:
de christelijke identiteit. Diverse partij-the
rapeuten hebben de afgelopen weken dat
advies gegeven: de christelijke grondslag
van het CDA is immers toevallig wel een
terrein waar de partij zich van de paarse
pragmatisten kan onderscheiden.
Het pleidooi voor een terugkeer naar de
roots' van het CDA kan valse en veilige
nostalgie zijn. Maar dat hoeft niet. In een
tijdsgewricht waarin de medische techniek
voortdurend nieuwe vragen opwerpt over
wat ethisch aanvaardbaar is en waar de pu
blieke en private moraal steeds verder lijkt
te verwateren, kan een christelijke partij wel
degelijk een belangrijke rol spelen. Hoeveel
kracht er van dit alles kan uitgaan, zal in be
langrijke mate afhangen van de politiek lei
der. Kan Brinkman na Aantjes en Van Agt
zijn achterban opnieuw inspireren? Stijgt
straks uit de partij weer een nestgeur op die
brede lagen van de bevolking aanspreekt?
Het wordt nog hard werken in de oppositie
bankjes.
Den Haag jaren blind voor Europese uitspraken
Nederland ziet geen enkele reden de wettelijke regeling rond de BVD te wijzigen, zo liet een
woordvoerder van het ministerie van binnenlandse zaken half april nog vol zelfvertrouwen weten.
Sinds gisteren is volstrekt duidelijk dat er wel degelijk iets fundamenteels moet veranderen. De Af
deling bestuursrechtspraak van de Raad van State tikte de minister pijnlijk op de vingers. Den
Haag blijkt jaren blind te zijn geweest voor Europese uitspraken die aan duidelijkheid niet te wen
sen overlaten.
Nieuwe problemen voor BVD-chef A. Docters van Leeuwen. Begin 1986 werd zijn dienst voor het eerst gedwongen dossiers openbaar te maken. Nieuwe publicatie:
Christiaan Lindemans (King Kong) waren het gevolg.
Gleufhoed op het hoofd, lange regen
jas aan. Geheimzinnigheid leidt tot
karikaturen. Jarenlang hebben de me
dewerkers van de Binnenlandse Vei
ligheidsdienst in betrekkelijke stilte
him werk kunnen doen. Werk dat
echter zeer ingrijpend kan zijn. De
Rotterdamse ingenieur J.T. Wilman
kan daarvan meepraten. Hij raakte in
de jaren '50 zonder werk doordat de
BVD hem, overigens ten onrechte, als
communist bestempelde en hij vecht
nog steeds voor eerherstel.
Inmiddels heeft de BVD de public re
lations sterk verbeterd. Chef Docters
van Leeuwen geeft interviews, en bij
gelegenheid van de opening van het
nieuwe pand was er zelfs open huis
voor journalisten. Maar dat is de bui
tenkant: als het er op aan komt verzet
de dienst zich met hand en tand te
gen pottenkijkers, ook als die menen
met een zeker recht inzage in stukken
te kunnen krijgen.
Als Haarlems Dagblad eind 1985 met
een beroep op de Wet openbaarheid
van bestuur (WOB) een bij de BVD
berustend dossier opeist over de
roemruchte dubbelspion Christiaan
Lindemans (King Kong) komt BVD-
chef mr. P. de Haan hoogstpersoon
lijk zijn zaak bij de Afdeling recht
spraak van de Raad van State beplei
ten. Al het BVD-materiaal is geheim,
is zijn stelling: iedere inzage brengt de
staatsveiligheid in gevaar.
De Afdeling rechtspraak laat echter
niets heel van dit standpunt. Het gaat
bij de zaak-King Kong immers om ar
chiefmateriaal dat van kort na de
Tweede Wereldoorlog dateert. De uit
spraak leidt er toe dat de BVD wordt
overspoeld met verzoeken om inzage
van dossiers over oude affaires. De
dienst verzucht zelfs dat het eigenlijke
werk er onder lijdt.
Belangrijke vraag is vervolgens waar
de grens ligt tussen historisch en ac
tueel materiaal. Daarover doet de Af
deling rechtspraak in maart 1988 een
uitspraak. De Afdeling stelt dan vast
dat de BVD burgers niet hoeft te ver
tellen of de dienst informatie over hen
heeft. Het doen van mededelingen
bergt het gevaar in zich dat daardoor
inzicht wordt gegeven in de werkwijze
van inlichtingendiensten, zo wordt
gezegd. Daardoor kan het functione
ren van die diensten (naast de BVD is
er de Militaire Inlichtingendienst,
MID) worden ondergraven.
In november 1992 wordt de open
baarheid verder ingeperkt. De Afde
ling rechtspraak zegt dan dat de WOB
opzij wordt gezet door een aparte en
zeer beperkte openbaarheidsregeling
in de Wet op de inlichtingen- en vei
ligheidsdiensten (WIV), die de BVD
sinds februari 1988 een wettelijke ba
sis geeft.
Sinds gisteren is er echter een geheel
nieuwe situatie ontstaan. Dat is mede
het gevolg van het feit dat een aantal
burgers zich niet neerlegde bij de be
slissing van de Afdeling rechtspraak
uit 1988. Ze kaartten de zaak aan bij
de Europese Commissie voor de
Rechten van de Mens in Straatsburg.
Die commissie, zo bleek in april, vindt
dat de manier waarop het inlichtin
gen- en veiligheidswerk in Nederland
is geregeld, van geen kant deugt. Zo
hebben burgers te weinig controle
mogelijkheden. Er is strijd met artikel
8 van het Europese verdrag tot be
scherming van de rechten van de
mens en de fundamentele vrijheden
(EVRM), aldus de commissie.
Het bewuste artikel zegt dat iedereen
recht heeft op respect voor zijn privé-
leven. Daarop zijn uitzonderingen
mogelijk, maar dan alleen voor zover
in een democratische samenleving
noodzakelijk in het belang van de na
tionale veiligheid, of het voorkomen
van wanordelijkheden of strafbare fei
ten'.
De Afdeling bestuursrechtspraak,
sinds 1 januari de opvolger van de Af
deling rechtspraak, heeft de Straats-
burgse argumentatie nu overgeno
men. De Afdeling wijst daarbij op ver
schillende uitspraken van het Europe
se Hof voor de Rechten van de Mens.
Die uitspraken dateren uit 1979,1984
en 1987.
Zo moet er voor de BVD een wettelij
ke regeling zijn die nauwkeurig is ge
formuleerd, zodat de burger weet wat
hij van de dienst kan verwachten. Ook
moet in de wet worden vastgelegd
onder welke omstandigheden en met
welke middelen het verzamelen van
inlichtingen mag gebeuren. Voorts
moet zijn vastgelegd ten aanzien van
welke (categorieën van) personen de
ze activiteiten mogen plaats hebben.
Tevens moeten er bij wet geregelde
en effectieve waarborgen zijn voor de
controle op de activiteiten van de be
trokkenveiligheidsdiensten.
Hoewel de Nederlandse wetgeving
(de WIV) in 1988, najaren van voor
bereiding, tot stand kwam, is van al
deze eisen weinig of niets terug te
vinden. De Afdeling besluit dan ook
de ondeugdelijke wetgeving wegens
strijd met het Europees verdrag bui
ten toepassing te laten.
Gevolg is dat de BVD voortaan toch
weer onder de Wet openbaarheid van
bestuur valt. De Afdeling bestuurs
rechtspraak voegt daar echter onmid
dellijk aan toe dat ook bij de WOB-
toetsing rekening moet worden ge
houden met de Europese uitspraken.
Dat betekent dat de BVD zich er niet
meer vanafkan maken met de mede
deling dat de veiligheid van de staat
in het geding is als wordt gezegd dat
er een dossier over iemand is. Willen
burgers effectieve controle kunnen
uitoefenen, dan zal de BVD inhoude
lijk op de zaak moeten ingaan.
In de twee gevallen waarin gisteren
een beslissing viel, worden meteen
kritische inhoudelijke kanttekeningen
geplaatst bij de oorspronkelijke wei
geringen iets te zeggen. Zo wil de
Nijmegenaar A. van Baggum weten
wat er in zijn BVD-dossier staat, naar
aanleiding van zijn activiteiten in de
beweging 'Stop Dodewaard'.
De Afdeling wijst er op voorhand op
dat het hierbij gaat om activiteiten in
de jaren zeventig,derhalve thans bij
na vijftien jaar geleden. Voorts beho
ren de activiteiten van de beweging
'Stop Dodewaard' al geruime tijd tot
het verleden en is de maatschappelij
ke kwestie die destijds aanleiding was
voor deze activiteiten, thans niet
meer actueel in de mate waarin dat
destijds het geval was".
Het opent de weg voor een stroom
openbaarmaking van dossiers. De uit
spraak van de Afdeling bestuursrecht
spraak is dan ook een doorbraak: Ne
derland wacht een situatie zoals in
Duitsland ontstond nadat de Stasi
dossiers waren vrijgegeven.
ARTHUR MAANDAG
Er zijn boekenplanken vol en
duizenden films en liedjes over
geschreven: de liefde. Een groot
deel van ons leven immers
wordt erdoor beheerst: verliefd
worden, trouwen of samenwo
nen en scheiden. En het is lang
niet altijd makkelijk. Vooral de
Marokkaanse jeugd in Neder
land heeft er een zware dobber
aan, zo blijkt uit het boek 'Trou
wen doe je zelf van de stichting
Samenwerkingsverband van
Marokkanen en Turresiërs.
Jamila Hamid (29) uit Harmeien
en Halim el Madkouri (30) uit
Culemborg werken bij de stich
ting. Die organiseerde vorig jaar
twee landelijke bijeenkomsten
voor jongeren rond het thema
'partnerkeuze'. De belangstel
ling was enorm. De problemen
waarmee met name Noordafri
kaanse jongeren worstelden,
bleken zo groot dat Hamid en El
Madkouri besloten er een boek
over te publiceren. Het is een
ongevraagd advies aan de rege
ring om aandacht te besteden
aan de kwestie. Want in alle
vrijheid een partner kiezen is
een grondrecht, vinden zij.
Marokkaanse jongeren moeten
spitsroeden lopen. Ze moeten
noodgedwongen een evenwicht
zoeken tussen de sterke wensen
en tradities van hun ouders en
hun eigen, minstens zo sterke
verlangens. Het wordt hen in de
praktijk soms erg moeilijk ge
maakt beide partijen tevreden
te stellen.
Vooral meisjes zijn het slachtof
fer van de eisen van thuis. Zij
voelen zich absoluut niet vrij
om zélf de man te kiezen met
wie zij hun leven willen delen.
Uithuwelijken in extreme zin
komt niet veel voor, maar een
huwelijk arrangeren voor een
dochter of zoon wèl. In Marok
ko zelf is dat veranderd, het is
daar inmiddels een 'eer' om
met een Fransman te tropwen,
maar met een Nederlander
trouwen is voor in Nederland
wonende Marokkanen nog ta
boe.
Nog velen zijn de dupe van de
oude tradities. „Als een meisje
tegen de wens van haar ouders
in met een jongen trouwt, wor
den vaak alle banden met de. fa
milie verbroken. Dat is Heel
zwaar. Soms, na verloop van ja
ren, als ze zien dat het meisje
gelukkig is en als er kleinkinde
ren komen, worden die contac
ten weer heel voorzichtig opge
bouwd."
Bij veel Marokkaanse jongeren
in Nederland ontbreekt het aan
kennis van hun eigen cultuur,
van hun familiegeschiedenis.
Een Marokkaanse jongen be
grijpt zijn vader niet als deze
hem vraagt met zijn nicht te
trouwen. Het kan hem helpen
als zijn vader vertelt dat de
grootvader van die nicht zijn ei
gen grootvader een belangrijke
dienst heeft bewezen, zo vinden
Hamid en El Madkouri.
Het is moeilijk voor jongeren
om de wensen van hun ouders
niet te respecteren. Vaak zeggen|
de ouders: 'Dat is harab', verbo
den volgens de islam. Zo'n jon
gen staat vaak voor de keus: Als
ik mijn eigen zin doe, ben ik
geen goede moslim, maar als ik
de wens van mijn ouders volg,
kom ik zelf in problemen.
Hamid pleit ervoor de jongeren
méér kennis bij te brengen over
wat echt in de koran staat, zo
dat zij hun eigen keuzen kun
nen maken.
Imams zouden jongeren kun
nen helpen om belangrijke keu
zen te maken en toch een 'goed'
moslim te blijven. De ervarin
gen met de meeste imams zijn
echter uiterst teleurstellend,
vertelt Hamid. „Veel Marok
kaanse vrouwen ervaren de
imam als een beperkende factor
bij hun emancipatie. De imam
wordt door de vaders betaald.
Soms sta je echt met je oren te
klapperen als je hoort wat ze
zeggen. Vrouwen moeten
hoofddoeken dragen, ze mogen
niet werken en ze moeten in
huis blijven. Dat zou allemaal in
de koran staan. Maar dat klopt
echt niet. Dat is heel jammer.
Daarom pleiten we voor een
opleiding in Nederland die jon
geren kennis bijbrengt over de
islam."
Pratend over het gebrek aan
vrije partnerkeuze voor Marok
kaanse jongeren nemen de on
derzoekers het woord 'uithuwe
lijken' liever niet in de mond.
Hamid: „Dat schept een beeld
van meisjes die aan de haren de
deur uit worden getrokken. Zo
gaat dat niet, hooguit in enkele
Toch worden veel huwelijken
nog gearrangeerd. „Veel meisjes
durven daarom in de zomer
niet naar Marokko op vakantie,
omdat daar wél honderd huwe
lijkskandidaten wachtenrjon- j
gens die maar-al te graag.via
een huwelijk legaal naar Neder
land willen komen. Families re
gelen zoiets vaak onderling. Alp
jij wat voor mij doet, doe ik wat
voorjou."
UTRECHT GERRIT VAN DER LIT
Jamila Hamid en Halim el Madkouri vinden dat jongeren meer kennis
over de koran moeten hebben. Dat helpt hen bij het maken van eigen
keuzes. foto gpd jaap de boer\
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN
Beginnende kamerleden zijn in het Haagse parle
mentaire complex dolend op zoek naar een werkka
mer. Ze sjouwen met verhuisdozen, kampen met
niet-werkende telefoons en mopperen op hun oud-
collega's die er met de parkeerkaarten vandoor zijn.
De kiezers hebben een chaos in het parlement te
weeggebracht.
„Zeg Niekie, slaap jij nog steeds.op de gang?" Het
nieuwe Tweede-Kamerlid Rob Oudkerk (PvdA)
vraagt het plagend aan zijn nieuwe collega van D66.
„Nee, ik heb momenteel een kamer gekraakt", ant
woordt Van 't Riet. „M'n tweede illegale stekkie
trouwens, want uit het eerste ben ik al verdreven."
Oudkerk grijnst veelbetekenend. „Wat een organisa
tie is dit! Ik heb al veel meegemaakt, maar dit is on
gelofelijk."
Bureaus en stoelen op de gang. Technici die met ka
bels en telefoons in de weer zijn. Een kamerlid dat
wanhopig op zoek is naar een belangrijk dossier in
een van de op elkaar gestapelde verhuisdozen. Het
is momenteel een chaos op het Haagse Binnenhof.
Een gigantische verhuizing zet de parlementsgebou
wen op z'n kop. De kiezer zorgde op 3 mei voor een
flinke verschuiving van de krachtsverhoudingen in
de Tweede Kamer. Maar liefst 58 nieuwelingen wer
den gekozen. De gevolgen zijn merkbaar.
Niekie van 't Riet wist niet wat haar overkwam toen
ze half mei voor haar beëdiging het parlementsge
bouw binnenstapte. Niets was geregeld. Twee we
ken na haar verkiezing was er voor haar geen kamer,
geen bureau en geen telefoon beschikbaar. Twee
weken later had zij nog steeds niets. De lege kamer
die ze kraakte, moest Van 't Riet al snel ontruimen
ten gunste van een lid van het Algemene Ouderen
Verbond (AOV).
Ook andere leden van de uit de kluiten gewassen
D66-fractie zoeken nog tevergeefs naar een eigen
werkplek. Sommigen hebben hierover al een traan
tje weggepinkt. „We worden er niet goed van", zegt
ambtelijk secretaris M. Mozes-Phillips van de fractie
van het Algemeen Ouderenverbond even verderop
in het kamergebouw. „We zijn nu al twee keer ver
huisd. Maar ik heb begrepen dat we binnenkort
naar onze definitieve plaats in het gebouw toe kun
nen." Ze heeft nog wel enig begrip voor de chaoti
sche gang van zaken. Wat haar wel ergert is de heb
zucht van de 'oude' fracties in het gemeenschappe
lijke beraad over de voorzieningen. „Terwijl wij ge
noegen nemen met één fax-apparaat, willen zij er
vijf. Kijk, dat vind ik dan overdreven."
In het voormalige ministerie van koloniën, onder
deel van het parlementaire complex, is de SGP-frac-
tie net verhuisd. Dat is prima verlopen, maar op de
nieuwe stek doen de telefoons het slecht. „Ik heb nu
één krakkemikkig toestel op mijn kamer dat het
doet", zegt voorlichter M. de Bruijne. „De rest van
de telefoontjes komt op één kamer binnen, welk
nummer je ook draait." De SGP verloor een zetel en
moet het met minder kantoorruimte doen. Hij laat
een kamer zien waar vier medewerkers hutje bij
mutje zitten. „Als je dit zou toetsen aan de Arbeids
omstandighedenwet kom je in de problemen", al
dus De Bruijne.
Het crisiscentrum van het Binnenhof bevindt zich
dezer dagen niet in de Plenaire Vergaderzaal, maar
op kamer J121. Daar zetelt het joviale hoofd van de
huishoudelijke dienst, H. van der Veen. Hij moet
zorgen dat de ongeveer vijfhonderd kamers in het
gebouwencomplex eerlijk verdeeld worden onder de
ongeveer duizend ambtenaren, politici en mede
werkers. „Een heel karwei. Maar die crisisfeer is wel
spannend."
Van der Veen is niet onder de indruk van de kritiek.
„Met de verhuizing hebben we onze handen al vol.
Maar daarnaast krijg je ook allemaal telefoontjes van
kamerleden die vragen of je even een schilderijtje
kan ophangen. Of dan willen ze plotseling een nieu
we kast erbij. Geen probleem, dan slepen wij die
aan. Maar dat kost wel tijd en mankracht." Voor 1
juli hoopt hij voor iedereen onderdak te hebben ge
regeld.
Naast de verhuizing is de grootste grief van de nieu
welingen het gebrek aan parkeerkaarten voor de ga
rage onder het Plein. „We hebben er maar twee",
zegt de secretaris van de zes leden tellende AOV-
fractie. „De rest van de pasjes is nog in het bezit van
oud-kamerleden." Dat is Hans Askamp, hoofd van
de beveiligingsdienst, ook niet ontgaan: „Wij heb
ben al weken geleden de fracties gemaand dat ze die
kaarten moeten inleveren. Slechts mondjesmaat
krijgen we ze nu terug. Van de PvdA moet ik er nog
zeker 20 krijgen."