aanpassen
'Opmerkelijk zoals de blanken zich
'Ik terug naar Vietnam? Over mijn lijk, dat nooit'
Buitenland
'Blanken al genoeg gestraft dat zij nu onder zwarten dienen'
Sportieve serenade
De Zuidafrikaanse president Nelson Mandela (75) is
van plan de volle vijf jaar van zijn ambtsperiode uit
te dienen. In het eerste interview sinds zijn inaugu
ratie zegt hij: „Ten minste de komende vijfjaar. Dan
zou ik 80 zijn en ik denk niet dat het nuttig is als een
man van 80 kandidaat is voor een politieke functie
Zijn prioriteit tussen nu en 1999, zo vertelt hij in
zijn werkkamer in Pretoria, is alle Zuidafrikanen te
'bekeren' tot een nieuw besef van nationale identi
teit, loyaliteit en eenheid. Zelfs als dat betekent dat
veel van de zonden uit het verleden moeten worden
vergeven. Veel misdadigers van de apartheid zullen
nooit boeten voor het kwaad dat zij hebben aange
richt. Volgens Mandela is echter hun grootste straf
dat zij moeten dienen onder degenen die zij zo lang
hebben willen onderdrukken.
Mandela deed zijn uitspraken kort ngdat het mi
nisterie van justitie meldde amnestie te overwegen
voor al diegenen die voor 5 december vorig jaar po
litieke overtredingen hebben begaan. Voorwaarde
daarbij is dat ze een volledige bekentenis afleggen
voor een nog in te stellen Waarheidscommissie.
Een van de vragen is hoe het zit met de functiona
rissen van Inkatha die nu in het parlement zitten en
die publiekelijk in verband zijn gebracht met de
'Derde Macht' in de veiligheidsdiensten. Mandela:
„Als iemand een misdaad heeft gepleegd, maakt het
niet uit of hij lid is van het parlement of niet. De po
litie moet actie tegen hen ondernemen. Wij moeten
zorgen voor eenheid in het land. Als mensen ge
neigd zijn van mening te veranderen, dan moeten
we met ze samenwerken, wat hun positiê in het ver
leden ook is geweest".
Mandela legt uit waarom hij zijn ex-vrouw Win
nie, een veroordeelde misdadiger, tot onderminister
van kunst en cultuur heeft benoemd. „Mevrouw
Mandela heeft, wat voor kritiek we ook op haar mo
gen hebben, een zeer waardevolle bijdrage geleverd.
Er was een tijd, eind jaren '70. jaren '80, dat zij het
verzamelpunt was van het hele land. Ze stond toen
bloot aan de schandelijkste vervolgingen. Ze heeft
zich daar zeer goed tegen verweerd. Ze heeft een
grote rol gespeeld en ze heeft de kwaliteit om in die
positie te dienen."
De levenslange droom van Nelson Mandela
Nelson Mandela heeft net verteld dat hij vastbesloten is
een middenweg te zoeken tussen zwarte aspiraties en
blanke vrees, als een blanke vrouw de met hout afgetim
merde presidentiële werkkamer binnenkomt met twee
kopjes thee en een glas mineraalwater. Mandela, elegant
in zijn onberispelijke donkere pak, springt overeind.
„Goedemorgen, hoe gaat het met u?", zegt hij met een
glimlach. Hij stelt de vrouw voor als Lenoy Coetzee en
bedankt haar vriendelijk voor het glas water dat ze hem
geeft.
Nelson Mandela.
pretoria «john carlin
the independent
De kans is groot dat deze me
vrouw Coetzee al langer dan
Mandela zelf in het Uniege
bouw, de regeringszetel in Pre
toria, werkt. Net als de grote
meerderheid van de ambtena
ren, de grootste groep die onder
de apartheid heeft geprofiteerd
van de voorkeursbehandeling
voor Afrikaners, zal zij haar
baan niet kwijtraken.
De natuurlijke hoffelijkheid
die 's werelds jongste 75-jarige
binnenskamers tentoonspreidt,
heeft zich uitgebreid tot de poli
tiek. Het Afnkaans Nationaal
Congres doet, ondanks de enor
me verkiezingsoverwinning,
niet wat traditioneel bij een re
volutie wordt gedaan: de com
plete ploeg apparatsjiks vervan
gen door een andere.
Zelfs de politiemannen die
aan de poort staan en bij aan
komst de tassen van bezoekers
nakijken, zijn blank. De foto's
aan de muur zijn dezelfde als
waar F.W. de Klerk naar staarde
voordat hij moest verhuizen
naar de vleugel van de vice-pre
sident: voorstellingen van een
zame ossekarren op het gele
veld. Mandeia's, secretaresse is
- nieuw (en zwart), net als zijn
perssecretaris. De vlag achter
het presidentiële bureau is ver
vangen, maar een groot bron
zen schild met daarop het eeu
wenoude Zuidafrikaanse motto
'Ex Unitate Vires' hangt
nog aan de muur.
Heeft hij er niet over gedacht
het schild weg te halen? „We
moeten in dit land met het oog
op symbolen een heleboel ver
anderingen doorvoeren: de na
men van steden, stadjes, vlieg
velden, gebouwen, wegen. Maar
dat moet bij stukjes en beetjes
gebeuren. De kantoren waar we
zijn, de vergaderkamer van het
kabinet: het zijn de plekken
waar de meest duivelse plannen
werden gesmeed. Eigenlijk zou
den we niet hier in deze kamer
bijeen moeten komen, we zou
den niet in dat parlementThoe-
ten komen. We zouden bij el
kaar moeten komen in het open
veld. Maar aAls bouwers aan
het nieuwe Zuid-Afrika moeten
we aandacht hebben voor de
gevoeligheden van de anderen
die nu de macht kwijt zijn."
Mandela zegt zich vooral te
hebben gestoord aan een beslis
sing die is genomen op een bij
eenkomst die hij niet kon bij
wonen. Daarbij werd de naam
van het Verwoerdgebouw ver
anderd, het hoofdkwartier van
de regering in Kaapstad dat is
genoemd naar de premier van
de Nationale Partij die vuriger
nog dan anderen de ideologie
van de apartheid toepaste. „Ziet
u, Verwoerds kleinzoon zit nu in
de beweging (het ANC) en zijn
vrouw zit in het parlement.
Hoezeer zij de apartheid ook
verafschuwden, het gaat nog
steeds om hun geliefde grootva
der."
„Maar er zullen zeker veran
deringen komen en van sommi
ge zal een deel van de gemeen
schap overstuur raken. Maar
het is onvermijdelijk: we moe
ten de echte geschiedenis van
Zuid-Afrika voor het voetlicht
brengen. En die werkelijke ge
schiedenis vertelt dat het niet
alleen de blanke minderheid is
die heeft bijgedragen aan de
ontwikkeling van dit land.
Het is Mandeia's bedoeling
ook voor plaatsnamen een mid
denweg te vinden 'tussen zwar
te aspiraties en blanke vrees'.
Zijn belangrijkste doel, zegt hij,
is nu dat de regering van natio
nale eenheid haar naam eer aan
doet. In het kabinet zijn ook de
Nationale Partij en Inkatha op
genomen en zelfs de boeman
van het ANC zit er in: Mango-
suthu Buthelezi. Is dit niet de
vreemdste verzameling perso
nen die ooit bij elkaar in een re
gering hebben gezeten? Hoe is
het mogelijk dat zij effectief
kunnen samenwerken?
„Die vraag is al beantwoord.
Er heerst een nieuwe spirit in
het land. Tijdens onze eerste
kabinetsbijeenkomsten zijn alle
clichés die tijdens de verkiezin
gen boven kwamen, verdwe
nen. Er worden nu ideeën uit
gewerkt over de manier waarop
het leven van ons volk kan wor
den verbeterd. Natuurlijk zijn er
hier en daar verschillen. De lei
der moet er steeds op letten dat
die worden opgelost."
Mandela omschrijft zichzelf
steevast onpersoonlijk als 'de
leiden, hij heeft de gewoonte in
termen van het collectieve 'we'
te praten en spreekt zelden of
nooit van 'ik'. Hij wil absoluut
niet beschouwd worden als de
geniale persoonlijkheid van de
Zuidafrikaanse politiek. Hij ziet
zichzelf als één van de individu
en binnen wat hij noemt het
'collectieve ANC-leiderschap'.
Zijn houding geeft tegelijkertijd
aan dat hij meer heeft opgeof
ferd dan de meesten en dat hij
niet in staat of niet bereid is zijn
waakzaamheid te laten vallen
en zijn diepste gevoelens te to
nen. Misschien zijn alle heiligen
Is hij een heilige? „Wel, dat
hangt ervan af hoe je een heilige
definieert. Er zijn mensen die
hebben gezegd dat een heilige
een zondaar is die blijft probe
ren. Vanuit dat oogpunt mag u
me betitelen als een heilige,
want ik heb vele zwakheden."
Wat zijn zijn zwakheden?
„Daarover kunnen anderen
misschien beter oordelen. Soms
verlies ik mijn kalmte. Er zijn
momenten dat ik mezelf niet
onder controle heb. bijvoor
beeld wanneer iemand een
domme vraag stelt waaruit be
vooroordeeldheid blijkt ten op
zichte van zwarten."
Hoe is zijn leven de afgelopen
maand veranderd? „Niet veel,
behalve natuurlijk wat uiterlijk
vertoon."
Het gerucht ging dat Mandela
liever in zijn huis in Houghton,
een welvarende voorstad van
Johannesburg, bleef wonen dan
dat hij introk in de presidentiële
ambtswoning. „Ik woon daar
nog en ik wilde daar blijven en
iedere dag naar het Uniege
bouw reizen. Maar zowel de
veiligheidsmensen als mijn col
lega's, onder wie De Klerk, zei
den dat ik hier in de presidents
woning moest wonen.
Is hij in zijn hart dan toch
sentimenteel? „Ik woon nu bij
na drie jaar in dat huis en het
heeft die familiale sfeer, u weet
wel, warmte. Ik ben er met mijn
kleinkinderen en de dames die
helpen in huis en ik heb hele
goede buren. De formaliteiten
zijn niet zo star, hoewel de poli
tie nu haar intrek heeft geno
men in mijn huis. Niettemin is
het daar informeel en ik ben
daar graag. Daar kan ik me ont
spannen."
De kleinkinderen hij heeft
er twintig blijken de sleutel
waarmee deze man zich ten
minste gedeeltelijk laat ontslui
ten. „De vergelijking tussen mij
foto anp
en de jongeren van tegenwoor
dig is een onmogelijke. Zij we
ten veel meer dan ik op hun
leeftijd. Mijn kleinzoon van vier
kan me wagen stellen of iets
weten van dingen waar ik nooit
van heb gedroomd. Hij vraagt
me: 'Waarom heeft De Klerk u
in de gevangenis gestopt?' en
'Wat gaat het ANC voor ons
doen?' en 'Wat hebben ze voor
u gedaan?' 'Was het het ANC
dat u naar de gevangenis heeft
gestuurd?' Opmerkelijk!
Zijn grootvaderlijke liefde
heeft hem zachter gemaakt. Het
lijkt het goede moment om hem
te vragen wat hij gaat doen na
zijn pensioen als hij zijn vijfjari
ge ambtsperiode als president
heeft uitgediend. „Dan ga ik alle
dingen doen die ik heb gemist:
bij mijn kinderen en kleinkinde
ren zijn, lezen wat ik zou willen
lezen. Weet u, natuurlijk is het
tragisch om 27 jaar in de gevan
genis te zitten, maar een van de
voordelen was om te kunnen
zitten en nadenken. Dat is een
van de dingen die ik het meeste
mis. Er is geen tijd om literatuur
te lezen, romans, daar houd ik
erg van. Het is een manier om
jezelf te ontwikkelen."
Totdat hij op 80-jarige leeftijd
de weg van de zelfontwikkeling
kiest, heeft echter de politiek
zijn hartstocht. Als hij zegt dat
het zorgen voor banen en hui
zen voor de armen zijn grootste
prioriteit heeft in de regering,
meent hij dat uit het diepst van
zijn hart. Wanneer hij de ano
nieme zwarte massa's op de
enorme bijeenkomsten van het
ANC zegt dat hij van hen houdt,
dan meent hij dat. Ook valt nu
een prille liefde waar te nemen
voor de anonieme blanke mas
sa's. Het is een liefde die net zo
afstandelijk is als oprecht.
Mandela reageert opgewon
den op de waag of hij verrast is
door de mate waarin de blan
ken zich lijken te hebben aan
gepast aan de politieke veran
deringen? „Dat ben ik absoluut,
ja. Kijk naar de dame die de
thee heeft gebracht. Het is echt
ongelooflijk zoals zij en anderen
zich aan de nieuwe positie heb
ben aangepast. En neem ook de
politici, mensen als De Klerk, de
manier waarop zij zich hebben
aangepast aan hun publieke
functie."
Hoe verklaart hij dat? „Ik
denk dat het in de menselijke
natuur zit. Mensen willen wede.
Ze willen zekerheid voor zich
zelf en voor hun kinderen. Ik
denk dat er veel mannen en
wouwen in alle lagen van de
bevolking zijn die willen bijdra
gen aan de ontwikkeling van
Zuid-Afrika. Dit is hun kans en
die hebben ze gegrepen. Het is
toch ontzettend opmerkelijk om
op de televisie te zien hoe de
Afrikaanse boeren samen met
hun zwarte arbeiders in ,de rij
staan om te stemmen en zelfs
met ze praten. Het is echt op
merkelijk." Hij glimlacht en
kijkt in de verte, als om te ge
nieten van een levenslange
droom. Zijn stem sterft weg.
.Opmerkelijk, opmerkelijk...
vertaling: luutje niemantsverdriet
Tenigkeerverdrag stelt Vietnamezen niet gerust
londen Een violist van hèt Royal Philarmonic Orchestra brengt een se
renade aan een passerende automobiliste. Hij geeft op die manier het
startsein voorde Nationale Fiets Week. Evenals veel van zijn collega's,
fietst de violist doorgaans naar zijn werk. foto crosfield newsline
martin keene
Bingh Nguyen, een Vietnamese radio
journaliste die twee en een half jaar gele
den om politieke redenen met haar man
en hun twee dochters via het toenmalige
Tsjecho-Slowakije naar Nederland
vluchtte, denkt er niet over om naar
haar geboorteland terug te gaan. „Des
noods gaan we naar een ander Europees
land, maar terug naar Vietnam, dat
nooit. Met de Vietnamese autoriteiten
zijn geen afspraken te maken, ze zijn on
betrouwbaar."
Haar twee dochters volgen een VWO-op-
leiding in Katwijk. Ze hebben volgens
Bingh in Vietnam geen enkele toekomst.
„Een gevangenisstraf, misschien wel de
doodstraf, ach, voor mezelf maakt dat
niet zoveel meer uit. Maar de toekomst
van mijn kinderen laat ik me door nie
mand afnemen."
Ruud van Wijk, woordvoerder van de on
geveer 350 uit de Tsjechische Republiek
afkomstige Vietnamese asielzoekers, ver
wacht niet dat veel Vietnamezen vrijwillig
zullen terugkeren naar hun moederland.
Het remigratieverdrag dat de Nederlandse
ambassadeur Ader afgelopen donderdag
in Hanoi ondertekende, stelt hen op geen
enkele manier gerust, aldus Van Wijk.
- De dreigende uitzetting leidde in 1991 al
twee keer tot een hongerstaking. „Sinds-
dien wordt over terugzending naar Viet
nam gesproken en breekt bij tijd en wijle
paniek uit. Sommige Vietnamezen zeg
gen: 'over mijn lijk!'. Ik neem dit soort ge
luiden erg serieus. Dit gaat nog grote pro
blemen geven", aldus Van Wijk.
De ministeries van justitie en buitenland
se zaken menen echter dat Vietnamezen
die niet als politiek vluchteling zijn er
kend, veilig terug kunnen keren. De afge
lopen maanden is hard onderhandeld
over een verdrag met de autoriteiten in
Hanoi. De Vietnamese regering heeft be
loofd hen niet te vervolgen vanwege
'vaandelvlucht' of dissidente activiteiten
in Nederland of het voormalige Tsjecho-
Slowakije te zullen vervolgen. De Vietna
mezen waren destijds als gastarbeiders in
het voormalige Tsjecho-Slowakije terecht
gekomen.
Het verdrag geldt als aanvulling op een
VN-verdrag, dat de terugkeer van ruim
900.000 vluchtelingen uit omliggende
Aziatische landen regelt. Volgens de VN-
vluchtelingenorganisatie Unhcr is niet één
geval bekend van een remigrant die poli
tiek of anderszins werd onderdrukt.
De actieve begeleiding en ondersteuning
van de terugkerende Vietnamezen wordt
gedelegeerd aan het IOM, een internatio
nale migratie-organisatie die ook in Viet
nam kantoren heeft. De taken en be
voegdheden van het IOM worden in een
aparte verdragstekst geregeld, maar is tot
op heden nog niet rond. Volgens IOM-
woordvoerder J. van den Berg is echter wel
vrij duidelijk wat de migrantenorganisatie
te doen staat.
In een brief aan de Tweede Kamer stelt
minister Kooijmans (buitenlandse zaken)
voor dat het IOM een voorlichtingsbijeen
komst met de Vietnamezen belegt. Het
IOM, zo kondigt Van den Berg nu al aan,
zal daar met een harde boodschap komen.
„Wij kunnen alleen iets doen voor de
mensen die wij willig terugkeren. Wie on
vrijwillig op het vliegtuig wordt gezet, valt
hélemaal buiten ons gezichtsveld. Die
mensen kunnen wij, als organisatie voor
wij willige remigratie, niet begeleiden."
Degenen die wijwliig terugkeren kunnen
een beroep op het IOM doen voor begelei
ding en financiële ondersteuning bij scho
lingsprojecten in Vietnam, bij het vinden
van een baan of het starten van een eigen
bedrijfje. De organisatie zal daarvoor in
Vietnam extra medewerkers moeten aan
trekken, aldus Van den Berg.
De onvrijwillige repatrianten zullen niet
collectief op het vliegtuig worden gezet,
verwacht men bij het ministerie van justi
tie. Het is ook nog mogelijk dat enkele
Vietnamezen die al ruim vier jaar in Ne
derland verblijven op humanitaire gron
den alsnog een verblijfsstatus krijgen.
Van Wijk verwacht dat de financiële tege
moetkomingen en schriftelijke beloften
van het communistische regiem weinig
indruk zullen maken. „Het grootste punt
is dat de Vietnamezen, zodra ze de grens
passeren, zijn uitgeleverd aan de lokale
autoriteiten. En die kunnen knap lastig
zijn. Alleen een actief toezicht biedt soe
laas, maar ik begrijp ook wel dat de Unhcr
daar niet toe in staat is. De groep zal na
melijk over heel het land uitzwermen."
IOM-woordvoerder Van den Berg geeft
hem wel een beetje gelijk. „Ik kan me wel
iets voorstellen bij de bezorgdheid onder
de Vietnamezen", zegt hij. „Veel Vietna
mezen zijn al teruggekeerd uit andere de
len van de wereld en zij hebben niets te
wezen. Maar dat wil niet zeggen dat je het
in een klein dorpje, op grote afstand van
het centrale gezag, met een bepaalde bur
gemeester slecht kunt treffen. Aan de an
dere kant denk ik dat men daar toch beter
af is."
Vietnamese vluchtelingen voerden al in 1991 actie tegen gedwon
gen terugkeer naar Vietnam. De kwestie is sindsdien regelmatig
opgelaaid. archieffoto
