De wederopstanding van Mussolini
Identiteit
<D
ZATERDAG 11 JUNI 1994
Oscar Wilde was het, geloof ik, die
gezegd heeft: 'Jezelf zijn is ook een
pose, en misschien wel de verve
lendste die ik ken'. Maar dat was
Oscar Wilde. De meeste mensen
zien het als een deugd of als een
prettige toestand om helemaal je
zelf te zijn. Doe maar alsof je thuis
bent, en: probeer gewoon jezelf te
zijn. Dat heb ik al honderdduizend
keer gehoord. Sinds 1 juni is het nu
ook wettelijk verplicht om jezelf te
zijn.
Ik weet niet wie er gelijk heeft: Oscar Wil
de, die 'jezelf-zijn' evengoed een pose
achtte, of al die anderen die kennelijk dol
graag zichzelf willen zijn. 't Moet heerlijk
wezen, om jezelf te zijn. Maar ik vraag me
af of dat voor iedereen geldt. Als je een ake
lige persoonlijkheid hebt, of bent, is het
misschien heel prettig om af en toe even
een ander te zijn. En 't is een feit dat men
sen die fantastische dingen beleven, wel
eens zeggen dat ze zich een ander mens
voelen. Dat mag, mits het bij voelen blijft.
Want officieel blijf je dezelfde als die je was.
Het is niet meer toegestaan om te zeggen
dat je een ander mens bent geworden. In
geval van twijfel kan er nu gevraagd worden
naar een geldig I.D.-bewijs.
Bij het aanvaarden van een nieuwe baan
of bij het openen van een bankrekening
dient men bijvoorbeeld zo'n I.D.-bewijs te
laten zien: een Nederlands paspoort, een
toeristenkaart, een verblijfsdocument (A
t/m E), een nieuw verblijfsdocument (ter
vervanging van A t/m E)een elektronisch
W-document, een niet-Nederlands pas
poort waarin door de vreemdelingendienst
een vergunning tot verblijf is aangetekend,
een vluchtelingenpaspoort, een vreemde
lingenpaspoort of een gemeentelijke identi
teitskaart. Het is niet nodig die hele papier
winkel bij zich te hebben: één is genoeg.
Beter zelfs, lijkt me, want dat vermindert
het risico dat ze elkaar tegenspreken.
I Identificeren en identiek zijn woorden
van dezelfde Latijnse stam als idem: 'ge
lijk'. Identiek, of zoals men vroeger zei:
identisch, betekent ook 'gelijk', en identifi
ceren is letterlijk 'gelijk maken' of 'gelijk
stellen'. Als de politie een lijk identificeert,
oftewel de identiteit vaststelt, dan achter
haalt men de naam van die persoon en
liefst ook verdere gegevens als woonplaats,
leeftijd en familie. Zo kan het lijken alsof
identificeren gaat betekenen: 'iemands
naam achterhalen'. Toch zit de grondbete
kenis van gelijkstellen er nog steeds in: het
gaat er namelijk om dat men dit lijk ener
zijds en een persoon die van elders bekend
is, gelijk kan stellen als één en dezelfde.
Identiteit of identiek-heid is dan ook eigen
lijk het identiek zijn van wat we hier voor
ons hebben enerzijds en wat ons uit ander
verband bekend is anderzijds.
Op het eerste gezicht lijkt identiteit of
identiek-zijn voor levende personen een
nutteloze zaak. Moetje aantonen datje
identiek bent met jezelf? Met wie anders
zou ik identiek kunnen zijn? Hoe kan een
paspoort of verblijfsdocument C of elektro
nisch W-document mij identieker maken
met mijzelf dan ik al ben? Het antwoord is
natuurlijk dat identiteitsbewijzen moeten
aantonen dat er identiteit is tussen wie ik
ben en wie ik ZEG dat ik ben. Althans bij
het openen van een bankrekening en dat'
soort situaties. Dan mag daartussen geen
verschil zijn.
Identiteit is dus strikt genomen niet 'je ei
genste zelf, maar de gelijkheid tussen je
eigenste zelf en degene die je zegt te zijn.
Toch is dat in het spraakgebruik een beetje
vergeten. Als iemand het over zijn eigen
identiteit heeft, bedoelt hij meestal zijn ei
genheid, zijn persoonlijkheid, zijn karakter,
kortom al datgene waardoor ieder mens
uniek is.
Wie het woord identiteit zo opvat, moet
wel moeite hébben met de term identiteits
bewijs. Want hoe zou zo'n stom papier mijn
eigenheid, mijn karakter kunnen laten zien?
Vandaar protesten van mensen die niet ge
lijkgesteld willen worden met hun sofi-
nummer. Ben ik soms een nummer?
Toch is de term identiteitsbewijs, mits
opgevat zoals die bedoeld is, precies wat
het document beoogt. Beter dan persoons
bewijs. Nog afgezien van de nare associaties
die dat woord voor veel mensen heeft. Bo
vendien betekende het woord 'persoon'
oorspronkelijk: 'masker', waardoor we toch
weer uitkomen bij Oscar Wilde.
'Er was orde en gezag en je kon zonder angst over straat lopen'
MICHAEL SHERIDAN
THE INDEPENDENT
enito Mussolini was de groot-
ste Italiaanse staatsman van
de eeuw", beweert Gianfran-
co Fini, de leider van de neo-fascistische Na
tionale Alliantie, die deel uitmaakt van de
nieuwe rechtse regering van Silvio Berlusco
ni. ,,11 Duce is vaak te kort gedaan. Hij bracht
het land welvaart, gezag en eer."
Vanaf de vestiging van de Italiaanse Repu
bliek na 1945 tot de ineenstorting van de re
gerende christendemocratische en socialisti
sche partijen in de corruptieschandalen van
.1992-1994 golden de neo-fascisten als een
curiositeit: ongerijmde restanten van het fas
cistische regime dat tijdens een partisanen-
opstand uiteenviel, nadat de geallieerden het
schiereiland in 1943 binnenvielen.
Neo-fascistische bijeenkomsten waren
folkloristische aangelegenheden, die vooral
werden bezocht door nostalgische veteranen
en kortgeschoren jongeren met een overdosis
agressie. Alleen in het zuiden van Italië stond
in een enkele souvenirwinkel nog een plastic
borstbeeld van Mussolini op de plank, of een
portret in een verguld lijstje.
Bijna een halve eeuw lang verdwenen II
Duce en al zijn (wan)daden in een onge-
vyenst verleden, terwijl de Italianen zich
haastten om een moderne consumptiemaat
schappij op te bouwen en een plaats te ver
overen onder de zeven meest geavanceerde
industrielanden. Italië verrees uit de puinho
pen die Mussolini's avonturen hadden ach
tergelaten en liet de dictator achter zich.
Clara
Maar nu, een economische bloeiperiode, een
recessie en een gerechtelijke revolutie later,
d.uikt het onmiskenbare silhouet van Musso
lini weer op in kranten, tijdschriften en tele
visieprogramma's. Het vooraanstaande Mila
nese dagblad Corriere della Sera trakteerde
zijn lezers onlangs op 'Benito en Claretta.
Een spannend verhaal vol passie en spiona
ge'. Het betrof een duister verhaal over Beni
to's maitresse Clara Petacci, kopieën van zijn
openhartige brieven aan haar, spionnen voor
de Duitse SS en een ruzie tussen de geliefden
kort voordat ze door Italiaanse partisanen
werden gedood.
De Italiaanse staatstelevisie RAI presen
teerde een documentaire met beelden uit de
filmarchieven van het Amerikaanse leger. De
kijkers zagen de toegetakelde lijken van Beni
to en Clara, die arm in arm in een macabere
pose van genegenheid waren gelegd. Een
ontketende menigte spoog en urineerde op
de lichamen, die vervolgens op een plein in
Milaan aan hun hielen werden opgehangen.
Dit werd gevolgd door hartverscheurende
beelden van familieleden die de rottende lij
ken identificeerden van hun geliefden, die
door de Gestapo waren vermoord als vergel
ding voor een aanval op Duitse troepen. Ver
volgens werden filmopnames getoond van de
executie door de Amerikanen van drie jeug
dige Italianen, die als fascistische spionnen
achter de geallieerde linies waren gestuurd.
De beelden werden integraal uitgezonden,
van de laatste sigaret tot de stethoscoop van
sinië (het latere Ethiopië) binnenviel, Franco
in Spanje steunde en zich met Hitier ver
bond.
Maar II Duce was een overtuigd tegenstan
der van alle democratische bestuursvormen
en in bijzonder van de parlementaire demo
cratie. Met financiële steun van industrialis-
ten en grootgrondbezitters, die bang waren
voor de oprukkende revolutionaire socialisti
sche beweging, riep hij gewapende knok
ploegen in het leven om de politieke en eco
nomische organisaties van de socialisten van
de kaart te vegen. Toen de socialisten in de
zomer van 1922 tijdens een kabinetscrisis
een staking uitriepen, wierpen de fascisten
zich op als de ordebewaarders van de staat
en eisten de regeringsmacht op, die zij op 30
oktober van de Italiaanse koning kregen, na
de zogenaamde 'mars naar Rome'. Deze
tocht was een farce. De machtsovername
was in werkelijkheid afgedwongen door ge
weld, dat zijn treurige bekroning vond in de
moord op de socialistische oppositieleider
Matteotti.
Altijd gelijk
Het regime van II Duce was door en door
corrupt. Mussolini liet toe dat iedereen in
zijn entourage zich verrijkte en uiteindelijk
tastte het gebrek aan economische planning
de grondvesten van de staat aan. En toen II
Duce zichzelf en zijn land had geruïneerd,
probeerde hij zijn onvermijdelijke ondergang
met behulp van een wreed schrikbewind uit
te stellen. De cineast Pier Paolo Pasolini gaf
de verschrikkingen hiervan weer in zijn film
Salo.
II Duce startte een persoonsverering met
als lijfspreuk 'Mussolini heeft altijd gelijk' en
werkte zelf gretig mee aan een enorme legen
devorming rond zijn persoon. Hij liep met
ontblote borst langs winderige stranden, jog
de 's ochtends door de Borghese tuinen en
nam militaire inspecties op een stevig loopje
af. Vrouwen aanbaden hem een genegen
heid die hij vrijelijk beantwoordde wanneer
hij maar kon.
Vanuit zijn voorliefde voor gewelddadige
oplossingen van internationale conflicten
voerde hij een riskante, agressieve buiten
landse politiek. Maar de vele militaire deba
cles in de Tweede Wereldoorlog deden II Du
ce uiteindelijk de das om. Hij werd door zijn
eigen fascistische partij afgezet. Maarschalk
Badoglio tekende een wapenstilstand en
sloot zich bij de geallieerden aan. Een volks
opstand tegen de Duitsers en het krachtige
optreden van de anti-fascistische partisanen
gaven de Italianen tenslotte hun zelfrespect
terug. Het na-oorlogse Italië had zichzelf ge
zuiverd.
Van dit herwonnen zelfrespect naar nostal
gie voor het verleden is geen grote stap. In
1951 erkende Churchill al: ,,11 Duce redde het
Italiaanse volk van het bolsjewisme waarin
het in 1919 dreigde te verzinken en verhief
Italië tot een positie binnen Europa die het
land nooit eerder had genoten." Italië doet er
goed aan stil te staan bij zijn rechtse traditie.
Maar hierbij mag nooit het onderscheid tus
sen goed en kwaad uit het oog worden verlo-
De fascisten zijn terug in de Italiaanse regering. De
Nationale Alliantie, coalitie-partner in het kabinet-
Berlusconi, dankt een deel van haar populariteit in
het zuiden aan de fraai-ogende Alessandra Mussolini,
kleindochter van de dictator die het fascistische Italië
in een politieke as verbond met Hitier-Duitsland. En
partijleider Gianfranco Fini laat er geen geheim over
bestaan dat hij grote bewondering koestert voor II
Duce. Mussolini is terug in de Italiaanse politiek.
de dokter op de bebloede borsten.
Al deze gruwelijke beelden werden gepre
senteerd onder de gemeenschappelijke noe
mer van 'oorlogsleed', zonder moreel onder
scheid. De commentaarstem verklaarde: ,,In
de dood zijn we allemaal gelijk." Een voor
aanstaande neo-fascist beschreef de spion
nen als 'nationale helden'.
Positief
Het politieke taboe is doorbroken. II Duce is
bespreekbaar en extreem-rechts is weer res
pectabel. De neo-fascisten hebben zich com
fortabel in de Italiaanse politiek genesteld.
Tegelijkertijd vindt er in Italië een herwaar
dering plaats van de recente geschiedenis.
,,Ik herinner me geen gruweldaden of terreur
onder Mussolini", verklaarde mevrouw Almi-
rantej de weduwe van de man die jarenlang
de neo-fascisten leidde. „Laat ons in plaats
daarvan de positieve dingen voor de geest
halen die Mussolini heeft gedaan de bouw
van ziekenhuizen, nieuwe steden, het droog
leggen van de moerassen. Er was orde en ge
zag en je kon zonder angst over straat lo
pen."
De Nationale Partisanenvereniging, die
oud-verzetstrijders vertegenwoordigt, waar
schuwt tegen deze 'stuitende verdraaiing van
de geschiedenis en de botte poging om het
fascisme en zijn misdaden weer in ere te her
stellen'.
De naoorlogse generaties weten vaak nau
welijks wat zich onder Mussolini heeft afge
speeld. Voor de meeste Italiaanse schoolkin
deren houden de geschiedenisboeken ge
makshalve bij 1918 op. In die zin is het inder
daad tijd voor een herwaardering van II Du
ce, maar dan wel een kritische.
Toen Italië in 1870 werd verenigd, kon
driekwart van de bevolking niet lezen of
schrijven. Rond 1930 was Italië nog steeds
hoofdzakelijk een agrarische natie, maar in
de grote steden was de levensstandaard aan
zienlijk verbeterd. Hoewel Mussolini begon
als een revolutionair, sloot hij als rechtgeaard
opportunist vrede met de Italiaanse konink
lijke familie, het Vaticaan en de internationa
le financiële wereld. En hoewel hij aanvanke
lijk vast van plan was de lire tot een harde
munt te maken, stemde hij later in met een
devaluatie en een internationale schuldenre
geling, waarmee hij Amerikaanse investerin
gen wist aan te trekken. Dankzij zijn fascis
tische volmacht om in de economie in te grij
pen, werden de gevolgen van de grote econo
mische depressie van de jaren dertig verzacht
en kon de enorme werkloosheid worden ge
dempt.
Mussolini's meest duurzame politieke
prestatie was het concordaat met het Vati
caan in 1929. Met dit verdrag werd eindelijk
het dispuut beslecht tussen de moderne Itali
aanse staat en het oude paapse rijk. In de
woorden van de krant van het Vaticaan: „Ita
lië werd teruggegeven aan God en God werd
teruggegeven aan Italië."
Halfslachtig
Het was kenmerkend voor het Italiaanse fas
cisme dat excessen bijna altijd werden ge
temperd door de katholieke traditie en de
sterke pragmatische en humanistische ele
menten in de Italiaanse politieke cultuur.
Mussolini heeft dan ook pas in 1938 be
duidend later dan Hitier racistische wetge
ving ingevoerd en deze wetten werden maar
halfslachtig uitgevoerd. Terwijl de anti-semi-
tische wetgeving al van kracht was, redden
moedige Italiaanse'legerofficieren duizenden
joden in Kroatië, Griekenland en het zuiden
van Frankrijk het leven.
Mussolini's regime had veel bewonderaars
in het buitenland. De internationale conser
vatieve pers zag Mussolini aanvankelijk als
een energieke leider, die Italië van de com
munistische revolutie redde. Dat het fascis
me ooit een bedreiging zou gaan vormen,
leek ondenkbaar. Sommigen volhardden
zelfs in hun optimisme toen Mussolini Abes-
Mussolini (midden) tijdens 'de intocht in Rome'. archieffoto
II Duce inspecteert de fascistische ieugdtroepen in Abessinië.
