Sissi's zilte tranen
in 't Salzkammergut
De Bosplaat: 'Prutsen mag, knoeien niet'
Toerisme
Weekend weg.
Goed voor u!
YTOERKOOP
Jongeren liever
niet meer naar
Duitsland
Wat doen ze niet
goed in de Harz?
ZATERDAG 11 JUNI1994
REDACTIE ROB V
Gouden hoofdijzers, bolhoeden en natuurlijk
een koetsje. De Schager Markt in optima for
ma. foto john oud
Met de verkiezing van een Miss wordt op 16
juni het begin ingeluid van een zomersei
zoen waarin Schagen op tien achtereenvol
gende donderdagen het toneel zal zijn van
een Westfriese markt. Op 30 juni is de eer
ste; op 1 september de laatste. Hoogtepun
ten zijn onder meer de Dag van oude am
bachten (7 juli), de Dag van het dier (14 ju
li), de Dag van de dans en muziek (21 juli)
en de ringstekerij (25 augustus).
Info: VW Schagen, telefoon 02240 -
983 11.
HOÜAND
INTERNATIONAL
Met de auto, de trein of vliegtuig
naar hónderden bestemmingen.
Hotel, bungalow, appartement of
kasteel... Weekend
weg, 't lijkt wel 'n
week!
Reisburo Van Limburg
Heemstede: Binnenweg 199, 280155
Hillegom: Meerstraat 13, 24643
Hoofddorp: Concourslaan 88, 51011
Uit angst voor overvallen door rechts-extre-
misten worden steeds vaker vakantiereizen
van buitenlandse jongeren naar Duitsland
afgezegd. In een interview met de krant
Berliner Morgenpost verklaarde de woord- v
voerder van de Duitse Sportjeugd dat er
wekelijks reizen worden geanulleerd, omdat T
de ouders van buitenlandse jongeren
doodsbang zijn dat hun kinderen overval
len worden.
De meeste afzeggingen komen uit Israël en
de VS, maar ook in de Europese landen
wordt de animo om naar de Bondsrepu
bliek te komen, minder. Een woordvoerder
van buitenlandse zaken zei dat Duitsland
ook als studieland voor jonge buitenlanders
aan attractiviteit heeft verloren.
Minister van buitenlandse zaken Kinkel sig- T
naleerde een dramatisch reputatieverlies
voor Duitsland. In de marge van het FDP-
congres in Rostock riep hij de Duitsers op
moediger op te treden tegen extremisten.
„Niemand mag meer de andere kant opkij
ken, niemand mag zijn ramen sluiten als hij
iets ziet of hoort. Wie dat doet, is mede
schuldig", aldus Kinkel.
Dit weekeinde werd bekend dat eind vorige
week in Sassnitz op het Oostduitse eiland
Rügen opnieuw een buitenlandse voetbal
team door jonge Duitse extremisten is aan
gevallen. De 22 Zweedse voetballers, tussen
de 17 en 19 jaar, werden toen ze op weg
waren naar de veerpont door Duitsers aan
gevallen met honkbalknuppels. De jonge
Zweden vluchtten de pont op. Hun bagage
moesten ze achterlaten.
In de Oostduitse deelstaat Brandenburg
werd een rechts-extremistische zogenaam
de 'Wehrsportgruppe' van ongeveer vijftien
man opgerold. De leider is een 33-jarige be
roepsonderofficier van de Bundeswehr. De
leden van de 'Wehrsportgruppe Dragon'
verklaarden dat ze werden opgeleid om
huizen van asielzoekers in brand te steken
en buitenlanders aan te vallen. Het motief
voor hun activiteiten was vreemdelingen
haat.
Bij huiszoekingen nam de politie eind vori
ge week pistolen, munitie, bajonetten, ca
mouflagepakken en neo-nazipropaganda in
beslag. Zondag deelde de recherche mee
dat de groep al maanden was geobserveerd.
De politie was de neo-nazi's op het spoor
gekomen, nadat twee jongeren die terecht
stonden wegens de brandaanslag in 1993
op de barakken in het vroegere concentra
tiekamp Sachsenhausen, hadden verklaard
lid te zijn geweest van 'Dragon'.
Goslar. Eens het centrum van het Heilige
Roomse rijk, nu een lief plaatsje zoals er zo
veel zijn in de Harz. Slenterend door de An-
ton-Pieck-achtige straatjes krijg je het ge
voel, dat hier de Gemütlichkeitis uitgevon
den. Duizend jaar heeft de rijkdom door de
straten van de stad gestroomd. Dankzij de
nijvere mijnwerkers van de Rammelsberg,
die dag-in dag-uit zilver naar boven brach
ten. Geen wonder dat koningen en keizers
hier graag hun macht demonstreerden.
Zelfs pausen lieten er zo nu en dan hun ge
zicht zien.
Een ander beeldschoon plaatsje is Wemige-
rode. Het eens zo bloeiende streekcentrum
in het oostelijke deel van de Harz, beeft
echter van de frustraties. De bedrijvigheid
heeft kort na de Wende een enorme dreun
moeten incasseren. De bewoners krijgen
links en rechts te horen dat ze eigen initia
tief moeten tonen, risico's moeten nemen.
Maar de grote vraag is: hoe?
Een schokkend voorbeeld van de heersende
ellende is Thale, een schattig plaatsje met
pakweg 16.000 inwoners. Het ligt in het
mooiste stuk van de Harz: wildstromende
rivieren, imponerende rotsformaties en
schitterend bosgebied. Wie van wandelen
houdt, kan daar zijn hart ophalen. VW-in-
formatrice Martina Spier vertelt honderduit
over de schier eindeloze mogelijkheden, die
een toerist in dit vakantiegebied tot zijn be
schikking heeft. Maar een voorbijganger,
die sceptisch luistert naar haar betoog,
fluistert zijn eigen verhaal als zij de hoek
om is. „Het gaat niet goed met Thale",
treurt hij, „vóór de Wende werkten 7000 be
woners bij het plaatselijk ijzer- en staalbe
drijf, nu nog maar vierhonderd. De kans zit
er in dat binnenkort ook voor hen het doek
valt. De werkloosheidis nu al tegen de veer
tig procent."
Niettemin blijven de Harzers ijzeren Hei-
nen. Ze roepen met volharding 'Glück auf,
ook al zitten ze nog zo diep in de put. Met
de moed der wanhoop storten ze zich op de
uitbreiding van bijkans de enige industrie
die rendement oplevert: het toerisme. Niet
onlogisch. „Want", zegt Claus Wolters, de
grote baas van de regionale VW, „noem mij
eens een aantrekkelijker gebied dan de
Harz? En toch zien we elk jaar minder Ne
derlanders komen. Vertelt u ons alsjeblieft
wat we doen we niet goed?"
Het antwoord ligt voor de hand: lang niet
alle kansen worden benut. In Stolberg bij
voorbeeld, waar jaarlijks veel Nederlanders
heen gaan, weet niemand hoe het precies
zit met de relatie tussen prinses Juliana en
het geslacht Stolberg, waarvan het slot hoog
boven het stadje staat te glanzen. Aan de
prijzen kan de grote terugloop in elk geval
niet liggen. Een gezin van vier personen kan
voor 900 mark een week heel aangenaam in
de Harz doorbrengen. In dat bedrag zijn de
pensionkosten en uitjes verwerkt. Eén be
perking: voor opgroeiende jongeren, die
verslingerd zijn aan disco's, valt in de Harz
niet veel te beleven.
Voor nadere informatie: Duits Verkeers
bureau, tel. 020 - 6 911 293
Van D-day tot Amhem
Met de tentoonstelling 'Van D-Day tot Arn
hem' haakt het Nationaal Luchtvaartmuse
um Aviodome op Schiphol-Centrum in op
de vijftigste verjaardag van de geallieerde
landingen in Normandië. Een Spitfire het
Engelse jachtvliegtuig dat een belangrijke
rol speelde in de luchtoorlog en een
exemplaar van het Duitse raketwapen V-l
vormen het middelpunt van de expositie.
Verder zijn uniformen van vliegers en para
chutisten te zien. Vele honderden strooibil
jetten die in de Tweede Wereldoorlog door
geallieerde en vijandelijke vliegtuigen wer
den afgeworpen vertellen het verhaal van
de psychologische oorlogsvoering. De expo
sitie duurt tot en met 17 september. Het
museum aan de Westelijke Randweg 1 is
dagelijks geopend van 10 tot 17 uur.
Info: 020 -6 041 521.
Delden
De toerist die het stadje Delden aandoet,
wordt steevast geconfronteerd met het feit
dat alle bezienswaardigheden nooit gelijk
tijdig voor bezichtiging open zijn. Om dat te
veranderen organiseert de WV op vier
woensdagen het evenement 'Wat dacht je
van dagje Delden!'. De tuinen van kasteel
Twickel, de Houtzagerij, het Zoutmuseum,
de Noordermolen en twee kerken zijn dan
geopend. Een fietstocht verbindt de be
zienswaardigheden. Een kaartje voor het
complete pakket kost 13,50. Enkele toeris
tische attracties zijn ook per huifkar te be
zoeken. De Delden-dagjes worden gehou
den op 29 juni, 27 juli, 31 augustus en 28
september.
Info: 05407-61300.
Piggelmee
Veel ouderen bewaren plezierige herinne
ringen aan de Verkade-albums, de boekjes
van Flipje Tiel en Piggelmee, het AVRO-le-
peltje, De Gruyters 'Snoepje van de Week'
en tal van andere cadeautjes die winkeliers
weggaven om klanten te lokken en te bin
den. Een groot aantal nostalgische wegge
vertjes uit de periode 1920-1970 is te zien
op de tentoonstelling 'Op de koop toe' die -
tot en met 28 augustus in het Speelgoed- en
Blikmuseum/Museum De Waag in Deven
ter staat.
Info: 05700 - 937 80.
Grenslandfietstocht
Haas en Gerrie van Paridon van de Stich
ting Twente Natuurtochten hebben hun
programma van meerdaagse fiets- en wan
deltochten uitgebreid met een Grensland
fietstocht. De tweedaagse rit begint en ein
digt in Hengelo en de route voert onder
meer langs de watermolen in het Duitse La
ge, het Lös Hoes in Ootmarsum en het eeu
wenoude Stiftkerkje van Weerselo. De over
nachting vindt plaats in Noordho'rn en de
dagafstand bedraagt circa 50 kilometer.
Prijs per persoon 125,-- vol pension.
Info: Stichting Twente Natuurtochten te
lefoon 074 - 431 804.
Schager markt
Wcis-scn Rössl om Wolf-gang-see <Ja sfeKf das é^lück vor d«
Herberg inspiratiebron voor wereldberoemde operette
SANKT WOLFGANG
KEES VAN DER LINDEN
Als Franz Joseph I zijn intrek neemt in de
herberg Weisses Rössl, treft hij daar een vol
komen ontredderde ober aan. De man
koestert een onbeantwoorde liefde voor de
waardin Josepha. Dankzij de hoogstper
soonlijke bemoeienis van Zijne Keizerlijke
Majesteit kan de ober echter al de volgende
dag Josepha in zijn armen sluiten. Een hevi
ge, besmettelijke huwelijkskoorts is het ge
volg. Onder de herberggasten kondigen nog
twee stelletjes hun aanstaande huwelijk
aan. Het succes van dit idyllische verhaal
van Ralph Benatzky's operette lm Weissen
Rössl am Wolfgangsee heeft het plaatsje
Sankt Wolfgang op de wereldkaart gezet.
Zacht neuriënde operetteliefhebbers trek
ken er al jaren door de straatjes.
Wie eenmaal een stoel op het terras van de
vermaarde herberg met zijn groene luiken
heeft weten te bemachtigen, geniet van een
onvergetelijk uitzicht over de Wolfgangsee.
En natuurlijk van de warme appeltaart met
vanillesaus die hier voor je neus wordt ge
zet. Witte bootjes varen over het turquoise
water, dat temidden van de helder groen
begroeide rotsen een intieme sfeer heeft.
In de vrolijke jaren twintig, toen revues en
operettes hoogtijdagen beleefden, koos to
neelregisseur Erik Charell de herberg Weis
ses Rössl als decor voor de later beroemd
geworden, gelijknamige operette. De tek
sten werden op muziek gezet door Be-
natzky. Als een van de hoofdfiguren in het
volledig verzonnen verhaal trad keizer
Franz Joseph op. De man die had meege
holpen Europa in de Eerste Wereldoorlog te
storten, richtte hier als een heuse cupido
zijn liefdespijlen op de gasten. De operette
werd een gigantisch succes. Het vrolijke 'In
Salzkammergut. da kann mann gut lustig
sein' is nog steeds een wereldhit.
Dynamiet
Niet alleen in Sankt Wolfgang, maar in het
hele merengebied ten oosten van Salzburg,
het zogeheten Salzkammergut, leeft de her
innering aan keizer Franz Joseph voort.
Niet verwonderlijk, want gedurende zijn 68-
jarige bewindsperiode hield de monarch
zijn Sommerfrische (zomerverblijf) in deze
streek, in het kuuroord Bad Ischl. Tal van
restaurants en herbergen beroepen zich er
op de keizer en zijn gemalin 'Sissi' ooit on
der hun gasten te hebben gehad. In het
kielzog van de Habsburgers en hun minis
ters trok ook een stoet schilders en compo
nisten naar Bad Ischl. Een hele villawijk
dankt zijn ontstaan aan deze jaarlijkse trek.
Johann Strauss, Richard Tauber en ook de
uitvinder van het dynamiet, Alfred Nobel,
bezaten er statige huizen. Het huis van de
operettecomponist Franz Lehar aan het ri
viertje de Traun is inmiddels als museum te
bezichtigen.
Het Salzkammergut ontleent zijn naam aan
de zoutwinning in de mijnen bij onder
meer Bad Ischl. De plaats werd in de vroege
19de eeuw een kuuroord, nadat een hofarts
van de Habsburgers had beweerd dat ba
den in zout water heilzaam zou zijn. Ook
nu nog dobberen in het plaatselijke Kurho-
tel merendeels oudere badgasten in het ge-
im Weissen Rössl', de beroemde uitspanning aan de Wolfgangsee. foto kees van der linden
nezende water. Een bezoeker van de Kai-
servilla in Bad Ischl leert de keizer kennen
als een verwoed jager. Honderden geweien
bedekken de paleismuren. Bordjes vermel
den waar en wanneer het dier aan een kei
zerlijke kogel bezweek. Zo trefzeker als met
zijn jachtgeweer was de keizer in de liefde
echter niet, ook al schetst de operette van
hem een ander beeld. Franz Joseph had een
uiterst ongelukkig huwelijk met zijn Sissi,
de Beierse prinses Elizabeth van Wittels-
bach.
Sissi was zeer gehecht aan 't Salzkammer
gut. Ze verafschuwde het streng geregle
menteerde leven aan het Weense hof, de
koude en kille kamers in de Hofburg en bo
venal haar bitse tante en schoonmoeder, de
keizerin-weduwe Sophie. In Bad Ischl her
vond ze de idylle van haar jeugd in Beieren,
waar ze opgroeide in een eenvoudig land
huis. De eerste jaren van haar huwelijk ver
tonen opvallende overeenkomsten met die
van een ander wereldberoemd vorstelijk
paar: Charles en Diana.
Rusteloos hart
Evenals Diana trouwde Sissi op zeer jeugdi
ge leeftijd (16 jaar) met een man die ze nau
welijks kende. Optredens in het openbaar
joegen haar schrik aan en verlegen verborg
ze zich achter haar waaier. Wennen aan de
strenge hofetiquette kon ze niet, wat zich
uitte in ziekelijk gedrag. Wederom evenals
later Diana raakte ze geobsedeerd door
haar eigen gewicht, dat ze onder de 46 kilo
wist te houden. Boulimia nervosa en fitness
hielden de Princess of Wales superslank,
ook Sissi ontwikkelde een manie voor li
chaamsbeweging. Dagelijks ondernam ze
wandelmarathons van vele uren. Tot wan
hoop overigens van haar hofdames, die er
dodelijk vermoeid achteraan dribbelden.
Vermoedelijk is er in het bos- en waterrijke
Salzkammergut geen weg en geen pad te
vinden waar Sissi niet ooit een voetstap zet
te.
Het rusteloze hart van de opgejaagde keize
rin vond pas rust in 1898, toen zij in Genève
door een Italiaanse nationalist met een vijl
werd neergestoken. In de Kaiservilla is haar
kamer te zien, nog in dezelfde staat als op
de dag van haar laatste vertrek. Enkele ka
mers verder staat het bureau van Franz Jo
seph, waaraan deze zonderlinge grijsaard in
1914 het ultimatum aan Servië onderteken
de, waarmee het begin van de Eerste We
reldoorlog werd ingeluid.
In de talrijke bossen en op de bloemenwei
den in de omgeving van de idyllische
Wolfgangsee, de weidse Attersee en de gril
lige Hallstattersee met haar hoogoprijzende
rotsformaties heerst nog steeds de rust die
Sissi zocht. Nieuw zijn alleen de duikers, de
zonaanbidders en de waterskiërs die het
kristalheldere water in de meren met zijn
aangename temperatuur (zomers 24 gra
den) hebben ontdekt. Langs de oevers zijn
door de Oostenrijkse VW's lange wandel
routes uitgezet, waar in het voorjaar de
lucht vol is van de honingdamp van de rijke
flora. In de dorpjes, die onderling zijn ver
bonden via kleine veerboten, bevinden zich
tal van familiehotels. Oostenrijkse proper
heid en eetlust bepalen hier de sfeer. In de
keukens worden snoeken en schnitzels,
knödel en salades bereid, die goed samen
gaan met een heerlijk glas Oostenrijkse wijn
of een teug uit een bierglas ter grote van
een bloemenvaas.
De herinneringen aan de Habsburgers in
het Salzkammergut zijn onveranderlijk 'lus
tig'. In de Kaiservilla wijst de gids vrolijk op
de eerste elektrische ventilator van Sie
mens, boven de leunstoel van Franz Joseph.
En op de elektrische sigarenaansteker op
diens schrijftafel. In Bad Ischl heeft een
nieuw koffiehuis onlangs onder de naam
'Sissi' haar deuren geopend, terwijl de we
reldberoemde Konditorei Zauner een straat
verderop er prat op gaat dat Franz Joseph
hier ooit heeft zitten peuzelen aan een van
de marmeren tafeltjes. Alleen diep in de on
deraardse gangen van de zoutmijnen, waar
in de zomermaanden rondleidingen wor
den gegeven, sijpelen druppels zout water
langs de wanden. In een net zo onafgebro
ken stroom als eens de zilte tranen van Sis-
Waar de bewoonde mensenwereld
van Terschelling ophoudt, begint
het grootste en volgens ingewij
den meest waardevolle staatsna-
tuurreservaat van ons land. De
Bosplaat is natuur-uit-één-stuk.
Bij oppervakkige beschouwing
een indrukwekkend eentonig
landschap tegen een onbedorven
horizon; bij nadere kennismaking
een beweeglijk, veelkleurig, veel
vormig en soortenrijk mozaïek
van kwelders, schorren, duinen,
valleien, slenken en bosjes. Weer,
wind en water dominerèn het ge
bied. Bij laagwater meet de Bos
plaat wel tien bij vier kilometer.
Bij stormvloed verdwijnt meer
dan driekwart in de golven.
George Visser uit Midsland kent
de Bosplaat door en door. Sterker:
hij is verliefd op het gebied. Visser
schreef een kloek boek over de
Bosplaat, „maar het liefst zou ik er
een groot lyrisch gedicht over ma
ken." Trots stelt hij vast dat de na
tuur zich hier nog zelf kan redden,
maar dat de Terschellingers er
toch op allerlei manieren mee de
hand in hebben. Vissers motto:
Prutsen mag, knoeien niet.
Wie elk jaar een luchtfoto zou
nemen van de Bosplaat zou ont
dekken dat het gebied continu van
kleur verschiet. Duinen raken be
groeid, bleekgroen aan de zuid
kant, donkerder aan de noordzij
de. Valleien raken gevuld met zil
vergrijze knopbiezen of met geel
riet. Kwelders zijn eerst groen van
de zeekraal, dan rood van het
lamsoor, dan weer groen van gras.
Aan de ene kant maakt het be
droefd, dat de moderne mens
geen oog heeft voor de schoon
heid ervan. Aan de andere kant
mag je misschien blij zijn dat het
er niet druk is." George Visser
denkt dat de mensen zo verwend
zijn, dat ze de eentonigheid van
de natuur niet meer kunnen ve
len. „Mijn eigen kinderen zetten
alle radio's aan als ze het huis bin
nenkomen. Studenten op het bio
logisch station zeggen dat ze zich
niet zonder muziek kunnen con
centreren. Als je die rusteloosheid
in je hebt, kan de Bosplaat verve
lend of zelfs beangstigend zijn."
Hij spreekt daarom met grote
genegenheid over de Schylger be
volking die de diversiteit aan land
schappen en vegetatietypen van
het eiland onbedoeld heeft ver
groot. „Vroeger werden duin
valleien afgeplagd. Op sommige
van die plaatsen groeiden dan in
eens zeldzame orchideeën. Dat
was hartstikke leuk." In zijn ijver
de kleinschalige invloed van men
selijk ingrijpen na te bootsen, slaat
Staatsbosbeheer tegenwoordig
soms wel wat door, vindt Visser.
Waar de bulldozer de plaggende
boer moet imiteren heeft dat vol
gens hem 'rare gevolgen'. „De
Waterplak, toch zo'n twee a drie
hectare natte duinvallei, is op die
manier afgeplagd. Daar groeien
ineens duizenden plantjes van de
draadgentiaan. Dat past niet, vind
ik. Wat zeldzaam is, moet zeld
zaam blijven."
Door eb en vloed en door het spel
van wind en zand is de Bosplaat
nooit hetzelfde.
Romantische gids
Visser woonde tussen 1968 en
1979 op de rand van de Bosplaat
als beheerder van het veldbiolo-
gisch station bij Oosterend. Het
was een prachtige gelegenheid om
het reservaat te leren doorgron
den. Hij trof in toenmalig vogel
wachter Kees Sorgdrager een ro
mantische gids. Avonden lang kon
dip in zijn hut op de Tweede
Duintjes vertellen over de band
die de eilanders met de Bosplaat
hebben. „Vogelwachters bleven
destijds dagen achtereen op de
Bosplaat. Die man had in de oor
log nog meeuweneieren geraapt
om de mensen te eten te geven.
Hij verzamelde aangespoelde
vreemde voorwerpen in een kof
fer. En hij schreef ook eenvoudige,
lyrische gedichten over het land
schap dat hem omringde."
Visser heeft zich ondertussen
nooit aan de indruk kunnen ont
trekken dat de Bosplaat vele van
de duizenden bezoekende bad
gasten lichtjes teleurstelt. „Men
sen zijn geneigd te denken aan
bossen en wilde beesten, zoals ze
dat tegenwoordig op Discovery
kunnen zien. Zulke tv-documen-
taires hollen van het ene specta
culaire beeld naar het andere. Als
de vakantiegangers dan op de
Bosplaat zijn, denken velen: wat
moet ik hier?"
George Visser is verliefd op de woestenij die Bosplaat heet.
foto jan de vries
