Meester in het onmogelijke
Tastbare spanning
in werk Semah
Cultuur Kunst
Schone
Schijn
Carel Visser aan het werk
De kinderziektes van
Pex en Yvonne
Wereldpremiere onbekende litanies
op Lisztfestival in Amsterdam
19
ZATERDAG 11 JUN11994
Recordprijs 17e eeuwse Delftse schaal
londen Een zeldzame 17e eeuwse Delftse schaal heeft op een
Londense veiling ruim 800.000 gulden opgebracht. Zo'n zestig
jaar geleden was de schaal nog maar 60 gulden waard. De Lon
dense antiekhandelaar Jonathan Home mag zich de gelukkige
eigenaar van het kunstwerk noemen. De schaal heeft de kleuren
groen, geel en blauw en heeft de geboorte van Christus als af
beelding. „Het is een zeer zeldzaam kunstwerken waarschijnlijk
één van de belangrijkste stukken die we ooit hebben verkocht",
verklaarde een woordvoerster van het veilinghuis Phillips.
Beelden in Arboretum Trompenburg
Rotterdam In het Arboretum Trompenburg in Rotterdam-Kra
lingen wordt van 12 juni t/m 8 oktober de vierde biennale Trom
penburggehouden. Het Amsterdams Beeldhouwers Kollektief
heeft het evenement georganiseerd. Het park leent zich door de
prachtige weelderige begroeiing en interessante doorkijken bij
zonder goed voor het exposeren van beelden, aldus het ABK. De
stichting ABK heeft tot doel de beeldhouwkunst te bevorderen
en voor een breed publiek toegankelijk te maken.
Sculpturen in Galerie AZL
Hoogtepunten van M.C. Escher in Haags Museum Paleis Lange Voorhout
Het Haags Gemeentemuseum is in het bezit van een om
vangrijke collectie prenten van de Nederlandse graficus
en lithograaf M.C. Escher. Veel krijgt het publiek daarvan
doorgaans niet te zien. Niet omdat er geen belangstelling
voor bestaat. Integendeel. De prenten van Escher zijn
wereldberoemd. Amerikanen en Japanners melden zich
regelmatig bij het museum om de collectie te kunnen
aanschouwen, vertelt een suppoost. „De teleurstelling is
groot als blijkt dat er maar acht prenten in een gang han
gen. Dan roep ik weieens tegen een collega: jóh, neem jij
die mensen effe mee naar het depot. Maar ja, op een ge
geven moment kun je wel aan de gang blijven."
Regelmatige vlakverdeling III (1957),
Lange Voorhout. K
i van de houtsnedes v
beeldende kunst
recensie. ingrid appels
Expositie: Joseph Semah. Te zien: tot
26/6. dagelijks van 9-17 uur; Galerie AZL,
Academisch Ziekenhuis Leiden, Gebouw
1Rijnsburgerweg 10, Leiden
In het oude stadsdeel van Jeru
salem ligt de Koepelberg of de
'Berg van het Huis'. De westzij
de hiervan is de beroemde
Klaagmuur, en op de berg staat
een tempel. Ergens in de ge
schiedenis, lang geléden, zou
den zowel Abraham als Salo
mon en Mohammed hier iets
heel belangrijks gedaan hebben.
En om die reden wordt de tem
pel tot op de dag van vandaag
door zowel joden als Christenen
en Islamieten geclaimd als
'hun' tempel.
Een oude tekening van deze
tempel is door Joseph Semah.
verwerkt in zijn 'Jerusalem Jeru
salem, omgeven door bergen'.
Voor Semah is de tempel een
symbool. Niet van een religie,
maar van de manier waarop ge
schiedenis kan doorwerken; de
geschiedenis heeft hier de ver
houdingen bepaald en zal dat
waarschijnlijk altijd blijven
doen.
In de loop van een decenni
um heeft Semah vier kunstwer
ken gemaakt met de titel 'Jeru
salem Jerusalem, omgeven door
bergen'. De werken zijn als te
kening of als bronzen sculptuur
uitgevoerd. Uitgangspunt is de
Koepelberg of een afgeleide
hiervan, wellicht de Golgotha-
berg of de Olijfberg. De vage
omtrek kan echter ook gelezen
Ik herinner mij nog als de dag
van gisteren hoe een paar jaar
geleden de uitgave 'Ambtenu'
van het ministerie van binnen
landse zaken op mijn bureau
belandde met de toenmalige
D66-fractievoorzitter in de Leid-
se gemeenteraad, Pex Langen-
berg, als coverboy. Dynamische
pose, brutale blik, Armani-outfit
sportieve glimlach. Typisch de
ideale schoonzoon. Die jongen
komt er wel, dacht ik toen al.
En, ja hoor. Nog geen 5 jaar la
ter heeft Pex het tot cultuurwet
houder geschopt.
Wat is het nu toch jammer dat
zo'n jongen niet met een scho
ne lei kan beginnen. Zit meteen
al te hannesen met een erfenis,
of zoals dat tegenwoordig heet,
met de lijken in de kast die daar
door z'n voorganger Hennie
Koek zijn achtergelaten. Eén
van de lijken die de fïrst-lady
van de PvdA heeft laten slinge-
,ren heet CBK, of voluit: Cen
trum Beeldende Kunst. Dat wil
maar niet functioneren zoals
het moet.
U zult misschien denken: zo
lang mijn zigeunermeisje maar
haaks hangt. Maar, ik vind het
toch jammer, zo'n nieuwe in
stelling die na een paar maan
den al tot de nok toe gevuld
blijkt met onopgeloste proble
men. Dat is niet leuk voor de
nieuwe directeur, niet voor haar
medewerkers, niet voor de Leid
de kunstenaars die nog maar
weinig profijt hebben van het
CBK, en ook niet voor de Leide-
naar die de prijs van het nieuwe
beleid moet betalen.
Waar ik nu heel benieuwd naar
ben is hoe de D66-wethouder
de problemen aanpakt. U weet
hoe de democraten denken
over openbaarheid van bestuur.
De vraag is dus hoe Pex Lan-
genberg dat in praktijk brengt.
Volgens topambtenaar Yvonne
van Baarle, van de gemeentelij
ke kunstensector, vélt het alle-
worden als een vrouwenborst of
joodse hoed, een gespleten olijf-
pit of slakkenhuis, al naargelang
de varianten die Semah er om
heen heeft gelegd.
De sculpturen zijn mooi om
te zien. Semah heeft ze heel
ruimtelijk gemaakt met behulp
van leren riemen die er omheen
slingeren, of geweien (die He
breeuwse tekens vertegenwoor
digen). Om de historische span
ning er in te voelen heb je wel
kennis van zijn ideëen nodig.
De uitstraling is er eerder een
van ingetogenheid, beheersing
Dit is anders bij zijn series te
keningen. Een van de series
draagt de naam 'The Amster
dam Codex of the Third-Exile'.
Het is een repeterende reeks,
met slechts kleine onderlinge
varianten. Planten uit de oud
heid lijken te ontspruiten uit ro
de geschilderde gezichten. Van
een afstand zijn het net rozen
op een steel. En toch heeft het
ook een licht sinistere onder
toon. Hier lijkt de dood om de
hoek te gluren. Het geheel roept
de associatie op van overlede
nen van waaruit planten ont
spruiten. Ook in eeh andere se
rie, 'Placenta Infinity', worden
we in een oude wereld gezet via
medische tekeningen en myste-
rische Hebreeuwse tekens. Hier
is een lading tastbaar die het
werk spannend maakt.
Het is jammer dat Semah al
leen werk uit de jaren tachtig
toont. Het zou interessant zijn
te zien hoe zijn ontwikkeling
zich in de jaren negentig heeft
voortgezet.
Hennie Koek: lijk laten slingeren.
archieffoto dick hogewoning
maal wel mee met de proble
men. Het zijn eenvoudige kin
derziektes, zegt ze. Maar of ik
dat nou geloof? Ik bedoel: kin
derziektes, dat lijkt me meer iets
voor het consultatiebureau.
Nee, als u het mij vraagt wil
Yvonne de kwestie liever een
beetje stil houden. Neem ik
haar dat kwalijk? Welnee! Als ik
Yvonne zie of hoor babbelen,
raak ik altijd een beetje verte
derd. Die zangerige stem, de
'power-dressing' die getuigt van
alert en zakelijk optreden, die
altijd vriendelijke lach. U raadt
het al: typisch de ideale schoon
moeder. Zou zo een rolletje in
'The bold the beautiful' kun
nen spelen, als ze Pex al niet
zijn rol moest voorzeggen.
Van de week hoorde ik wethou
der Langenberg napraten dat
het CBK aan kinderziektes leed.
Politiek is nu eenmaal het to-
leiden jan rijsdam
In het Haagse Museum Paleis
Lange Voorhout is nu een ten
toonstelling geopend met een
reeks fascinerende hoogtepun
ten uit het oeuvre van Maurits
Cornelis Escher (1898-1972). De
tentoonstelling is er nog tot en
met 4 september te zien. Hoe
wel de getoonde collectie voor
de kenner geen verrassingen
biedt blijft het werk van Escher
intrigeren. Hij sleurt je telkens
weer moeiteloos mee in zijn
raadselachtige wereld waarin
het wemelt van de klassieke ar
chitectuurfragmenten: arcades,
zuilen en trappen. Onmogelijke
bouwwerken waarin gestaltes
ronddolen die niet meer weten
wat onder en boven, binnen en
buiten is en soms zichzelf kwijt
raken. De figuren die Escher te
kende hebben meestal een
maskerachtig uiterlijk. Nee, de
graficus was zeker geen roman
ticus. Escher experimenteerde
in zijn grafiek met ruimtelijke
vormen en hun veranderingen.
Zijn doel was onze zintuigen op
een speelse manier in verwar
ring te brengen, ons oog een
vergissing te laten maken. Hij
maakte gebruik van visuele
spitsvondigheden, gedaantever
wisselingen, perspectiefgrap-
pen, cyclische bewegingen of
weerspiegelingen. Ook combi
neerde hij tegenstellingen zoals
licht en donker, hol en bol met
elkaar. Het werk van Eschers
berust niet op een eenvoudig
foefje. Vanuit mathematisch
standpunt bezien is zijn grafiek
zeer belangwekkend door de ul
tieme beheersing van de per-
spectiefleer. Hij laat zien hoe
ons oog gewend is geraakt aan
de illusie van het perspectief in
Pex Langenberg: lapmiddelen?
archieffoto wim dijkman
neel waarop de soufleurs vaak
nadrukkelijker aanwezig zijn
dan de acteurs. Ik zou het niet
gezegd hebben. Maar ja, ik ben
dan ook geen wethouder.
Iedereen begrijpt wel dat er met
het CBK meer aan het handje is
dan een griepje dat met een
kinderaspirientje te verhelpen
is. Anders schakel je immers
niet, een half jaar na het aantre
den van een nieuwe directeur,
een commisie in om het reilen
en zeilen van een slechts 7-kop-
pen tellende instelling in kaart
te brengen. Een beetje directeur
wast dat varkentje zelf wel.
De geringschattende waarde
waarmee de ambtelijke en poli
tieke top over de problemen bij
het CBK spreekt heeft natuurlijk
te maken met het feit dat de
mislukking van het instituut
ook op hen afstraalt. Welinge
lichte kring?-1 - dat wil zeggen:
een tekening of schilderij. Maar
het perspectief berust op een
afspraak, op wetmatigheden die
door Escher aan het wankelen
worden gebracht door twee- en
driedimensionaal, schijn en
werkelijkheid met elkaar te
vermengen. Escher was ook
geobsedeerd door cyclische be
werkingen of transformaties.
Soms koos hij voor een heel tra
ditioneel uitgangspunt, het stil
leven, de vanitas met de typi
sche toespelingen op de eindig
heid van het menselijk bestaan.
Maar hij gaf er een heel eigen,
unieke wending aan door rep
tielen uit een tekening te laten
kruipen en er uiteindelijk ook
weer in. De Amerikaanse schrij
ver Douglas Hofstadter verge
leek het werk van Escher eens
met dat van Bach. Hij wees op
het eeuwigheidsidee in beider
werk. Escher is een graficus die
de scheidslijn tussen schijn en
werkelijkheid weet op te heffen,
begin en eind in elkaar laat
overvloeien. Bach was een bijna
wiskundig opererend compo
nist wiens composities, volgens
Hofstadter, berusten op een on
eindigheidsidee.
Manipuleren
Escher was ook zeer geboeid
door regelmatige vlakverdelin
gen met vogels, vissen of rui
ters. Voor het vullen van het
vlak met figuren die zich herha
len bestudeerde hij de kristallo-
grafische wetten. Zo past de
contour van een vogel precies
in de contour van een vis, de fi
guur van een oriëntaalse ruiter
past in zijn eigen spiegelbeeld.
Een tekenende hand tekent een
tekenende hand. Er is sprake
van een wereld in een wereld.
In de houtgravure 'Andere we-
Yvonne van Baarle: aspirientje, ar
chieffoto jan holvast
zij die het weten kunnen maar
hun naam niet de krant willen
lezen - vertellen dat onder CBK-
directeur Ella van Zanten alles
fout gaat wat fout kan gaan. En
laat Yvonne nu juist Ella naar
voren hebben geschoven nadat
ze haar veto had uitgesproken
over een interne kandidaat die
door een sollicitatiecommissie
was geselecteerd.
Yvonne van Baarle verklaarde
deze week, net terug van een
management-development cur
sus, dat de wethouder binnen
anderhalve week opheldering
zal verschaffen over wat er ver
der gaat gebeuren. Ik ben be
nieuwd of Pex de mouwen zal
opstropen, of met wat lapmid
delen de zaak blijft toedekken.
Ik denk het laatste. Onopgeloste
problemen zijn immers de
'evergreens' m de politiek.
reld' zijn op z'n minst drie
ruimten te zien: één in de verte,
één van bovenaf en één van on
deraf, een onmogelijk gevoel
van oneindigheid is het resul
taat.
Kijken naar het werk van Escher
is zoiets als het oplossen van
een Rubik-puzzel, met dien ver-
Nieuwe produktie
Toer van Schayk
ansterdam anp
Choreograaf Toer van Schayk
maakt voor Het Nationale Ballet
een nieuw, avondvullend ballet.
De voorstellingen vervangen de
eerder aangekondigde produk
tie 'Landschap', die in 1982 in
het kader van het Holland Festi
val in première ging. Het nieu
we werk beleeft op 22 oktober
in het Koninklijk Theater Carré
in Amsterdam z'n première.
Van Schayk maakt de nieuwe
produktie, waarvoor overigens
nog geen naam bestaat, in ver
band met problemen rondom
de reprise van 'Landschap'. Ook
wilde de directie van Het Natio
nale Ballet in het seizoen
1994/95 graag een nieuw,
avondvullend werk van Van
Schayk uitbrengen. In Carré zal
van 7 tot en met 16 oktober ook
het videoballet 'Live' van Hans
van Manen uit 1979 te zien zijn.
Alexander opent
tentoonstelling over
boekengeschiedenis
gen haag anp
Prins Willem-Alexander opent
zaterdag 18 juni in het Rijksmu
seum Meermanno-Westreenia-
num/Museum van het Boek in
Den Haag de tentoonstelling
Honderd Hoogtepunten uit de
Koninklijke Bibliotheek.
Voor deze tentoonstelling zijn
d.e honderd mooiste en meest
representatieve boeken en
handschriften uit de verzame
ling van de Koninklijke Biblio
theek uit de kast gehaald. Het
gaat om stukken die zelden of
zelfs nooit eerder zijn getoond
vanwege hun zeldzaamheid en
kwetsbaarheid.
De getoonde werken stam
men uit alle perioden van de
Nederlandse boekgeschiedenis.
Behalve handschriften uit de
Middeleeuwen met prachtige
miniaturen, waaronder dat van
Beatrijs uit 1374, zijn ook bij
zondere boeken uit onze eeuw
Door de chronologische opzet
van de tentoonstelling is het
mogelijk de ontwikkeling van de
Nederlandse boekgeschiedenis
in handschrift en druk .te vol
gen. Bij de tentoonstelling ver
schijnt een boek waarin alle
honderd stukken in kleur zijn
afgebeeld en voorzien van een
toelichting.
De tentoonstelling is te be
zichtigen van 18 juni tot en met
31 augustus.
stande dat de puzzel oplosbaar
is en Escher de kijker vaak voor
onoplosbare raadsels stelt. De
graficus laat ons eigenlijk haar
fijn zien hoe gemakkelijk, al ver
voor de perfectionering van de
fotografische- en filmtrucs, on
ze waarneming te manipuleren
is. Maar zijn werk is te boeiend
utrecht «gpd
Een onbekend compleet piano-
werk van de componist Franz
Liszt, getiteld 'Litanies de Ma
rie', zal op 19 juni in wereldpre
mière gaan in Amsterdam. Dat
gebeurt tijdens het Franz Liszt
Festival 1994 dat van 17 tot en
met 19 juni in de hoofdstad
wordt gehouden. De compositie
zal ten doop worden gehouden
door de pianist Albert Brussee,
die het werk vorig jaar ontdekte
in schetsboeken van de compo
nist die in het Goethe- und
Schiller Archiv in Weimar wor
den bewaard.
'Litanies de Marie' dateert uit
1847 en is de eerste compositie
waarin religieuze thematieken
hun intrede doen in Liszts pia-
no-oeuvre. Tot dan toe compo
neerde hij voor piano bijna uit
sluitend literair-geïnspireerde
werken en briljante operapara-
om daar echt bedroefd over te
zijn.
De tentoonstelling 'M.C.
Escher Hoogtepunten' in Muse
um Paleis Lange Voorhout, aan
de Lange Voorhout 74 te Den
Haag, is te zien t/m 4 septem
ber, van dinsdag t/m zondag
van 11-17 uur.
frasen. Lisztontdekker Brussee
beschouwt het complete uit
schetsnotities gewonnen piano
stuk als 'tegenhanger', qua
sfeer, kwaliteit zowel wat duur
betreft, van het beroemde 'Bé-
nédiction de Dieu dans la soli
tude' uit Liszts bekende piano
cyclus 'Harmonies Poétiques et
Réligieuses' uit 1853.
Het Lisztfestival bestaat vanaf
1980 en werd zeven achtereen
volgende keren gehouden in het
muziekcentrum Vredenburg in
Utrecht. Vanwege het Franz Lis
zt Pianoconcours, door Vreden
burg zelf georganiseerd, werd
het festival in 1991 naar de
hoofdstad verplaatst. Tevens
werd besloten om het Lisztfesti
val voortaan als driejaarlijks
evenement te gaan organiseren.
Het Lisztfestival van dit jaar
biedt meer Lisztpremières, voor
Nederland althans: het orkest
werk 'a la Chapelle Sixtine', het
Toonkunstkoor
komt moeizaam
op toeren
recensie li dy van der spek
Concert van het Toonkunstkoor Leiden en
Omstreken onder leiding van Hans van
der Toorn, met medewerking van Myra
Kroese, alt-mezzo, Mieke van Driel, piano
en Truus Isendoorn, piano Gehoord op
10 juni in de Marekerk te Leiden.
Deze keer had het Toonkunst
koor Leiden en Omstreken niet
gekozen voor een oratorium
met groot orkest, maar voor lie
deren voornamelijk uit de 19e
eeuw en begeleid op een Gro-
trian Steinweg-vleugel. 't Is zo
financieel goed te doen, boven
dien een goed alternatief, zeker
als je mannen- én vrouwenko
ren ook nog eens apart laat so
leren.
Toch vielen aanvankelijk de Lie-
beslieder-Walzer van Brahms
niet helemaal mee. De sopra
nen wilden maar geen warme
volle en volwassen toon produ
ceren, ook nog niet echt in 'Gott
ist mein Hirt' van Schubert.
Veel beter werd het vierstem
mig koor in de sterk program
matische Lieder nr. 11 en 18
'Nein, es ist nicht auszukom-
men' en 'Es bebet das Ge-
strauche', waar Brahms in een
pittige cadans, met felle uitha
len, lekker staccato werd gezon
gen.
De alt-mezzo Myra Kroese
kwam in Schuberts bekende
doorgecomponeerde lied
'Standchen' beslist nog niet tot
haar recht, ze zong te zacht en
te weinig overtuigend. Kennelijk
had zij haar krachten bewaard
voor de 'Sainte Cécile Légende-
'van Franz Liszt waarin zij ver
rassend mooi wist uit te paldcen.
Na de pauze 'From the Bavarian
Highlands' van Edward Elgar
(1857-1934), de belangrijkste
Engelse componist uit de twee
de helft van de 19e eeuw, zeer
beïnvloed door de 'Nieuwe
Duitse Richting'. Ook daar kin
derziekte in het eerste lied 'The
dance': een beetje koortsig, een
beetje chaotisch en hangerig.
Maar in 'The marksmen' had
Toonkunst weer hetzelfde ni
veau bereikt als in de 'Dido and
Aeneas' van Purcell, enige jaren
geleden zeer fraai uitgevoerd in
de Pieterskerk.
Het koor onder leiding van
Hans van der Toorn werd be
trouwbaar en zeker in de Sainte
Cécile Légende gepassioneerd
begeleid door Truus Isendoorn.
koorwerk 'Die heilige Caecilia'
en de 'Fest-Cantate für die In-
augurations-Feier des Beetho-
ven-Denkmals' voor twee pia
no's.
Het openingsconcert vindt
plaats op vrijdag 17 juni in het
Concertgebouw door het Ne
derlands Philharmonisch Orkest
o.l.v. Harmut Haenchen met
o.a. Liszts Dante-symfonie en a
la Chapelle Sixtine'. Daarnaast
concerten op locatie's waar ooit
Liszt zelf eigen werk heeft uitge
voerd: op zaterdag 18 juni in de
Mozes- en Aaronkerk staat reli
gieuze koormuziek centraal. En
in gebouw Frascati worden lie
deren op teksten van Heine en
Goethe uitgevoerd. De Piano
marathon op zondag 19 juni in
de Beurs van Berlage sluit het
festival af. Daaraan werken mee
het pianoduo John en Richard
Contigulia en de pianisten Wibi
Soerjadi en Muza Rubackyté.
den haag De Nederlandse kunstenaar Carel Visser was gisteren nog druk bezig met de inrichting van de
tentoonstelling van zijn recente werk in het Haags Gemeentemuseum. De expositie van zijn beelden, col
lages, tekeningen en grafieken is vandaag geopend en te zien tot en met 21 augustus. foto anp
Beurzen Mama Cash voor kunstenaars
amsterdam gpd
Ri-Jeanne Cuppens en Helma Plantus ontvangen dit jaar de kunst
beurzen van de Stichting Mama Cash. Cuppens, beeldend kunste
naar uit Valkenburg, en Plantus, schilder te Amsterdam, krijgen ie
der 5000 gulden. Mama Cash is een financieringsfonds dat steun
verleent aan bedrijven en culturele projecten van vrouwen. Voor de
beurzen komen alleen vrouwen in aanmerking.
