'Ik heb me aan niemand verkocht'
Geen 'molen' en geen 'melk'
Boeken
Menselijke moordmachine
terroriseert detectiveschrijver
Dom blondje
DONDERDAG 26 ME11994
Geboortedag 'geniale schrijver en botte racist' Céline herdacht:
recensie nico keuning
Jan Versteeg, Sterven of liegen. Brieven,
interviews, documenten Louis-Ferdinand
Céline De Arbeiderspers, privé-domein,
49,90.
Het leven van Céline, herdruk biografie
Frédéric Vitoux, vertaling Jan Versteeg, De
Arbeiderspers, 85,=.
René Spork, Céline in Nederland. Meulen-
hoff, 22,90.
Normance. Louis-Ferdinand Céline, ver
taald door Frans van Woerden. Meulen-
hoff 55,=. gebonden 69,90.
Op 27 mei 1894 werd de Franse
schrijver Louis-Ferdinand Cé
line in Courbevoie te Parijs ge
boren. Zijn honderdste geboor
tedag wordt herdacht onder an
dere met enkele bijzondere uit
gaven van en over deze 'geniale
schrijver en botte racist'.
Céline kreeg in 1932 interna
tionale bekendheid met zijn ro
man Voyage au bout de la nuit.
Louis-Ferdinand Destouches,
zoals zijn werkelijke naam was,
had toen al een compleet leven
achter de rug. Hij vocht in 1914
in de modder van Poelkapelle
en raakte er tijdens een heldhaf
tige actie gewond door een gra
naat. Hij hield er zijn leven lang
een pijnlijke ami en oorsuizin
gen aan over. In 1916 vertrok hij
via Engeland naar Afrika, Ka
meroen. Daar werd hij op
22-jarige leeftijd beheerder van
een cacaoplantage.
De brieven die hij vanuit Afri
ka schrijft (enkele werden eer
der gepubliceerd in Bzzlletin
van november 1979) zijn uitge
breid en opgenomen in Sterven
of liegen van Jan Versteeg. Deze
brieven laten zien dat er een
grote geest aan het woord is.
Vooral in de brieven aan zijn
jeugdvriendin Simone Saintu
wordt hij geïnspireerd tot op
merkelijke uitspraken en
wijsheden. Zijn stijl is opvallend
veel beter dan in de brieven aan
zijn ouders.
De inhoud van deze brieven
tonen Céline als vaderlijk, pes
terig, belerend en profetisch.
Goede voorbeelden hiervan zijn
de brieven aan Simone van 14
en 31 juli 1916. Stilistisch en
thematisch is er al veel in te
herkennen van de latere auteur
van Reis naar het einde van de
nacht Bij voorbeeld zijn inte
resse voor de geneeskunde. In
Afrika heeft hij een kleine apo
theek en hij experimenteert met
apen om een geneesmiddel te
vinden tegen de slaapziekte. Hij
is dan ook al fel tegen alcohol
gebruik, waar hij als tegen zo
veel, zijn hele leven vloekend en
tierend tegen bleef waarschu
wen.
In cultureel instituut Maison Descartes, Vijzelgracht 2a in Am
sterdam is tot 4 juni een expositie gewijd aan het leven en werk
van Céline. Openingstijden: dagelijks van 10.00 tot 18.00 uur,
behalve op zondag.
De Fransen, normaal gesproken meesters in het met veel ce
remonieel herdenken van grote zonen en dochters van het va
derland, houden zich ditmaal stil. „Céline? Nee, voor zover mij
bekend wordt er niets voor hem georganiseerd", zo zegt een
woordvoerster van het Franse ministerie van cultuur. „Bel voor
de zekerheid maar met de delegatie voor nationale herdenkin
gen". Daar is al evemin iets bekend van een officiële herden
king. „Céline? Oh-la-la. Nee, dat ligt politiek gezien nog altijd
te gevoelig. Daar wagen we ons niet aan", zo luidt het com
mentaarvan een medewerker.
Armendokter
Versteeg heeft ook een keuze
gemaakt uit de vele interviews
die er sinds 1932 met Céline
zijn gehouden. In die beginpe
riode werkt 'armendokter' De
stouches in de voorstad Clichy.
Het is komisch en boeiend om
te lezen hoe schuchter journa
listen de kliniek in Clichy be
zoeken om de grote schrijver
Céline tijdens zijn werk te inter
viewen.
Uit deze interviews leren wij
de schrijver van de haat ook
kennen als geliefd arts die met
onuitputtelijk geduld voor zijn
patiënten zorgt. "Mijn enige
roeping is de geneeskunde, niet
de literatuur," zei Céline.
Hij werkte vanaf 1924 voor de
Volkenbond bij de afdeling Hy
giëne. In die functie reisde hij
de hele wereld rond. Zo beland
de hij eveneens in Nederland.
Uit het informatieve en lezens
waardige boekje Céline in Ne
derland van René Spork blijkt
dat 'Dr. Destouches' een voor
aanstaande rol speelde in de
delegatie die Nederland be
zocht. Ook wordt de affaire van
de 185 gouden tientjes, die de
schrijver in de oorlog in Den
Haag in veiligheid bracht, dui
delijk en helder uit de doeken
Na Céline's racistische en an
tisemitische pamfletten uit de
jaren 1937, 1938 en 1941 ont
vluchtte hij Frankrijk op D-Day
1944 om aan een executie te
ontkomen. Over het goed of
fout van Céline is al een boe
kenkast volgeschreven. In de
herdrukte biografie Het leven
van Céline van Frédéric Vitoux
wordt Céline's houding als ei
genzinnig,» onafhankelijk en
partijloos beschouwd. 'Ik heb
me aan niemand verkocht.'
Uitgekotst door Frankrijk, ge
negeerd, geboycot, breekt Cé
line weer door in 1957 met het
verschijnen van zijn roman Van
het ene slot naar het andere.
Hierin beschrijft hij zijn verblijf
in het 'chateau' van Sigmarin
gen, waar ook de foute Pétain
en andere aanhangers van de
collaborerende Vichy-regering
verbleven. Vooral het interview
met Céline in dat jaar in L'Ex-
press (opgenomen in Sterven of
liegenzorgde voor de nodige
commotie in Frankrijk.
Correspondentie
In Sterven of liegen heeft Ver
steeg eveneens de volledige cor
respondentie van Céline van
1947 tot 1957 opgenomen aan
zijn vriend Albert Paraz. In deze
brieven staat een schat aan in
formatie over Céline, zijn vlucht
door Duitsland, zijn gevangen
schap in Denemarken en zijn
terugkeer in Meudon. Daar
naast wordt er in de vele noten
uiteefigezet wat de rol in en na
de oorlog was van vele Franse
collaborateurs met gezagheb
bende functies.
Over deze naoorlogse periode
schreef Céline zijn Duitse trilo
gie. Maar eerder, in 1952 was al
Féerie pour line autre fois ver
schenen. Frans van Woerden
vertaalde onlangs het tweede
deel dat in 1954 onder de titel
Normance uitkwam.
Deze roman, waarin Céline
het bombardement van de RAF
op het Parijse Montmartre be
schrijft, doet een groot beroep
op het uithoudingsvermogen
van de lezer. Een delirium van
woorden, een vuurwerk van
taal, waarin je nauwelijks rust
vindt en waarin je slechts spora
disch met een waaier van
sprankelend proza wordt be
loond.
Normance laat zien dat Céline
na de 'Reis' van stijl is veran
derd. Hij is de schrijver van de
'drie puntjes' geworden. Die
verandering tekende zich al af
in Dood op krediet. Op de gram
mofoonplaat Louis-Ferdinand
Céline vous parle, van 1958,
geeft de schrijver een prachtige
uiteenzetting over zijn stijl (ook
opgenomen in Sterven of liegen
Veel van wat hij er op de 'dis-
que' over zegt, keert terug in
zijn laatste interviews, die een
aangrijpend beeld geven van
een gedesillusioneerd schrijver.
Zijn haviksblik is nog steeds
scherp. En nog steeds spreekt
hij zoals hij schrijft, in een
storm van woorden met woe
dende uithalen en diepe ver
achting voor de mens. Een
groot schrijver en een groot ac
teur, gehuld in lompen, om
ringd door honden en pape
gaaien, die aan het eind van zijn
leven nog uit een café werd ge
zet: Nee niet hier. Wegwezen.
'Het is mijn smoel,' zei Céline,
'die van mij bevalt de mensen
niet.'
Jean Pa'ul Kauffmann, Kergue-
len. Verslag van een tocht naar
de Kerguelen-arthipel, ook wel
de Desolation Islands genoemd,
een eilandengroep in de Indi
sche Oceaan. De eilanden wor
den slechts bevolkt door wilde
schapen, wilde katten en konij
nen; de muggen zijn er door de
harde wind hun vleugels kwijt
geraakt. Uitg. Atlas, reeks Een
zaam Eiland Bibliotheek,
34,90.
Amin Maalouf, De rots van
Tanios. Voor deze wonderbaar
lijke mengeling van oriëntaalse
legenden, mythen en interna
tionale betrekkingen kreeg de
Libanese schrijver vorig jaar
Frankijks belangrijkste literaire
onderscheiding, de Prix Con-
court. Uitgeverij Arena, 49,90.
Fran^oise Sagan, Met gevoe
lens van sympathie. Autobio
grafische schetsen en essays.
Vert. Theo Buckinx. Uitg. De
Prom, 25,=.
Ilse Kleberger, Kathe Kollwitz
29,50. Natalia Ginzburg, An
ton Tsjechov, 27,50. Beide uit
gaven komen uit de Drempel-
reeks van de uitgeverij Vrij
Geestesleven in Zeist. De serie
besteedt aandacht aan spiritue
le kunstenaars van uiteenlo
pend kaliber.
Diana Lebacs, De
maand. Debuutroman van deze
Antilliaanse schrijfster die han
delt over de vrouw Bir en de
net uit
jongen Evy in de bedwelmende
roes van het carnaval op Cura
sao. Uitgeverij In de Knip-
scheer, 32,50.
Rob Malasch, De aap van
God. Interviews met onder
meer Steve Reich, Donna Tartt,
Susan Sontag en Rob Scholte,
volgens de debuterend auteur
de hedendaagse spraakmakers
in de beeldende kunst, muziek
en literatuur. Uitgeverij Arena,
5x8 Paperbacks, 24,90.
Jan Siebelink, De laatste
schooldag. Verhalen van de au
teur/docent over de soms zo
wrede schoolwereld. Meulen-
hoff, ƒ34,90.
Frits van Oostrom, De waar
de van het boek. De Leidse
hoogleraar Nederlandse letter
kunde tot de romantiek onder
zocht hoeveel het in de loop der
eeuwen kostte om een boek te
schrijven en te drukken. Am
sterdam University Press 1994,
19,90.
recensie koos post
Dean R. Koontz, Mr Murder. Uitgeverij
Luitingh-Sijthoff, 34,90.
Met Mr. Murder bewijst de
Amerikaanse auteur Dean R.
Koontz weer eens dat hij een le
vendige en spannende thriller
kan produceren. Zoals gewoon
lijk heeft hij zich niets aange
trokken van wat wel en niet kan
in het normale leven. Maar ge
lukkig heeft Koontz ons in zijn
jongste boek wel gespaard voor
de bloeddorstige en wat smoe
zelige details, waarop hij ons in
het verleden nogal eens vergast
te.
Maar ook zonder dat, is het
gebodene in Mr. Murder al
nachtmerrie-achtig gerloeg. Het
zal je maar gebeuren, dat je rus
tig en tevreden met vrouw en
kinderen leeft en dat er dan in
eens een man bij je binnen
stapt, die niet alleen als twee
druppels water op je lijkt maar
ook nog even beweert dat je zijn
gezin hebt gestolen. Vrouw en
kinderen behoren hem toe, zegt
hij. Een dolgedraaide, verknipte
psychopaat? Welnee, het is 'de
eerste operatieve menselijke
kloon van de Alpha-generatie'
Een menselijk lijkende moord
machine, gecreëerd door 'He
Netwerk', een op macht beluste
groepering. En die 'robot' ii
plotseling op hol geslagen.
Hij heeft het gemunt op de
arme Marty Stillwater, die welis
waar enerverende thrillers kaï
schrijven, maar in het alledaag
se leven een brave borst is, di
niet is opgewassen tegen tevee
stress. En die menselijke gruwe
Lijkt op hem als het andere dei
van een twee-eiïge tweeling, j]
zal zo'n wrede sater met ing<
bouwde 'radar' en nagenoe(
immuun voor verwondingen
maar op je nek krijgen. Geen'
wonder dat Stillwater en zijnk-
gezinnetje in de ban van angst
raakt. Verlammende angst. En
de beschrijving van die alles
overheersende beklemming enj
de toeslaande wanhoop om dej
schijnbare machteloosheid vor-|
men de kracht van Koontz
meeslepende verhaal. k/
boeken
recensie inge van den blink
Guus Luijters, Een schandelijke geschiede
nis. Uitg. Veen, 24,90.
Geïllustreerde Van Dale Junior woordenboek legt uit in klare taal
t
Een drankzuchtige, aan lager
wal geraakte scenarioschrijver
komt in de kroeg een vrouw te
gen met grote borsten, lang
blond haar en een piepstem
metje. Hij gaat met haar naar
bed en wordt verliefd op haar.
De vrouw met de grote borsten
is seksuologe. Als de drankzuch
tige scenarioschrijver en de
vrouw met de grote borsten vele
malen veel hebben gedronken
en vele malen de liefde hebben
bedreven, blijkt de vrouw met
de grote borsten een masochis
tische inslag te hebben.
De drankzuchtige scenario
schrijver voldoet een tijdje aan
haar wensen en dan loopt hij
weg. De liefde is over. De vrouw
met de grote borsten wordt be
kend met een seksrubriek in
een weekblad en een roddelru
briek op televisie. De aan nog
lager wal geraakte drankzuchti
ge scenarioschrijver vermoordt
de vrouw met de grote borsten.
Einde.
Dit is de inhoud van Een
schandelijke geschiedenis van
Guus Luijters. Het boek gaat
verder nergens over. De opmer
king op de achterflap dat het
domme blondje 'in het geheel
niet dom' blijkt te zijn wordt
niet aannemelijk gemaakt. Dat
het domme blondje seksuologe
is wordt evenmin aannemelijk
gemaakt. Maar ze heeft wel een
bijzondere eigenschap. Ze trekt
zich af. Een biologisch unicum,
dit domme blondje met grote
borsten.
Felix Timmermans
Het volledige literaire werk
van Felix Timmermans (1886-
1947), één van de belangrijkste
schrijvers jn het Nederlandse
taalgebied, is opnieuw uitgege
ven. De reeks bevat 23 delen
proza en één dichtbundel. Het
Davidsfonds, verantwoordelijk
voor de heruitgave die zes jaar
geleden begon, heeft ook Tim
mermans' verhalen gebundeld.
Daaronder zijn teksten die nog
nooit in boekvorm zijn versche-
jeugdliteratuur
recensie casper markesteijn
Van DaJe Juniorwoordenboek Nederlands
door Marja Verburg en Monique Huijgen.
Uitgave Van Dale Lexicografie en De Rui
ter/Educatieve Partners, 37,50.
Van Dale Basiswoordenboek van de Ne
derlandse taal door Monique Huijgen en
Maija Verburg. Uitgave Van Dale Lexico
grafie en De Ruiter/Educatieve Partners,
49,50.
In de Verantwoording hebben
de makers aangegeven hoe ze te
werk zijn gegaan. Ze hebben re
kening gehouden 'met de groei
ende groep kinderen die van
huis uit niet vertrouwd is met
de Nederlandse taal en cultuur.'
Daarom zijn ook woorden op
genomen als 'moskee', 'rama
dan' en 'koran'. Maar zouden
veel allochtone kinderen ook
'Melkboer' en 'melken' staan
wel in de Junior, maar 'melk'
niet. 'Boerin' is vrouwvriende
lijk opgenomen, maar 'boer'
niet. Dat is te overkomen, maar
dat een oerhollands symbool als
'molen' niet in de Junior staat,
is gewoon een misser.
Het gebruiksgemak van dit
nieuwe woordenboek voor de
jeugd is overigens groot. De
8000 trefwoorden (Basis Van
Dale: 25000) worden gelukkig
niet begeleid door een voor kin
deren ondoorzichtige aanwe
zigheid van pijltjes of andere
symbolen. Klare taal informeert
de jonge gebruiker over de be
tekenis. Dat je over die uitleg
van mening kan verschillen, is
logisch. Dat boter een 'lichtgele,
vette stof is, is duidelijk, maar
daar had op z'n minst bij kun
nen staan dat melk de grondstof
vormt. De uitleg dat kaas ge
maakt wordt 'van deeltjes die in
melk zitten' bevredigt ook niet
helemaal.
Voor kinderen vanaf 11 jaar was
er al het Van Dale Basiswoor
denboekvoor nog jongere kin
deren (vanaf 8 jaar) is er sinds
kort de Junior Van Dale. Hoewel
de praktijk moet leren hoe de
kwaliteit en de gebruikswaarde
van een nieuw woordenboek
zijn, mag een klein onderzoek
niet ontbreken.
Naar welke woorden zijn kin
deren het meest benieuwd? Pre
cies. Die hier ontbreken. De be
ruchte drieletterwoorden zul je
vergeefs zoeken in de Junior.
Wel 'poep', maar geen 'pies'.
Niet 'neuken', maar wel 'ver
krachten'. Dat is volgens deze
Van Dale trouwens niet zo'n
ernstige zaak, want het bete
kent: 'met haar (een vrouw,
C.M.) vrijen zonder dat zij dat
wil. Bij verkrachten wordt ge
weld gebruikt.' Bij 'vrijen' vind
je echter niets dat ook maar
riekt naar 'gemeenschap heb
ben'. 'Mensen die met elkaar
vrijen, strelen en kussen elkaar.
Ze vinden elkaar lief.'
'Verkrachten' is dus niet meer
dan iemand tegen diens wil een
kusje ontfutselen, een streel ge
ven?
niet gebaat zijn bij de aanwezig
heid van gewone woorden als
'stoel', 'krant', 'straat' of 'zap
pen'? Dergelijke door de doel
groep vaak gebruikte woorden
zijn bewust niet opgenomen.
Waarom dan wel gekozen voor
'basisvorming' en 'menstrua
tie'? Horen die niet veel meer
thuis in het Basiswoordenboek?
Zo blijft er altijd wat te zani
ken over iets omvangrijks als
een nieuw woordenboek. Goed
is dat de makers ervan uit zijn
gegaan dat veel kinderen het al
fabet nog niet perfect beheer
sen. Daarom staan bovenaan
elke linker pagina alle letters
van het alfabet. Met de vette let
ter beginnen alle woorden op
die bladzijde. Verrassend bij de
Junior Van Dale is de aanwezig
heid van ruim 400 illustraties bij
moeilijk uit te leggen woorden.
Ze verlevendigen niet alleen,
maar geven ook (vooral) veel
ondersteuning in de uitleg.
Kinderen zullen tevergeefs bladeren om hun geliefde drie-letterwoorden te vinden.
Werkmateriaal
bussum Volgens freelance journalist Pieter Webeling is er een ver
band tussen de stembanden van Karin Bloemen, het lichaam van
volslank model Ria Franken, de schrijfmachine van W.F. Hermans,
de taal van Hans van Mierlo en het doel van Hans van Breukelen.
Het zijn de werktuigen die deze mensen nodig hebben om hun be
roep uit te oefenen. In het boekje 'Werktuig' zijn dertien interviews
weergegeven met 'coryfeeën over hun geliefde gereedschap'.
Klaas-Jan van der Weij maakte er de foto's bij. De serie verscheen
eerder in Trouw.
'Werktuig' door Pieter Webeling, uitgeverij Novella, 24,90.
FOTO'S UIT 'WERKTUIO'
