'Het kind in de man'
Leven en wonen
n Schaduwrijk lustoord
Lego jungle
in de Bijenkorf
Hoge bloeddruk
JJAAI
NDAG 16 MEI 1994
REDACTIE: HENRIETTE V
ndtUIN
He*
irlel
itgeuaar zit je dan met je goede ge-
irag: heb je eindelijk een huis
5gemet een tuin, staat er een flinke
rinèoom achter in de tuin of deel
here de schaduw met een buur-
f eaoom. Andere mogelijkheid: zet
iteifeeen enkel sierlijke kleine
pleloom in je tuin, blijkt deze na
inkele jaren uit gegegroeid te
d^ijn tot een joekel van een
rinpoom. In alle gevallen lijkt de
atiejchaduw die de boom op de
erloiin werpt een probleem. Ver-
ninier hoor je klagen over veel
idsólad in de herfst en droogte on-
iseiier de boom.
(daar de boom heeft
pok veel, zeer veel
Soede hoedanighe-
en. Het blad blijkt
Jen goudmijn aan
joeding te zijn, mits
jve het laten verte-
(en op de compost.
Daarin zitten kost-
we|are mineralen die
lltajle boomwortels uit
/er]le diepte hebben
)00iehaald. Hetzelfde
|aaj>lad zorgt in de zo-
oeijner voor een aan-
lla*enaam microkli-
1/emaat, het houdt ver-
4- Vuilende stoffen vast
pn het ziet er in alle
jaargetijden ontroe-
(end mooi uit. Bo-
yendien staat de
,k poom zuurstof af en
60 bindt het C02 waar-
50 ten, zoals we weten,
50 (eveel zit in de
40 «adslucht.
We laten de boom dus toch
10 paar staan en proberen er mee
20 |n vrede te leven. Ook met de
OOlpoom en diens schaduw kan de
40 hjin een lusthof worden, mits
kve enige zorg besteden aan de
80 panleg. Om te beginnen is het
oo verstandig om een dikke laag
10 eoede teelaarde aan te brengen
pp de plaats van de wortels,
pan hebben de planten wat
pieer houvast na het planten.
Verder bekijken we op welke
plaatsen helemaal geen zon
)k J;omt en op welke plaatsen wel
50 een beetje zon en daglicht door
30 lean dringen. Met de keuze van
30 planten houden we daarmee re-
f0 (lanten voor diepe scha-
30 buw
30 bie zijn er niet zo heel veel,
10 maat voldoende om deze plek-
ken in de tuin een fraai aanzicht
50 je geven.
Allium ursinum, daslook.
Ongeveer 25 cm hoog, witte
bloemen;
Anemone nemerosa, het
echte bosanemoontje, 15 cm
i0 boog, wit of lichtroze;
>0 p Asarum europaeum man?-
,0 ,por, 10 cm hoog, lekker ruikend,
bijna groenblijvend;
!0 Athyriumfilixfemina,
,0 vrouwtjesvaren, tot een meter
0 hoog;
'0bp Hosta, alle soorten, tot 60
q cm hoog. Fraaie bladplant met
0 lila of witte bloemen,
o Lamium maculatom, gevlek-
0 ie dovenetel, tot 50 cm;
Lunaria annua, judaspen-
q ning, tot een meter hoog tijdens
0 bloei met lila bloemen. Tweeja-
0 rig, zaait zichzelf uit;
0 i* Ornithogalum umbella-
0 tumm, vogelmelk, 25 cm, wit-
q bloeiend;
0 Pachysandra quadrifolia, 25
o cm, witbloeiend, groenblijvend;
0 Ranunculus ficaria, 10 cm,
0b gele bloemen, blad verdwijnt
q midzomer;
0 Vinca minor, maagdepalm,
0 30 cm, lila bloem, groenblij-
0 vend;
0 Viola odorata, maarts viool-
tje, 5 cm, paars bloeiend;
3 'HALFSCHADUW
Alle genoemde schaduwplanten
gedijen uitmuntend in de half-
schaduw. Omdat de ruimte van
deze rubriek beperkt is, zal ik
j nog een aantal mooie, gemak-
ag kelijk groeiende halfschaduw-
I planten noemen. Maar er zijn er
nog véél meer, het is een kwes-
ij tie van goed informeren bij des-
I kundige kwekers.
Aconitum, monnikskap, 80
:cm, donkerblauwe bloemen.
Zeer giftig;
Ajuga, zenegrone, 30 cm,
bodembedekker;
Alchemilla, vrouwenmantel,
(45 cm, lichtgele bloemen;
Aquilegia, akeli, 60 cm, alle
-kleuren;
Aruncus, geitebaard, 100 cm,
wit bloeiend;
p Bergenia, schoenlappers-
31 plant, 40 cm, rose of witte bloe-
91 men, groenblijvend;
DCorydalis, tranend hartje, 35
3 cm, rose of wit;
ij i Digitalis, vingerhoedskruid,
31 tot 150 cm, veel kleuren, tweeja-
s i "g;
1 j Galium odoratum, Lieve
31 vrouwe bedstro, 25 cm, witte
bloem;
31 Helleborus, kerstroos, 25
i cm, wit of groenig, groenblij-
vend;
Hypericumsoorten, herts-
hooi, 30 cm, geelbloeiend;
Lysimachia, wederik, 35 cm,
gele bloemen;
Polemonium, J acobsladder,
60 cm, blauwe bloemen;
Primulasoorten, 35 cm, alle
kleuren;
Pulmonaria longifolia, long-
kruid, violettte bloem gevlekt
blad;
Solidago virgaurea, gulden
roede, 100 cm, geel;
Thalictrum soorten, 121 cm;
Tot slot alle varensoorten.
LEZERSVRAAG
Leuk bericht van J.E. NEERVEN
UIT LEIDEN. Uit een aantal pit
jes van heerlijke Griekse mus
kaatdruiven, zijn plantjes ge
groeid. Hoe nu? Op de eerste
plaats is het niet zeker dat er
aan die boompjes te zijner tijd
precies dezelfde lekkere druiven
komen. Wie daarvan verzekerd
wil zijn, moet met stekken wer
ken. Maar wie weet, wellicht
worden de druiven nog véél lek
kerder. En hoe moet het nu ver
der? Het beste lijkt me om de
zaailingen op een warme plaats,
op een meter afstand van elkaar
te zetten. Aan elke plant wordt
een scheut aangehouden, alle
andere knoppen worden in de
winter teruggesnoeid. Elk jaar
mag de jonge druif ongeveer
een meter groeien. De rest gaat
weg. Zo krijgt men verticale
snoeren waarvoor de meeste
druiverassen geschikt zijn. Hori
zontale snoeren, zoals onlangs
beschreven in deze rubriek ei
sen meer zorg. Ook de zomer-
snoei, dat wil zeggen alles na
het derde of vierde blad boven
de bloeiwijze weg, is al beschre
ven. Hoe dan ook: goede grond,
liefst met iets klei erin en vooral
veel warmte zullen ervoor zor
gen dat er na drie jaar vruchten
komen.
Tot slot nog een moeilijke
vraag: hoe komt het dat de ene
ent het niet doet en de andere
wel. Antwoord: die laatste ent is
niet goed gedaan.
Wat heerlijk dat er lezers zijn
die hun ervaring ter beschikking
stellen van andere lezers. ME
VROUW T. V.D. GEER-BOERT
UIT OVERVEEN laat haar kers
hyacinten goed drogen bin
nenshuis. Na een half jaar pelt
ze de bollen en dan gaan ze in
november weer de grond in en
bloeien dan vele jaren. Het ad
vies van Mevrouw v.d. Geer
luidt dus: niet op de compost-
hoop, maar in november weer
de tuin in. Tijdens het drogen
moeten bloem en blad blijven
zitten tot alles door en door
droog is. Bedankt voor dit ad
vies en ik hoop dat velen het op
zullen volgen.
MEVROUW VAN DER WERFF
UIT BLOEMENDAAL meldt
trots dat haar Camellia dit voor
jaar met prachtige bloemen
heeft gebloeid. Als dat zo is, dan
gaat het hier om een bijna win
terharde plant, want een plant
die niet winterhard is kan zelfs
met een plasticzak niet vol
doende beschermd worden te
gen vorst. Ook veronderstel ik
dat de plant niet aan de oostzij
de staat. Daar zpu ze namelijk
last krijgen van de ochtendzon
op het halfbevroren blad. In elk
geval is het een sterk exemplaar.
Goed bericht voor de liefheb
bers van levende steentjes ofte
wel Lithops. Mevrouw van der
Werff telefoon 0 23-37 79 98,
heeft er een te geef.
Komt er bij u al tuinierend of
wandelend in de natuur een
vraag op? Greet Buchner zal
proberen voor u het antwoord
te vinden. De vraag kunt u op
sturen naar Damiate Dagbla
den, Postbus 507, 2003 AP
Haarlem t.a.v. de redactie LE
VEN EN WONEN.
De Jacht op de schat; een spannend spekta
kel. foto pr
SASKIA STOELINGA
Niet Billund in Denemarken, de baker
mat van Lego, maar de Bijenkorf in Den
Haag heeft de primeur van de Lego
World Show Treasure Hunt. De jacht op
de schat werd speciaal voor Nederland
gemaakt. Meer dan 450.000 Lego stenen
zijn gebruikt door Deense modelbou
wers om twaalf verschillende etalages te
bouwen. De Lego-bouwwerken die erin
staan vertellen het spannende verhaal
van professor Stanley en zijn assistent
George, die op zoek naar de verborgen
schat allerlei avonturen beleven. Bewe
gende elementen, geluid en lichteffecten
maken het geheel tot een fascinerende
gebeurtenis.
Het aardige van de Bijenkorf, in samen
werking met Lego-Nederland, is dat ze
ervoor hebben gezorgd dat de kinderen,
want daar is het toch in de eerste plaats
voor bedoeld, als vorsten worden behan
deld. De tentoonstelling is mooi inge
richt. De ene helft van ae 500 vierkante
meter is gebruikt om het hele Lego as
sortiment van 1994 te tonen. De andere
helft is een avonturenpark, een jungle
met gevaren, zoals schateilanders met
beschilderde gezichten. Voor de kinde
ren een waar lustoord.
Behalve dat hun mond openvalt van ver
bazing bij het zien van al die ingewikkel
de constructies, zijn er ook lichtgevende
knoppen te bedienen die treinen in wer
king zetten of een mond van een kroko
dil open en dicht laten slaan. Verder
heeft de organisatie goed begrepen dat je
na het zien van al dat moois zelf aan slag
wil. Speciale speeltafels met de aller
nieuwste lego spullen maken een mid
dagje Lego show tot een genoeglijk uit
stapje.
En de Bijenkorf zou de Bijenkorf niet zijn
als ze ook de andere afdelingen niet zou
den laten meegenieten van de Lego me
tamorfose: door de hele vestiging staan
er Lego modellen in dezelfde sfeer als de
show. En de bekende Bijenkorf tassen,
juist ja, die zijn nu in Lego stijl.
Voordat de show naar het buitenland
vertrekt, worden eerst alle Bijenkorf-ves
tigingen aangedaan: Den Haag tot 29
mei; Amsterdam 4 tot 26 juni; Arnhem 2
tot 24 juli; Eindhoven 30 juli tot 21 au
gustus; Rotterdam 27 augustus tot 18
september.
SPREEKUUR
Erik de Rooij aan de slag in de
werkplaats van Legoland. foto
c pd
Holland in Legoland.
„Zo, en dan nu nog even de bloeddruk!".
Woorden van deze strekking worden tijdens
elk spreekuur wel een paar keer uitgespro
ken. Meestal volgt na meting het geruststel
lende „Bloeddruk is prima, hoor". Maar
soms is de bloeddruk niet prima. Niet pri
ma betekent eigenlijk altijd te hoog en nooit
te laag. Bij een te hoge bloeddruk is enige
bezorgdheid op zijn plaats, vooral als de pa
tiënt nog jong is.
In Nederland lijdt één op de tien tot twaalf
mensen aan een te hoge bloeddruk, ofwel
hypertensie. Waarschijnlijk is dit getal nog
iets hoger omdat van een aantal mensen
niet bekend is dat zij hypertensie hebben.
Een te hoge bloeddruk is namelijk alleen
vast te stellen door hem te meten. De
bloeddruk bestaat uit twee getallen en
wordt uitgedrukt in millimeters kwik (mm-
Hg). Er is sprake van hypertensie als het
laagste getal hoger is dan 90. Een bloeddruk
van 170/105 bijvoorbeeld is duidelijk te
hoog.
Patiënten hebben vrijwel nooit klachten
van hun bloeddruk en dan komt de mede
deling dat zij aan hypertensie lijden als een
donderslag bij heldere hemel. Alleen in ex
treme gevallen krijgen patiënten last van
verschijnselen als hoofdpijn of slechter
zien. Dat is ook het verraderlijke van de
aandoening: iemand kan jaren rondlopen
met een te hoge bloeddruk en pas tegen de
lamp lopen door de schade die de hyper
tensie heeft veroorzaakt. In een kleine min
derheid der gevallen kan een oorzaak voor
de hoge bloeddruk gevonden en bestreden
worden. Meestal blijft de oorzaak onbe
kend. Men spreekt dan van essentiële hy
pertensie.
Aderverkalking
Hypertensie moet gezien worden als een
bedreiging voor de gezondheid op langere
termijn. Patiënten die gedurende jaren een
te hoge bloeddruk hebben, hebben een veel
grotere kans op het krijgen van een hartin
farct of een hersenbloeding dan gezonde.
Op de lange duur worden alle bloedvaten
en daarmee alle organen aangetast door het
belangrijkste schadelijke gevolg van hyper
tensie: de aderverkalking of arteriosclerose.
Na hart en hersenen zijn vooral de nieren
en de ogen hiervoor het gevoeligst. De
bloedvaten raken verstopt, en als dat in de
grote teen gebeurt, is de ellende nog wel te
overzien, maar slibben de kransslagaders
van het hart dicht, dan is de kans dat je
door een hartinfarct wordt getroffen niet
meer denkbeeldig. Hoe langer een bloed
druk te hoog kan blijven, hoe meer tijd er is
om de schadelijke effecten ervan op te lo
pen. Deze lange-termijn-effecten zijn de re
den dat hypertensie behandeld moet wor
den.
Leefregels
Neem ndie harde werker (42). Altijd gezond
geweest, wel een beetje te dik. Bij een par
tijtje zaalvoetbal had hij zijn enkel verstuikt
en omdat hij nou eenmaal toch binnenzat,
nam ik zijn bloeddruk op. Met een waarde
van 160/100 was deze echt te hoog. Op één
meting mag de diagnose hypertensie niet
worden gesteld, en ik vraag hem dan ook in
de loop van de komende paar weken zijn
bloeddruk nog eens te laten meten. Maar
ook na de derde meting was de druk niet
gezakt, en dat betekent actie.
In eerste instantie moet hij zijn buikje zien
kwijt te raken en zijn rokertje laten staan.
Vaak blijkt dat leefregels als een vermage-
ringsdieet, niet meer roken en meer li
chaamsbeweging een goed resultaat heb
ben in de bestrijding van te hoge bloed
druk. Helpen deze maatregelen niet, dan
moet worden overgegaan op medicijnen,
die langdurig, vaak levenslang ingenomen
moeten worden.
Twee maanden later is mijn patiënt drie ki
lo kwijt en heeft hij het roken eraan gege
ven. Samen met zijn zoon is hij gaan joggen
en de gevolgen zijn te merken. Zijn bloed
druk is gedaald tot onder de 90. Zijn veran
dering van levensstijl bespaart hem een le
ven van pillen slikken. Helaas vinden veel
mensen het makkelijker medicijnen in te
nemen dan af te vallen of met roken te
stoppen. De consequentie van hypertensie
is echter slikken tot uw laatste snik.
Effecten
zien, met daarin echt werkende
sluizen en erlangs beroemde
hotels. Door het landschap rij
den trams en in de straten wor
den de Lego-autootjes bestuurd
door signalen van verborgen
computersystemen.
Hoewel de vergelijking met
Madurodam voor de hand ligt,
benadrukt de voormalige Rot
terdammer vooral de verschil
len. „Het mooie van Ma
durodam is dat het de architec
tonische ontwikkelingen op de
voet volgt. Wat dat betreft is het
een prachtig voorbeeld van ma
quettebouw. De gedachte ach
ter wat wij doen, is een heel an
dere. Nabouwen is het middel,
niet het doel. Miniland vormt
het decor voor gebeurtenissen.
Zo staat in het park een huis
met op het balkon een echtpaar
in een pose die je kunt uitleg
gen als een omhelzing of juist
dat ze ruzie met elkaar hebben.
Dat soort details maakt het
leuk".
Het is De Rooij opgevallen dat
het de kinderen zijn die dit het
meeste opvalt. „Wij volwasse
nen hebben de neiging het to
taal te willen overzien. Je ziet in
het park de volwassenen ook
eerder een paar stappen terug
doen om een tafereel in zich op
te nemen. Kinderen zijn meer
als een camera die inzoomt. Zij
doen juist een stapje naar voren
om een detail goed te bekij
ken".
Wisselwerking
Het is nog nooit voorgekomen
dat de bouwers iets dat ze wil
den maken niet voor elkaar kre
gen, vertelt hij. De ontwerpers
moeten het doen met het be
staande materiaal. „Maar als we
het er unaniem over eens zijn
dat een nieuw bouwelement
nodig is, is er een kans dat het
er komt". De voorbeelden die
Lego bij de bouwstenen aan
kinderen levert, kunnen indirect
ook afkomstig zijn van de ont
werpers van Miniland. „Er is al
tijd een zekere wisselwerking.
Op het moment dat wij een mo
torfiets maken, kan dat in de
produktie ergens toe leiden, Je
leert van elkaar".
De Rooij zou het wel heel
mooi vinden om iets te bouwen
dat nog niet bestaat. Ideeën bij
Legoland om de stad van de
toekomst te maken, spreken
hem dan ook aan. Maar al zou
dat niet gebeuren, het werk zal
hem niet snel gaan vervelen,
denkt hij. „Zie het zo: het werk
moet je heel serieus nemen, je
zelf een stuk minder. Wat mij
drijft, mag je best het kind in de
man noemen".
Te hoge bloeddruk is een bekende risicofac
tor voor hart- en vaatziekten. Langdurige
onderzoekingen, waarbij grote groepen
mensen gedurende vele jaren gevolgd zijn
en bekeken op gedrag en ziekten, hebben
dit uitgewezen. Daarnaast bestaan nog an
dere risicofactoren zoals een te hoog cho
lesterolgehalte in het bloed en het roken
van sigaretten. Treden deze risicofactoren
gezamenlijk op, dan versterken ze eikaars
werking en nemen de schadelijke effecten
enorm toe. Eén plus één is in dit geval geen
twee.
Omdat de oorzaak van hypertensie niet be
kend is, kun je zelf weinig doen om het krij
gen van een te hoge bloeddruk te voorko
men. Wel kun je de kansen op het krijgen
van een hartinfarct of hersenbloeding ver
minderen door de volgende regels in acht te
nemen:
Zorg dat je niet te dik wordt.
Eet gevarieerd en matig.
Gebruik produkten met linolzuur.
Stop met roken.
„De tijd dat ik als architect
rondhuppelde, had ook zo zijn
beperkingen. Een architect is
tegenwoordig toch vooral ie
mand die mooie gevels maakt.
Je bent, zeker in Nederland, aan
zoveel regels gebonden, dat er
weinig te doen is met wat ach
ter die gevel staat".
Herkenbaar
Als grote kerel de hele dag met
legosteentjes spelen en er ook
nog goed voor betaald worden.
Wellicht droomt menig man er
van, maar voor de 36-jarige Erik
de Rooij is het de pure werke
lijkheid.
Sinds juni vorig jaar werkt Erik
de Rooij in het Deense Billund
op de ontweip-afdeling van Le
goland. Op die afdeling worden
de gebouwen, stads- en dorps
gezichten, schepen, vliegtuigen,
dieren en mensen in elkaar ge
zet die samen Miniland vor
men. Hoewel er ook attracties
zijn als een wildwaterbaan, een
westernstadje en een piraten-
land, vormt Miniland de basis
van het attractiepark Legoland
en is het nog steeds de belang
rijkste trekpleister. Bekende ge
bouwen uit de hele wereld zijn
er in miniatuur te vinden.
De Rooij, die een architecten
opleiding volgde, behoort tot de
ongeveer twintig bouwmeesters
die Miniland rijk is. Dagelijks zit
hij aan een werktafel, omringd
door een magazijn vol met alle
soorten lego, een lijmpistool en
een injectienaald met lijm en
knutselt hij er lustig op los. An-
cfers dan wanneer landeren met
lego bouwen, zetten de ontwer
pers van Miniland de bouwsels
bijna altijd met behulp van lijm
in elkaar, zodat ze weer en wind
kunnen doorstaan.
Het was voor De Rooij wel
even wennen. „Ik denk dat het
twintig jaar geleden was dat ik
voor het laatst met lego had ge
bouwd". Hij vond de overgang
van het als architect bezig zijn
naar het bouwen van de
legomodellen n^igal meevallen.
Legobouwer
Erik de Rooij
verdient
spelenderwijs
de kost
Het leuke van de lego-modellen
is, vindt hij, dat het altijd her
kenbaar blijft, al wordt op een
zeker abstractieniveau gewerkt.
Zo zijn de figuurtjes, ondanks
hun hoekigheid soms, toch als
mensen en dieren herkenbaar.
Enkele collega's van hem zijn
daarin heel goed, vertelt hij. Zo
heeft een van hen voor het
nieuwe Zweedse landschap een
figuur gemaakt die ligt te zon
nebaden. Veel 'pielen' kostte
het om de juiste houding te vin
den. Want een van de proble
men is dat ook deze figuurtjes,
net als de huizen en gebouwen,
twintig keer zo klein moeten
zijn als de werkelijkheid. Aan
het namaken van mensen is De
Rooij nog niet toegekomen. „Ik
ben een huizenbouwer, toch
wel", zegt hij.
De laatste maanden is Erik de
Rooij met z'n collega's bezig ge
weest met het vervaardigen van
modellen voor enkele nieuwe
onderdelen van Miniland. Zo
wordt op een oppervlakte van
250 vierkante meter het Noorse
gebied gepresenteerd met een
gedeelte van de havenstad Ber
gen, de Staafkerk van Borgund
en vijftien typisch Noorse
bouwwerken. Een ander ver
nieuwd onderdeel van Miniland
is Zweden. Daar zijn fraaie ge
deelten van het Göta-kanaal te
