Grootse muziek
en ware gevoelens
T
We dansen op elektronische bliebjes en beats. Snelle montages zijn het
handelsmerk geworden van videoclips en reclamespots.
Reclamecampagnes doen ons geloven dat we pas gelukkig zijn als we
draagbare faxen en computergestuurde agenda's bezitten. Temidden van
al die krankzinnigheid vormen blues en op blues gebaseerde muziek een
oase van evenwichtigheid. Drie, blanke, Amerikaanse zangeressen
Bonnie Raitt, Rory Block en Beverly Jo Scott boeken er groot succes mee.
Eind deze maand zijn ze alledrie in Nederland te zien.
Blues is de drijfveer van Bonnie Raitt, Rory Block en Beverly Jo Scott
Bonnie Raitt strijkt haar rode haar met een vlugge be
weging naar achteren. Ze is boos. Uit een van mijn
vragen heeft ze de insinuatie afgeleid dgt megasuc-
ces de aandacht afleidt van de essentiële zaken in het leven. En
dat blijkt tegen het zere been. Raitt (43) behoort, na een in 1989
ingezette en zeer geslaagde come-back, tot de grootste vrouwe
lijke sterren in de rock. Haar drie meest recente platen, alle ge
produceerd door Don Was, vormen een soort ijkpunt voor kwa
liteit.
Kwaliteit in vrijwel ieder aspect: voortreffelijke, emotievolle
zang, vervoerend gitaarspel, goedgekozen teksten, harmonierij-
ke melodiëen. Wie er vatbaar voor is, ontdekt al snel dat die
kwaliteiten voortvloeien uit een gevoel voor traditie. De muziek
van Raitt voert terug op Etta James, Billie Holiday, Bessie Smith,
maar ook Mississippi John Hurt en de nog altijd vitale John Lee
Hooker, met wie Raitt enkele duetten opnam.
Deze 'klassieke' rockstroming ontleent haar kenmerken re
gelrecht aan een muzikaal genre dat zich al rond de eeuwwisse
ling openbaarde. Vrijwel iedere artiest die zich bewust is van
deze roots of wortels van de hedendaagse rock, laat zich ook lei
den door echte emoties al of niet sociaal geladen. Rond 1900
waren dat nog vaak de arbeidsomstandigheden van de zwarte
onderklasse of de ellende van het dagelijks leven: nu is de op
blues georiënteerde muziek sterk persoonlijk gericht.
Raitts laatste platen staan bol van zware thematiek. Op In the
Nick of Time draait veel songmateriaal om de vraag hoe je per
soonlijk geluk bereikt, Luck of the Draw gaat over de weten
schap dat je zelf het fortuin niet kunt afdwingen en op Longing
in their Hearts bespreekt ze de menselijke onlustgevoelens, die
in het Nederlands nog het best onder woorden kunnen ge
bracht met het cliché dat het gras groener is aan de andere kant
van de heuvel.
Grill-restaurant
De titelsong van die laatste plaat vertelt het verhaal van een ho-
reca-echtpaar, dat op het Texaanse platteland een grill-restau
rant opzet. Man en vrouw zijn gelukkig, hebben een 'pact tegen
de eenzaamheid' gesloten en staan samen sterk. Maar als de
klanten 's avonds na het laatste afzakkertje de deur uit zijn,
loopt hij vanuit de keuken naar buiten en kijkt omhoog naar de
immense sterrenhemel. En dan beseft de hoofdpersoon dat het
geluk qiet het eindpunt betekent van het verlangen.
Raitt: „Zo zit de mens nou in mekaar. Je kan je dromen waar
maken, ook na een teloor gegane relatie een nieuwe verhou
ding aanknopen, een gezin stichten. En toch het gevoel hebben
dat dat niet alles is tussen hemel en aarde. Dat heeft ook alles
met mijn leven te maken; ik heb de melodie geschreven op
tekst van mijn echtgenoot, Michael O'Keefe. Ik heb zelf het plan
opgevat om opnieuw te beginnen, met hèm. Die stap veegt als
het ware de sporen van een vorig leven uit.
Als je opnieuw trouwt, neem je je voor de fouten uit een vorig
leven niet te herhalen; iedereen doet dat. Maar de waarheid is
dat zelfs een gelukkig huwelijk of een fantastische job geen eind
maakt aan dat knagende verlangen. Er blijft altijd een diep exis
tentieel verlangen over naar iets dat nog groter, nog fantasti
scher is. Dat sentiment verklaart waarom mensen rusteloos
blijven zoeken naar de zin van het bestaan. Het gaat verder
dan: jeetje, ijc wou dat ik een andere vent had daar heeft het
niets mee van doen."
De levensvraag die Raitt stelt, heeft veel te maken met haar
carrière. Een kleine twintig jaar geleden, tijdens de hoogtijda
gen van de disco, kon ze ziel) afvragen of haar stijl van zingen
ooit bij een groot publiek in de smaak zou vallen en of de on
derwerpen waarover ze ook toen al zong, iets bij dat publiek
zouden losmaken. Nu ze de veertig is gepasseerd en op het nip
pertje (in the nick of time) tegen de ware is opgelopen, zeurt er
nóg een vaag gevoel van onbehagen na.
Kurt Cobain
Raitt: „Toch geloof ik niet dat ik alleen maar zing voor een pu
bliek van veertigers of van mensen van middelbareleeftijd. Ook
twintigjarigen kunnen wat met dit thema, al staan zij nog voor
de vraag wat ze van hun leven willen maken. Neem Kurt Co
bain, de man van Nirvana die zelfmoord heeft gepleegd. Being
human is a very lonely thing, you know je bent in je eentje
mens, niemand kan je helemaal begrijpen. Heel vaak ervaar je
het leven als: hier zit jij in de donkere uren van de nacht, terug
geworpen op jezelf. Als je dat niet aankunt, wordt het leven on
leefbaar. Ik vond het heel, heel spijtig dat hij de consequentie
daaruit heeft getrokken maar ik begrijp zijn daad wel."
Drugs en alcohol, zo heeft Raitt maar al te zeer aan den lijve
ondervonden (ze heeft de roesmiddelen al geruime tijd geleden
afgezworen), dwingen je tot een een veel roekelozer leefstijl dan
als je nuchter bent. „De gevangenissen zitten vol met mensen
die tot een wandaad zijn gekomen onder invloed van. Mensen
die bij het ontnuchterend daglicht nooit hun vrouw zouden
hebben neergeschoten, nooit iemand om het leven zouden
hebben gebracht als ze niet onder invloed achter het stuur wa
ren gekropen. Ik speculeer liever niet over de vraag wat voor
man Cobain nou precies was, maar roesmiddelen brengen niet
het beste in iemand naar boven. Vaak worden ze gebruikt door
mensen idie het leven onleefbaar vinden, maar met die drugs
niet in staat zijn tot rationele beslissingen."
De generatiekloof met de tieners en twintigers van nu is maar
schijn, zegt Raitt. „Toen ik in de achtste klas zat (ongeveer de
hoogste klas van de basisschool) schoot een klasgenootje van
ons zich een kogel door het hoofd. Daar ben ik nooit helemaal
mee klaar gekomen. En ook ik heb crises meegemaakthet is
doodzonde om Cobain te verliezen. Hij was dé stem van een in
veel opzichten van de samenleving vervreemd geraakte genera
tie."
Anderhalf miljoen
Cobains artistieke dogma ('er is niets ergers dan te doen alsof),
spreekt Raitt in het bijzonder aan. „Mag ik er even op wijzen
dat niemand van mijn generatie ooit een blad voor de mond
heeft genomen? Mijn collega's zijn ongelooflijk trouw geweest
en gebleven aan de idealen waarin zij geloofden. Kijk naar Joni
Mitchell, Jackson Browne iedereen die het heeft over de vra
gen des levens kan niet anders. Wij hebben nooit behoord tot
het slappe popgedoe dat je nogal eens in hitparades terugziet.
Zelfs in country, waar veel teksten bestaan uit cliché-rijmwoor
den, gaat het over echte gevoelens. Grootse muziek gaat over
mensen die hun gevoelens niet verbergen."
En die boosheid uit het begin van het gesprek? Raitt stond tij
dens de jaren zeventig en tachtig pal voor nfet-nucleaire ener
gie, abortusklinieken, vrouwenemancipatie, El Salvador. Ze
ageerde tegen Reagan en Oliver North. „Nu ik al mijn concer
ten in de States uitverkoop, doe ik misschien wel meer aan be-
nefietwerk dan voordien. Alleen heb ik voor die ideële doelen
een aparte BV opgezet, die kaarten van mijn eigen concerten
ter beschikking stelt voor fundraising vaak zijn dat nog dezelf
de ecologische en politieke idealen als vroeger. Alleen hoor je er
minder over."
Misschien wel zo verstandig. Raitt heeft het afgelopen jaar
anderhalf miljoen dollar verzameld ten behoeve van het goede
doel.
geschiedenis, Block laat zich erdoor inspireren alsof
ze het Amerikaanse nichtje van Simon Carmiggelt
is. „Ook dit verhaal gaat over gewone mensen en
hun onvermogen om met het leven om te gaan. De
gelijkenis zelf sprak me aanvankelijk helemaal niet
aan zo'n zoon die tegen zijn vader zegt: geef me
het erfdeel waarop ik recht heb; father, give me my
slice! Nee, ik vereenzelvig me niet met de verloren
zoon. Het einde van het verhaal vind ik sprekend,
omdat daar de emoties van de drie hoofdpersonen
samenkomen. Die van de vader en die van de twee
broers.
Alles wat ik speel heeft bluesinvloeden, wat het
ook is. Bonnie Raitt is voor mij de belichaming van
de blueszangeres; je kunt haar hooguit vergelijken
met Koko Taylor. Ik weet niet of ik van hetzelfde la
ken een pak ben; ook al zijn de bluesinvloeden bij
mij heel aanwijsbaar. Veel mensen zeggen me dat
Lovin' Whiskey een bluessong is, maar mijn stijl is
voornamelijk countryblues, het is de traditie van de
man of vrouw met gitaar. Iemand die in de eerste
plaats haar verhalen vertelt, zodat ze niet vergeten
worden. In het geval van de Bijbelse gelijkenis
spreekt me dan ook het drama aan.
Op eigen houtje
Er bestaat een merkwaardige overeenkomst tussen
Bonnie Raitts album In the Nick of Time en Rory
Block's Angel of Mercy. In beide gevallen beschrijft
een vrijgevochten vrouw hoe belangrijk het is om
na een zwaar leven eindelijk je maatje te vinden.
Block kreeg vooral uit feministische kringen de
wind van voren. „Hoe durfde ik de vrouw af te schil
deren als iemand die een man nodig heeft om een
volledig leven te kunnen leiden! Daar gaat het hele
maal niet om. De onderliggende vraag is: kun je als
persoon in je eentje een leven leiden dat het ten
volle waard is om geleefd te worden?
Het antwoord op die vraag is 'ja'. Je kunt op eigen
houtje geluk vinden, althans korte momenten van
gelukzaligheid ervaren. Er zijn ogenblikken geweest
in mijn leven dat ik mijn eenzaamheid juist op prijs
stelde. Toen ik Angel of Mercy schreef, flitste het
door me heen: er zijn vrouwen die me hiervoor af
maken. Ik lijk op een wanhopige vrouw, die haar
oude dag niet in haar eentje wil doorbrengen, etce
tera. Tot dat ik dacht: kom nou! Dit voel ik voor
mijn maatje en als je je er niet in kunt herkennen,
jammer."
I onya Harding, de kunstrijdster
I die haar collega Nancy Kerri-
JL. gan uit jaloezie in elkaar liet
slaan, geldt in Amerika als voorbeeld van
white trash. Onder dat afschuwelijke
stigma white trash betekent zoveel als
'blank afval' zucht de onderkant van
de blanke Amerikaanse samenleving. De
mensen die voor een dubbeltje geboren
zijn, nooit een kwartje zullen worden en
nog maar moeten afwachten of Clintons
hervorming van de gezondheidszorg veel
voor hen zal opleveren.
Beverly Jo Scott (28) is afkomstig uit
Mobile, Alabama. Ze woont tegenwoor
dig in Brussel, waar ze dat deel van haar
afkomst probeert te vergeten waarvoor
Harding model staat. Met behulp van
een Belgische begeleidingsband zingt ze
echter de muziek die haar jeugd heeft
gevormd. Elektrische blues met een forse
scheut sentiment, getuige de twee voor
treffelijke albums Honey Hurricanes en
Mudcakes.
„Praten over geld zit me al mijn hele
leven dwars. Iedere keer als ik op tournee
moet, kom ik de geldwolven tegen die
me confronteren met begrippen als bud
get en accountant. Geluklag heb ik lang
zamerhand de tijd mee: er is een groei
ende belangstelling onder de jeugd voor
roots-muziek.
Misschien komt dat omdat we staan
voor onze gevoelens. Ik ben niet de tante
die je toezingt dat ik nog diezelfde och
tend mijn bed ben uitgekomen met een
knallende kdppijn en het zeurende ge
voel dat ik met twee spijkers in mijn
hoofd de rest van het leven doormoet.
Misschien is blueszangeres ook wel een
te beperkte omschrijving voor wat ik doe.
Ik heb de blues, kom uit het zuiden,
maar lééf nu. Ik heb Bonnie Raitt als
mijn loods om in veilige haven te komen.
Zij is het voorbeeld van een vrouw die
dreun op dreun heeft verwerkt en er toch
is gekomen door trouw te blijven aan de
muziek en haar gevoelens. Dat ontstijgt
de mode."
Rory Block wrijft de
slaap uit haar ogen.
Ze heeft haar laatste
CD, Angel of Mercy, dan wel opge
dragen aan het eindeloze tour
neeleven dat ze de afgelopen tien
jaar heeft geleid aan jetlag wen
je nooit. Ze gaat de komende we
ken weer in haar uppie, slechts
vergezeld door gitaar en echtge
noot-producer Ron Bach, op
tournee. Op haar plaat wordt ze
begeleid door de crème de la crè
me van de studiomüzikanten, live
is Rory een einzelganger.
Hoewel Block absoluut niet be
hoort tot dat deel van de singer-
songwriters dat het christendom
opnieuw heeft ontdekt, baart ze
momenteel opzien met een lied
dat ze op tekst van Lucas 15: 1-32
heeft geschreven. De Bijbelse ge
lijkenis van A Father and Two
Sons, de vader en zijn twee zo
nen. De parabel is misschien be
ter bekend als die van De Verlo
ren Zoon.
In die gelijkenis draait het om
drie personen, van wie de vader
de belichaming vormt van de on- R0ry Block,
voorwaardelijke liefde. Zijn verlo
ren, uitgevlogen, maar berouwvolle nietsnut van
een zoon is hem even lief als diens gehoorzame, ge
zagsgetrouwe en ijverige broer. De song vormt on
derdeel van een campagne van the American Bible
Society, in een niet belerende poging om het MTV-
publiek kennis te laten nemen van het boek der
boeken. Het lied vormt de soundtrack van een door
filmregisseur Merle Worth in zwart-wit geschoten
videoclip over dezelfde vertelling.
Gestruikeld
Block had één beperking: ze moest de Bijbeltekst
ongewijzigd gebruiken, zij het dan in een nieuwe
vertaling uit het Grieks/Hebreeuws. „Ik dacht niet
dat het zou werken, want ik moest niet-melodieuze
woorden gebniiken als 'butcher the fatted calfe'
(slacht het vetgemeste kalf) en 'he even wanted the
slob the pigs ate' (hij wilde eten van het varkens
voer). Achteraf gezien kan ik vaststellen dat het uit
eindelijk wèl werkte. Toen de hele tekst op de band
stond, bleek ik over geen enkel woord te zijn ge
struikeld."
In Nederland is Rory het meest bekend vanwege
Lovin' Whiskey, een song waarin de vrouwelijke
hoofdpersoon aannemelijk maakt hoe haar vent
uiteindelijk te gronde gaat aan de alcohol. Haar re
pertoire bestaat voor het grootste deel uit vertellin
gen uit het dagelijks leven deels autobiografisch,
deels geschreven uit het gezichtspunt van iemand
die het observeert met de scherpzinnigheid van een
goede columnist. Zo gaat op Angel of Mercy een van
haar nieuwe songs, Somebody's Baby, over een
zwerfmoeder die zich bij toevallige ontmoetingen
met keurige burgers probeert groot te houden.
Of het nou op de zelfkant van de huidige Ameri
kaanse samenleving slaat of op die van de Bijbelse
