De lijdensweg van Mors IV
'Ik zag het wrakhout van de Apartheid'
Leiden Regio
4 ZATERDAG 14 MEI 1994
toestanden aan als vuilnisbak
ken en doorgezaagde vaten, die
omgebouwd waren tot kachels,
grote hoeveelheden huisraad en
kleding in combinatie met
kaarsverlichting en ondeugdelij
ke elektriciteitsvoorzieningen.
„Dat rapport maakt ook bij de
rechter duidelijk dat er snel iets
moet gebeuren", zegt H. van
der Wiel van de afdeling grond
zaken. „Wij rekenen er op dat
de zaak binnen twee maanden
definitief geregeld is."
Blijde boodschap
Dat is een blijde boodschap
voor de mensen die in de buurt
van de Mors IV wonen, al moe
ten ze eerst nog zien dat er iets
gebeurt. „Als de gemeente voor
de zomer de zaak regelt, gaat ze
eindelijk eens niet slordig meer
met ons om", zegt één van de
omwonenden. De buurt heeft
zich inmiddels in een soort ac
tiegroep verenigd om op die
manier aandacht voor de toene
mende problemen te krijgen.
„We willen heel graag het ver
haal vertellen, maar namen mo
gen niet worden genoemd",
zegt één van de leden. Iedereen
is bang, niet zozeer voor de kra
kers maar voor de drugklanten
die door de wijk trekken om aan
het einde van de de Morsweg
hun dagelijkse portie te scoren.
Hoezeer de mensen op hun
hoede zijn, blijkt al snel uit de
verhalen die ter tafel komen. Zo
zijn er mensen, die de kente
kens van verdachte auto's note
ren om ze vervolgens door te
geven aan de politie. Hun deu
ren hebban ze beveiligd met ex
tra sloten en de fiets, laten ze
niet meer buiten staan. „Als je
ziet wat hier allemaal langs
komt lopen, langs komt rijden.
Daar op het einde van de Mors
weg komen ze aan hun trekken
en onderweg van het station
naar hun adresje stelen ze het
nodige bij elkaar om aan geld te
komen. Het handelen gebeurt
gewoon openlijk op straat. En
de politie? Die staat machte
loos", aldus één van hen. Hij is
boos, hij wil net als de rest van
de buurt actie.
De druppel die de emmer
deed overlopen waren een in
braak en twee inbraakpogingen
in één nacht waarbij een bewo
ner oog in oog met de inbreker
kwam te staan. „Vroeger was
het een veilige buurt, maar
nu.... Drie situaties in één
nacht... Ik hoor niets anders om
Een 'zitje' voor de gekraakte pandei
me heen dan verhalen van
mensen die bang zijn, die niet
meer rustig slapen en die straks
eigenlijk niet op vakantie dur
ven gaan", zegt een bewoner uit
het groepje.
Lange baan
Weer een ander: „Waar we het
meest moeite mee hebben is de
houding van de gemeente. Met
de krakers kan ik het prima vin
den, al is het waar dat die pan
den de laatste tijd steeds meer
onduidelijk volk aantrekken.
Maar we zijn heel erg boos op
de gemeente. Die heeft vanaf
het begin gewoon niets gedaan.
In 1981 is het bestemmingsplan
gewijzigd en zou de boel ge
sloopt worden. In 1985 is de ge
meente begonnen met het op
kopen van huizen. Maar de
sloop van dat laatste rijtje is op
de lange baan geschoven."
„We voelen ons niet veilig en
dat.is voor ons het punt", zegt
een bewoonster. „Het wordt
hier steeds erger. Drie fietsen
hebben ze de afgelopen tijd ge
stolen. Je zit de hele dag voor
aan de Morsweg.
het raam te kijken, naar wat er
allemaal voorbij komt rijden. De
kinderen zeggen wel eens 'wees
nou niet zo nieuwsgierig'. Maar
je wilt toch een beetje in de ga
ten houden wat er allemaal ge
beurt."
Haar vriendin, die soms op
haar knieën voor het raam met
een verrekijker vreemde trans
acties aan het portier van dure
Belgische Mercedessen zegt te
volgen: „Een paar weken gele
den nog belden er ineens twee
vreemde figuren aan - met bier
in hun handen - of ze éven naar
het toilet mochten. Dat soort
dingen gebeurt en vaker dan je
denkt. Na die inbraken van vo
rige week heb ik in mijn tuin
zo'n joekel van een mes gevon
den."
De politie erkent de ernst van
de situatie. „We weten dat er
daar een adres is waar 'gebracht
wordt en gehaald'. Het wordt zo
langzamerhand voor de buurt
heel vervelend", zegt politie
woordvoerder R. Blom. „Aan de
andere kant... Je moet vanuit de
politie niet gaan bagatelliseren,
maar wanneer er sprake is van
druggebruik in een buurt, wil
het nog niet zeggen dat alle
kleine criminaliteit daar is toe te
schrijven aan drugs. Maar we
houden het in de gaten, we zijn
er mee bezig. Twee weken gele
den zijn daar nog twee mensen
aangehouden. Toen bleek dat er
gedeald wordt in zwaardere
troep. Maar let op, niet elk pand
van de Mors IV zit vol met dea
lers."
Ook de krakers bekijken de
nieuwste buur wantrouwig, le
dereen is bang voor de dealer,
die nu en dan met harde hand
orde op zaken zou stellen wan
neer zijn klanten hem niet zin
nen. Zo zou nog niet zo lang ge
leden een verslaafde hardhan
dig met een knuppel zijn be
werkt, gewoon op straat, terwijl
iedereen het kon zien. Ingrijpen
op zo'n moment? Liever niet,
heel gevaarlijk. Het blijft bij lij
delijk verzet, boodschappen op
de deur als 'vyp doen niet aan
drugs dus vél ons niet lastig en
donder op'.
Maar al erkennen ze dat het
FOTO HOLVAST/MARK LAMERS
er de laatste paar maanden niet
gezelliger op is geworden, weg
willen de krakers per se niet.
'No Passeran', staat op één van
de huizen geschilderd. Een dui
delijke boodschap aan de ge
meente, die wat dat betreft op
een lange zomer kan rekenen.
„We hebben hier altijd prettig
gewoond", zegt een Engelse
kraakster. „Het is een leuke ge
meenschap. Het zou ontzettend
jammer zijn als we hier weg
moeten."
Ze weet sowieso niet waar ze
naar toe zou kunnen, zegt ze.
Aan het verzoek van de ge
meente geeft ze dan ook geen
gehoor. „Echt veel kans op een
huis heb je hier niet als je je in
schrijft als woningzoekende.
Bovendien zijn de huren in Lei
den ontzettend hoog." Haar
verhaal is identiek aan dat van
andere bewoners. Een paar Ne
derlandse krakers hebben in
middels een advocaat in de arm
genomen. De plannen van de
gemeente, daar zullen ze zich
tot het uiterste tegen verzetten.
LEIDEN ANNET VAN AARSEN
VERVOLG VAN VOORPAGINA
I De bezorger durfde de krant
niet meer te brengen bij het
huis aan de Morsweg 328. En zo
bleven de studenten, die een
paar jaar geleden als 'kraak-
wacht' het pand betrokken,
minstens vier van de zes dagen
per week verstoken van nieuws.
r „Ik heb hemel en aarde moeten
bewegen om nog een krant in
de bus te krijgen", zegt één van
hen. „Uiteindelijk werd hij elke
j dag met de auto gebracht."
Het is slechts een klein voor
beeld. Wie er niét woont, wie er
niets te zoeken heeft, loopt het
k liefst met een grote boog om de
Mors IV - het rijtje woningen
aan het uiterste einde van de
Morsweg - heen. Tot voor kort
was die voorzichtige opstelling
overigens volstrekt onnodig. In
de Mors IV woonde - naast de
J allerlaatste oorspronkelijke be-
woners (de familie Blikman) en
het groepje studenten - een
kraakgemeenschap die er voor
wat orthodoxere mensen mis-
schien een vreemde levensstijl
op nahoudt, maar verder onge-
vaarlijk is. De komst van een
drugdealer in één van de
schuurtjes achter de afbraakwo
ningen, een paar maanden ge
leden, verziekte de sfeer. De
krakers zitten er nog steeds in
hun kleurrijk geverfde onderko
mens, net als Blikman.
Maar de studenten zijn giste
ren vertrokken. Echt treurig zijn
de jongens er niet om. Ze heb
ben met plevier in de Mors IV
gewoond („Er zitten hier vooral
aardige mensen") maar ze zijn
uiterst tevreden met hun nieu
we woning. „Het heeft zijn bes
te tijd gehad", zegt één van de
studenten voorzichtig. „Ik heb
hier drie jaar gezeten maar nu
ben ik wel blij dat ik weg ben."
Onklaar
Hun woning is direct grondig
onklaar gemaakt. ,,'40-'45",
noemt de sloper de methode
die hij op het huis heeft toege
past. Behalve de buitenmuren is
er niets meer van over. Operatie
'Morsweg 328' is de eerste stap
van de gemeente om de wonin
gen van de Mors IV nu eindelijk
en definitief tegen de grond te
krijgen. Het huis van Blikman
uitgezonderd, want de gemeen
te slaagt er maar niet in om.met
deze familie een goede uitkoop
regeling te treffen. Een onteige
ningsprocedure beginnen is na
al die jaren onderhandelen nog
steeds onmogelijk omdat het
nieuwe bestemmingsplan voor
het buurtje nog steeds niet is
vastgesteld.
De krakers hebben inmiddels
allemaal een brief gekregen,
waarin de gemeente schrijft be
sloten te hebben 'thans tot
sloop over te gaan'. Tot 10 juni
heeft iedereen de tijd een ander
onderkomen te zoeken. Wonen
er na die datum nog mensen,
dan spant de gemeente een kort
geding aan opdat de krakers ge
dwongen uit hun woningen
kunnen worden gezet.
Op het stadhuis hebben ze er
vertrouwen in, daar ligt sinds
kort een rapport van de brand
weer waarin staat dat het vol
strekt onveilig is dat er nog
mensen in de kraakpanden wo
nen. „Aan deze onverantwoor
de situatie moet zo spoedig mo
gelijk een einde worden ge
maakt", concludeerde brand
weercommandant F. van Oos
ten naar aanleiding van het on
derzoek dat zijn mannen instel
den. Zij troffen brandgevaarlijke
De tekst op het gescheurde briefje op de deurpost laat aan duidelijkheid niets te wensen over.
FOTO HOLVAST/MARK LAMERS
Waarnemer Aart van Bochove zit nog met zijn gedachten in Zuid-Afrika
Zijn partij, het CDA, leed een
zware verkiezingsnederlaag bij
de Tweede Kamerverkiezingen.
De zwaarste uit de parlementai
re geschiedenis. „Maar bij ver
kiezingsuitslag denk ik aan
Zuid-Afrika", zegt Aart van
Bochove.
Zijn partij, het CDA, verloor
twee maanden daarvoor ook
fors bij de gemeenteraadsver
kiezingen in Leiden. Hij verloör
daardoor zijn baan van wethou
der. „Maar ik denk nu aan Zuid-
Afrika", zegt Aart van Bochove.
„Als ik déar zinvol werk zou
kunnen verrichten, ga ik
meteen terug."
De verkiezingen in Zuid-Afri
ka hebben een verpletterende
indruk gemaakt op Van Bocho
ve die daar aanwezig was als
waarnemer. Hij bleef nog een
week langer om wat rond te rei
zen, kwam vorige week zaterdag
pas terug en is daarom nog bek
af, zo laat hij weten. Toch
maakt hij allerminst een uitge
bluste indruk. Wel een nerveu
ze. Hij zit beurtelings op de
vensterbank, op zijn bureau, of
op zijn stoel van zijn werkamer
bij Research voor Beleid. Of hij
loopt te ijsberen. Maakt korte
heftige armgebaren, inhaleert
gretig de ene filtersigaret na de
andere. Maar vooral: praat aan
één stuk door. Hij is twee uur
lang verslaggever van de beel
den die nog steeds in zijn hoofd
rondspoken.
Beelden van verkiezingstijd in
Colesberg, de Noordkaap, waar
hij als internationaal waarne
mer was gestationeerd. Een
'blank' stadje met 2000 inwo
ners, een gekleurde township
met 4000 inwoners, en een
zwarte township met 8000
mensen. „Het geweld was daar
geen probleem. Wel de geïso
leerdheid van dat dun bevolkte
gebied. Stukken volkomen leeg
land. Alleen heuvels met struis
vogels, schapen en stéenbok-
ken. Droogte. Hier en daar een
plaas, een grote boerderij. Dui
delijk feodale verhoudingen. Op
grote afstand van de boerderij
stonden de eenvoudige, stenen
huisjes van de placiswerkers, de
zwarte arbeiders. Als er stroom
draden naar de huisjes liepen,
kon je zien dat de boer iets soci-
verkiezingen zelf is een doel ge
worden. Of liever, de resultaten
ervan. Het algehele gevoelen is
nu dat de Afrikaner Weer
standsbeweging een foute club
is, want die wilde de verkiezin
gen in de war sturen. De partij
heeft zichzelf nu volkomen geï
soleerd. De rechtse blanken
hadden natuurlijk nog een uit
weg: het Vrijheidsfront van ge
neraal Viljoen. Die wil zijn idee-
en uitdragen via het parlement.
Die wil géén militaire avontu
ren."
Van Bochove benadrukt nog
eens dat er een positieve sfeer
hangt in Zuid-Afrika en aller
minst een sfeer van wrok of
zelfs haat. „Dat gesprek bijvoor
beeld dat we hadden, met de
nieuwe premier van de Noord
kaap. Dat was een spannende
regio geweest tijdens de verkie
zingen. Een nek-aan-nekrace
tussen het ANC en de NP. Nou,
het ANC won' daar. Maar de
lijsttrekker was zo ontzèttend
mild over het Vrijheidsfront. Hij
zei: het zijn heldere mensen. Ze
zijn voor je, of ze zijn tegen je.
Maar ze zijn niet achterbaks. Ik
zie geen probleem in samen
werking met het Vrijheidsfront,
zei hij."
Honger
„De verwachtingen zijn nu
hooggespannen. De arme zwar
ten verwachten snel resultaten.
Maar aan de andere kant, het
land heeft voldoende kader.
Voldoende mensen met goed
ontwikkelde icjeeën. Wat ze no
dig hebben is. veel sociale en
politieke belangstelling. De be
reidheid van iedereen om met
ze te praten. We moeten niet
vergeten dat ze uit een dicta
tuur van veertig jaar komen. Ze
hebben een enorme honger
naar contacten die ergens over
gaan."
Zijn gedachten gaan terug
naar een gesprek met een poli-
tiecommandant in Colesberg.
„Die zat nog helemaal in een
cultuur van: een paar zwarten
bijelkaar is een samenscholing,
een samenscholing kan een de
monstratie worden, dus we
slaan er maar meteen op los.
Hij had geleerd alles zwart-wit
te zien. Hoe de politie in Neder
land werkte, wilde hij weten.
Dus ik vertellen dat de politie
aler was. Maar in veel gevallen
was dat niet zo."
Opgewonden
Hij beschrijft hoe de blanke
boeren naar de mobiele stem
bureaus kwamen, in een grote
truck. Familie voorin, de arbei
ders achterin. Hij herinnert zich
de vreemde sfeer. Maar ook het
opgewonden gevoel en de angst
bij de mensen. En de chaos op
special voters day, de dag dat
gehandicapten, ouderen, ge
vangenen en patiënten in de
ziekenhuizen mochten stem
men.
Voor de zwarte township was
die dag geen stembureau inge
richt. „Het ANC dus boos. Want
veel ouderen en gehandicapten
moesten naar de blanke stad
om te stemmen. Het ANC orga
niseerde daarom een aantal
busjes die de hele tijd heen en
weer reden. Ik zag het wrakhout
van de Apartheid. Straatarme
mensen. Slecht ter been. Inel-
kaar gedoken. Bang. Met oude
koppen. In armoe word je snel
oud. En ontstellend veel men
sen met oogziekten."
Zowel het ANC als de NP, de
Nasionale Party van de Klerk,
probeerde de sfeer in het stem
bureau te bepalen. De partijen
hadden daar een vertegenwoor
diger neergeplant. „Een agent,
herkenbaar aan de banderol om
zijn arm. Dat was voorschrift.
Alleen mocht niet te zien zijn
van welke partij die agent was.
Daar hield men zich niet aan.
En ze bemoeiden zich overal
mee, wilden mensen helpen
stemmen. Toen hebben we in
gegrepen."
Door met de kieswet in de
hand vragen te stellen. Want al
leen de voorzitter van het partij
bureau mocht helpen met
stemmen, met twee onafhanke
lijke getuigen er bij. Van Bocho
ve heeft daarom als waarnemer
menig stemhokje van binnen
gezien. „De kracht van het
waarnemerschap was "ook dat
we waren uitgenodigd door de
mensen in Zuid-Afrika zelf. We
waren geen pottekijkers voor ze.
Het vertrouwen groeide toen ze
in de gaten kregen dat wij er
waren voor een correct verloop,
geheel volgens de kieswet. Maar
we moesten wel steeds alert
blijven. Als ik tien minuten met
een blanke politieagent praatte,
wist ik al dat ik daarna een
zwarte zou moeten opzoeken.
Om ieders vertrouwen in ons te
bewaren."
Opluchting
Na de verkiezingsdagen was er
een gevoel van opluchting. Bij
de Zuid-Afrikanen en bij Van
Bochove. „Het politiek geweld
was uitgebleven. De criminali
teit daalde in die periode met
vijftig, zestig procent. En toen
we weggingen was heel het land
met elkaar aan de babbel. Op
straat in kroegen, overal. Er is in
een week meer gediscussieerd
dan in de twintig jaar daarvoor.
Iedereen denkt na over zijn ei-
gen rol. En de verhoudingen
zijn open."
Dat is een goede basis voor de
toekomst, filosofeert hij, al is
het natuurlijk geen garantie.
„Maar het veiligstellen van de
Een kopie van een Zuidafrikaans stembiljet. 'Het veiligstellen van de
verkiezingen, van de resultaten, is het doel geworden van de Zuid-Afri
kanen.' FOTO HENK BOUWMAN
daar niet in z'n eentje werkt, dat
die moet samenwerken met be
woners, bedrijven, politieke
partijen... Hij luisterde adem
loos toe."
En dan, die onvergetelijke
discussie tussen twee zwarte
mensen waarvan van Bochove
getuige was:
„Kun je vergeven?"
„Dat kan ik niet"
God had een bedoeling met
Apartheid"
„Maar toch kan ik niet verge
ven. Ik heb zo veel geleden. Ik
heb gevangen gezeten"
„Je moei. Wij moeten ons ver
zoenen met onze onderdrukkers
van weleer.
Wrok
Van Bochove: „Die ene man zat
vol met wrok. Toen vertelden
wij over de periode na 1945. Dat
we druk bezig waren met de
wederopbouw. Alleen met de
wederopbouw. Dat we voor het
verwerken van alle gebeurtenis
sen geen tijd namen. En dat er
nu veel oude mensen zijn, bij
wie zich oorlogstrauma's heb
ben geopenbaard. Dat dat hen
ook zou kunnen gebeuren. Ze
waren blij met ons verhaal. Kijk,
om die praktische dingen gaat
het. Het kleinschalig uitwisselen
van informatie is een belangrij
ke bijdrage die wij kunnen leve
ren. We moeten het niet zoeken
in de overdracht van grote som
men geld, maar in overdracht
van menselijke contacten, in
tensieve contacten.
Aart v^n Bochove tussen een verzameling Zuidafrikaanse kranten,
van openheid."
„Toen we weggingen was het hele land aan de babbel. Er heerst nu een sfeer'
FOTO HENK BOUWMAN
