Geen leerlingen meer aannemen
Op pad met de nachtwacht van Thuiszorg Haarlem
i
Minder handen
aan het bed
Dag van de Verpleging
Ontslag
nog voor
diploma
Moederdag
26 ZATERDAG 7 MEI 1994
'Er was werk genoeg'
LEIDEN» CAROLINE V
Ze heeft haar ontslagbrief al in
huis, maar haar diploma nog
niet. Daniëlle Spoelman hoopt
op 24 juni af te studeren als A-
verpleegkundige. Maar een vas
te baan bij het Academisch Zie
kenhuis Leiden (AZL), waar ze
als leerling-verpleegkundige
ruim drie jaar ervaring opdeed,
zit er vooralsnog niet in. Spoel
man moet haar ambities als
verpleegkundige bijstellen:
„Mijn toekomst is onzeker. Dat
had ik niet verwacht toen ik vier
jaar geleden aan de opleiding
begon. Toen werd mij voorge
houden dat er werk genoeg zou
zijn."
Daniëlle (24) heeft na de mid
delbare school eerst twee jaar
werktuigbouw gestudeerd aan
de Technische Universiteit
Delft. Dat beviel niet: ze koos
uiteindelijk voor de verpleging.
„Ik miste in die technische stu
die vooral het sociale aspect:
met mensen bezig zijn, in een
team werken. Bovendien vond
ik de medische kant van de ver
pleegkunde interessant. Als
leerling-verpleegkundige krijg je
de eerste zeven maanden zak
geld en vervolgens een salaris.
Dat maakte de opleiding voor
mij extra aantrekkelijk: je bent
niet afhankelijk van studiefi
nanciering."
Spoelman had tevoren met
verschillende mensen gespro
ken en zich zo goed mogelijk
georiënteerd op het vak. „Het is
hard werken, dat wist ik van te
voren. Over de inhoud van het
werk bestaat helaas een vrij ne
gatief beeld: veel mensen den
ken dat je niks anders doet dan
wassen, billen afvegen en prik
ken. Dat klopt niet, net zo min
als het beeld in de TV-serie Me
disch Centrum West van die ver
pleegkundigen die niks anders
doen dan koffie drinken en ou
wehoeren. Er hangt daar een
sfeer van 'ouwe jongens krente-
brood'. Nou, zo gaan wij hele
maal niet met elkaar om. Het is
heel gezellig, maar je bemoeit je
niet met eikaars privéleven.
Daar heb je ook helemaal geen
tijdvoor."
„Ik vind het moeilijk om aan
anderen duidelijk te maken wat
mijn werk nu precies inhoudt.
Ie kunt wel een opsomming ge
ven van de verschillende dingen
die je doet, maar dat zegt niet
zo veel. Zelf vind ik het belang
rijk dat je vanuit een visie werkt,
dat je doelmatig en planmatig
te werk gaat. Het gaat erom dat
je toewerkt naar het moment
waarop iemand weer zelfstan
dig kan zijn. Dus niet alleen dat
pilletje geven, maar tegelijker
tijd in de gaten houden hoe ie
mand zich voelt: lichamelijk en
geestelijk. Je doel is steeds: de
gezondheid en zelfstandigheid
van de patiënt. Die visie spreekt
mij aan."
Spoelman heeft zich tijdens
haar opleiding verdiept in de
techniek van hulpverleningsge-
sprekken. „Ik kwam tijdens
mijn werk ook in aanraking met
ongeneeslijk zieken. In het be
gin loop je met een grote boog
om die kamers heen, later leer
je hoe je met je emoties moet
omgaan. Als verpleegkundige
NU'91 op de bres voor werkgelegenheid en waardering
Daniëlle Spoelman: „Ik vind dit werk hartstikke leuk e
steld dat ik gewoon aan de slag zou gaan."
heb je sowieso niet veel tijd om
te praten: je kunt niet even een
stoel naast het bed van een pa
tiënt zetten. Maar tijdens een
wasbeurt hou je je mond na
tuurlijk niet stijf dicht, dan ko
men de verhalen. Ik heb geleerd
zó te praten dat mensen vanuit
hun eigen mening zoeken naar
een oplossing voor hun pro
bleem. Niet mijn mening op
dringen dus. Op die manier
raak je zelf ook minder betrok
ken."
Voorlopig is de kans niet zo
groot dat Daniëlle Spoelman
haar vaardigheden in de prak
tijk kan brengen. Het AZL heeft
alle 22 leerling-verpleegkundi
gen uit haar studiegroep op
straat gezet. Voor het eerst in ja
ren is er voor de pas-gediplo
meerden geen plek in het zie
kenhuis, als gevolg van bezui-
ningen op de afdelingen en
minder verloop onder de gedi
plomeerdeverpleegkundigen.
Spoelman is daar verbolgen
over. „Ik vind het een kwalijke
zaak dat het ziekenhuis dit niet
eerder heeft voorzien. Het is
toch bekend hoeveel mensen er
naar school gaan! Ik vind dit
werk hartstikke leuk en had me
FOTO HOLVAST MARK LAMERS
voorgesteld dat ik gewoon aan
de slag zou gaan in Leiden en,
daarnaast een vervolgopleiding
zou gaan doen. Dat is goed te
doen met een vast inkomen.
Met een uitkering kan ik straks
nauwelijks mijn boterham be
leggen, laat staan studeren. Je
vrijheid verdwijnt totaal als je
geen plannen meer kunt ma
ken. Ook andere ziekenhuizen
nemen op dit moment geen
mensen aan."
Spoelman heeft inmiddels ge
solliciteerd op een van de vijf
opleidingsplaatsen voor kinder
specialisatie in het AZL. Dat
aanbod van het ziekenhuis
kwam vorige week onverwacht
voor de ontslagen leerling-ver
pleegkundigen. „Maar ik ben
niet de enige die dat graag wil:
we vissen met z'n allen in de
zelfde vijver. Daarnaast heeft
het AZL welgeteld één vaste
baan op een afdeling in de aan
bieding: die willen we allemaal
wel. Het is ontzettend onzeker
hoe mijn toekomst eruit ziet.
Als het straks helemaal niet lukt
om aan de slag te komen, zoek
ik desnoods iets in de bollen.
Maar leuk is het niet."
ONNO HAVERMANS
De werkgelegenheid in de gezondheidszorg staat onder
druk. Veel ziekenhuizen, verpleeghuizen en psychiatri
sche inrichtingen zien zich gedwongen hun leerlingen, of
tenminste een aantal van hen, na voltooiing van de op
leiding te ontslaan. Toch worden telkens weer nieuwe
leerlingen aangenomen. Dat stuit bij de beroepsorgani
satie Nieuwe Unie '91 (NU'91) op verzet.
meestal gebruikt om een tekort
aan ervaren diplomeerd perso
neel op te vullen met leerlin
gen."
Werkgeversvoorman drs.
J.J.A.H. Klein Breteler kan zich
bij die kritiek wel wat voorstel
len. „Het meest ideaal is dat de
leerling als gediplomeerde in
stroomt. Dat zou eigenlijk be
leid moeten zijn. Dat leerlingen
aan het einde van hun oplei
ding worden ontslagen, is geen
goede ontwikkeling, maar het is
niet te voorkomen. Daarvoor
zou je heel goed moeten plan
nen. In feite moet je dan 3,5 jaar
vooruit kunnen kijken en dat is
vrijwel onmogelijk. Als je te
voorzichtig bent en het aantal
leerlingen gaat afbouwen, be
perk je ook je eigen kweekvijver.
Een bundeling van opleidingen
is gunstig. Het voordeel van blij
ven opleiden is dat die mensen,
ook al krijgen ze geen arbeids-
„Het kan toch niet zo zijn dat
Nederland een beleid heeft ge
accepteerd dat mensen na hun
opleiding worden ontslagen en
dat op hetzelfde moment toch
weer nieuwe leerlingen worden
aangenomen. Dan gebruik je
leerlingen als goedkope ar
beidskrachten", zegt Astrid
Slappendel, voorlichter van
NU'91. „Je moet leerling-ver-
pleegkundigen ook als leerling
inzetten. Wij pleiten ervoor al
leen nog via dagscholen op te
leiden, zodat je meer marktge
richt kunt werken. Is er geen
plaats, dan leid je niet op. Bo
vendien zijn gediplomeerden
van een dagschool overal inzet
baar: in ziekenhuizen of ver
pleeghuizen, maar ook in de
wijkverpleging of thuiszorg. We
moeten af van de in-service op
leidingen. Die worden nu
Ziekenhuizen en andere
zorginstellingen zetten
volgende week hun ver
pleegkundigen in het zon
netje, ter gelegenheid van
de Dag van de Verpleging.
Officieel is dat op de ge
boortedag van Florence
Nigtengale (12 mei), maar
omdat die dag dit jaar sa
menvalt met Hemelvaart,
kiezen de instellingen zelf
een dag waarop het hen
schikt.
contract, in elk geval gediplo
meerd zijn en dus elders ge
makkelijker aan de slag kun
nen."
Overigens signaleert Klein
Breteler. die voorzitter is van
het college voor arbeidszaken
van de Nederlandse Zorgfedera-
tie (NZf), dat er bij sommige in
stellingen nog altijd een tekort
is aan verpleegkundigen. „We
hebben nu niet te maken met
dezelfde knelpunten als die
waar we in de jaren tachtig mee
te maken hadden loonach
terstand en waarvoor acties
zijn gevoerd. Die knelpunten
zijn grotendeels opgeheven.
Daardoor hebben we een rede
lijke concurrentie-positie, Bo
vendien werkt de conjunctuur,
de economische situatie waarin
ons land verkeert, in ons voor
deel. Op de lange termijn voor
zien wij knelpunten: onder
meer als gevolg van de vergrij
zing gaan we er van uit dat in
het jaar 2000 één op de zeven
schoolverlaters zou moeten kie
zen voor de zorgsector. Wij bie
den zinvolle werkgelegenheid."
Dat nu, is juist de instelling
die NU'91 irriteert. „De zorgsec
tor wordt gezien als een riant
veld om mensen aan het werk
te helpen", legt Slappendel uit.
„Maar voor ons staat behoud
van werkgelegenheid voorop."
Er moet in de instellingen zelf
wat veranderen, vindt ze. „We
hebben natuurlijk te maken
met bezuinigingen, die aan de
instellingen zijn opgelegd, en
met de gevolgen van deregule
ring, bijvoorbeeld op gebied van
milieu, die voor extra kosten
zorgt. Maar ook met onjuist
management. Directies kunnen
kiezen voor goede zorg of voor
andere zaken zoals bepaalde
apparatuur. Vaak worden dan
bezuinigingsmaatregelen ge
troffen in de verpleegkundige
sfeer."
NU'91 ziet zichzelf niet als
een vakbond. „Het gaat om ar
beidsvoorwaarden én om de in
vulling van het vak." Hartekreet
is dan ook een vergroting van
de invloed van verpleegkundi
gen in de zorg. „Zij vormen de
spil in de gezondheidszorg. Wij
pleiten voor een grotere waar
dering voor de deskundigheid
van verpleegkundigen. Vanuit
de patiënten komt die er ge
noeg. maar het moet ook van de
instelling komen. Inspraak. Dat
je je mag bemoeien met de
gang van zaken rondom de
zorg, de verpleging van een pa
tiënt."
Een Dag voor de Verpleging
vindt Slappendel niet verkeerd.
„Als je die gebruikt om een con
gres te organiseren over de ge
zondheidszorg en de positie van
de verpleegkundigen daarin,
dan is dat prima. Steeds meer
instellingen doen er op een der
gelijke manier ook wat aan. Dat
is beter dan een gebakje bij de
koffie."
'Extraatjes zijn er niet meer bij'
BENNEBROEK PATRICK VAN DEN HURK
Het is in de psychiatrische zie
kenhuizen al niet anders dan in
alle sectoren van zorgend Ne
derland: het mes gaat in bud
getten en personeelsformaties,
met vaak nare gevolgen. Instel
lingen kampen met verstarren
de opvattingen door gebrek aan
fris bloed, leerlingen zijn niet
langer verzekerd van een baan
en niet op de laatste plaats
er zijn minder 'handen aan het
bed'.
Johan van der Voet uit Lisse is
zorgmanager, een soort hoofd
verpleegkundige, op het geslo
ten deel van Lokhorst, de afde
ling voor langdurende behande
ling van psychiatrisch zieken
huis Vogelenzang in Benne-
broek. Hij heeft daar ervaren
dat minder personeel niet auto
matisch slechtere zorg betekent,
maar: „De ondergrens is nu wel
bereikt. Broodnodige extraatjes
zijn er niet meer bij."
Voor Van der Voet is het ge
brek aan doorstroming het
meest nadelige effect van perso
neelsstops en ingekrompen
budgetten. Een ervaren team
heeft weliswaar voordelen,
maar mensen moeten niet té
lang blijven zitten. „Nieuwe in
stroom werkt verfrissend en
voorkomt bedrijfsblindheid.
Blijft een team te lang bij elkaar,
dan loopt alles vast."
De zorgmanager ziet het ech
ter niet al te somber in. De
markt is nu dan wel heel slecht,
twee jaar geleden zat de sector
nog te springen om mensen.
„En zo'n slechte markt zorgt
zelf weer voor latere tekorten,
omdat het gebrek aan perspec
tief mensen afstoot die de oplei
ding willen doen", zegt Van der
Voet.
In Vogelenzang hebben de
bezuinigingen op de formatie
ook een gunstig effect gehad.
Het ziekenhuis was door veran
derende inzichten al druk bezig
met een andere omgang met de
patiënten, toen het door bezui
nigingen gedwongen werd daar
nóg harder over na te gaan den
ken. De nogal repressieve,
groepsgerichte aanpak werd
verlaten, ten gunste van het 're-
habilitatiemodel'. Uitgangspunt
werd wat de individuele patiënt
nog wél kan.
Dat zorgde voor verrassingen.
Van der Voet: „We waren echt
verbaasd. Mensen die hier al
twintig jaar zaten, bleken op
eens heel goed te kunnen ver
tellen wat ze willen. Vroeger
maakten we hele dagprogram
ma's en daar had men zich
maar aan te houdèn. Nu werken
we aan de persoonlijke ambities
van de mensen, voor zover die
tenminste reëel zijn."
Op zijn afdeling is de vrijwel
verdwenen agressie het belang
rijkste gevolg van de nieuwe
aanpak. „Vroeger zaten drie van
de twaalf mensen in een sepa-
reerprogramma", zegt Van der
Voet. „Ze moesten 's nachts in
de separeercel, omdat ze niet te
vertrouwen waren. Ook overdag
liep het geregeld uit de hand.
De boel is hier wel eens 'ver
bouwd'. Sinds de overschake
ling zit er niemand meer in de
separatie. En de deur is nog
maar voor één patiënt op slot."
De werk druk, zoals Vogelen-
Johan van der Voet: „Ik probeer gewoon professioneel ii
zang de geestelijke belasting
noemt, is bovendien sterk ge
daald. Ook de werk last, de li
chamelijke belasting, is omlaag
gegaan. De afdeling van Van der
Voet kan zo met minder men
sen toe. Maar de zorgmanager
vindt dat de ondergrens is be
reikt. „We redden het mei deze
bezetting, maar de daadwerke
lijke steun die we de patiënten
kunnen geven is noodgedwon
gen beperkt. Ik zou wel meer
mensen willen hebben voor de
extra dingen."
Ook andere gevolgen van de
bezuinigingen zitten Van der
Voet dwars, zoals de staat van
de gebouwen. „Je ziet de boel
hier verslonzen. Er is ook geen
geld om eens wat leuks te doen
met de gezamenlijke ruimtes.
Die zijn nogal kaal en verpau
pering werkt verpaupering in de
hand. Geen asbak? Dan gooi je
je as maar op de grond, met als
gevolg dat anderen dat ook
gaan doen. Dat werkt door in de
zorg, omdat zo'n omgeving de
motiverend werkt op patiënten
en verpleegku nd igen
De persoonlijk motivatie van
Van der Voet is na veertien jaar
nog altijd goed. „Ik vind het
mooi werk. Het is gevarieerd en
de collega's zijn een grote
steun. Toch zie je hier ook men
sen die afhaken, die er geen trek
meer in hebben. Maar dat is
een minderheid. Op andere af
delingen is dat overigens wel
anders, zoals bij de ouderenpsy-
chiatrie. Daar wordt keihard ge
werkt met zeer zieke patiënten.
Bovendien sterven er veel men
sen. De werkdruk is daar gega
randeerd hoger."
Van der Voet zegt zelf de
knop na het werk goed te kun
nen omzetten. „Ik noem dat be
trokkenheid op afstand. Op die
kan ik het een mooi be-
HAARLEM RENS KOLDENHOF
Een nachtelijke controle bij
terminaal zieken of zwaar de
mente bejaarden, die op een
opname in een verpleeghuis
wachten. Hulp aan gehandi
capten die later naar bed wil
len worden gebracht dan het
dienstrooster van de reguliere
hulpverlening toelaat. Reage
ren op oproepen van mensen
met een sociaal alarm. Sinds
april vorig jaar levert Thuis
zorg Haarlem hulp aan huis
van elf uur 's avonds tot acht
uur 's ochtends.
Het is tien voor half vier als de
pieper gaat. Edith, op het punt
haar vierde shagje van de nacht
op te steken, laat de rookwaar
onaangeroerd. De semafoon
vermeldt het nummer van de
Alarmcentrale van Eurocross,
het luisterend oor van Zilveren
Kruis in Noordwijk. Daar is het
alarmsignaal opgevangen van
een ernstig zieke man. Terwijl
Edith met Noordwijk praat
heeft collega Hanny de huis
sleutel van de melder al opge
zocht.
Behendig sturen ze de Fiat
Uno door de verlaten stad.
Zwijgend. De man waarnaar ze
op weg zijn is na vier vergeefse
operaties opgegeven.
„We zijn er een uur gebleven.
Omdat hij het benauwd had
z'ri lijf kon
door de kanker i
Noordwijk hem
Hij was wanhopig. We hebben
hem getroost en hebben hem
gekeerd omdat hij pijn had van
wege een doorligplek. Meer kun
je niet doen. Een mensonteren
de situatie."
Ze lijken niet veel met elkaar
gemeen te hebben. Edith of
Ed zoals ze zichzelf noemt is
aanstekelijk uitbundig. Hanny,
bijna twee keer zo oud, is rustig,
op het bedeesde af. Maar de sa
menwerking werkt wonderlijk
■goed. Ed de doordouwer en
moederkloek Hanny.
Hun dienst is om kwart over
elf begonnen bij mevrouw Van
der Veer. Een trouwe klant en
een gezellig mens, zo hebben ze
onderweg al aangekondigd.
Multipele sclerose heeft haar
aan een rolstoel gekluisterd.
Dankzij de lift in huis en een
aangepaste slaapkamer is ze in
staat zelfstandig te blijven wo
nen. Ze wordt normaal gespro
ken door de reguliere thuiszorg
naar bed gebracht, maar na een
avondje jeu de boules met de
MS-club wil het wel eens laat
worden. De nachtzorg biedt dan
uitkomst. Hanny: „Wij brengen
haar desnoods om 01.00 uur
naar bed."
In twintig minuten werken ze
mevrouw Van der Veer gewas
sen en al onder de wol. Terwijl
Ed haar met een joviaal gebaar
Dankzij de lift in huis en een aangepaste slaapkamer kan MS-patiënte Van der Veer zelfstandig blijven wo
nen. Hanny (links) en Ed brengen haar „desnoods om 01.00 uur naar bed".
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER RON PICHEL
welterusten wenst, vraagt Han
ny nog een keer of alles naar
wens is. „Wilt u nog een Fisher
man's Friend mischien?" Pas
tevreden na een ontkennend
antwoord trekt ze de deur ach
ter zich dicht.
Langs louter oranje knippe
rende stoplichten is de weg
naar de volgende cliënt een
gevallen in Haarlem, die wach
ten op opname in een verpleeg
huis. Mijn tijden zijn in Uw
hand meldt de in betere tijden
geborduurde psalm-tekst in de
gang.
Hanny en Edith bepalen hun
strategie. „We kijken eerst of ze
rustig is en dan beslissen we of
we haar verschonen of over een
uurtje of twee terugkomen. Het
is niet nodig iemand die tegen
stribbelt met geweld te helpen."
Veel strijdlust heeft het grijze
vogeltje in bed deze nacht niet.
Ed werkt in geen tijd 'een on
derkantje' af. Hanny zorgt voor
de catering. „Een kopje thee
mevrouw Hogenbrink?" En weg
zijn ze weer. Heere zegen dit
huis en allen die hier binnentre
den luidt de Delfts Blauwe bede
boven de voordeur. Het bord
rinkelt zachtjes als de deur
dichtslaat.
„Thuiszorg is soms echt gi
gantisch", vindt Ed. „Zoals bij
mevrouw Van der Veer. Ik heb
m'n ogen uit gekeken toen ik
die lift zag. Voor ik hier kwam
werken, wist ik niet dat zoiets
mogelijk was. Maar thuiszorg is
niets voor zwaar dementen. Het
is volgens mij veel beter wan
neer die in een verpleeghuis
fluitje van een cent. In de slaap- worden opgevangen. Als ik de
kamer van een bovenhuis zeven miljoen van Henny Huis-
wacht de zwaar demente me- man win. begin ik zelf een huis.
vrouw Hogenbrink. Ze is een Met Hanny. Daar mogen ze al-
van de twintig meest urgente les. Uitslapen wanneer ze wil-
roep blijven vinden. Ook al is
het op deze afdeling millimeter
werk, ik ben trots als het me
lukt om met een patiënt verder
te komen. Dan zie je dat je het
niet voor niets doet. Maar die
betrokkenheid op afstand geldt
ook hier. Ik word niet do
lenthousiast. Ik probeer gewoon
professioneel in mijn werk te
„Een gebakje bij de koffie voor
de patiënten", zegt ze minach
tend. „Vragen ze: 'Goh, waarom
is dat?' Dag van de Verpleging,
zeg ik dan. Ik had eigenlijk ge
dacht dat wij vandaag in het
zonnetje zouden worden ge
zet."
Om -haar beklag te doen,
moet ze niet bij de patiënten
zijn, dat weet ze ook wel. Die
hebben haar nodig en ze laten
vaak genoeg blijken hoe dank
baar ze zijn voor de zorg die zij
hen geeft. Neen, van de patiën
ten hoeft die waardering niet
meer te komen.
De ergernis zit 'm in de mis
kenning van haar vak, haar be
roep, dat ze met hart en ziel uit
oefent. Als jong meisje wist ze al
dat ze nooit iets anders wilde
worden. Ze werkt nu ruim
twaalf jaar als 'zuster' en in die
tijd heeft ze zo'n beetje alle fa
len, geen verplichte piesronde
om tien uur. Gigantisch!"
De Uno stopt voor een rijtjes
huis in Haarlem-Noord. Ze blij
ven maar een paar minuten
weg. „Een terminale patiënt",
legt Hanny uit. „Op haar ver
zoek komen we even controle
ren, omdat er geen familie of cetten van het vak leren ken-
bekenden in haar buurt
die dat kunnen doen. We heb
ben haar een glaasje water ge
geven en naar het toilet gehol
pen."
Moeite met dit soort nachte
lijke bezoekjes heeft ze niet,
zegt ze. „Mijn dochter werkt in
verpleeghuis Den Weeligen-
berg. De meeste bewoners wo
nen daar twee tot drie jaar tot
ze dood gaan. Daar zou ik het
moeilijker mee hebben. Ik
hecht me snel aan mensen. Ik
zou ze bij wijze van spreken
mee naar huis nemen met de
kerst. Dat kan natuurlijk niet."
Het klinkt bijna als een vraag.
Terug in het kantoor van
Thuiszorg Haarlem hegint het
lange wachten. Straks, om kwart
voor vijf, zullen ze voor een
nieuwe ronde de stille stad in
trekken. Maar om tien voor half
vier gaat de pieper.
De namen van de cliënten zijn
uit privacy-overwegingen ver-
nen. Door de jaren heen kreeg
ze steeds meer organiserende
taken en het moment waarop
ze hoofdverpleegkundige zal
worden, komt nabij. Het mana
gement van een afdeling vormt
een nieuwe uitdaging, die haar
loopbaan zal verdiepen. Maar
ze weet nu al dat ze straks de
dagelijkse zorg, het contact met
de patiënten, het meest zal mis-
la, het is een prachtig vak-
Maar waarom wordt de waarde
ring voor haar kwaliteiten en
haar inzet niet uitgedrukt in een
hoger salaris? In meer verant
woordelijkheid? In betrokken
heid van de artsen en het zie
kenhuis waar ze werkt? Waar is
nou zo'n Dag van de Verpleging
voor nodig?
„Het is zoiets als secretaresse
dag. Een dag waarop we einde
lijk een keer stil staan bij het
werk dat die vrouwen verzetten.
Verzorgen. Alsof dat minder be
langrijk is." Ze spuwt het eruit.
„Een soort moederdag."
ONNO HAVERMANS
