JK
8
k: t
De kater van de werkelijkheid
Eindelijk uit de schaduw van Wiegel
Na de marathon nu het goud nog
Verkiezingen
Enthousiasme na een
tergende onzekerheid
O nee, het ligt
niet aan Brinkman
Wöltgens valt ook in Paradiso niet op
WOENSDAG 4 MEI 1994
DEN HAAG KARIN OOST
„Ik reken op een bescheiden
winst van drie zetels. Stilstand is
achteruitgang", roept Paul Ro-
senmöller, nummer drie
Groen Links aan het begin van
de uitslagenavond nog monter.
Des te groter is de kater van de
werkelijkheid. Rosenmöller kijkt
bedroefd, teleurgesteld en bit
ter. Twee maanden geleden leek
Groen Links nog op tien a elf
zetels te kunnen rekenen.
Alle Groenlinkse voorlieden
lopen geprikkeld rond. Ietwat
geërgerd wimpelt Rosenmölier
een oude vrouw af die zegt te
weten hoe de partij verder
moet. De nummer drie zucht,
„Daar heb ik nu echt even geen
zin in. Normaal luister ik wél,
maar nu heb ik wel iets anders
aan mijn hoofd."
Duo-lijsttrekker Mohammed
Rabbae zegt dat hij de tegenval
lende uitslag wel heeft voorzien.
Hij wijt het verlies aan de
machtsstrijd tusseq PvdA en
CDA. Als zijn mede-lijsttrekker
Ina Brouwer een speech wil
houden, vraagt het NOS-jour-
naal of ze even kan wachten.
Met wanhoop in haar stem
roept ze: Wachten op het jour
naal? Helpt ons dat dan nog
iets?". Ook zij noemt de uitslag
een zware teleurstelling. Maar
het ligt niet aan het programma
en niet aan de enthousiaste
campagne. De mensen zijn
kennelijk bang op Groen Links
te stemmen, analyseert de lijst-
Verslagenheid bij Groen Links. De angst voor de sprong in het diepe is te groot gebleken.
FOTO ANP
trekker. „Het is de keuze tussen
een grote partij of een protest
partij. De kiezers hebben ons
voor een creatieve campagne
onvoldoende beloond. Dit heb
ben we niet verdiend."
Bram van Ojik, nummer ze
ven op de lijst, kondigt aan drie
dagen te gaan treuren en ver
volgens naar een baan op zoek
te gaan. Hij vestigt geen hoop
op een toekomstige terugkeer
naar de Kamer: „Ik heb nu ge
noeg van mijn politieke wip-po-
sitie. In 1989 viel ik er net bui
ten en nu weer. Daaruit trek ik
mijn consequenties. Dit is ook
een persoonlijk drama. Ik had
graag nog wat werk in de Kamer
willen afmaken".
Zitten we wel op de goede
weg, luidt de vraag op een van
de campagneposters van
Groen Links aan de muur. De
partij zal die vraag nog regelma
tig herhalen. Ook de positie
Brouwer zal ter discussie ko
men. De voormalige CPN-aan-
voerster heeft inmmers tot nog
toe alle verkiezingen verloren
waaraan zij als lijsttrekker deel-
HERKOMST VAN DE WINST
(t.o.v. uitslag Tweede Kamer-verkiezing'89. in procenten)
cijfers afgerond waardoor
totalen niet altijd overeenstemmen
"CDA PvdA VVD D66 Gr.L. PCG Overig Niet*
0,8 0,9 0,4 0,0 0,1 0,0 4,6
1,3 0,4 1,4 0,4 0,0 0,1 6,3
2,4 0,9 1.2 0,0 0,0 0,1 6,9
1,5 1,7 0,7 j 0,4 0,0 0,0 6,3
0.2 0,6 0,1 0.3TF 0,0 0,1 1,6
0,5 0,2 0,0 0.0 0.0 LI 0,0 2,0
O
O
p
O
O
O
O
O
O
O
O
0,2 0,3 0,1 0,1 0,0 0,0 0,3 1,1
1,1 1,0 0,7 0,3 0,0 0,1 0,0 1,7
vorige keer niet gestemd nieuwe stemmers
Op deze grafieken zijn de verschuivingen in de kiezersgunst te
zien. Voor een goed begrip ervan is het vooral van belang in het
oog te houden dat elke partij vrijwel altijd een aantal stemmers
bij andere partijen weg haalt, hoe groot het verlies per saldo (het
aantal 'gewonnen' stemmen minus het verlies aan die andere
partijen) ook is. Zo is het aantal kiezers dat in plaats van het CDA
nu PvdA heeft gestemd en omgekeerd vrijwel in evenwicht. Wel
heeft de WD per saldo veel stemmen bij het CDA gewonnen en
blijkt Groen Links vooral leeggezogen door D66 en niet door de
PvdA. Opmerkelijk is verder dat de bulk van het verlies van zowel
CDA als PvdA ligt in het aantal mensen dat in 1989 nog op een
van beide partijen stemde, maar deze keer gewoon is thuisgeble
ven.
cijfers afgerond
waardoor totalen
niet altijd
overeenstemmen
BESTEMMING VAN HET VERLIES
(t.o.v. uitslag Tweede Kamer-verkiezingen '89, in procenten)
CDA PvdA VVD D66 Gr.L. PCG Overig Niet*
2.2 4.4 2,6 0,4 0,0 2,2 7,0
1,2 L 2,0 3.6 1,2 0,8 2,4 6,4
1.0 0.4 0,9 0,1 0,0 0,9 2,5
0,2 0,6 0,5 0,1 0,0 0,2 0,8
0,0 0,8 0,1 0,7 L 0,0 0,3 0.9
0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0.2
nu niet gestemd
AMSTERDAM HARM HARKEMA
Rond zevenen heerst nog
onzekerheid in het Amster
damse Krasnapolsky. Het ge
middelde D66-lid vraagt zich
af of hij nou blij moet zijn
met verdubbeling van het
aantal zetels, terwijl er lange
tijd zoveel méér heeft inge
zeten.
Maar een half uur later, als
de man aan de biertép het
drukker krijgt, verklaart
nummer zes Aad Nuis vooral
opgelucht te zijn. Maandag
avond was hij nog vol ver
trouwen het bed ingedoken,
omdat Hans van Mierlo zo'n
uitstekende prestatie had ge
leverd in het verkiezingsde
bat. Maar bij het opstaan
gisterochtend knaagde de
twijfel. Het was in het 28-ja-
rige bestaan van de partij
immers al zo vaak gebeurd:
hoog scoren in de peilingen,
maar uiteindelijk wonden
likken. Nuis: „We zijn nu
verdubbeld. We zijn nog
nooit zo groot geweest". De
aanvankelijke twijfel van
Nuis werd mede gevoed
door de nogal spectaculaire
ups en downs van de partij
in het verleden. Zoals van
acht naar zeventien zetels in
1981, het hoogtepunt tot gis
teravond, en nog geen jaar
later de klap terug van ze
ventien naar zes. „Nu is er
veel meer stabiliteit", zegt
Nuis, „we zijn inmiddels ook
ten.
Omstreeks half negen arri
veerde ook KPN-baas Wim
Dik, tevens oud-staatssecre
taris. „Ik ben niet beschik
baar voor een minister
schap", herhaalt hij nog eens
voor alle zekerheid. Maar
over de 24 zetels is hij na
tuurlijk „hartstikke blij. Laat
alle opiniepeilingen die ons
hoger hebben ingeschat de
pest krijgen. Dit is ontzet
tend mooi. Zo hoog hebben
we het nog nooit meege
maakt".
Als ten slotte ook Hans van
Mierlo binnenkomt, kan de
stemming niet meer kapot.
„Abstracte zetels in doodge-
vaarlijke peilingen hebben
zich vertaald in harde ka
merbankjes. D66 is een grote
partij geworden." En hij ein
digt: „Iemand zei: waar is de
euforie. Ik zei: hij komt er
aan. En hij is nu hier".
En inderdaad, de euforie
was daar.
Hans van Mierlo, lei
der van D66, juicht
van blijdschap nadat
duidelijk is geworden
dat de partij haar ze
telaantal in de Twee
de Kamer heeft ver
dubbeld. FOTO ANP
AALSMEER ANS BOUWMANS
Het is een moment van ontla
ding als WD-leider Frits Bolke-
stein de studio van Joop van
den Ende in Aalsmeer binnen
komt. Tromgeroffel kondigt de
zegevierende liberale lijsttrekker
.aan. 'Happy days are here
again' trompettert het dixie-
landorkestje. Bolkestein kan
niet meer stuk.
„Eindelijk is hij uit de scha
duw van Wiegel getreden", ver
zucht een toeschouwster. Voor
Bolkestein is er gejuich, zelfs
hartstochtelijk applaus na elke
zin die zijn mond verlaat. Hij
heeft de op een na mooiste uit
slag ooit voor de WD binnen
gehaald. Hij is vol zelfvertrou
wen na 'het pak slaag voor de
coalitie'. Als D66 bij het huidige
kabinet zou aanschuiven, ver
andert er volgens Bolkestein
echter niets. „En dat zou onge
hoord zijn tegenover de kie
zers", meent hij. Bolkestein
weet wat de toekomst gaat
brengen en houdt dat zijn eufo
rische aanhang voor: een kabi
net met de drie D's van de WD,
durf, daadkracht en duidelijk
heid. Perfect is deze 3 mei ech
ter pas voor Bolkestein als de
WD ten minste dertig zetels
haalt, want dat is het aantal
waarop iedere WD'er stilletjes
of openlijk hoopt.
Geen wonder dat iets voor
achten zich al een soort ontla
ding in de zaal voltrekt als Erica
Terpstra de handen om de
mond zet en roept dat de WD
nu op die dertig zetels staat.
Een mededeling die een half
uur later alweer achterhaald
lijkt, maar om tien uur wordt
i de WD, maakt het overwinningsteken voor uitgelaten WD-leden in de
FOTO ANP
overtroffen met een stand van
31 zetels. Dat magische getal
van dertig hebben ze in hun
hoofd, al die goedgekapte en
perfect in het al dan niet blazer-
blauwe pak gestoken WD'ers.
Die ene zetel extra doet het
verschil tussen de WD en de
twee grootste partijen kleiner
klinken. Dan is de aansluiting
met PvdA en CDA duidelijker,
zegt het echtpaar uit Rotterdam
dat naar Aalsmeer is gekomen
om de euforie mee te beleven.
Om dat laatste lijkt het de vele,
zeer vele bezoekers van dit
WD-feestje vooral te doen. „Wij
zijn er alleen om feest te vie
ren", zegt een WD'er die met
een bus vol zielsverwanten uit
Brabant is gekomen. Uitgerust
met WD-stickers, buttons en
rozetten wordt gefeest. Hier en
daar nog een beetje gespannen,
want duidelijkheid is er pas als
alle stemmen zijn geteld. Maar
wat het ook wordt, 'het is een
prachtig resultaat', zegt com
missaris der koningin Vonhoff.
„Laat iedere miesmacher maar
vertellen dat het dat niet is. Het
is een schitterend resultaat."
De enige die na veel belang
stelling uit de schijnwerpers
verdwijnt, is Monique de Vries.
Met haar 31ste plaats is ze als
juist overboord vallend kamer
lid een veel geïnterviewd WD-
ster. Tegen het einde van de
avond is de interesse echter al
niet meer actueel. De partij lijkt
er een zetel bij te winnen. Op
zoek dus naar nummer 32.
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN
Applaus, gejuich, gestamp als
Brinkman zijn verkiezingsne
derlaag toegeeft. „Kok lijkt te
gaan winnen. Ik feliciteer hem
ermee." Een verlies van twintig
zetels is blijkbaar niet genoeg
om CDA'ers in zak en as te laten
zitten. „We zijn er nog. We zijn
niet weggevaagd", roept Brink
man zijn achterban bemoedi
gend toe. „We mogen dankbaar
zijn dat éénvijfde deel van de
kiezers ons trouw is gebleven".
Opnieuw enthousiast applaus.
In het door de aanwezige TV-
lampen snikhete Pulchri in Den
Haag is het stampvol met te
leurgestelde christen-democra
ten. Het bier smaakt niettemin
goed. Na de eerste klap, rond
half acht, als bekend wordt dat
het CDA nog maar 34 zetels
overhoudt, herstellen de aanwe
zigen zich. Verloren, maar niet
geknakt. „Zijn we nu zielig?",
vraagt een vrouw spottend.
Als rechtgeaarde christen-de
mocraten wil niemand iets van
een eventueel aftreden van de
lijsttrekker weten. „We hebben
in de partij geen traditie van
koppensnellen", zegt minister
Maij-Weggen vastbesloten. En
het kamerlid Biesheuvel, met
zijn 34ste plaats op de lijst nét
gekozen: „We zijn flink door el
kaar geschud. De partij moet
met zichzelf in gesprek. Aan het
aftreden van personen denk ik
daarbij niet".
De partij staat om Elco heen.
Oud staatssecretaris Brokx. he
lemaal uit Tilburg overgeko
men: „Oh, nee. Aan Brinkman
ligt het abslouut niet". Voorzit
ter Stordiau van het CDA-Dcn
Haag. „We moeten het verlies
samen dragen." En de geplaag
de leider zelf, met de bekende
snik in de stem: „Samen uit, sa
men thuis".
Zo gemakkelijk zal het ook
weer niet worden. Waarnemend
partijvoorzitter Lodders laat in
haar speech weten dat iets met
de uitslag zal worden gedaan.
„We moeten luisteren naar de
basis, naar de onvrede die daar
is". Een wethouder zegt grim
mig: „Daar zullen we haar aan
houden". Een fractievoorzitter
van een poldergemcente: „De
nederlaag is gelukkig fors ge
noeg om partijzuiveringen door
te kunnen voeren". En een
Noordhollands statenlid zegt
'het niet erg christelijk te vinden
personen een duw te geven',
maar dat is niettemin 'wel
noodzakelijk'.
Ondertussen neemt Brink
man opnieuw een had in de
CDA-menigte, omringd door fo
tografen en journalisten. Han
denschuddend alsof hij een
overwinning heeft geboekt. „El-
co, we gaan door", roept een
man. Een bos bloemen wordt
aangeboden door een vrouwe
lijke fan. Een medewerker van
het partijbureau ziet het alle
maal hoofdschuddend aan. „Al
die bobo's die ik hier zie, zijn
met Brinkman de partij in geko
men. Die zullen hier wel voor
het laatst zijn, omdat het bier
vanavond gratis is."
Opvallend afwezig of onopvallend aanwezig:
Thijs Wöltgens heeft geen rol van betekenis ge
speeld in de verkiezingscampagne. Ook in Para
diso zit de fractievoorzitter er stilletjes bij. Op
een klapstoeltje, biertje in de hand met naast
zich zijn echtgenote. Terwijl de rest van de par
tij zich bezweet opmaakt voor een knetterend
verkiezingsfeest, kijkt Wöltgens voor zich uit
alsof het een genoeglijke warme zomeravond is
op een camping in Limburg.
Gevraagd naar zijn campagne-inbreng haalt
hij glimlachend de schouders op. Hij heeft wél
degelijk zijn steentje bijgedragen, zegt hij. Tal
van spreekbeurten heeft hij gegeven, maar de
aandacht daarvoor was nihil. Alleen zijn 'open
brieven' over prangende kwesties aan politici
van andere partijen konden aanvankelijk reke
nen op belangstelling van de media. Maar de
pen van Thijs bleef al spoedig onaangeroerd lig
gen op zijn bureau. De aardige aanzet voor een
scherper debat stierf een stille dood.
Ook over zijn toekomst houdt Wöltgens zich
op de vlakte. Hij heeft reeds aangekondigd de
komende vier jaar in de Kamer niet vol te ma
ken. Maar hij heeft geen ijzers in het vuur lig
gen. „Dat zie ik wel, ik sta voor alles open", zegt
hij op gemoedelijke toon. En rustig zet hij zich
weer op zijn stoeltje.
AMSTERDAM MARC PEEPERKORN
De ovatie die PvdA-leider Kok
bij binnenkomst van de Amster
damse poptempel Paradiso ten
deel valt, is voor menige geres
pecteerde muzikant niet wegge
legd. De PvdA-aanhang klapt,
joelt en stampvoet de spanning
van zich af. „We zijn de groot
ste", klinkt het nog weifelend
uit vele monden. Dat het zetel
verlies desalniettemin aanzien
lijk is, kan de pret niet meer
drukken.
„We vieren de nederlaag-
overwinning", stelt een glunde
rende fractievoorzitter Wöltgens
vast. Kok zelf constateert dat
zijn marathon erop zit. Hij ging
voor goud en heeft het gehaald.
Minister Van Thijn van binnen
landse zaken meent dat het
'vrijwel onontkoombaar is dat
Kok de nieuwe premier wordt'
na een formatie die 'niet abnor
maal lang' zal duren.
De PvdA-verkiezingsavond in
Paradiso begint nerveus. Ka
merleden, toekomstige kamer
leden en andere PvdA-toppers
draaien zenuwachtig om elkaar
heen, naarstig op zoek naar de
laatste uitslagen. De uitgeno
digde muzikanten hebben een
ondankbare taak: de interesse
voor hun verrichtingen is mini
maal. Maar als langzaam maar
zeker duidelijk wordt dat dè
PvdA de grootste partij wordt,
slaat de euforie snel toe. De ar
rogantie van de macht is de
PvdA niet vreemd: na jarenlan
ge afwezigheid wordt zij snel
weer opgepikt. De winst voor de
ouderenpartijen noemt Wölt
gens 'ongelooflijk, maar ook on
gelooflijk jammer'.
Leedvermaak is er over het
verlies voor Groen Links. PvdA-
milieuminister Alders verklaart
dit uit de bewuste houding van
de kiezer. Die zou inmiddels
doorhebben dat de Groenlinkse
milieuplannen absoluut niet
haalbaar zijn. Groot is de vreug
de over de doffe dreun voor het
CDA. Staatssecretaris Kosto van
justitie analyseert haarfijn dat
CDA-lijsttrekker Brinkman 'een
fataal gebrek aan charisma'
heeft. „Dan zag ik hem weer
hakkelen, met die ogen die
steeds groter worden en dat
mondje steeds kleiner." Kosto
voorspelt dat het CDA in de
nieuwe politieke verhoudingen
een onstabiele factor zal wor
den. „De kans op een bijltjesdag
binnen die partij is zeker niet
gering. Dat bemoeilijkt het re
geren." Nog niet zo lang gele
den uitte het CDA precies het
zelfde verwijt in de richting van
de PvdA. Maar daar wil Kosto
even niet meer aan denken. Hij
noemt de PvdA trots 'de enige
stabiele regeringspartij'. D66 zal
straks bij kabinetsdeelname im-
mers de handen vol hebben aan
het uitleggen van keuzen aan de
achterban. „Nee, dat wordt niet
makkelijk straks bij de forma
tie."
Inmiddels is Paradiso bomvol
en bloedheet. Als Kok de zaal
binnentreedt, vermengen tra
nen en zweetdruppeltjes zich
tot vreugdestromen. Hulde voor
de leider die de partij uit het dal
heeft gesleept. „We mogen niet
juichen, want we hebben zetels
verloren. Maar we Hoeven niet
te huilen, want we zijn de groot
ste geworden. De sociaal-demo
cratie staat nog steeds op de po-
Kok: Na zeventien jaar is zijn PvdA weer de grootste partij in Nederland.
litieke kaart", stelt Van Thijn.
En hij acht dat voor een groot
deel de verdienste van partijlei
der Kok.
Kok zelf blijft bescheiden. De
marathon mag erop zitten,
maar er is nog zoveel werk te
verrichten. Hij staat nadrukke
lijk stil bij de winst van de Cen
trumdemocraten. „Die brand-
stokers hebben te veel zetels.
Dat is een zwarte bladzijde in
de geschiedenis. Het rechts-ex-
tremisme moet worden bestre
den, het mag niet als vergif blij
ven voortbestaan.
Hij belooft 'zelfbewust en be
scheiden' met de uitslag om te
FOTO ANP
gaan en vertrekt vervolgens
spoorslags naar Den Haag. In-
tusen verklaren Wöltgens en
Koks kroonprins Wallage dat zij
de uitslag voor de PvdA precies
hebben voorspeld. In kleine
kring, dat wel.
