f Democratie moet in het offensief
4
Wim Kok is 's avonds nog wel eens thuis
lis
Dominee Buskes,
maar dan gladder
Binnenland
'U wilt niet eigen volk eerst
u wilt het recht van de sterkste'
cs
INSDAG 26 APRIL 1994
ANP Algemeen Nederlands Persbureau CPD Ceas
\eon de Winter en Chris van der Heijden willen écht debat met extreem rechts aanzwengelen
IER
AAP
wat j
dG dfrusTERPAM MAURICE WILBRINK
gzarqwie van de huidige kamerle-
len is in staat in normaal Ne-
lerlands Janmaat te vloeren? Ik
:ou het niet weten. Ik zie 'm
liet". Schrijver Leon de Winter
:ucht. Waar zijn de Jan Schae-
èrs gebleven, de verbale straat-
echters die extreem-rechts van
epliek kunnen dienen?
De Winter en publicist Chris
ran der Heijden hoorden de
liepe stilte vallen op de avond
'an de gemeenteraadsverkie-
:ingen in maart. De kopstukken
'an de grote landelijke partijen,
'econfronteerd met de opmars
van extreem-rechts, kondigden
ïan niet langer het debat met
)D en CP'86 uit de weg te gaan.
Maar ze hebben eigenlijk geen
dee hoe ze dat debat moeten
voeren."
Na een paar dagen stilte be-
iloten Van der Heijden en De
Winter zelf wat te doen. Het re
sultaat is het boekje 'Handlei
ding ter bestrijding van ex
treem-rechts'. Het duo schreef
tien korte dialogen aan de hand
van evenzoveel stellingen die je
vaak hoort bij extreem-rechts,
zoals 'Nederland voor de Ne
derlanders' en 'Nederland is
vol'. Een geduldige, genuan-
:eerde democraat tracht de bot
te uitspraken te weerleggen van
•en ongeduldige, dwarse Jan
maat-stemmer. Iedere dialoog
wordt vervolgens besloten met
énkele feiten, waarin de stellin
gen van extreem-rechts met cij-
Iwajkrs. percentages en vergelijkin-
erda$en ver(^er worden ontkracht.
Van der Heijden: „We dach-
rijdatten; 'aten we nou eens ingaan
fr-Jjop wat die mensen zeggen. Het
3amfzijn vaak mensen die zich in de
iem6steek gelaten voelen door de
'politiek. Je kunt toch serieus re-
opg<
Een extreemrechtse leus wordt van de muur gespoten. Maar dat is niet genoeg, vinden De Winter en Van der Heijden, foto gpd charles strijd
j be
voor de Nederlanders'? Wat is
een Nederlander, hoe bepaal je
-dat? Is de bijdrage van een
Turkse premiebetaler soms
minder dan van een Nederland
se?"
In het hoofdstuk 'Ze voeren
geen flikker uit krijgen alles'
laten ze de CD-stemmer zeg
gen: 'U bent zo verdomd rede
lijk. Het gaat niet om argumen
ten. Ik voel me bedreigd door
die buitenlanders. Ze moeten
weg. Al die redelijkheid leidt tot
wiets'.
De vraag is of de redelijkheid,
de nuance, stand kan houden
tegen de brutale demagogie, te
gen de grove simplificatie? Van
der Heijden: „Die redelijkheid,
daar draait het uiteindelijk alle
maal om. Redelijkheid is het
principe waarop ons soort sa
menleving is gebaseerd". De
twee auteurs geven toe dat de
reacties van de democraat in
het boekje soms wel erg ver
standig zijn, erg rationeel. Maar,
zegt De Winter, het gdat ook om
feiten.
En een feit is, zeggen de twee,
dat bijvoorbeeld het behoud
van de AOW voor de toekomst
een veel groter probleem is voor
de samenleving dan de opvang
van asielzoekers als je bijvoor
beeld kijkt naar de bedragen die
ermee gemoeid gaan en de aan
tallen mensen die erbij zijn be
trokken. De Winter: „Extreem
rechts heeft ons een buitenlan
der-probleem aangesmeerd en
de rest van de politiek heeft het
nog overgenomen ook".
Bij het hanteren van feiten
materiaal schuwen ze enig ge
moraliseer niet. De Winter:
„Wat is er tegen om mensen te
wijzen op de consequentie van
hun keuze? Veel mensen heb
ben er geen flauw benul van dat
de maatregelen van extreem
rechts uiteindelijk hun eigen le
ven zullen aantasten. Je kunt ze
vragen of ze in een land willen
leven zonder vrijheid voor het
individu. Of in een land waar
onderscheid wordt gemaakt
tussen etnische groepen. Nou,
reken maar dat een Janmaat
stemmer niet in een soort Bos
nië wil wonen".
Aanvallend
Van der Heijden en De Winter
vinden dat in ons land te lang
veel te defensief is gereageerd
op extreem-rechts. Het boekje
is wat de schrijvers betreft een
eerste stap in een veel offensie-
vere benadering. Van der Heij
den: „Uiteindelijk zou een de
mocratie zich met alle middelen
moeten verweren tegen fascis
tische elementen". Hij gaat zelfs
zo ver te stellen dat de Weimar-
republiek - de democratie die
vooraf ging aan de dictatuur
van de nazi's - zichzelf om zeep
heeft geholpen door niet dicta
toriaal genoeg te zijn in het ver
dedigen van haar belangrijkste
principes.
Zover is het hier echter nog
niet, zegt Van der Heijden.
„Maar in de reactie op de druk
die extreem-rechts uitoefent,
dreigt men nu water bij de wijn
te doen. En dat tast de funda
menten van onze samenleving
aan". De kwetsbare democratie
zou in zijn ogen nu juist meer
verantwoordelijkheidsgevoel
van zijn burgers mogen eisen.
„De democratie heeft in jaren
van voorspoed veel rechten aan
de burgers verleend. Nu ze in
het gedrang dreigt te raken, mo
gen burgerplichten ook meer
accent krijgen".
Daarin past, vinden De Win
ter en Van der Heijden, ook het
opzoeken van degenen die een
proteststem op de CD uitbren
gen, omdat ze teleurgesteld zijn
in de rest van de politiek. De
Winter: „Je kunt ze vragen toch
de principes van de democratie
te ondersteunen. En je hebt ook
wat te bieden: je solidariteit en
het serieus nemen van de pro
blemen waar ze mee te kampen
hebben. En een eerlijke bood
schap. Een slecht opgeleide,
langdurig werkloze maakt meer
kans op werk als hij zich verder
schoolt. Maar een harde garan
tie op een baan is er niet. Ook
niet als je alle buitenlanders er
uit zou gooien".
DEN HAAG GPD
Een van de dialogen uit het
boekje gaat over de slogan 'Ei
gen volk eerst' van de CP'86.
De opmerkingen van de ex
treem-rechtse stemmer staan
cursief gedrukt, die van zijn
democratische opponent nor
maal.
Wij hebben hier voor de wel
vaart gezorgd maar de buiten
landers worden altijd voorge
trokken. Dat is niet eerlijk. Wij
horen hier en dit land is van
ons. Daarom hebben de Neder
landers op alles het eerste recht.
Bij huizen, uitkeringen en der
gelijke moeten zij voorrang
krijgen. Eigen volk eerst.
Hoe weet u dat het eigen volk
wordt achtergesteld?
Als een Nederlander een huis
nodig heeft dan krijgt hij het
niet en een buitenlander wel.
Als een Nederlander een zaak
wil beginnen moet hij het al
leen doen terwijl een buitenlan
der alle steun krijgt. Als een Ne
derlander een cursus wil vol
gen, moet hij het uit eigen zak
betalen. Als een buitenlander
zoiets wil, wordt dat door de
staat vergoedt.
Dus u bent eigenlijk niet zo te
gen wat u noemt buitenlan
ders, maar u bent het oneens
met de politiek van de over
heid?
Precies. Ik ben geen racist.
Dus als u zegt 'eigen volk
eerst', dan bedoelt u eigenlijk:
de overheid verdeelt haar
steun niet goed?
Mensen die hier langer wonen
hebben oudere rechten en oude
rechten wegen zwaarder dan
jonge.
Dus een kind van oorspronke
lijk buitenlandse ouders heeft
evenveel rechten als een kind
van oorspronkelijk Nederland
se ouders. Ze zijn immers even
oud en hebben allebei hun le
ven lang in Nederland ge
woond?
Nee.
Waarom niet?
Hun ouders zijn hier niet gebo-
Maar als die ouders even lang
in Nederland hebben gewerkt?
Dat maakt niet uit.
U bedoelt: ofschoon die ouders
hetzelfde hebben bijgedragen
aan de Nederlandse staat, ont
lenen ze daaraan niet dezelfde
rechten?
Inderdaad.
Dat is discriminatie.
De Nederlandse staat discrimi
neert. door buitenlanders voor
te trekken.
De Nederlandse staat steunt de
sociaal zwakkeren.
Toevallig dat die buitenlanders
en sociaal zwakkeren altijd de
zelfden zijn.
Dat is onjuist. Van de mensen
die in Nederland een uitkering
genieten behoort de meerder
heid tot de oorspronkelijke Ne
derlanders.
Procentueel zijn er veel meer
buitenlanders dan Nederlan
ders werkloos.
Een beter bewijs dat buitenlan
ders niet worden voorgetrok
ken is nauwelijks denkbaar.
Want als ze door de staat zou
den worden voorgetrokken,
zouden ze allemaal een baan
hebben.
De Nederlandse staat probeert
ze wel aan een baan te helpen
maar ze willen niet. Ze zijn lui.
Van mensen die de moed heb
ben gehad alles achter te laten
en in een vreemd land op
nieuw te beginnen, kan je veel
zeggen, maar niet dat ze lui
zijn. De 'buitenlandse' be
roepsbevolking heeft voor 82
procent werk. Dat is onder het
landelijk gemiddelde, maar
niet zo laag dat je kunt zeggen
dat ze lui zijn, temeer daar zij
vaak de rotbaantjes hebben,
die wij niet willen.
Ze zijn gekomen om te profite-
Voor een deel zijn ze in hun ei
gen land door Nederlanders
geronseld omdat wij arbeids
krachten nodig hadden. De
meesten kwamen vanwege ge
zinshereniging of door onrust
rond de Surinaamse onafhan
kelijkheid.
Als wij ze gehaald hebben, kun
nen wij ze ook terugsturen.
worven. Zo gaat dat in een
rechtsstaat.
Ik voel me daar niet verant
woordelijk voor.
Dus u wilt de voormalige bui-
tenlanders opsporen, selecte- I
ren en. desnoods tegen hun I
wil, het land uitzetten?
Wat moet, dat moet.
Wij hebben via democratische
weg gekozen voor een samen
leving waarin elk individu gelij
ke rechten en dezelfde plichten
heeft.
Dan moet die samenleving ver
anderen.
U pleit niet voor eigen volk
eerst, u pleit voor het recht van
de sterkste.
Ja dat is de natuurwet.
Om de wetten van de natuur te
verzachten, hebben wij de ver
zorgingsstaat opgebouwd.
Daarin worden de zwakkeren
beschermd, ongeacht ras. ge
slacht of geloof.
Dan deugt die verzorgingsstaat
niet. Die buitenlanders zijn hier
overbodig.
U denkt in termen van over
bodige en nuttige mensen.
Zo'n indeling leidt tot onder
drukking en terreur. Een dicta
tuur heeft nog nooit welvaart
en sociale zekerheid voortge
bracht. Een beschaafde sa
menleving daarentegen berust
op gelijk rechten voor elk indi
vidu. zo'n samenleving noe
men we een democratie. En al
leen een democratie kan bur
gers welvaart en sociale zeker
heid brengen.
Enkele feiten.
Het werkloosheidspercenta
ge onder allochtonen is drie
keer zo hoog als dat onder au
tochtonen, in 1993 respectie
velijk 18 tegen 6 procent. In
absolute getallen betekent dat
ongeveer 370.000 Nederlandse
werklozen tegen 110.000 al
lochtone werklozen. Ondanks
het relatief hoge werklooheids-
percentage onder allochtonen
is het aantal onder hen met
een baan toegenomen. In 1993
hadden 470.000 allochtonen
betaald werk. in 1987 waren
dat er 360.000,
PvdA-lijsttrekker doet het rustig aan - en mijdt de Haagse azijnpissers
ALPHEN AAN DEN RUN CEES VAN HOORE
'Frits Bolkestein. Heer van kruin tot teen. Jammer
dat hij niet erg groot van stuk is', zegt een scri
bent naast mij aan tafel. Ja, ja, de humor ligt op
straat. Jammer dat er tegenwoordig zo goed
wordt geveegd.
De jacht op politici is geopend. Ook op de fractie
leider van de WD. Maar Bolk houdt zich staande,
duikt behendig onder de hagel van hatelijkheden
door. En schiet terug. In het grote restaurant van
Avifauna in Alphen aan den Rijn mag hij preken
voor eigen parochie. Preken, ja. Want hij heeft
met die grijze haardos, waarin aan de rechterkant
een soort Van Agt-draaiing is aangelegd, toch iets
weg van een dagsluiter. Dominee Buskes. Maar
dan gladder en profaner. Vredesduif met oor
logstaal. Praat op de galm. Wil ook de bedelaars
achterin de kerk bereiken.
Met de wijsvinger aan de wang en de duim onder
de kaak hoort hij aan wat partijgenoot Pieter
Winsemius heeft te melden aan interviewer Cees
Mijnten. De klassieke luisterpose. Zit waarschijn
lijk ook als de Denker van Rodin op het toilet.
Voor zover waarneembaar vanaf de zijlijn, heeft
Bolkestein een aardig buikje. Het gele overhemd
trekt daar een beetje. Wat een vrolijke stropdas
voor zo'n serieuze man. Je hoort het z'n voorlich
ter zeggen: 'Hè, Frits, trek die fantasiedas van HIJ
nou toch eens aan!'
De ogen van Frits zijn in het donker niet echt
goed te zien. Zijn ze bruin? Ja toch? Bruin en
streng en glanzend. Er zit een zeker fanatisme in.
Ze kijken in een vuur dat komt. Als Pieter Winse
mius opmerkt dat je 'dit kabinet geen onvoldoen
de moet geven' omdat het dan 'blijft zitten' lacht
de zaal. Bolkestein niet. Toch een beetje zenuw
achtig? Zit hij alvast zijn speech te repeteren?
Even later mag Bolkestein zelfbij Cees Mijnten
aan tafel plaatsnemen. Als hij gaat zitten in de le
deren fauteuil, trekt hij de pijpen van zijn broek
een beetje op, zodat er een wit randje enkel ver
schijnt. Frits heeft dus echt een lichaam. Gek, dat
je je niet kunt voorstellen dat er achter die recla
mepop van de WD ook nog een levend hart
klopt, dat er oksels zijn waarin zich geurtjes op
houden. Het grijze pak dat Frits draagt, zit hem
als gegoten. Gegoten, ja. Het kan nooit meer uit.
Frits gaat 's avonds gekleed in de klerenkast staan
en komt er 's morgens precies zo weer uit.
De manier waarop hij praat. 'Hypercorrect' noem
je dat. Niet 'mense' maar 'mensen'. Geen lettertje
wordt ingeslikt. Als hij de h in het woord 'verho
gen' uitspreekt, lijkt het wel alsof hij tegen een
spiegeltje ademt om te controleren of hij nog
leeft. 'Producéééren', 'probéééren, daar komen ze
weer, de klinkertjes met hun haartjes keurig in
een scheiding. Bolkestein: Een jongetje dat vroe
ger zijn step 'autoped' moet hebben genoemd.
Schreef net als zijn vriendjes het woord neuken
op de schoolmuur, maar dan wel sjiek, met een q.
Toch wel bewondering voor hem. Zijn antwoor
den op de vragen van de interviewer kunnen zo
in een boek. Soms pakt hij met zijn rechterhand
een zin vast. De vingertoppen komen delicaat bij
Bolkestein in Alphen aan den Rijn: Every inch a gent
leman. foto anp
elkaar. Zo pakt iemand een bonbon.
Bolkestein is een belezen man. Dat wil zeggen: de
gevleugelde woorden die hij uit de literatuur
heeft opgepikt, vliegen met hem mee. Of hij nu
ook werkelijk geïnteresseerd is in wat die schrij
vers hem te vertellen hebben, blijft de vraag. Hij
lijkt me meer een pragmatische lezer. 'Mmm, dat
kan ik misschien nog wel eens gebruiken.'
Of hij ook nare eigenschappen heeft, vraagt Cees
Mijnten. Ja. Vraatzucht. Wat hij liever eet: spruit
jes of haricots veris? Haricots verts natuurlijk. En
Bolk luistert ook liever naar Vivaldi dan naar In
stant Replay, dat vanavond optreedt. Bij een
nummer over een mooi meisje zoekt een van de
zangers in de zaal vergeefs naar een dame tot wie
hij zich kan richten. Bolkestein luistert onbewo
gen naar de zoetgevooisde klanken van de vier
donkere jongens. Geen spier in zijn gezicht ver
trekt. Later zal hij het hebben over de vreemde
lingenhaat die in Europa 'zijn kaalgeschoren kop
weer opsteekt'.
Mooi gezegd, Bolk. Bolk heeft de gave van het
woord. Wat zég ik? Bolk is het woord. Woord dat
maar geen vlees wil worden. De zaal applaudis
seert. De slangen in het reptielenhuis van Avifau
na worden er wakker van en glijden langzaam
van hun tak.
Nee, Bolk hoeft niet zo nodig minister-president
te worden, zegt hij in Avifauna. Bolk doet dit nu
allemaal wel, maar je ziet dat hij eigenlijk vies is
van de politiek. Hij is lijfelijk misschien wel aan
wezig in Alphen aan den Rijn, maar zijn geest
vertoeft elders.
Bolkestein: Every inch a gentleman. Een man die
bij een deur die toegang geeft tot een duizeling
wekkend diep ravijn tegen je zal zeggen: 'Gaat u
voor'.
Dit is deel twee uit de serie Kopstukken. Eerder
verscheen het profiel van CDA-lijsttrekker
Brinkman.
DEN HAAG HARM HARKEMA
Terwijl CDA-leider Brinkman
van 's ochtends vroeg tot 's
avonds laat door het land trekt,
doet PvdA-lijsttrekker Wim Kok
het opvallend kalmpjes aan. Vo
rige week dinsdag, in Leeuwar
den, begon hij de campagne om
twaalf uur in de ochtend. Reeds
om half zeven in de avond was
hij weer thuis in Amsterdam.
Woensdag in Arnhem en
Nijmegen van hetzelfde laken
een pak. Op half twaalf begon
Kok op zijn gemakje aan een
wandeling door het Arnhemse
centrum en na een phone-in
met lezers van dagblad de Gel
derlander zat het er weer op. En
bij die relatief korte campagne
dagen van Kok zal het de ko
mende weken blijven.
Kok breekt hier met de tradi
tie van de avondlijke partijma
nifestaties-met-spreekbeurt in
het bijzijn van een camera van
het NOS-journaal. Waar de an
dere grote partijen daar in meer
of mindere mate nog aan vast
houden, zegt Kok: „We doen
het deze keer wat anders. Min
der naar rokerige zaaltjes en wat
vroeger op de dag. Zodat ook de
media als het NOS-journaal on
ze dagelijkse boodschap wat
vroeger hebben en minder in
een tijdsklem zitten".
Binnen het PvdA-campagne-
team valt op te tekenen dat Kok
op deze manier veel meer tijd
heeft om na te denken over zijn
reactie op aanvallen van de
concurrentie. Die bewaren hun
boodschap-van-de-dag door
gaans tot de avond en struike
len vervolgens op de buis over
elkaar heen in snel bedachte re
acties op elkaar. Kok is dan al
lang uit het gezichtsveld van de
camera's verdwenen en kan, in
overleg met zijn getrouwen, in
alle rust bepalen of, en zo ja hoe
hij de volgende dag wil reageren
op de kwestie van de dag daar
voor.
Staatsman
Kok is bovendien gretig in het
gat gesprongen dat Lubbers
heeft achtergelaten. Lubbers
profileerde zich de vorige twee
verkiezingen als de staatsman
die boven de partijen staat en
bij wie het land in goede han
den is. Hoewel Kok af en toe
wat speldeprikjes uitdeelt (hij
Het 'WAO-congres' in Nijmegen, waar Kok de vertrouwenskwestie stelde na de chaos waarin zijn partij terecht was gekomen door het kabinetsbe
sluit over de WAO in juli. Hij kreeg het vertrouwen, maar bijna iedereen verwachtte dat desondanks zijn dagen waren geteld. Maar Kok is terug: op
dit moment wordt hij door de kiezers van alle politici die na 3 mei blijven veruit het vaakst genoemd als gewenste premier. archuffoto anp
moet toch ook duidelijk maken
waar de PvdA voor staat) waakt
hij er duidelijk voor om zich al
te veel in in het platvloerse
strijdgewoel te begeven. De
boodschap, die ook van 'zijn
portret op het verkiezingsaffi
che 'Kies Kok' afstraalt, is dui
delijk: aan deze wijze, beschei
den man kunnen we het land
met gerust hart toevertrouwen.
Ter illustratie: toen CDA-
voorman Brinkman eerder het
land waarschuwde dat onder
een linksig kabinet zonder CDA
buitenlandse investeerders Ne
derland de rug toe zullen keren,
reageerde Kok in Arnhem va
derlijk: „De heer Brinkman
overdrijft een beetje". Idem dito
adviseerde hij premier Lubbers,
na diens omstreden uitlatingen
over Brinkman en het gevaar
van een regering zonder CDA
„Ik heb de indruk dat de minis-,
ter-president eens een paar
nachten goed moet slapen".
Gezien zijn relatief rustige
programma heeft Kok zelf alle
tijd voor een flinke nachtrust.
Ook daar is door de campagne
leiders over nagedacht. Iemand
als Brinkman die nu als een gek
door het land reist, loopt de
kans dat hij straks geheel afge
peigerd is voor het verkiezings
debat aan de vooravond van de
verkiezingen. Kok is dan nog zo
fris als een hoentje, filosofeert
een campagnemedewerker.
Azijnpissers
Koks beperkte programma is
mede ingegeven door de over
weging 'dat het toch geen enke
le zin heeft om van vroeg tot
laat van hot naar her te rennen',
om met zijn woordvoerder Dig
Ishta te spreken. Wat Kok doet.
daar neemt hij de tijd voor. Zo
wordt het aantal openbare op
tredens per dag (een wandelin
getje door een binnenstad, een
college voor een groep studen
ten, of een bezoekje aan een
honderdjarige, een bezoek aan
een fabriek) beperkt tot twee of
drie. Die lijken voor het oog van
de camera's de kem van de
PvdA-campagne, maar zijn het
niet.
De PvdA heeft namelijk goed
gekeken naar de succesvolle
verkiezingscampagne van de
Amerikaanse president Clinton.
Deze ontweek tijdens zijn toer-
nee de 'azijnpissers' van de lan
delijke media en.regelde in heel
het land interviews met plaatse
lijke en regionale media. Die
bleken, zoals verwacht, minder
kritisch jegens de kandidaat, die
zijn boodschap er dan ook veel
beter bij kwijt kon.
De PvdA heeft nu een verge
lijkbare strategie als Clinton. De
landelijke media worden welis
waar niet gemeden, maar ook
niet actief benaderd. Onderwijl
heeft de PvdA de lokale en re
gionale omroepen en de be
langrijkste regionale kranten
bestookt met interview-aanbie
dingen, waar gretig gebruik van
wordt gemaakt. Kok zelf 'doet'
de grotere regionale kranten en
houdt telefoonuurtjes bij de
meeste regionale omroepen,
waarbij luisteraars hun hart bij
de lijsttrekker en andere PvdA-
kandidaten kunnen luchten.
De aandacht van de PvdA
voor de lokale en regionale me
dia komt mede voort uit de we
tenschap dat juist onder deze
lezers en luisteraars een grote
groep zwevende kiezers te be
reiken is. Een paginagrote ad
vertentie in alle toonaangeven
de regionale bladen bleek door
een op de drie Nederlanders te
zijn opgemerkt. „Uitzonderlijk
hoog", meldt Dig Ishta tevre
den.
Verder valt in de campagne
op dat niet alleen Kok maar de
hele PvdA zich, in tegenstelling
tot het verleden, in alle opzich
ten onthoudt van toeters en bel
len: geen gefolder, geen
schreeuwende verkiezingsleu
zen. geen grote manifestaties.
Partijvoorzitter Rottenberg: „Je
dient te erkennen dat de poli
tiek in het maatschappelijk le
ven een bescheiden rol vervult
Bovendien moet je erkennen
dat de PvdA de afgelopen jaren
flinke buten NmA ■niaikfc
neem de WAO-crisis. Het zou
een complete farce zijn om nu
van de daken te schreeuwen:
Stemt allen PvdA".
