Een zwartwitte toekomst voor Ermelo PETER VAN NUUSEN8URG ZATERDAG 23 APRIL 1994 t< Niemand twijfelt er aan dat Nelson Man dela, hier gekleed als een Xhosa-koning, en h straks de eerste zwar- president van Zuid- Afrika zal zijn. Door zijn bijna mythische uitstraling is de ANC- leider aanvaardbaar voor alle partijen. FOTO EPA Ermelo is een boerendorp in het oosten van cle provincie Transvaal. Het had jarenlang een kwalijke reputatie: het zou een van de-meest reactionaire gemeenschappen in Zuid-Afrika zijn. Het was dan ook een van de haarden van verzet tegen de sluipende revolutie, die presiden t De Klerk vier jaar geleden in gang zette. Maar nu lijkt ook Ermelo ervan te zijn doordrongen dat de klok niet kan worden teruggedraaid. Al is het wederzijds wantrouwen nog groot, blank en zwart erkennen elkaar als partners in een gemeenschappelijke toekomst. Volgende week kiezen ze voor het eerst samen een parlement. De stille revolutie van een reactionaire gemeenschap in Zuid-Afrika Op het toneel heerst volstrekte chaos. Tientallen mensen lopen ogenschijnlijk doelloos door el kaar. Kinderen huppelen in een onbeholpen choreografie rond decorstukken. Een groep in bijbelse dracht geklede mannen en vrou wen reciteert op gedragen toon een tekst. Vijf meter verder zingt een vrouw een loflied op de Heer. Achter een tafeltje, bij het voetlicht, slaat de regisseuse het tableau tevreden gade. ♦Niemand twijfelt aan het succes van het 'Pas siespel voor de Vrede'. Doctor Zulu en David Bisande zijn figuran ten in deze musicalversie van het leven en lij den van Jezus Christus. Ze spelen blinde mannen, die dankzij Christus hun gezichts vermogen terug krijgen. Het zijn simpele bij rollen; in geen enkel ander land zou hun ver melding in de rolverdeling opzien baren. Maar hier in Ermelo worden ze gespeeld door twee zwarte jongens van 20 en 21 jaar en dat is revolutionair. De conservatieve blanken die de opvoering zullen bijwonen, krijgen in het theater een blik in de toekomst van hun dorp. David en Doctor zijn niet de enige zwarten die aan het passiespel deelnemen. Het mannenkoor van Wesselton, het zwarte township bij Ermelo, doet ook mee, terwijl leden van de Indiërs gemeenschap zich eveneens hebben aange meld. En om de schok nog groter te maken: vrijwel alle geloofsrichtingen zijn bij het project vertegenwoordigd. ■■H Ook dat was nooit eerder ver toond. Nog maar drie jaar geleden gold het dorp als een van de hardnek kigste bolwerken van het verzet tegen de revolutie, die president De Klerk vier jaar geleden in gang zette. Toen de president in januari 1991 verordonneerde dat alle openbare gelegenheden voor alle rassen moesten worden opengesteld, ging Ermelo voor in de strijd tegen deze aanslag op de gevestigde orde. Zwarten die een duik wilden ne men in het schitterende zwembad werden door rechtse fanatici van het complex geran seld. Als ze een boek wilden lenen, kregen ze te horen dat de bibliotheek 'besloten' was. Sommige conservatieven genieten nog steeds van het grootste wapenfeit van hun gevecht tegen de vernieuwing. Toen het mijnbouw- bedrijf Gencor, de grootste werkgever in de regio, een prijsuitreiking wilde houden in de stadsgehoorzaal, waarbij ook zwarten aanwe zig zouden zijn, werd op de avond van het festijn traangas in het luchtverversingssys teem gepompt. De daders zijn nooit gepakt, hoewel iedereen weet in welke hoek ze ge zocht moeten worden. Het waren schermutselingen die leidden tot een grootscheepse confrontatie met de zwarte gemeenschap. In Wesselton besloot de civic, de door het ANC geleide 'gemeente raad', de handschoen op te nemen. De civic kondigde een consumentenboycot en een al gemene staking af, onder leiding van Z.Q. Mpofu, een 63-jarige gepensioneerde onder wijzer. Het werd een slijtageslag die pas laat suc ces had. In juli vorig jaar gingen de zakenlie den door de knieën. „De situatie was enorm gespannen", herinnert Jimmy Laubscher, de Toyota-dealer van Ermelo, zich. „Mensen dreigden failliet te gaan. Iedereen werd steeds bozer. De civic had twee soorten ei sen, een pakket voor het gemeentebestuur en een voor de zakenmensen. Maar wij waren niet vertegenwoordigd. We hadden geen en kele organisatie om onze belangen te behar tigen. De zwarte collega's in Wesselton waren veel verder dan wij. Zij hadden wel een ka mer van koophandel. Toen zei ik tegen een andere zakenman: 'laten we iets op poten zetten, waar iedereen, blank en zwart wat aan heeft'. We schreven een vergadering uit en huurden een zaaltje in het hotel. We re kenden op hooguit 60 man. Er kwam 320 man. Vrijwel iedereen die in Ermelo en Wes selton wat betekende was er. Maar daarna ging het moeizaam. Niet alle zwarten waren ervan overtuigd dat ze baat hadden bij samenwerking. Het wederzijdse wantrouwen was enorm. Elke bespreking, over de statuten, de samenstelling van het bestuur, liep vast in achterdocht. De zwarte collega's komt de eer toe de impasse te heb ben doorbroken. Het ging over de samenstel ling van het bestuur. We kwamen er maar niet uit. Er lag een voorstel dat elke bevol kingsgroep, blank, zwart en Indiër, vier man in het bestuur zou krijgen. Maar dat vonden de zwanen niet democratisch. Zij stelden voor dat er gestemd zou worden. Elk bedrijf had een stem. Ik wees hen er op dat ze in de minderheid waren. Hun leider, Phenyane, zei: 'Precies, maar dat is democratie'. Het ijs was daarmee gelijk gebroken. Ik ben nu voor zitter en hij is ondervoorzitter van de vereni ging Jimmy Laubscher was gewend zwarte klan ten koffie in een ander kopje te schenken dan blanke. Nu neemt hij zwarte relaties voor de lunch mee naar het lokale restaurant, waar een zwart gezicht aan tafel nog steeds, zij het besmuikt, commentaar uitlokt. Ontwikkelingsforum Nadat ze de voor alle partijen voordelige vre de met de blanke zakenlui had gesloten, ging de civic frontaal in de aanval tegen de ge meenteraad. Stakingsleider Mpofu: „Met die lui was geen land te bezeilen. Ze weten dat Ermelo en Wesselton in de nabije toekomst zullen worden samengevoegd. Daar moeten we ons op voorbereiden, maar de gemeente gaf niet thuis. We besloten toen in overleg met enkele zakenlui een 'Ontwikkelingsfo rum' te stichten. Daar konden we bespreken hoe we de ontwikkeling van 'Groter Ermelo' ter hand zouden nemen." Het ontwikkelingsforum kende dezelfde aanloopproblemen als de kamer van koop handel. Het wantrouwen was zo groot, dat gevreesd werd dat het project een vroegtijdi ge dood zou sterven. Dat dat niet gebeurd is, wordt toegeschreven aan de inspanningen van twee vrouwen die nog maar kort in Er melo wonen. Susan Jobson en Renee Hefer bleken de managementscapaciteiten te heb ben die de initiatiefnemers bij alle goede wil ontbeerden. „Het Forum had een geloofwaardigheids probleem, omdat de gemeente niet mee deed. De civic dacht dat het een zoethouder tje zou worden, dat toch niets voor elkaar zou krijgen. Maar nu ze zien dat we echt iets kun nen bereiken, doen ze goed mee", zegt Hefer. Als betrekkelijke buitenstaanders zijn zij bij uitstek geschikt om de veranderingen in Er melo in perspectief te plaatsen. Hefer: „Het is een schoolvoorbeeld van een aanpassings proces. De mensen zien dat de wereld om hen heen verandert, dat oude zekerheden verdwijnen. Dat kunnen veel mensen moei lijk verwerken, zeker in een weinig dynami sche gemeenschap als Ermelo. Die verande U Een jonge zwarte vrouw laat er geen misverstand over be staan naar wie haar voorkeur uitgaat bij de eerste multiraciale verkiezingen in Zuid- Afrika. FOTO REUTER PHILIPPE WOIAZER ringen roepen bijna instinctief verzet op. Maar op den duur zien ze in, dat ze daar niets mee opschieten. Dat ze verder moeten. En vergis je niet, de geschiedenis leert dat de ze mensen een geweldig talent tot aanpas singhebben." Begin februari trok een stoet personenau to's, trucks en opleggers door de straten van het dorp. Ze waren versierd met de 'vier kleur', de vlag van de oude Boerenrepubliek Transvaal. De optocht ging naar het stadhuis waar aan burgermeester Van Wijk eeh petitie werd overhandigd. Ermelo moest zich aan sluiten bij de Volksstaat, het utopia van ex- treem-rechts, dat op geen enkele kaart gete kend kan worden. In Standerton, een dorp dat 75 kilometer ten zuidwesten van Ermelo ligt, zou een soortgelijke manifestatie van de neo-nazisti- sche Afrikaner Weerstand Beweging (AWB) twee weken later op een bloedbad uitlopen. De zwarten wensten niet ingelijfd te worden in een racistisch thuisland, zelfs niet in een, dat nooit werkelijkheid zal worden. Ze orga niseerden een tegendónonstratie. De con frontatie liep volledig uit de hand. De politie wilde tussen beide komen, maar werd in het nauw gedreven. Ze schoten met hagel en vuurde traangasgranaten in de woedende meute. Zeventig mensen raakten gewond. In Ermelo veroorzaakte de reactionaire processie voornamelijk lachsalvo's. De spora dische woede-uitbarstingen kwamen niet van zwarten, maar van Afrikaners die niet langer over één kam wensten te worden ge schoren met deze 'paljassen'. Veemarkt „Toch", zegt Adrie Fourie, hoofdredactrice van het plaatselijke nieuwsblad De Hogevel- der, „moet je rekening houden met geweld van rechts. In het dorp mag de redelijkheid dan wel de overhand hebben gekregen, maar de boeren in de omgeving zijn bijna allemaal zo rechts als maar kan. Ik ga ervan uit dat ze zullen proberen d$ verkiezingen te ontwrich ten." Elke donderdag wordt even buiten Ermelo een veemarkt gehouden. Het vee wordt door zwarte knechten in een door tribunes om ringde kraal gedreven. Op de houten banken keuren donkerbruin verbrande mannen in korte kaki-broeken de koeien, stieren en kal veren. Op een aparte tribune zitten de poten tiële zwarte kopers. Oubaas de Jager (41) is de eigenaar van een slagerij en een kleine boerderij. Het voor uitzicht van een zwarte regering maakt hem onzeker, zegt hij. „Zwarten zijn niet geschikt om te regeren. Ze kijken niet naar de toe komst. Ze denken alleen aan de dag van morgen. Veertien jaar geleden kwam hier een Amerikaan om de zwarten te leren boeren. Ze kregen trekkers, werktuigen en twaalf stie ren. Na drie maanden kwam hij terug. Er wa ren nog drie stieren over. De rest was ge slacht en de trekkers stonden te roesten op het veld. Onze politici komen uit de stad en kennen de zwarten niet. Wij zijn met ze opgegroeid. We zijn niet gelijk. Als je die gelijkheid wilt opleggen, zal de blanke moeten afdalen tot het niveau van de zwarte. De zwarte zal nooit opklimmen tot het niveau van de blanke." Nu is voor de blanken het moment geko men om de krachten te bundelen. Maar hoe, dat weet hij ook niet. De Volksstaat, het klinkt goed, maar dan moet die wel bij zijn erf beginnen. Verhuizen zal hij niet, dat bete kent het opgeven van de grond waar hij ge boren is en dat is ondenkbaar. Hij bereidt zich dus voor op een oorlog met het ANC. „Ik heb genoeg wapens en munitie. Want die oorlog komt er." Het verhaal van De Jager is met dit bloed stollende relaas niet verteld. Hij is een vrien delijk man, die acht zwarte wezen op zijn boerderij heeft groot gebracht en zijn zwarte personeel beter betaalt dan de meeste libera le zakenlui. Zijn biografie wordt nog opmer kelijker, wanneer iemand vertelt dat hij be vriend is met de beroemdste zwarte popster van Zuid-Afrika, Lucky Dube, een overtuigd ANC-aanhanger. Het zijn feiten die John Mweli niet gerust kunnen stellen. Hij is lid van de civic van Wesselton en wacht deze zaterdagmorgen bij het gemeenschapshuis op een delegatie van het ANC uit Johannesburg, die hem en zijn collega's de fijne kneepjes van de gemeente administratie zou bijbrengen. De delegatie is al uren te laat en Mweli gaat er van uit dat ze niet meer zullen opdagen. „Ik ben bang voor rechts", zegt hij. „Ze zijn zwaar bewapend en ze haten ons. De verkie zingen worden een bloedbad. De AWB zal nooit toestaan dat wij de macht overnemen. We horen wel veel mooie praatjes over een gemeenschappelijke toekomst, maar er zijn weinig mensen die daarin geloven." Hij wijst naar de aanpalende biertuin, waar ondanks het vroege uur zwaar beschonken mannen en vrouwen in en uit waggelen. „Vraag maar aan hen of ze er in geloven." Angst en hoop. Het zijn de polen waar tus sen de bewoners van Ermelo en Wesselton heen en weer worden geslingerd. Rina en Dirk Steyn hebben het grootste deel van hun leven doorgebracht op hun boerderij, Boom- plaas, dertig kilometer buiten Ermelo. Rina is meer dan 22 jaar onderwijzeres in het dorp geweest en Dirk geldt als de meest 'verlichte' boer van Ermelo en omstreken. Zij hebben het 'nieuwe Zuid-Afrika' geaccepteerd, om dat ze beseften dat het 'oude Zuid-Afrika' ten dode was opgeschreven. „Het nieuwe Zuid-Afrika zal voor de zwar ten beter zijn dan voor de blanken", zegt Ri na. „Maar toch maak ik me niet echt be zorgd. Alles ligt uiteindelijk in de handen van de Heer."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 39