Video-methode succesvol bij gehandicapten
Wetenschap
kunstmatige lever
l Engeland getest
De schaamte van de tandarts
Enzym in kankercellen en onsterfelijkheid
Tandbederf duidelijk afgenomen
JDAG22 APRIL 1994
REDACTIE SASKIA STOELINGA
bEN» THE INDEPENDENT
fee artsen testen op dit moment de eer-
kunstmatige lever ter wereld. De machi-
levat menselijke levercellen en kan le-
kreddend zijn voor patiënten met een
Ite lever-disfunctie. De machine neemt
leverfuncties tijdelijk over, zodat de lever
i de patiënt de tijd krijgt om zich te her-
Ben.
(kunstlever is te vergelijken met een
hstnier. Maar de menselijke lever die wel
[chemische fabriek' van het lichaam
kdt genoemd, is een veel ingewikkelder
aan dan de nier en het is nog niet moge-
gebleken een geheel mechanische ma
ne te ontwerpen die in staat is de lever-
Icties over te nemen.
I bloed van de patiënt wordt door cylin-
k met gekloonde menselijke levercellen
bid, die 20 tot 30 procent van de natuur-
k leverfunctie uitvoeren. De gekloonde
jen worden aan 10.000 speciale vezels
hecht' die in een soort huls worden ge-
hgen. Hier vermeerderen de cellen zich
(dat elke huls zo'n 200 miljard cellen be-
Dit komt ongeveer overeen met 200
U lever, oftewel 20 procent van de lever
6 een volwassene. Het bloed van de pa-
ht wordt via de vezels in contact gebracht
t de levercellen, die net zo reageren als
klever. Vervolgens wordt het bloed weer
net lichaam van de patiënt gepompt,
[iënten met een eigen leverfrinctie van
nder dan 20 procent sterven meestal bin-
h een week. De kunstmatige lever kan
p levensbelangrijke overbruggingsfunctie
hullen. Dr James Kelly, bio-chemicus uit
uston, Texas, en mede-uitvinder van de
hstmatige lever: „Het opmerkelijkst van
cylinder is dat we er in zijn geslaagd de
ercellen met een speciale voedingstof te
kden, zodat we de bio-machine vele
anden 'in leven' kunnen houden."
[TALING: MARGREET HESLINGA
lastic in condooms
prgroot gevoeligheid
bt eerste plastic condoom voor mannen is
jrige week aangekondigd de eerste ver
wering sinds 150 jaar geleden het la-
krubber werd ontdekt. Het nieuwe mate-
jal, de kunststof polyurethaan, is dubbel
[sterk als rubber, zodat het condoom
inner gemaakt kan worden. Daarmee
prdt de gevoeligheid voor de gebruiker
bter, aldus London International Group
IG), de fabrikant van Durex condooms,
ten van de meestvoorkomende klachten
n gebruikers is dat condooms niet gevoe-
genoeg zijn," aldus Richard Arnold van
G. Andere voordelen van de nieuwe con
tains zijn dat ze geen allergie veroorzaken
reukloos zijn.
finria doet proeven in de VS. De con-
oms zouden later dit jaar in de verkoop
nnen, en volgend jaar jn Groot-Brittan-
leen al in 1990 werden volgens schattin-
n wereldwijd 6000 miljoen condooms ge-
uikt. De overgrote meerderheid is van
bber, hoewel in de VS nog condooms van
nmetjeshuid worden verkocht.
:t nieuwe condoom is de laatste ontwik-
ling in een lange geschiedenis. De Egyp-
laren zouden in 1350 v.Chr. de eerste ge-
uikers zijn geweest van condooms. Grot-
ïilderingen in de Dordogne uit de tweede
tonen een man en een vrouw die ge-
eenschap hebben waarbij de penis van de
an bedekt lijkt.
opgravingen bij het Dudleykasteel in
ales is iets tevoorschijn gekomen wat lijkt
i condooms die in de 17de eeuw door de
valiers werden gebruikt. In de schacht
n de wasruimte van het 13de-eeuwse kas-
1 is een condoom gevonden van visse-
ïid. De 16de-eeuwse anatoom Gabrielle
llopius zou al hebben geschreven over
!t gebruik van een linnen schede als be-
I herming tegen ziekten,
et woord condoom wordt losjes geassoci-
rd met een dr. Condom, of Conton, van
nie e wordt aangenomen dat hij hofarts was
n Charles II. Deze koning zou zo verrukt
n geweest over het condoom dat hij de
bel< tvinder ervan tot ridder sloeg. In de loop
'r jaren hebben de belangrijkste verfijnin-
ti plaatsgevonden op het gebied van het
bruikte materiaal. Waarschijnlijk werd
:t linnen vervangen door dierenhuiden,
i in de 19de eeuw zouden de Japanners
•ndooms hebben gebruikt die van dun
"uslEr waren gemaakt.
et de ontdekking van vulcanisatie in 1843
waarbij rubber werd bewerkt mét zwavel
hitte om het duurzamer te maken
rd de massaproduktie van betrouwbare,
iedkope condooms mogelijk. In de jaren
wi D verving het vloeibare latex het crèperub-
en werd de produktie opgevoerd.
RTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
rak
Sluimerende apparaten
kosten veel stroom
DEN HAAG GPD
Elektrische apparaten die voortdurend in
werking of 'stand-by' zijn slurpen veel elek
triciteit. Het gaat om 14 tot 40 procent van
het stroomgebruik van een gemiddeld ge
zin. Dat blijkt uit een studie van de faculteit
Industrieel Ontwerp van de Universiteit
Delft.
Tot de apparaten die voortdurend in wer
king zijn behoort een groot aantal 'sluime
rende' kleingebruikers, zoals televisie, vi
deorecorder, audioset, transformator van
de deurbel en signaallampjes. Het stroom
gebruik van deze apparaten kan oplopen
tot 400 a 700 kilowattuur. Dit is 14 tot 24
procent van het gemiddelde gebruik van
een huishouden.
Volgens onderzoeker dr. ir. J. Remmerswaal
kan door een aantal vrij eenvoudige aan
passingen 200 tot 360 kilowattuur worden
bespaard. De tv is de belangrijkste sluime
rende gebruiker met ongeveer 100 kilowatt
uur per jaar, stelt Remmerswaal vast. Uit
schakelen van de tv is de simpelste manier
om stroom te besparen. Volgens de onder
zoeker heeft dit ook een technisch voordeel.
Als een tv lange tijd stand-by staat kan dit
leiden tot een slechtere weergave. Een pro
bleem bij sommige apparaten is dat ze niet
uit te zetten zijn. De enige oplossing is dan
de stekker uit het stopcontact trekken.
Strengere eisen aan
studenten scheikunde
UTRECHT ANP
Aankomende studenten scheikunde moe
ten aantonen dat ze voldoende kwaliteiten
hebben. Als ze op hun vwo-eindexamen
voor exacte vakken gemiddeld lager dan 6,5
scoren, moeten ze een voorbereidende cur
sus volgen of zich laten testen. De faculteit
beslist vervolgens over de toelating. Dat is
het voorstel van een visitatiecommissie on
der leiding van prof. Drenth, die de kwali
teit van de studies scheikunde en scheikun
dige technologie heeft onderzocht.
De kwaliteit van het onderwijs aan de tien
bezochte faculteiten is goed, maar door
krappe budgetten en slechte arbeidsmarkt
kansen voor chemici moet meer worden
gekeken naar de kwaliteit van studenten.
Daarin past een strengere toelating, aldus
de commissie.
De commissie zet bij het overwegend posi
tieve oordeel enkele kritische kanttekenin
gen. Zo is het programma in de propedeuse
te versnipperd, en zijn er te veel hoorcolle
ges met uitgebreide dictaten en practica
waar voorgeschreven proeven moeten wor
den uitgevoerd. Dat is niet erg stimulerend
voor een actieve houding van de studenten.
Ook adviseert de commissie de faculteiten
om ldndelijk nauwer te gaan samenwerken.
Minstens een 6.5 moet de aankomend student
scheikunde hebben voor de exacte vakken.
fotoap
Prehistorisch paard
opgegraven in Peru
Wetenschappers hebben een skelet gevon
den van een prehistorisch paard, dat onge
veer 300.000 jaar geleden over de kustvlak
ten van zuidelijk Peru heeft gedraafd. Daar
mee komt een eind aan een populaire theo
rie, die stelt dat de Spanjaarden bij hun ver
overingen in de 16e eeuw het paard op het
Amerikaanse continent introduceerden.
De totaal onverwachte vondst in de provin
cie Arequipa heeft een tot dusver onbeken
de soort aan het licht gebracht, aldus losé
Pinilla, conservator van het Peruaanse Na
tionale Museum in Lima. Het fossiel, dat
bewaard bleef in een 70 cm dikke laag kool
stof, is 300.000 jaar oud. Het dier leefde in
dezelfde tijd als de sabeltandtijger, mastod
ont, paleo-Iama, reuze-luiaard en andere
dieren van de ijstijd. Het gebied, dat nu een
droge woestijn is, was toen weelderig be
groeid en het leefgebied van veel diersoor
ten.
Het Equus Andium (Amerihippus) gedoop
te dier is iets kleiner dan het huidige tamme
paard, maar robuuster, zoiets als een zebra,
verklaarde Pinilla. De viervoeter is waar
schijnlijk ongeveer 19.000 jaar geleden, aan
het eind van de laatste ijstijd, uitgestorven
door klimatologische veranderingen.
Subfaculteit Tandheelkunde.
Katholieke Universiteit Nijmegen. 1994
Het gaat goed met de Nederlandse
gebitten. Kinderen hebben minder
gaatjes en volwassenen behouden
langer hun eigen tanden en kiezen.
Ook de wetenschap heeft zich de
laatste jaren in de tandheelkunde niet
onbetuigd gelaten. Tandvleesontste
kingen (paradontologie) kunnen veel
beter worden behandeld, dan zo'n
jaar of tien geleden. En de implanta
tietechniek (het plaatsen van tanden
en kiezen in het kaakbeen) raakt
steeds meer ingeburgerd.
Toch zijn de tandartsen ontevre
den. Niet over hun eigen prestaties,
maar over de maatregelen die de
overheid wil nemen. Net nu het goed
gaat. De voormalige staatssecretaris
Simons heeft bij zijn vertrek een plan
achtergelaten waarin een tariefdaling
voor de tandheelkunde is voorgesteld.
De Nederlandse Maatschappij Tand
heelkunde (NMT) verzet zich daar fel
tegen. Minder financiën betekent:
minder preventie, meer gaatjes, snel
ler trekken en meer kunstgebitten. De
tandartsen van nu willen niet meer
terug naar die vroegere tijden. Zij pro
testeren massaal voor goede behan
delingsmogelijkheden voor hun pa
tiënten. Hun motieven zijn edel: de
tandartsen hebben last van schaamte.
Ze kunnen niet tegen andermans
slechte gebit.
Wat zou u doen? Een kies is rot, kan
worden getrokken, maar kan ook
goed worden gevuld. De patiënt is ip
deze tijd toch zo gebitsbewust opge
voed, dat hij kiest voor het laatste:
'pijnloos' vullen. En daar zit het pro
bleem. De tandarts krijgt van de ver
zekeraars te weinig vergoeding voor
dat 'pijnloos' vullen. Als ze moeten
kiezen valt die verdoving bij voorbaat
al af en wordt het alleen maar vullen.
En dan gaat het nog om de tandarts
die een gewetensvolle afweging
maakt. Voor hetzelfde geld wordt er
getrokken. Mét verdoving mogen we
hopen. En dan hebben we het nog
niet eens over bruggen, kronen, inlays
of implantaten. De tarieven die de
staatssecretaris daar oplegt staan in
geen verhouding met de kosten van
deze arbeidsintensieve behandeling.
Je moet dan als patiënt wel van zeer
goeden huize komen, wil je daarvoor
een tandarts laten opdraaien.
Er is meer aan de hand. Over enkele
jaren is er misschien een tekort aan
tandartsen. Er zijn door de overheid
verkeerde schattingen gemaakt. De
mensen worden ouder, er zijn minder
kunstgebitten en het aantal vrouwen
dat tandarts is geworden, is groter
dan ooit. En daar wringt de schoen.
Die vrouwelijke tandartsen werken
veelal iri deeltijd. Dus je hebt nog
meer tandheelkundige vrouwen no
dig. Helaas, er zijn geen opleidings
plaatsen meer. Vijfjaar geleden zijn er
wegens een vermeend overschot aan
tandartsen twee faculteiten (Utrecht
en Groningen) gesloten. Als alles vol
gens plan verloopt, gaat de tandheel
kundige faculteit in Groningen weer
open. Ze hadden de inboedel gelukkig
nog niet weggegooid.
Mocht u deze dagen kiespijn heb
ben, jammert u dan niet als .er geen
tandarts thuis is. Ze hebben een con
gres in Den Haag en al deze ver
schrikkingen zullen zeker ter tafel ko-
Het Zeister centrum Sterrenberg voor verstandelijk ge
handicapten boekt dankzij een speciale video-methode
opvallende successen bij gehandicapten. Met de metho
de kan onder meer probleemgedrag beter worden aange
pakt.
Sterrenberg is de eerste instelling in Nederland waar
medewerkers massaal de opleiding 'Beeldvorming met
video' hebben gevolgd. Van elke wooneenheid hebben
zich een groepshoofd en een gedragswetenschapper het
beoordelen van bewoners op basis van video-opnames
eigen gemaakt. Het 'tapen' van de bewoners maakt het
analyseren van hun problemen eenvoudiger. Daardoor
kan Sterrenberg sneller en beter voor de juiste aanpak
kiezen, aldus directeur T. ten Thij.
Een nieuwe, eigenlijk heel sim
pele manier van werken. Mede
werkers maken video-opnames
van gehandicapten in hun ge
bruikelijke omgeVing, bekijken
de film goed, gaan na waarom
en waarop een bewoner met
probleemgedrag reageert en
wijzigen, als ze dat eenmaal we
ten, omgeving en aanpak van
de bewoner.
Hoe de methode werkt,
maakt een voorbeeld met 'n be
woonster in een rolstoel duide
lijk. Praten kan de vrouw niet,
heftig reageren des te beter. „Al
tijd werd ze als eerste aan tafel
gezet," zegt orthopedagoge
Marleen Grimbel du Bois, één
van de Sterrenberg-medewer-
kers die afgelopen jaar een op
leiding tot 'videotrainer' volgde.
„Terwijl ze zat te wachten, kon
ze niet zien wat er achter haar
gebeurde. Dat irriteerde haar
mateloos. Ze reageerde met wil
de bewegingen, rukte haar ser
vet af, sloeg met de vuisten in
het eten. Daarom moest ze wor
den vastgezet en dat maakte
haar nog kwader.
„Toen we hier eenmaal vi
deo-opnames van bekeken, viel
ons pas op wat er gebeurde. Nu
zetten we haar als laatste aan
tafel en kan ze rustig bekijken
hoe iedereen binnenkomt en
gaat zitten. Daardoor doen die
problemen zich niet meer
Probleemgedrag
Dit soort voorbeelden maakt de
medewerkers van Sterrenberg
razend enthousiast over de
nieuwe werkwijze. Daarmee is
meer uit bewoners te halen dan
tot nu toe mogelijk was. En er
kan worden voorkomen dat ze
afzakken naar een groep met
een lager niveau. Ook is 'pro
bleemgedrag' op te heffen, sim
pel en alleen door een bewoner
op een andere manier te bena
deren.
Groepsleider Roelof
Hogeterp, ook een van de cur
sisten, laat aan de hand van zijn
afstudeervideo zien wat het
werken met video in de praktijk
kan doen. Hoofdpersoon uit de
film is Ernst Timmer, een ver
standelijk gehandicapte jonge
man. De begeleiders hebben
aan het begin van de video het
idee dat hij een eenling is in de
groep waarin hij woont. „Ernst
valt gauw weg," aldus Hogeterp.
Er zijn opnames gemaakt bij
een bewonersvergadering. Aan
vankelijk doet Timmer mee.
Maar na een minuut of twintig
zakt hij onderuit, draait quasi
ongeïnteresseerd zijn hoofd af
en kijkt op de klok of het al tijd
is. Er kunnen redenen genoeg
Gehandicapten geobserveerd met video: een hulpmiddel om beter te leren kijken.
zijn waarom Timmer zich zo
opstelt. Het kan zijn dat hij niet
goed voor zichzelf durft op te
komen. Ook is mogelijk dat-ie
een concentratieprobleem
heeft; hij is zeer hardhorend. Of
hij snapt niet wat er wordt be
sproken, dan wel hij vindt dat
niet interessant genoeg.
Nadat de film verschillende
keren is bekeken, komt de
groepsleiding tot de conclusie
dat Timmer genoeg voor zich
zelf opkomt en z'n best doet
goed op te letten. Toch zakt hij
weg. Dus, veronderstellen ze,
hoort hij de anderen niet; of wat
ze zeggen gaat hem boven de
pet. Die tweede mogelijkheid
valt gaandeweg ook af. Dat le
vert de conclusie op dat Tim
mer zo'n moeite heeft zich te
concentreren, dat hij na twintig
minuten bekaf is. En inderdaad
blijkt hij na een pauze weer
goed mee te doen. Dankzij de
video kan de jongen in dezelfde
groep blijven.
Explosief
Hij geeft nog een voorbeeld van
een succes met de nieuwe
werkwijze. Er was een bewoner
die vaak 'explosief was: die be
gon met armen en benen te
zwaaien en werd agressief. „Op
de video viel ineens op dat hij,
voordat-ie explodeerde, altijd
eerst met z'n ene hand de ande
re vastpakte. We hebben hem
toen, ais we dat zagen, telkens
een voorwerp in z'n handen ge
geven. Toen bleek de behoefte
een ander vast te pakken af te
nemen of zelfs te verdwijnen."
De Sterrenberg-medewerkers
gebruiken de video nu alleen
nog in probleemsituaties. „Het
is de bedoeling de methode op
den duur ook te gebruiken bij
bewoners die geen moeilijkhe
den geven," zegt Grimbel du
Bois, „bijvoorbeeld om hun si
tuatie zo te veranderen dat ze
zich prettiger voelen. Uiteinde
lijk moet video een vanzelfspre
kende manier van werken bij ie
dereen worden."
Belangrijk aan de methode is
de afstand die ze creëert: „Video
is een hulpmiddel om beter te
leren kijken. Je doet als het ware
een stap naar achteren en hoort
ineens de herrie die er is, ziet de
chaos in een groep. Vervolgens
valt op dat, ais je daarin rust
schept, je beter uit de voeten
kunt met een groep."
Kankercellen kunnen zich on
beperkt blijven vermenigvuldi
gen omdat ze de genetische
schade kunnen herstellen die de
reproduktie van normale cellen
beperkt, zo meldt een onder
zoeker. De vondst zou op ter
mijn kunnen leiden tot een me
dicijn dat de zieke cellen atta
queert zonder de gezonde cel
len te schaden, zo zeggen spe
cialisten in een dinsdag gepu
bliceerd artikel in een verslag
van de Nationale Academie van
Wetenschappen in de Verenig
de Staten.
Dr. Calvin B. Harley, die aan het
hoofd staat van het kankeron
derzoek aan de McMaster uni
versiteit in de Canadese provin
cie Ontario, zegt dat een groep
onderzoekers in kankercellen
een enzym hebben aangetrof
fen dat onbeperkte reproduktie
van nieuwe cellen mogelijk
maakt. Het enzym ontbreekt in
normale cellen. Harley sugge
reert in zijn artikel dat dit en
zym, telomerase, de oorzaak is
van de 'onsterfelijkheid' van
kankercellen - een technische
term waarmee wordt gedoeld
op de capaciteit van een cellen-
structuur om zich eindeloos te
kunnen opdelen in nieuwe cel
len.
Telomerase is aangetroffen in
diverse celstructuren van ver
schillende soorten kanker, maar
het ontbreekt in de normale li
chaamscellen, aldus Harley. Een
medicijn dat telomerase kan te
gengaan zou de capaciteit tot
vermenigvuldigen van kanker
cellen beperken, zonder al te
veel schade aan te richten on
der gewone cellen, aldus Harley.
Wanneer kankercellen zich dan
niet meer onbeperkt kunnen re
produceren veroudert de cel
structuur en krimpt de tumor.
Het onderzoek naar telomerase
bevindt zich nog in het stadium
van de reageerbuis. Harley ver
wacht binnenkort te kunnen
beginnen met proeven op die
ren en zei dat tests met mensen
binnen twee jaar tot de moge
lijkheden behoren.
Nederlandse volwassenen gaan vaker naar de
tandarts dan acht jaar geleden. Ook volwassenen
met kunstgebitten bezoeken de tandarts aanzien
lijk vaker. Als deze ontvyikkeling doorgaat kunnen
de tandartsen de vraag naar behandelingen spoe
dig niet meer aan.
Dat blijkt uit een onderzoek van drs. W. Wil-
lemsen uit Arnhem naar de gebitssituatie van vol
wassen Nederlanders. Het onderzoek was een
vervolg op het Landelijk Epidemiologisch Onder
zoek Tandheelkunde uit 1986. Willemsen promo
veert op zijn onderzoek op 25 april aan de Katho
lieke Universiteit in Nijmegen.
Willemsen onderzocht 2500 mensen. Gebleken
is dat de meeste mensen een positievere houding
tegenover de tandarts hebben en ook meer ge
motiveerd zijn om te gaan. Het tandbederf is
duidelijk afgenomen, hoewel er
vrij- wel niets is veranderd
in het poets- en flosgedrag, zo stelt Willemsen. Hij
constateert dat een toenemend aantal mensen
cosmetische behandelingen aan het gebit laat uit
voeren. Twintig procent van de ondervraagden
heeft de oude metalen amalgaam-vullingen laten
vervangen door witte composiet of porcelein.
Tien procent liet een cosmetische behandeling
aan de voortanden doen. Ruim eenderde van de
mensen met een prothese is de afgelopen acht
jaar daarmee bij de tandarts geweest.
De onderzoeker heeft de uitkomsten van de en
quête via de computer vertaald naar een landelijk
beeld. De promovendus voorspelt dat bij een g
lijkblijvend aantal tandartsen de gebitssituatie
achteruit gaat. Dat komt doordat de tandartsen te
weinig tijd hebben om tijdrovende behandelin
gen uit te voeren en daardoor eerder over zullen
gaan tot trekken van tanden of kiezen. Als de
tandartsen overschakelen van amalgaam-
naar composietvullingen zal de tijd
nood nog veel groter worden.
