a
Bij Hewlett-Packard is lol erg belangrijk
Binnenland
Tegen sommige stress helpt zelfs geen bio-energeüsch vingerverven
'Die op grootmans kakhuis gaat zitten zakt erdoor en valt in de stront'
DONDERDAG 14 APRIL 1994
Algemeen Nederlands Persbureau
bjIh
ifkn
11441
UTRECHT.FRED V
De baas als stressfactor? „Mensen wijzen
over het algemeen naar boven als ze moei
lijkheden ondervindenzegt Fred Mer-
tens, organisatiepsycholoog en docent
conflicthantering en leiding geven aan
managers van Shell, Unilever, AKZO, de
Belastingdienst en werkgeversorganisaties.
Mertens verdient zijn brood met het scho
len van 'techneuten' die nooit zijn opgeleid
tot manager, maar naarmate ze stegen in
de hiërarchie, mensen onder zich hebben
gekregen. „Managers leren hun vak nu
eenmaal voor negentig procent in de prak
tijk. En dat is ook heel goed te doen."
De chef een vijand, Mertens herkent dat
wel. „lederéén heeft problemen met zijn
baas. Dat krijg ik altijd te horen. En als ik
een week later de bewuste bazen op cursus
krijg, wijzen die ook naar boven, naar hun
chefs. Het eindigt altijd in de top, nooit be
neden." Een detachement politiemensen
dat zijn omgang met de burgerij kwam bij
slijpen, verloor zich in no time in kritiek op
de eigen leiding. Mertens: „Maar de chef
persoonlijk verantwoordelijk houden voor
het stressleed is te makkelijk. Organisaties
en economie zetten gewoon veel druk op
de ketel".
De essentie van problemen met de baas,
zegt Mertens, is niet de ontwikkeling van
een 'sociale antenne', maar simpelweg het
verschil in macht tussen baas en onderge
schikte. „De chef maakt de beoordelingen,
de roosters met Kerstmis, heeft invloed op
carrières, kan ego's knakken. Bovendien is
hij de voor de hand liggende schakel voor
klagers naar de rest van de organisatie."
De chef die wekenlang 's avonds over
werken van een werknemer terugbracht tot
de zure vaststelling 'je bouwt wel veel vrije
dagen op zo' deed hel natuurlijk niet goed.
„Want de volgende keer denkt zo'n man:
zoek jij het zelf maar uit, voor jou werk ik
niet over." Vooral zulk 'klunzig communi
ceren' veroorzaakt volgens Mertens meer
stress dan nodig is. Onhandig vergaderen,
chaotische functioneringsgesprekken: ze
zijn ergerlijk, maar geen dingen die niet
met een frisse cursus op orde zijn te krij
gen. „Wat je de managers wel zou moeten
meegeven is, om het maar eens gewoon te
zeggen, dat ze meer mens worden in de
omgang met hun personeel." Maar de
bron van stress, zegt Mertens, haal je niet
Fred Mertens: „De ratrace in de bedrijven brengt eigenschappen r
r boven en geen geslachten. Er zijn veel spijkerharde vrouwen".
weg, nooit, 'omdat die hoort bij het sys
teem'.
Blijven de 'geboren horken en sociale de
bielen' die een rokende puinhoop maken
van hun loyale, vriendelijke team. Die zou
den weg moeten, maar hoe? Bij de over
heid zit het management in 'een roestvrij
stalen rechtspositie'. En vacaturestops be
lemmeren de doorstroming doordat er
geen geld is voor goede afkoopregelingen,
een enkele gemeentesecretaris of burge
meester daargelaten. „Een belangrijke
bron van stress."
In het bedrijfsleven tenminste waar de
niet heeft toegeslagen worden
slecht functionerende managers wegge
werkt met een zak geld of via een special
assignment, een even onduidelijke als
roemloze opdracht, te verrichten in een
somber kantoortje aan het einde van de
gang.
Mertens: „Vroeger ging het zo: de beste
lasser werd voorman. Het bedrijf was een
goeie lasser kwijt en een slechte chef rijk.
Dat is nu anders. In ziekenhuizen is niet
meer de oudste chirurg de directeur, maar
een econoom of bedrijfskundige met
management-specialisatie. Dat werkt veel
beter en uiteindelijk personeel- en patiënt
vriendelijker. Ook grote ondernemingen
doen het anders. Ze kweken hun eigen ka
der: talentvolle jongelui worden van uni
versiteiten geplukt en rouleren in korte pe
rioden tussen de verschillende onderdelen
van het bedrijf. Dat begint dan op de re
searchafdeling en leidt naar marketing en
produktie. Gaandeweg leert zo iemand het
bedrijf all round kennen. Faalt hij onder
weg, dan wordt hem geadviseerd te ver
trekken".
Mertens: „De keerzijde van dat systeem
is weer dat het personeel telkens jonge
nieuwelingen ziet binnenvliegen met een
inpakken-en-wegwezenmentaliteit, die
weinig van de afdeling weten maar wel de
foto gpd roland de bruin
baas zijn en ook nog worden bevorderd.
Gevolg: stress. Maar dat is niet het gevolg
van die jonge manager, maar van het sys
teem waarvoor is gekozen".
De vakliteratuur onderscheidt verschil
lende typen conflicten tussen baas en on
dergeschikte, waarvan het persoonlijke
aandeel van de chef en de werknemer so
wieso altijd maar een deel uitmaakt.
Het ene conflict is het andere niet. Een
chef moet kunnen herkennen wat voor
vlees hij in de kuip heeft. Is het conflict
'warm', een emotioneel hoog oplopend
'bloedneusconflict' waarbij strottehoofd en
zweetklieren niet worden gespaard? Ze lij
ken het ergst, maar zijn het best op te los
sen. zegt Mertens. en je vindt ze vooral in
het bedrijfsleven.
De overheid kampt met 'koude' conflic
ten. sluipende kwesties die zo veel moge
lijk worden ontkend door de betrokkenen
uit angst dat zij bij open kaart hun positie
verliezen. Ze kunnen jaren door-etteren tol
een van de partijen door zijn hoeven zakt.
De privatisering van overheidsbedrijven
als de PTT, NS en de omvorming van 's
Rijks Belastingen tot 'klantvriendelijke' in
stelling heeft een stoelendans veroorzaakt
met een golf van stress tot gevolg. Typische
'koude' ruziemakers zijn Nederlanders vol
gens Mertens overigens niet. „Engelsen en
Duitsers zijn veel formeler."
De typisch Nederlandse onderhandelings
cultuur stelt zware diplomatieke eisen aan
de Nederlandse manager. „Nederlandse
bedrijven zijn meer anti-autoritair inge
steld dan het buitenland met zijn traditio
nele bevelscultuur. Rechtstreekse commu
nicatie is daardoor van groot belang en le
ren luisteren is iets dat een manager zeker
moet leren, hoezeer dat een platitude mag
lijken. Management waarbij de baas op
zijn strepen gaat staan om het werk ge
daan te krijgen, is niet effectief. Maar als hij
alles goed vindt zo lang de sfeer maar goed
is, dan gebeurt het werk niet. Als je iemand
iets wilt laten doen, kun je hem in plaats
van een opdracht te geven veel beter de
vraag stellen hoe hij van plan is iets te gaan
aanpakken. Dan doet hij niet alleen wat je
wilt, maar vertelt je ook of hij het heeft be
grepen. Zulke praktische regels zijn een
voudig aan te leren."
Verschil tussen mannelijke en vrouwelij
ke managers is er volgens Mertens amper.
„Misschien dat vrouwen gemiddeld iels
sfeergevoeliger zullen zijn. Maar de ratrace
in de bedrijven brengt eigenschappen naar
boven en geen geslachten. Er zijn veel spij
kerharde vtou wen
En die tegenstrijdige opdrachten, waar
aan werkend Nederland zoveel stress over
houdt? „Tja, de ene keer is dit belangrijk,
de andere keer dat. Als het weer omslaat
moet je niet patat blijven bakken, maar ijs
gaan scheppen. Het zal wel stress oproe
pen, maar daar helpt geen bio-energetisch
vingerverven aan, en ook geen Emiel Ratel
band."
'Als iemand klaagt dat-ie het druk heeft, roep ik: dat is ook de bedoeling
Een fundamenteel geloof in medewerkers, zo omschrijft
een van 's werelds grootste automatiseringsconcerns het
in een personeelsadvertentie. Hewlett-Packard (HP), met
een omzet van twintig miljard dollar en pakweg 96.600
werknemers, gebruikt nog meer van zulke woorden: zelf
standigheid, verantwoordelijkheid en ruimte voor ont
plooiing. ,,En het zijn zekér geen loze kreten, al verwach
ten wij daar wel kwaliteit, flexibiliteit en innovatie voor
terug", zegt Luc Runderkamp, personeelsdirecteur bij
Hewlett-Packard Nederland.
belangrijker".
De werkdruk bij Hewlett-
Packard is hoog, laat Runder
kamp al snel weten. „Het is
hard werken. Het gaat HP nog
altijd heel goed, maar de consu
ment is niet langer bereid ook
wat meer te betalen voor het
nieuwste van'het nieuwste en
tegelijk het beste van het beste
in de automatisering."
Veranderen. Het woord keert
regelmatig terug. Heeft alles te
maken met wat Runderkamp
presenteert als de HP-way, de
'huisregels' ooit door de oprich
ters van het bedrijf in de zesti
ger jaren beschreven naar de in
de jaren daarvoor gegroeide
praktijk.
De HP-way beschrijft de ma
nier van doen die van mede
werkers van het inmiddels zo'n
55 jaar oude concern wordt ver
wacht. De werknemers krijgen
behalve met een functie-om-
schrijving ook te maken met
een duidelijke taakomschrijving
en periodiek overeen te komen
speciale doelen.
„Het zit hem meestal niet alleen
in de werkdruk. Wij zeggen dat
allemaal wel gemakkelijk tegen
elkaar, maar het druk hebben
speelt zelfs een ondergeschikte
rol. Het is meestal slechts de
druppel."
Luc Runderkamp heeft er zelf
geen onderzoek meer voor no
dig: „De werkelijke oorzaak van
stress moet je zoeken in ver
stoorde relaties.
Het kan gaan om een ver
stoorde verhouding met je be
drijf, met je manager of met de
collega's. Maar het kunnen ook
de klanten zijn. En wat dacht je
van de relatie thuis?"
Hij zegt het even later nog
duidelijker: „Het draait om de
perceptie van werkdruk. Wan
neer iemand zegt dat-ie het
druk heeft, gebeurt er niet veel
bij mij. Klopt, roep ik dan, dat is
toch ook de bedoeling. Ik vind
het antwoord op de vraag of ie
mand het nog leuk vindt veel
Die HP-way schetst tegelijk
ook de manier van doen die de
medewerkers van het bedrijf
mogen verwachten. Deze om
keerbaarheid van de huisregels
en het basisgeloof dat mensen
bereid zijn hard en creatief te
werken mits je de voorwaarden
daartoe schept, zijn volgens
Runderkamp ook heel concreet
in het bedrijf terug te vinden.
„Bijvoorbeeld in goede ar
beidsvoorwaarden. Of in de
aanwezigheid van een fitness
ruimte met sauna hier in ons
hoofdkantoor. Zo'n vijftien pro
cent van het personeel maakt er
gebruik van, wat veel is. En dan
zijn er de coffeecorners. Perso
neelsleden kunnen er elk ge
wenst moment leunend tegen
van die zuideuropees aandoen
de bartafels gratis koffie of thee
drinken. Nee, dat loopt niet uit
de hand. Het is onderdeel van
onze open door policy en past
perfect in onze visie op mana
gen by wandering around
(rondzwerven, red.). Het kan
toorlandschap nodigt je ook als
manager uit om mensen op te
zoeken."
Het personeelsverloop bij He
wlett-Packard schommelde de
afgelopen jaren tussen de vier
en acht procent per jaar, maar
is nu wat aan het zakken. De ge
middelde leeftijd loopt geleide
lijk op en is nu 35,9 jaar.
Runderkamp: „Wij willen
mensen met waarde in de
markt, onze eigen markt en die
van andere bedrijven. Ik zeg
daarmee maar gelijk dat men
sen met potentiële marktpro
blemen, bijvoorbeeld vanwege
gedeeltelijke arbeidsgeschikt
heid, bij ons minder hoge ogen
gooien. Wij kijken allereerst of
een kandidaat geschikt is voor
de baan zelf, maar wij kijken
ook of iemand eventueel op ter
mijn in aanmerking zou kun
nen komen voor andere func
ties binnen c
Eigen stal
De directeur Personeel en Orga
nisatie maakt duidelijk dat om
te beginnen mensen uit 'eigen
stal' (het opleidingsniveau van
de meerderheid van de werkne
mers is HBO en academisch) de
kans krijgen om door te stro
men naar hogere functies. En
om eventuele misverstanden te
voorkomen, vermeldt hij ter
loops nog even dat veertig pro
cent van de werknemers in het
assemblagebedrijf in Amers
foort allochtoon is.
„De mensen bij HP er
heerst hier duidelijk een groeps
cultuur kun je het best om
schrijven als zeer ondernemen
de team workers. Het personeel
moet zeer hard, zeer flexibel en
zeer innovatief samenwerken.
Meer dan zestig procent van
onze omzet bestaat uit produk-
ten die nog geen drie jaar oud
zijn. Ruim tien procent van de
omzet besteedt HP aan onder
zoek en ontwikkeling. Kortom,
je kunt je hier nooit achter je
specialisatie verschuilen. Je
moet zéér flexibel zijn."
Hewlett-Packard is een be
drijf dat zegt niet alleen op de
toekomst te willen inspelen,
maar hem ook gedeeltelijk
vorm te willen geven. Toch be
hoort Runderkamp niet tot de
mensen die beweren dat veran
deringen uitsluitend uitdagend
zijn. „Ze zijn zeker ook bedrei
gend. Het is gewoon spannend,
te meer daar wij van al onze
mensen een hoge kwaliteit ei-
Afblazen
Het is Runderkamp niet bekend
of het personeel van HP eventu
ele stress door middel van ro
ken, drinken of ander ongezond
of gezond gedrag probeert te
compenseren. De lichamelijke
en geestelijke gezondheid van
personeel laat niet veel te wen
sen over. Het ziektverzuim zit
op 3,9 procent en per jaar ver
dwenen er gemiddeld twee
werknemers meestal met psy
chische klanten in de WAO. Het
laatste is drastisch aan het ver
anderen, de keuringsartsen vra
gen net als betrokkenen zelf
met meer nadruk naar ander
passend werk binnen het be
drijf.
Runderkamp wijst op de
tweejaarlijkse open line survey,
ofwel opiniepeiling als middel
voor het personeel om eventue
le stoom over bepaalde zaken af
te blazen. Zo'n negentig pro
cent van de werknemers vult
vrijwillig een vragenlijst over de
kwaliteit van het bedrijf, het
produkt, het eigen werk en het
werk van de collega's in.
„De laatste peiling leverde
een duidelijke klacht op over de
kwaliteit van het persoonlijke
leiding geven van het manage
ment. Wij geven binnen het be
drijf bekendheid aan de klacht
en bekendheid aan het feit dat
alle managers dit jaar vier keer
twee dagen lang de hei op gaan
om hun stijl van leidinggeven
op basis van hun persoonlijk
heid bij te schaven. Als het goed
is, komt deze klacht over twee
jaar niet weer bovendrijven."
Runderkamp gelooft er in dat
je mensen mogelijkheden moet
geven om op een redelijk zelf
standige manier werk van kwa
liteit te leveren. „Het is de reden
waarom wij een aantal jaren ge
leden een organisatiebureau
hebben gevraagd de klachten
over werkdruk van onze onder-
houdsmensen te onderzoeken.
Deze mannen met de schroe
vendraaiers zijn in het alge
meen niet van het zeer commu
nicatieve type. Het zijn de op-
kroppers, die wij in een cursus
hebben geleerd hun klachten
nader te omschrijven. Het be
gint in de meeste gevallen met
klachten over de almachtige en
onoplosbare hoge werkdruk,
maar het draait vaak om een of
meerdere verstoorde werkrela-
Runderkamp: „Ik zeg maar gelijk dat mensen met potentiële marktpro
blemen, bijvoorbeeld vanwege gedeeltelijke arbeidsgeschiktheid, bij
ons minder hoge ogen gooien". foto cpd roland de bruv
Van de vele brieven die lezers meestuurden bij de enquête over
werkstress, publiceerden we er gisteren een aantal. Vandaag, in
de laatste verhalen over en naar aanleiding van deze enquete,
nog een aantal hartekreten van lezers.
Geen grip meer op de dingen
„Ik heb het idee dat ik thans de grip verlies op het overzicht en het
werk. Steeds minder mensen. Steeds meer bijblijven. Alles moet en
alles moet goed. Tijd voor relax ontbreekt. Werkgever wil mijn spe
cifieke kennis niet missen, maar laat dit alleen blijken door meer
werk mij toe te schuiven. Ik moet constant bij mijzelf op de rem
j gaan staan. Dat werkt frustrerend. Je klachten kun je niet kwijt en
ruggesteun ontbreekt. Maar kop op! Het is hier niet zo slecht als el-
I ders in de wereld. Misschien klagen we wel omdat we verwend zijn
en kijken naar anderen die het beter hebben dan jezelf."
Met veertig jaar te oud
„Mijn baan was veel te druk, dat heb ik meerdere malen ken
baar gemaakt. Half april kreeg ik maagpijn. Ik vertelde mijn chef
dat de werkdruk te groot was en dat ik even medicijnen gebruik
te, zodat de spanning op de maagstreek zou afnemen. De chef zei
dat ik het tempo niet kon volgen omdat ik te oud was (40 jaar!).
Het was alsof ik een klap in mijn gezicht kreeg. En bovendien
kon mijn voorgangster het werk wel aan, zei de chef. Het lag dus
aan mij. Op het wekelijkse gesprek werd mij te verstaan gegeven
dat ik na de vakantie niet meer terug hoefde te komen. Op dat
moment knapte er iets in mij en ben ik het kantoor uitgelopen.
Later kreeg ik een vreselijke huilbui. Van een heel vrolijke meid,
die ontzettend leuke contacten had met de levernaciers, veran
derde ik in een tijd van twee weken in een huilerig mens. Ik zag
bleek, had geen plezier meer, deed wel vriendelijk maar onder
tussen. Na een week klapte ik helemaal in elkaar en ben ik naar
de huisarts gegaan. Van mijn collega's kreeg ik wel steun, maar
als ze hun zegje mochten doen waar de chef bij was zeiden ze
niets. Een van de twee heeft zich zelfs ziek gemeld omdat hij niet
tegen de chef durfde te getuigen. Ik zit nu in de Ziektewet. Ik ge
bruik drie keer daags twee soorten pillen omdat ik twintig keer
per dag flauwval. De oorzaak daarvan wordt nog onderzocht."
Ik ben gevangen in mezelf
„Na twee jaar werkloosheid kreeg ik een baan aangeboden bij een
bedrijf, waar ik later vast in dienst kwam. Mijn chef heel daar veel
moeite voor gedaan en daarmee had hij een wapen in handen om
mij te slaan als er onenigheid was. Als ik weiger om extra overuren
te maken wordt er gezegd dat er talloezen zijn die mijn haantje wil
len overnemen. Inmiddels zitten we met twee vacatures die door be
zuinigingen niet worden opgevuld en we kunnen het werk nauwe
lijks meer aan. Maar klagen helpt nog steeds niet. Door het overlij
den van mijn moeder ben ik in een diepe put gevallen waar ik niet
meer zo gemakkelijk, uitkom. Ik heb geen relatie, ook niet gehad,
omdat ik lang voor mijn moeder heb gezorgd. Een half jaar geleden
is zij overleden. Vanaf dat moment kan ik niet meer alleen zijn en
vlieg ik letterlijk tegen de muren op. Ik woon nu bij mijn vader in
een bejaardenwoning. Ik ben bij het Riagg geweest, maar dat helpt
ook niet. Door de grote drukte kan ik er maar een keer per maand
terecht en ik heb eigenlijk behoefte aan intensiever contact, ook om
te leren weer naar mijn eigen huis terug te gaan want de situatie
zoals die nu is is niet goed. Ik ben gevangen in mezelf en kan geen
kant meer op.
Werkers, pik het niet langer
„Werkenden van Nederland pik het niet langer
of je nu bouwvakker bent, slager, politicagent, dokter enz. of be
hanger
want van uw motivatie en goedheid wordt geprofiteerd
u wordt voor uw werken gediscrimineerd
wij houden de welvaartsstaat op gang
maar weet u nog voor hoe lang?
want van elke eerlijk verdiende gulden houden we nog geen 50
cent over
ook nog inclusief btw, omdat de heren van de staat fungeren als
er wordt gegooid met ons zuur verdiende geld
wij zijn straks zelf uitgekleed en uitgeteld
de vut en de wao zijn al onbetaalbaar geworden
omdat er zich terecht of onterecht, hele horden
tegoed aan hebben gedaan
wat als wijzelf straks ziek worden of op straat komen te staan?
hebben wij ons daarvoor jarenlang laten misbruiken?
en premies betaald opdat wij er straks alleen maar aan mogen
ruiken
wordt het dus geen tijd, dat wij ons eens danig laten horen
niet met verjaardagen maar in het openbaar, dus HOOG VAN Dl
TOREN!
PS. wij krijgen niet alleen stress door het werk
maar door het gezeik uit Den Haag. daarom maak u sterk!
Bescheidenheid voorkomt stress
„Bescheiden mensen met zelfkennis hebben niet zo gauw last
van stress. De oorzaak van stress is, volgens mij, het 'groter' wil
len zijn of lijken dan men is. Als anderen dit van je verwachten
helpt het niet als je protesteert. En als je jezelf zo'n houding op
legt zijn de gevolgen echt schadelijk. Dit is naar mijn mening de
meest voorkomende oorzaak van stress. Onze voorouders wisten
het al, vandaar dit spreekwoord: 'Die op grootmans kakhuis gaat
