Pan met lange steel en 'n vergrendelde deksel Fietsbroek op tennisbaan Leven en wonen Eenjarig spul in opmars Flexibiliteit en kleur troef in keuken van morgen Tering (1) WOENSDAG 13 APRIL 1994 TUIN Zo langzamerhand schijnt tuinieren op het balkon of heel echt in de grond liefhebberij nummer één te zijn. De handel haakt daarop gretig in met een groeiend aanbod van overbodige tuinaccessoires en gelukkig ook met veel nieuwe of tot dan toe onbekende planten en zaden. Over die zaden wil ik het hebben omdat april de tijd bij uitstek is om te zaaien. I let kan dan zowel buiten als binnen. Buiten zaaien is al heel gemakkelijk. Er zijn bloemen die hier de voorkeur aan geven en dat zijn doorgaans bloemsoorten met pen- wortels. Het bekende slaapmutsje (Papaver nudicaule) is er een van. Godet hoort er ook bij en zo zijn er meer. Het staat vrijwel al tijd op het pakje vermeld. Bij buiten zaaien, zoeken we de plaats waar de planten definitief moeten komen te staan. De aarde wordt goed losgemaakt en gelijk- geharkt. Dan nemen we een oude speelkaart, vouwen die dubbel en doen we het zaad in de vouw. Zo kunnen we gemakkelijk de juist hoeveelheid zaad op de gewenste plaats uitzaaien. Zelf doe ik het het liefst op rijtjes om beter de snel kiemende on kruidzaden de baas te kunnen zijn. Als de gewenste hoeveelheid zaad verdeeld is (niet teveel, bewaar iets voor nog een keer of deel met vrienden) zeef ik zelf altijd iets goede potgrond over de zaai sels. Daarna zacht aandrukken, gewoon met de handpalm. Even licht broezen (besproeien) zorgt ervoor dat de zaden zich hechten aan de grond. Het staat niet zo mooi, maar ik leg altijd een oude theedoek of iets van dien aard over mijn zaaiplaatsen. Dat heeft twee voordelen: ik vergeet niet waar gezaaid is en ik kan bovendien gemakkelijk gieten zonder bang te zijn dat ik zaden wegspoel. Wel is het nodig om na een dag of zeven (afhankelijk van soort en temperatuur) elke dag onder het lapje te kijken of er al iets kiemt. Zodra de gezaaide rijtjes zichtbaar worden gaat de lap weg. Na verloop van tijd zal er uitge dund moeten worden. Zuinig als ik ben, probeer ik de uitgedunde plantjes nog op een andere plaats aan de groei te krijgen, maar dat lukt zelden. Vanwege die penworteltjes. Kinnen Bïti'nen zaaien heeft het voordeel dat men het zaaisel beter in de gaten kan houden. Alleen is het wel noodzakelijk om de grond te ontsmetten om het gevreesde 'omvallen' van de kiemplantjes te voorkomen. Dat omvallen is een gevolg van een schimmelaantas ting die in een verwarmde ruimte gemakkelijk optreedt. Om te ontsmetten gewoon de gewenste hoeveelheid grond een uur lang op honderd graden in de oven of 'zolang tot een aardappel die erin verstopt is gaar is'. Dat laatste is een truc uit grootmoeders tijd. De zaailingen worden binnen dicht op elkaar in een bakje gezaaid. Eerst vormen ze kiemblaadjes, die in niets lijken op het eigenlijke blad, dan komen piepkleine echte blaadjes. Zodra die wat steviger zijn is het tijd om te verspenen. Hiervoor laten we telkens een of twee miniplantjes tussen de tanden van een gebaksvorkje hangen. Daarna laten we de plantjes voorzichtig in het gaatje zakken.dat we ervoor hebben gemaakt in goede potaarde. Die potaarde doe ik steeds in een jiffy(stekken)potje dat op zijn beurt weer ingegraven wordt in vochtig turf. Dat jiffypotjes heeft het voordeel dat ik bij uitplanten niet nog eens aan de wortels moet zitten Ik pak dan de plant inclusief het jiffypotje uit de bak en zet hel zo in de grond. Maar vóór het zover is koesteren, broezen en verzorgen we onze kleine planten om ze zo mooi en sterk mogelijk te maken voor de strijd in het bestaan buitenshuis. Ook moeten we ze voor het uit planten buiten altijd afharden. Dat wil zeggen bij redelijk weer overdag buiten en 's nachts binnen. Daarna nog een paar dagen buiten maar op een beschut plaatsje vlak bij huis. Pas als ze aan het barre leven buitenshuis gewend zijn, gaan ze op de plaats van be stemming. Het lijkt allemaal veel werk, maar dat is het niet alleen, het is uitermate boeiend en leuk om mee te maken hoe uit een piepklein donker zaadje een prachtig lichtgroen plantje groeit. LEZERSVRAAG Twee mooie, anderhalve meter hoge olijfbomen, vormen een pro bleem voor de HEER C.A.TH. LOMMERS UIT LEIDEN. Ze worden zo langzamerhand te groot en te fos om gesleept te worden. Boven dien zijn ze een obstakel in huis. Wat is de oplossing? De bomen in de tuin laten staan is en blijft riskant. De olijf is niet winterhard, want afkomstig uit subtropisch klimaat. Wellicht zal de boom - met goede bescherming - een zeer zachte winter overleven. Mijn olean ders zijn deze winter slechts twee weken binnenshuis geweest. Maar bij langdurige, strenge vorst gaan ze dood. Dus lijkt me het enige juiste advies: snoei de bomen flink, zodat ze hanteerbaar blij ven. Geef ze vooral géén grotere pot, alleen nieuwe aarde in een pot van dezelfde grootte. Het winters bladverlies binnenshuis, waarover de heer Lommers klaagt, is overigens zeer normaal. De olijf is bladverliezend. N. ARIBO UI LEIDEN heeft een potje met zaad van de Lithops ge kocht. Er is niets ontkiemd. Dat is niet zo vreemd. Het is niet ge makkelijk om cactussen en vetplanten uit zaad te kweken en de Li thops levend steentje) is een vetplant. Ik zou liever bij een goede bloemist, bij voorkeur iemand die gespecialiseerd is in cactussen en vetplanten, een kleine plant kopen. Er zijn twee variëteiten, de Lithops fullerie en de Lithops leslie. Ze lijken op elkaar, houden van veel licht, ook zonlicht en van temperatuur die beter niet onder 10 graden komt. Ze kunnen in het voorjaar gescheurd worden en op nieuw opgepot. Ze kunnen gezaaid worden, maar dat zaad is alleen bij speciaalzaken, gespecialiseerd in vetplanten en cactussen, te koop. Dus toch maar kijken naar een stekje! MEVROUW H.P. V.D. KROFT UIT LEIDERDORP wil haar buiten muren isoleren met behulp van klimop. Dat is een prima idee, mits het een goed gemetselde, niet al te oude muur is. Anders is er kans dat de klimop met zijn wortels het metselwerk beschadigt. Maar bij een goede muur blijkt de winterharde klimop een prima isolatie te vormen. De Latijnse naam is Hedera helix en er zijn talloos veel va riëteiten in de handel, donkergroen, geelbont, lichtgroen, groot blad, kleiner blad. De beste keuze is van persoonlijke aard, maar elk goed tuincentrum heeft diverse soorten in voorraad. Ze kunnen nu nog geplant worden. Ook kan men bij vrienden of familieleden stekken nemen. Klimop stekt zeer gemakkelijk, zowel op water als ook in de grond. Komt er bij u al tuinierend of wandelend in de natuur een vraag op? Greet Buchner zal proberen voor u het antwoord te vinden. De vraag kunt u opsturen naar Damiate Dagbladen, Postbus 507, 2003 AP Haarlem t.a.v. de redactie LEVEN EN WONEN. Aan speciale wandhangers worden dek sels (links) en pannen (rechts) ruimtebe- sparend opgehangen. foto opd Voor sommige werkzaamhe den in huis hebben senioren en mensen met een handi cap speciale voorzieningen nodig. Neem alleen maar het koken: pannen die te zwaar zijn, moeilijk te tillen, om nog te zwijgen van het afgieten. En ook al zijn er bij vlakke kookplaten allerlei voorzieningen ge troffen om aan te geven dat ze nog warm zijn, een ongeluk kan toch in een klein hoekje zitten. Bovendien hebben ernstig visueel gehandicapten niets aan een lichtje dat blijft branden zo lang de plaat warm is. THEAWAMEUNK Ongeveer vijftien jaar geleden werd de inductiekookplaat geïntroduceerd. Aan de onderkant van een kerami sche plaat bevinden zich elektromag neten. Zodra een (geëmailleerd) plaatstalen of gietijzeren pan, dus van 'magnetisch' materiaal, op de plaat wordt gezet, bouwt de elektromag neet een magnetisch veld op. Hier door komt in de panbodem een elek- tronenstroom op gang, die tot een in tensieve warmte-ontwikkeling leidt. De panbodem wordt van binnenuit warm. Bij de meeste andere kookme- thoden wordt de plaat verwarmd die dan weer de panbodem op tempera tuur brengt. Een groot voordeel van de inductie- kooktechniek is dat de plaat na het verwijderen van de pan weer snel af koelt en dat hij om de pan heen koud blijft. De kans op handen branden is hierdoor vrijwel uitgesloten. De plaat kan ook nooit vervuilen door weg spattend en inbrandend vet. Inductiekookplaten zijn pas sinds de laatste jaren binnen het bereik van t gekomen, hoewel men voor zo'n plaat met vier zones toch wel op zo'n vierduizend gulden moet rekenen. Dus niet iedereen voor wie zo'n plaat uitkomst zou betekenen kan zich die uitgave permitteren. Speciaal voor de doelgroep van ge handicapten en senioren ontwikkelde High Tech Cooking Systems een twee-zone-inductiekookplaat die voor ongeveer 1200 gulden te koop is. Lichtgewicht Een nadeel van inductiekoken is dat alleen pannen van plaatstaal of giet ijzer kunnen worden gebruikt, en die zijn nogal 'gewichtig'. Weliswaar heeft een keramische plaat het voordeel dat je de pannen erop kunt verschuiven, maar: hoe giet je zo'n pan af, vooral als het hanteren ervan moeite kost? Om dit probleem uit de wereld te helpen is de pannenserie Linea Sicura per tutto ontwikkeld, geschikt voor in ductie maar ook te gebruiken op elke andere warmtebron. De pannen zijn vervaardigd van lichtgewicht roest vaststaai 18/10, waarvan de bodem 'magnetisch' is.Ze worden geprodu ceerd door de Italiaanse fabrikant Frabosk, maar het idee is van de Ne derlandse uitvinder Henk Geerts. Hij heeft twee jaar geëxperimenteerd voordat de serie produktierijp was. Lange greep Wat is nu het bijzondere aan deze pannen? Pannen en deksels zijn voor zien van een extra lange greep, die nauwelijks warm wordt. De deksels zijn vlak, met een vrij hoge rand en ze zien eruit als ondiepe pannen. Via een tegengreep is het deksel na het aanbrengen als het ware vergrendeld. Wil je zo'n pan verplaatsen, dan kun je hem dank zij de lange stelen met twee handen in een stevige en veilige greep houden. Afgieten is geen probleem. Zet de pan in de spoelbak op zijn kop en het afgietwater loopt er vanzelf uit. Door de vergrendeling blijft het deksel op zijn plaats. En dat deksel heeft nog een handige andere toepassing, namelijk als onderzetter. De pannen kunnen op een plank probleemloos worden gestapeld of in elkaar passend op een beperkte ruim te tegen de wand worden gehangen; De greep is lang ge noeg om de pan met twee handen stevig vast te pakken. De vergrendeling voor komt dat het deksel bij kantelen van de pan glijdt. pannen en deksels apart in bijgelever de wandhangers. Stapelen maakt het bovendien mogelijk in etages te ko ken. Praktisch De pannen werden onlangs op de Voorjaarsbeurs in Utrecht gepresen teerd. Een serie bestaat uit drie kook pannen met deksel (16, 18 en 20 cm) en een koekepan/hapjespan (24 cm). Zo'n complete set kost 375 gulden. - Denk overigens niet dat ze uitslui tend voor senioren en gehandicapten zijn bedoeld. Zij hebben er wel de meeste behoefte aan, maar dit is ty pisch zo'n praktische uitvinding die verder reikt. Iedereen is immers ge baat bij pannen die je goed kunt beet pakken (professionele koks geven al tijd de voorkeur aan langstelige pan nen boven twee-orige) die kunnen worden afgegoten zonder je handen te branden of stoom in je gezicht te krijgen. Waarin je ook gestapeld kunt koken en die een plaatsruimte opeisen. De fietsbroek heeft zich duidelijk een plaatsje in de vrijetijds-collec- ties veroverd. Straks zie je dit kle dingstuk ook op de tennisbaan. Over deze strakaansluitende broek kan een vrij lang mouwloos door- knoophes in een ruime prinesselijn worden gedragen. Een combinatie die er heel comfortabel uitziet. De tenniskleding is over het algemeen bescheiden geborduurd (kleur op kleur met glanseffecten) of de ont werpers hebben een combinatie ge maakt van dessins (vaak batik) met effen, soms voorzien van 'doorkijk jes'. De kleuren voor dit seizoen on dermeer sering, vanille, marine, mint en grijs. foto triumph sport THEA WAMELINK De keuken van vandaag en morgen kenmerkt zich door nóg meer kleur en een grotere flexibiliteit in de op stelling. Dit bleek overduidelijk op de internationale Meubelbeurs in Keu len. De ontwerpers kiezen voor lossé en onderling te combineren elementen. Bij de opstelling daarvan rekening kan worden gehouden met meubel stukken waaraan men is gehecht. De flexibele opstelling wordt, als er voldoende ruimte is, nog geaccentu eerd door de keuze van een vrijstaand kook- of werkeiland, of een naar vo ren springend schiereiland. Omdat men het culinair bezig zijn meer en meer als een boeiende vrijetijdsbeste ding gaat beschouwen, heeft het flexi bel opstellen grote voordelen. Diverse keukenelementen worden op zwenkwielen uitgevoerd zodat je ze gemakkelijk kunt verplaatsen zijn. Een voorbereidingscentrum met In deze Siematic keuken worden hout, staal, natuursteen en melkglas gecombi neerd. foto cpd hakblok schuif je buiten gebruik on der een werkblad. Bij het koken trek je het naast de spoelbak of bij de kookplaat. Alles onder handbereik en daarna toch geen sta-in-de-weg. Een van de exposanten in Keule'n bracht zelfs een keuken die geheel uit verrijdbare afzonderlijke elementen was opgebouwd. Voor kasten en werkvlakken geen probleem, maar kook- en spoelelementen zitten nu eenmaal aan hun aansluiting vast. Praktisch is de flexibele werkhoogte van sommige kookplaten. De plaat kan exact op werkbladhoogte, maar desgewenst ook 7,5 cm hoger of tot 8 cm lager worden ingesteld. Met een druk op de knop is de gewenste werk hoogte traploos regelbaar. Speelser Het keukenbeeld is speelser gewor den. Je ziet open vakken in diverse formaten naast gesloten bovenkasten. Bij een 'batterij' van houten laatjes kunnen alle ladepaneeltjes in ver schillende pasteltinten zijn uitge voerd. De ondoorzichtige glasdeur heeft plaats gemaakt voor de deur van melkglas, vaak in een omlijsting van aluminium of roestvaststaai, en als accent toegepast in een houten keu ken. Achter het melkglas is de inhoud van de kast vaag zichtbaar, vooral als er (wat vaak gebeurt) het interieur van de kast wordt verlicht. Door die lichtgevende glasfronten krijgt zelfs een houten keuken met veel gesloten deuren iets speels en luchtigs. Bij de houtsoorten gaat op het ogen blik de voorkeur uit naar elzehout, es doorn en .eiken in lichte tinten. Er is veel massief hout, maar er zijn ook voordeliger keukens in fraaie fineren. En in kunststof houtnabootsingen. Bij ons in Nederland hebben we de boot afgehouden als het om houtna- maak ging, maar tegenwoordig wor den die dessins zo schitterend ge maakt dat het heel moeilijk is op het oog vast te stellen of het materiaal echt hout of kunststof is. Namaak herkende je vroeger vrij snel aan de zich steeds exact repete rende houtstructuur, maar de indu strie is vandaag de dag in staat hout decors te maken die er veel onregel matiger, dus natuurlijker uitzien. Glans Gelakte keuken zijn er vooral in matte uitvoering, waarop je minder gauw vingers ziet. Toch is hoogglans niet helemaal uit het zicht verdwenen. Bij uitgesproken design keukens is hoog- glanzend zwart favoriet. En dan vaak gecombineerd met een van de ge noemde houtsoorten. Wat het milieu betreft: diverse fa brikanten hebben systemen ontwik keld voor het gescheiden opslaan van afval die in keukenkasten mooi zijn geïntegreerd Er wordt zelfs een sys teem aangeboden waarin opslag mo gelijk is voor acht verschillende afval- fracties. En er nu ook een keuken die geheel is vervaardigd van voor herge bruik geschikte materialen. SPREEKUUR De Wereld Gezondheid Organisatie (WHOk heeft aangekondigd de strijd met de tuber-L culose te gaan aanbinden. Flinke jongens daar bij die WHO, want het is een formida-' bele klus. Over de hele wereld sterven jaar jtfJn lijks zo'n 3 miljoen mensen aan tbc, en dat is meer dan aan aids, malaria, cholera en j- tyfus bij elkaar. Nederland droeg in 1990 maar heel weinigL bij aan dit gigantische aantal van 3 miljoenuam| bij ons overleden 22 mensen direct aan tu-L q berculose en bij nog eens 22 speelde tbc |0gCi een rol bij het overlijden. Het grote pro- traSse bleem ligt elders, in de VS en in de 'derde tefwi wereld'. Fp v Het is meer dan een halve eeuw geleden daantai ook in onze contreien tbc - vroeger meestaLi^ tering genoemd omdat de patiënt uitteerde^ ee] - een volksziekte was en jaarlijks meer dan Lnp a 10.000 slachtoffers eiste. Een ziekte uit de pors, oude doos, is men dan ook geneigd te zeg-L a[u gen, die herinneringen oproept aan plag- j,^^ genhutten en 19De-eeuwse arbeiderswij- (en Q| ken, waar teringachtige kindertjes door hetius n vuil kropen. Herinneringen ook aan kunsteu ma naars als Edvard Grieg en de gezusters jje Brontë, die aan tbc zijn overleden. Allemaa^ees, herinneringen, allemaal behoorlijk lang ge-Lisa| leden, allemaal niet van nu. Dat laatste is L .uj helaas in het geheel niet waar. Laar Oud rind Deze rubriek wil ik verder wijden aan de ge^ schiedenis van de tuberculose. Er zullen nog rubrieken volgen over het beloop en dtoe^ behandeling van de ziekte en over de huidig ge tbc-problematiek, die ook in Nederland bgj^, de kop opsteekt. Lm Tuberculose is oud, heel oud. Men ver- Ljir( moedt dat het de oudste gesel der méns- uat heid is, die onlosmakelijk verbonden is meLenc de geschiedenis van de beschaving. De ziekte sjokte met ons de eeuwen door, a| jaarlijks zijn tol eisend, altijd aanwezig, vaaF^ wat op de achtergrond, zonder grote epide-^g^ mieën te geven zoals pest en pokken. Tbc Q komt over de gehele wereld voor, er is geenJ^. ontsnappen mogelijk. In Egyptische mum-De Q. mies zijn tuberculeuze afwijkingen gevon- j,an den, skeletten uit de steentijd vertonen de-^- formiteiten die alleen tbc kan geven. J Men heeft lang gedacht dat tuberculose er-v,£re felijk was, een erfelijke zwakte in het gestel. Als zodanig droeg de ziekte een duidelijk j^et stigma met zich mee, een tuberculoselijder: gl had minder kans op werk, op een huwe- Lans lijkspartner. In die tijd, het begin van de 19de eeuw, was tbc verantwoordelijk voor 30% van de sterfgevallen. In 1865 werd be- -n' wezen dat tbc een besmettelijke ziekte is, doordat Villemin (1827-'92) tbc van een |^et mens op een konijn wist over te brengen. hverc 1882 beschreef Robert Koch de tuberculose bacil: Mycobacterium tuberculosis. jn Soorten aan Er zijn vele soorten andere Mycobacteriën, w™ de belangrijkste is M. bovis, die tbc bij run- deren veroorzaakt. Deze vorm is ook voor r mensen besmettelijk, het drinken van tu- j berculeuze melk kan darmtuberculose ver oorzaken. Ter geruststelling: in Nederland komt runder-tbc niet meer voor. Tuberculose steekt de kop op zodra de soci aal-economische omstandigheden slecht -t zijn. Niet voor niets hebben we associaties met sloppenwijken zodra het woord tering valt. Met het toenemen van de welvaart in EMA( onze eeuw daalde het aantal tbc-patiënten. - Dat is goed te verklaren: tbc wordt overge bracht door hoesten. Iemand met open tbc, die dus tbc-bacteriën in het sputum heeft, kan anderen aanhoesten die door inade ming van de bacteriën besmet kunnen w< den. Tbc is niet zo razend besmettelijk, ei vrij intensief contact nodig tussen de hoes- ter«n de aangehoeste, wil er daadwerkelijk j besmetting optreden. Naarmate de welvaart stijgt, zitten de men sen minder op een kluitje. De kamers zijn ruimer en minder bevolkt, dus is dat inten sieve contact er ook minder. Zodra de le vensstandaard daalt en mensen weer bij el kaar kruipen, zoals gebeurde tijdens de bei de wereldoorlogen, zie je ogenblikkelijk het j aantal tbc-patiënten weer stijgen. Geen medicijnen De tuberculose nam geleidelijk af in de loop van deze eeuw. In 1920 stierven (in Enge land) 100 mensen per 100.000 aan tbc, in 1950 was dat al gedaald tot 30 per 100.000, uitsluitend ten gevolge van betere levens omstandigheden, beter voedsel en betere hygiëne. Van medicijnen tegen tbc was nog geen sprake, die kwamen pas na de Tweede Wereldoorlog. In 1944 werd streptomycine ontdekt, het eerste werkzame middel tegen tuberculose. Later volgden INH, en de andere nu beken de tuberculostatica. Tragisch is dat voor het grootste deel van de lijders deze middelen niet beschikbaar zijn. Terecht dat de WHO nu actie onderneemt. wij bei die

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 10