Pan met lange steel en
'n vergrendelde deksel
Fietsbroek
op
tennisbaan
Leven en wonen
Eenjarig spul in opmars
Flexibiliteit en kleur troef in keuken van morgen
Tering (1)
WOENSDAG 13 APRIL 1994
TUIN
Zo langzamerhand schijnt tuinieren op het balkon of heel echt in
de grond liefhebberij nummer één te zijn. De handel haakt daarop
gretig in met een groeiend aanbod van overbodige tuinaccessoires
en gelukkig ook met veel nieuwe of tot dan toe onbekende planten
en zaden. Over die zaden wil ik het hebben omdat april de tijd bij
uitstek is om te zaaien. I let kan dan zowel buiten als binnen.
Buiten zaaien is al heel gemakkelijk. Er zijn bloemen die hier de
voorkeur aan geven en dat zijn doorgaans bloemsoorten met pen-
wortels. Het bekende slaapmutsje (Papaver nudicaule) is er een
van. Godet hoort er ook bij en zo zijn er meer. Het staat vrijwel al
tijd op het pakje vermeld.
Bij buiten zaaien, zoeken we de plaats waar de planten definitief
moeten komen te staan. De aarde wordt goed losgemaakt en gelijk-
geharkt. Dan nemen we een oude speelkaart, vouwen die dubbel
en doen we het zaad in de vouw. Zo kunnen we gemakkelijk de
juist hoeveelheid zaad op de gewenste plaats uitzaaien.
Zelf doe ik het het liefst op rijtjes om beter de snel kiemende on
kruidzaden de baas te kunnen zijn. Als de gewenste hoeveelheid
zaad verdeeld is (niet teveel, bewaar iets voor nog een keer of deel
met vrienden) zeef ik zelf altijd iets goede potgrond over de zaai
sels. Daarna zacht aandrukken, gewoon met de handpalm. Even
licht broezen (besproeien) zorgt ervoor dat de zaden zich hechten
aan de grond.
Het staat niet zo mooi, maar ik leg altijd een oude theedoek of iets
van dien aard over mijn zaaiplaatsen. Dat heeft twee voordelen: ik
vergeet niet waar gezaaid is en ik kan bovendien gemakkelijk gieten
zonder bang te zijn dat ik zaden wegspoel. Wel is het nodig om na
een dag of zeven (afhankelijk van soort en temperatuur) elke dag
onder het lapje te kijken of er al iets kiemt. Zodra de gezaaide rijtjes
zichtbaar worden gaat de lap weg. Na verloop van tijd zal er uitge
dund moeten worden. Zuinig als ik ben, probeer ik de uitgedunde
plantjes nog op een andere plaats aan de groei te krijgen, maar dat
lukt zelden. Vanwege die penworteltjes.
Kinnen
Bïti'nen zaaien heeft het voordeel dat men het zaaisel beter in de
gaten kan houden. Alleen is het wel noodzakelijk om de grond te
ontsmetten om het gevreesde 'omvallen' van de kiemplantjes te
voorkomen. Dat omvallen is een gevolg van een schimmelaantas
ting die in een verwarmde ruimte gemakkelijk optreedt.
Om te ontsmetten gewoon de gewenste hoeveelheid grond een uur
lang op honderd graden in de oven of 'zolang tot een aardappel die
erin verstopt is gaar is'. Dat laatste is een truc uit grootmoeders tijd.
De zaailingen worden binnen dicht op elkaar in een bakje gezaaid.
Eerst vormen ze kiemblaadjes, die in niets lijken op het eigenlijke
blad, dan komen piepkleine echte blaadjes. Zodra die wat steviger
zijn is het tijd om te verspenen. Hiervoor laten we telkens een of
twee miniplantjes tussen de tanden van een gebaksvorkje hangen.
Daarna laten we de plantjes voorzichtig in het gaatje zakken.dat we
ervoor hebben gemaakt in goede potaarde.
Die potaarde doe ik steeds in een jiffy(stekken)potje dat op zijn
beurt weer ingegraven wordt in vochtig turf. Dat jiffypotjes heeft
het voordeel dat ik bij uitplanten niet nog eens aan de wortels moet
zitten Ik pak dan de plant inclusief het jiffypotje uit de bak en zet
hel zo in de grond.
Maar vóór het zover is koesteren, broezen en verzorgen we onze
kleine planten om ze zo mooi en sterk mogelijk te maken voor de
strijd in het bestaan buitenshuis. Ook moeten we ze voor het uit
planten buiten altijd afharden. Dat wil zeggen bij redelijk weer
overdag buiten en 's nachts binnen. Daarna nog een paar dagen
buiten maar op een beschut plaatsje vlak bij huis. Pas als ze aan het
barre leven buitenshuis gewend zijn, gaan ze op de plaats van be
stemming. Het lijkt allemaal veel werk, maar dat is het niet alleen,
het is uitermate boeiend en leuk om mee te maken hoe uit een
piepklein donker zaadje een prachtig lichtgroen plantje groeit.
LEZERSVRAAG
Twee mooie, anderhalve meter hoge olijfbomen, vormen een pro
bleem voor de HEER C.A.TH. LOMMERS UIT LEIDEN. Ze worden
zo langzamerhand te groot en te fos om gesleept te worden. Boven
dien zijn ze een obstakel in huis. Wat is de oplossing? De bomen in
de tuin laten staan is en blijft riskant. De olijf is niet winterhard,
want afkomstig uit subtropisch klimaat. Wellicht zal de boom - met
goede bescherming - een zeer zachte winter overleven. Mijn olean
ders zijn deze winter slechts twee weken binnenshuis geweest.
Maar bij langdurige, strenge vorst gaan ze dood. Dus lijkt me het
enige juiste advies: snoei de bomen flink, zodat ze hanteerbaar blij
ven. Geef ze vooral géén grotere pot, alleen nieuwe aarde in een
pot van dezelfde grootte. Het winters bladverlies binnenshuis,
waarover de heer Lommers klaagt, is overigens zeer normaal. De
olijf is bladverliezend.
N. ARIBO UI LEIDEN heeft een potje met zaad van de Lithops ge
kocht. Er is niets ontkiemd. Dat is niet zo vreemd. Het is niet ge
makkelijk om cactussen en vetplanten uit zaad te kweken en de Li
thops levend steentje) is een vetplant. Ik zou liever bij een goede
bloemist, bij voorkeur iemand die gespecialiseerd is in cactussen
en vetplanten, een kleine plant kopen. Er zijn twee variëteiten, de
Lithops fullerie en de Lithops leslie. Ze lijken op elkaar, houden van
veel licht, ook zonlicht en van temperatuur die beter niet onder 10
graden komt. Ze kunnen in het voorjaar gescheurd worden en op
nieuw opgepot. Ze kunnen gezaaid worden, maar dat zaad is alleen
bij speciaalzaken, gespecialiseerd in vetplanten en cactussen, te
koop. Dus toch maar kijken naar een stekje!
MEVROUW H.P. V.D. KROFT UIT LEIDERDORP wil haar buiten
muren isoleren met behulp van klimop. Dat is een prima idee, mits
het een goed gemetselde, niet al te oude muur is. Anders is er kans
dat de klimop met zijn wortels het metselwerk beschadigt. Maar bij
een goede muur blijkt de winterharde klimop een prima isolatie te
vormen. De Latijnse naam is Hedera helix en er zijn talloos veel va
riëteiten in de handel, donkergroen, geelbont, lichtgroen, groot
blad, kleiner blad. De beste keuze is van persoonlijke aard, maar elk
goed tuincentrum heeft diverse soorten in voorraad. Ze kunnen nu
nog geplant worden. Ook kan men bij vrienden of familieleden
stekken nemen. Klimop stekt zeer gemakkelijk, zowel op water als
ook in de grond.
Komt er bij u al tuinierend of wandelend in de natuur een vraag
op? Greet Buchner zal proberen voor u het antwoord te vinden.
De vraag kunt u opsturen naar Damiate Dagbladen, Postbus 507,
2003 AP Haarlem t.a.v. de redactie LEVEN EN WONEN.
Aan speciale wandhangers worden dek
sels (links) en pannen (rechts) ruimtebe-
sparend opgehangen. foto opd
Voor sommige werkzaamhe
den in huis hebben senioren
en mensen met een handi
cap speciale voorzieningen
nodig. Neem alleen maar het
koken: pannen die te zwaar
zijn, moeilijk te tillen, om nog te zwijgen van het afgieten.
En ook al zijn er bij vlakke kookplaten allerlei voorzieningen ge
troffen om aan te geven dat ze nog warm zijn, een ongeluk kan
toch in een klein hoekje zitten. Bovendien hebben ernstig visueel
gehandicapten niets aan een lichtje dat blijft branden zo lang de
plaat warm is.
THEAWAMEUNK
Ongeveer vijftien jaar geleden werd
de inductiekookplaat geïntroduceerd.
Aan de onderkant van een kerami
sche plaat bevinden zich elektromag
neten. Zodra een (geëmailleerd)
plaatstalen of gietijzeren pan, dus van
'magnetisch' materiaal, op de plaat
wordt gezet, bouwt de elektromag
neet een magnetisch veld op. Hier
door komt in de panbodem een elek-
tronenstroom op gang, die tot een in
tensieve warmte-ontwikkeling leidt.
De panbodem wordt van binnenuit
warm. Bij de meeste andere kookme-
thoden wordt de plaat verwarmd die
dan weer de panbodem op tempera
tuur brengt.
Een groot voordeel van de inductie-
kooktechniek is dat de plaat na het
verwijderen van de pan weer snel af
koelt en dat hij om de pan heen koud
blijft. De kans op handen branden is
hierdoor vrijwel uitgesloten. De plaat
kan ook nooit vervuilen door weg
spattend en inbrandend vet.
Inductiekookplaten zijn pas sinds
de laatste jaren binnen het bereik van
t gekomen, hoewel men
voor zo'n plaat met vier zones toch
wel op zo'n vierduizend gulden moet
rekenen. Dus niet iedereen voor wie
zo'n plaat uitkomst zou betekenen
kan zich die uitgave permitteren.
Speciaal voor de doelgroep van ge
handicapten en senioren ontwikkelde
High Tech Cooking Systems een
twee-zone-inductiekookplaat die voor
ongeveer 1200 gulden te koop is.
Lichtgewicht
Een nadeel van inductiekoken is dat
alleen pannen van plaatstaal of giet
ijzer kunnen worden gebruikt, en die
zijn nogal 'gewichtig'. Weliswaar heeft
een keramische plaat het voordeel dat
je de pannen erop kunt verschuiven,
maar: hoe giet je zo'n pan af, vooral
als het hanteren ervan moeite kost?
Om dit probleem uit de wereld te
helpen is de pannenserie Linea Sicura
per tutto ontwikkeld, geschikt voor in
ductie maar ook te gebruiken op elke
andere warmtebron. De pannen zijn
vervaardigd van lichtgewicht roest
vaststaai 18/10, waarvan de bodem
'magnetisch' is.Ze worden geprodu
ceerd door de Italiaanse fabrikant
Frabosk, maar het idee is van de Ne
derlandse uitvinder Henk Geerts. Hij
heeft twee jaar geëxperimenteerd
voordat de serie produktierijp was.
Lange greep
Wat is nu het bijzondere aan deze
pannen? Pannen en deksels zijn voor
zien van een extra lange greep, die
nauwelijks warm wordt. De deksels
zijn vlak, met een vrij hoge rand en ze
zien eruit als ondiepe pannen. Via
een tegengreep is het deksel na het
aanbrengen als het ware vergrendeld.
Wil je zo'n pan verplaatsen, dan
kun je hem dank zij de lange stelen
met twee handen in een stevige en
veilige greep houden. Afgieten is geen
probleem. Zet de pan in de spoelbak
op zijn kop en het afgietwater loopt er
vanzelf uit. Door de vergrendeling
blijft het deksel op zijn plaats. En dat
deksel heeft nog een handige andere
toepassing, namelijk als onderzetter.
De pannen kunnen op een plank
probleemloos worden gestapeld of in
elkaar passend op een beperkte ruim
te tegen de wand worden gehangen;
De greep is lang ge
noeg om de pan met
twee handen stevig
vast te pakken. De
vergrendeling voor
komt dat het deksel
bij kantelen van de
pan glijdt.
pannen en deksels apart in bijgelever
de wandhangers. Stapelen maakt het
bovendien mogelijk in etages te ko
ken.
Praktisch
De pannen werden onlangs op de
Voorjaarsbeurs in Utrecht gepresen
teerd. Een serie bestaat uit drie kook
pannen met deksel (16, 18 en 20 cm)
en een koekepan/hapjespan (24 cm).
Zo'n complete set kost 375 gulden.
- Denk overigens niet dat ze uitslui
tend voor senioren en gehandicapten
zijn bedoeld. Zij hebben er wel de
meeste behoefte aan, maar dit is ty
pisch zo'n praktische uitvinding die
verder reikt. Iedereen is immers ge
baat bij pannen die je goed kunt beet
pakken (professionele koks geven al
tijd de voorkeur aan langstelige pan
nen boven twee-orige) die kunnen
worden afgegoten zonder je handen
te branden of stoom in je gezicht te
krijgen. Waarin je ook gestapeld kunt
koken en die een
plaatsruimte opeisen.
De fietsbroek heeft zich duidelijk
een plaatsje in de vrijetijds-collec-
ties veroverd. Straks zie je dit kle
dingstuk ook op de tennisbaan.
Over deze strakaansluitende broek
kan een vrij lang mouwloos door-
knoophes in een ruime prinesselijn
worden gedragen. Een combinatie
die er heel comfortabel uitziet. De
tenniskleding is over het algemeen
bescheiden geborduurd (kleur op
kleur met glanseffecten) of de ont
werpers hebben een combinatie ge
maakt van dessins (vaak batik) met
effen, soms voorzien van 'doorkijk
jes'. De kleuren voor dit seizoen on
dermeer sering, vanille, marine,
mint en grijs. foto triumph sport
THEA WAMELINK
De keuken van vandaag en morgen
kenmerkt zich door nóg meer kleur
en een grotere flexibiliteit in de op
stelling. Dit bleek overduidelijk op de
internationale Meubelbeurs in Keu
len.
De ontwerpers kiezen voor lossé en
onderling te combineren elementen.
Bij de opstelling daarvan rekening
kan worden gehouden met meubel
stukken waaraan men is gehecht.
De flexibele opstelling wordt, als er
voldoende ruimte is, nog geaccentu
eerd door de keuze van een vrijstaand
kook- of werkeiland, of een naar vo
ren springend schiereiland. Omdat
men het culinair bezig zijn meer en
meer als een boeiende vrijetijdsbeste
ding gaat beschouwen, heeft het flexi
bel opstellen grote voordelen. Diverse
keukenelementen worden op
zwenkwielen uitgevoerd zodat je ze
gemakkelijk kunt verplaatsen zijn.
Een voorbereidingscentrum met
In deze Siematic keuken worden hout, staal, natuursteen en melkglas gecombi
neerd. foto cpd
hakblok schuif je buiten gebruik on
der een werkblad. Bij het koken trek
je het naast de spoelbak of bij de
kookplaat. Alles onder handbereik en
daarna toch geen sta-in-de-weg.
Een van de exposanten in Keule'n
bracht zelfs een keuken die geheel uit
verrijdbare afzonderlijke elementen
was opgebouwd. Voor kasten en
werkvlakken geen probleem, maar
kook- en spoelelementen zitten nu
eenmaal aan hun aansluiting vast.
Praktisch is de flexibele werkhoogte
van sommige kookplaten. De plaat
kan exact op werkbladhoogte, maar
desgewenst ook 7,5 cm hoger of tot 8
cm lager worden ingesteld. Met een
druk op de knop is de gewenste werk
hoogte traploos regelbaar.
Speelser
Het keukenbeeld is speelser gewor
den. Je ziet open vakken in diverse
formaten naast gesloten bovenkasten.
Bij een 'batterij' van houten laatjes
kunnen alle ladepaneeltjes in ver
schillende pasteltinten zijn uitge
voerd. De ondoorzichtige glasdeur
heeft plaats gemaakt voor de deur van
melkglas, vaak in een omlijsting van
aluminium of roestvaststaai, en als
accent toegepast in een houten keu
ken.
Achter het melkglas is de inhoud
van de kast vaag zichtbaar, vooral als
er (wat vaak gebeurt) het interieur
van de kast wordt verlicht. Door die
lichtgevende glasfronten krijgt zelfs
een houten keuken met veel gesloten
deuren iets speels en luchtigs.
Bij de houtsoorten gaat op het ogen
blik de voorkeur uit naar elzehout, es
doorn en .eiken in lichte tinten. Er is
veel massief hout, maar er zijn ook
voordeliger keukens in fraaie fineren.
En in kunststof houtnabootsingen.
Bij ons in Nederland hebben we de
boot afgehouden als het om houtna-
maak ging, maar tegenwoordig wor
den die dessins zo schitterend ge
maakt dat het heel moeilijk is op het
oog vast te stellen of het materiaal
echt hout of kunststof is.
Namaak herkende je vroeger vrij
snel aan de zich steeds exact repete
rende houtstructuur, maar de indu
strie is vandaag de dag in staat hout
decors te maken die er veel onregel
matiger, dus natuurlijker uitzien.
Glans
Gelakte keuken zijn er vooral in matte
uitvoering, waarop je minder gauw
vingers ziet. Toch is hoogglans niet
helemaal uit het zicht verdwenen. Bij
uitgesproken design keukens is hoog-
glanzend zwart favoriet. En dan vaak
gecombineerd met een van de ge
noemde houtsoorten.
Wat het milieu betreft: diverse fa
brikanten hebben systemen ontwik
keld voor het gescheiden opslaan van
afval die in keukenkasten mooi zijn
geïntegreerd Er wordt zelfs een sys
teem aangeboden waarin opslag mo
gelijk is voor acht verschillende afval-
fracties. En er nu ook een keuken die
geheel is vervaardigd van voor herge
bruik geschikte materialen.
SPREEKUUR
De Wereld Gezondheid Organisatie (WHOk
heeft aangekondigd de strijd met de tuber-L
culose te gaan aanbinden. Flinke jongens
daar bij die WHO, want het is een formida-'
bele klus. Over de hele wereld sterven jaar jtfJn
lijks zo'n 3 miljoen mensen aan tbc, en dat
is meer dan aan aids, malaria, cholera en j-
tyfus bij elkaar.
Nederland droeg in 1990 maar heel weinigL
bij aan dit gigantische aantal van 3 miljoenuam|
bij ons overleden 22 mensen direct aan tu-L q
berculose en bij nog eens 22 speelde tbc |0gCi
een rol bij het overlijden. Het grote pro- traSse
bleem ligt elders, in de VS en in de 'derde tefwi
wereld'. Fp v
Het is meer dan een halve eeuw geleden daantai
ook in onze contreien tbc - vroeger meestaLi^
tering genoemd omdat de patiënt uitteerde^ ee]
- een volksziekte was en jaarlijks meer dan Lnp a
10.000 slachtoffers eiste. Een ziekte uit de pors,
oude doos, is men dan ook geneigd te zeg-L a[u
gen, die herinneringen oproept aan plag- j,^^
genhutten en 19De-eeuwse arbeiderswij- (en Q|
ken, waar teringachtige kindertjes door hetius n
vuil kropen. Herinneringen ook aan kunsteu ma
naars als Edvard Grieg en de gezusters jje
Brontë, die aan tbc zijn overleden. Allemaa^ees,
herinneringen, allemaal behoorlijk lang ge-Lisa|
leden, allemaal niet van nu. Dat laatste is L .uj
helaas in het geheel niet waar. Laar
Oud rind
Deze rubriek wil ik verder wijden aan de ge^
schiedenis van de tuberculose. Er zullen
nog rubrieken volgen over het beloop en dtoe^
behandeling van de ziekte en over de huidig
ge tbc-problematiek, die ook in Nederland bgj^,
de kop opsteekt. Lm
Tuberculose is oud, heel oud. Men ver- Ljir(
moedt dat het de oudste gesel der méns- uat
heid is, die onlosmakelijk verbonden is meLenc
de geschiedenis van de beschaving.
De ziekte sjokte met ons de eeuwen door, a|
jaarlijks zijn tol eisend, altijd aanwezig, vaaF^
wat op de achtergrond, zonder grote epide-^g^
mieën te geven zoals pest en pokken. Tbc Q
komt over de gehele wereld voor, er is geenJ^.
ontsnappen mogelijk. In Egyptische mum-De Q.
mies zijn tuberculeuze afwijkingen gevon- j,an
den, skeletten uit de steentijd vertonen de-^-
formiteiten die alleen tbc kan geven. J
Men heeft lang gedacht dat tuberculose er-v,£re
felijk was, een erfelijke zwakte in het gestel.
Als zodanig droeg de ziekte een duidelijk j^et
stigma met zich mee, een tuberculoselijder: gl
had minder kans op werk, op een huwe- Lans
lijkspartner. In die tijd, het begin van de
19de eeuw, was tbc verantwoordelijk voor
30% van de sterfgevallen. In 1865 werd be- -n'
wezen dat tbc een besmettelijke ziekte is,
doordat Villemin (1827-'92) tbc van een |^et
mens op een konijn wist over te brengen. hverc
1882 beschreef Robert Koch de tuberculose
bacil: Mycobacterium tuberculosis. jn
Soorten aan
Er zijn vele soorten andere Mycobacteriën, w™
de belangrijkste is M. bovis, die tbc bij run-
deren veroorzaakt. Deze vorm is ook voor r
mensen besmettelijk, het drinken van tu- j
berculeuze melk kan darmtuberculose ver
oorzaken. Ter geruststelling: in Nederland
komt runder-tbc niet meer voor.
Tuberculose steekt de kop op zodra de soci
aal-economische omstandigheden slecht -t
zijn. Niet voor niets hebben we associaties
met sloppenwijken zodra het woord tering
valt. Met het toenemen van de welvaart in EMA(
onze eeuw daalde het aantal tbc-patiënten. -
Dat is goed te verklaren: tbc wordt overge
bracht door hoesten. Iemand met open tbc,
die dus tbc-bacteriën in het sputum heeft,
kan anderen aanhoesten die door inade
ming van de bacteriën besmet kunnen w<
den. Tbc is niet zo razend besmettelijk, ei
vrij intensief contact nodig tussen de hoes-
ter«n de aangehoeste, wil er daadwerkelijk j
besmetting optreden.
Naarmate de welvaart stijgt, zitten de men
sen minder op een kluitje. De kamers zijn
ruimer en minder bevolkt, dus is dat inten
sieve contact er ook minder. Zodra de le
vensstandaard daalt en mensen weer bij el
kaar kruipen, zoals gebeurde tijdens de bei
de wereldoorlogen, zie je ogenblikkelijk het j
aantal tbc-patiënten weer stijgen.
Geen medicijnen
De tuberculose nam geleidelijk af in de loop
van deze eeuw. In 1920 stierven (in Enge
land) 100 mensen per 100.000 aan tbc, in
1950 was dat al gedaald tot 30 per 100.000,
uitsluitend ten gevolge van betere levens
omstandigheden, beter voedsel en betere
hygiëne. Van medicijnen tegen tbc was nog
geen sprake, die kwamen pas na de Tweede
Wereldoorlog.
In 1944 werd streptomycine ontdekt, het
eerste werkzame middel tegen tuberculose.
Later volgden INH, en de andere nu beken
de tuberculostatica. Tragisch is dat voor het
grootste deel van de lijders deze middelen
niet beschikbaar zijn. Terecht dat de WHO
nu actie onderneemt.
wij
bei
die