'Druk van ketel met lagere lonen'
«1
Feiten &Meningen
Is de politiek
te vertrouwen
na IRT-debat?
Minister de Vries:
De Illegaal, een dankbaar, maar ondoordacht verkiezingsthema
Hamsteren op weg naar
het nieuwe Zuid-Afrika
VRIJDAG 8 APRIL 1994
NIEUWSANALYSE
Moet een zwaar bekritiseerde minister gewoon aanblij
ven als blijkt dat hij toch nog vertrouwen geniet van de
meerderheid van de Tweede Kamer? Afgelopen nacht is
die vraag door de Tweede Kamer bevestigend beant
woord. De ministers Hirsch Ballin (justitie) en Van
Thijn (binnenlandse zaken) hebben de steun van hun
eigen regeringsfracties en de kleine christelijke partijen
gekregen. Hun verdediging was openhartig en intelli
gent. Fouten zijn toegegeven.
Toch zal iedereen aanvoelen dat er iets grondig mis
zit. Als bewindslieden niet in staat zijn tijdig een goed
paspoort op de markt te brengen, dan moeten zij aftre
den, zoals Van der Linden en Van Hekelen overkwam.
Wanneer vissers niet voldoende worden aangepakt bij
het overschrijden van hun vangstquotum, dan staat de
verantwoordelijke bewindsman op de keien; dat over
kwam Braks. Maar nu hoge vertegenwoordigers van de
wet bestrijding van de zware misdaad hebben verwaar
loosd in het vuur van een onderlinge competentiestrijd,
blijven de verantwoordelijke bewindslieden zitten:
Hirsch Ballin en Van Thijn.
Van Thijn verdedigde zijn aanblijven als volgt: ,,Het is
de hoogste eer om ten volle naar eer en geweten en met
zelfrespect verantwoording af te leggen aan dit huis
(Tweede Kamer)". En GPV-leider Schutte concludeerde
dat de bewindslieden mogen blijven zitten omdat ze
hun falen voorzichtig hebben toegegeven, omdat ze
maatregelen hebben getroffen en omdat ze verder niet
ongeloofwaardig zijn geworden.
Dat is een vreemde conclusie. Kennelijk is het genoeg
voor een bewindsman om zijn fouten te erkennen, on
dergeschikten te straffen en vervolgens beterschap te
beloven. Maar het gaat voorbij aan de ernst van de zaak
en vooral aan het geschokte rechtsgevoel bij de burgers,
die immers hun bestuurders direct dan wel indirect
hebben gekozen.
Uit de onnodige ontbinding van het Interregionale
Rechercheteam Noord-Holland/Utrecht blijkt dat het
bestuur kennelijk niet altijd betrouwbaar is en zijn taak
niet steeds naar behoren uitvoert. Het vertrouwen dat
veel mensen in justitie en politie stellen, is geschonden.
In de top van het Amsterdamse Openbaar Ministerie en
het politiekorps zijn persoonlijke ambities boven de
publieke zaak gesteld; in dit geval de opsporing van
zware criminelen. Dat vertrouwen wordt niet alleen te
ruggewonnen door de Amsterdamse politie- en justi-
tietop te straffen.
Minister-president Lubbers zei gisteravond dat de
ministeriële verantwoordelijkheid voor het beleid van
ondergeschikten grenzen kent. Diezelfde Lubbers zei
enkele maanden geleden bij het debat over staatsrech
telijke vernieuwing nog: „Het kan heel goed voorkomen
dat een bewindspersoon vanwege zijn symboolfunctie
aftreedt of naar huis wordt gestuurd door de Tweede
Kamer. Dat gebeurt dan niet omdat hij zélf een fout
heeft gemaakt, maar eenvoudigweg omdat het over een
belangrijke zaak ging waarbij het echt scheef ging op
zijn terrein en de verantwoordelijkheid daarvoor als het
ware wordt gesymboliseerd in die minister".
Wie de recente opmerking van de premier terugleest,
verbaast zich erover dat hij daar gisteravond niet mee
werd geconfronteerd. De Tweede Kamer had alleen
moeten aantonen dat het 'een belangrijke zaak op het
terrein van een minister betrof, waarbij het scheef ging'.
Dan was de conclusie unaniem geweest: het ging écht
scheef. Schever dan de vertraagde ontwikkeling van een
fraudebestendig paspoort, schever dan geldsmijterij bij
bouwprojecten of een zinkende scheepswerf (RSV),
schever dan falend woningbouwbeleid en aanmerkelijk
schever dan de gebrekkige controle op vangstover
schrijdingen. Allemaal affaires die met geld of extra
mankracht waren op te lossen. Toch waren ze ernstig
genoeg om bewindslieden tot aftreden te dwingen.
Bij de IRT-affaire speelt een aanzienlijk ernstiger zaak
omdat hier de veiligheid van Nederland mee is ge
moeid. De geest die uit de opmerking van Lubbers eind
vorig jaar sprak, is moeilijk te rijmen met het debat van
gisteravond dat eindigde in het aanblijven van verant
woordelijke bewindslieden. Ze blijven weliswaar een
symbool, maar nu van het groeiende wantrouwen in de
politiek.
DEN HAAG HILDEBRAND B. BULEVELD
Minister Bert de Vries heeft
alle spanningen van zich af
geschud. Hij slaat een arm
om de rugleuning van zijn
stoel, leunt ontspannen ach
terover. Bekent: „Net vijf da
gen met de caravan in Bra
bant geweest. Dan kun je
zeggen: de batterijen zijn
weer opgeladen. Voor zover
sprake was van stress, ben ik
die nu wel kwijt".
De gemiddelde Nederlandse werknemer
staal er een stuk minder florissant voor.
Naar schatting 300.000 mensen verwach
ten wegens de hoge werkdruk vroeg of
laat in de WAO terecht te komen, zo blijkt
uit de GPD-enquête 'Werken onder druk'.
Volgens de Sociale Verzekeringsraad wor
den sowieso jaarlijks zo'n 30.000 werkne
mers wegens psychische klachten afge
keurd.
Van dat laatste cijfer wordt De Vries niet
vrolijk: „Dat er elk jaar 30.000 mensen
om psychische redenen uitvallen is een
enorm probleem, hoe je het wendt of
keert. Het zal ook in de keuringspraktijk
een belangrijk punt zijn. Want de keu
ringsarts moet zich afvragen: doet die
stress zich ook voor in een andere functie
bij hetzelfde bedrijf, op een andere afde
ling, of met een andere chef? Werkgevers
zijn verplicht actief naar die andere func
ties te zoeken".
De voortgaande grote instroom in de
WAO (in totaal ruim 100.000 mensen per
jaar) werpt de vraag op of de WAO-be-
sluiten van het kabinet Lubbers-III wel
voldoende soelaas hebben geboden. De
parlementaire enquêtecommissie onder
leiding van Buurmeijer adviseerde tot een
grootscheepse verbouwing van de sociale
zekerheid. Het Centraal Planbureau
(CPB) verwacht dat het aantal WAO'ers
de komende jaren nauwelijks zal afne
men. Dwingt dit het volgende kabinet tot
een nieuwe ronde van ingrijpende WAO-
besluiten?
De Vries: „Over de effecten van de medio
vorig jaar van kracht geworden nieuwe
keuringsregels hoor je allerlei wilde be
richten. Het verhaal gaat dat het nu vrij
wel onmogelijk is afgekeurd te worden.
Over de herkeuringen, van kracht vanaf 1
januari dit jaar, wordt gezegd: zestig pro
cent gaat met een vervelende boodschap
naar huis. Daar staat tegenover dat het
CPB van die nieuwe keuringsregels nau
welijks effect verwacht. Zelf zit ik tussen
die twee uitersten in. De effecten zullen
volgens mij niet dramatisch zijn, maar
wel duidelijk merkbaar".
De toename van het aantal vorig jaar af
gekeurde werknemers lag nog onder het
niveau van de economische gloriejaren
1989, 1990. 1991 en 1992, voert De Vries
aan. „En dat terwijl de economie vorig
jaar in een recessie verkeerde. Normaal
gesproken zie je dan een explosieve toe
loop naar de WAO. Dat is nu uitgebleven.
Al met al kun je volgens mij dus niet zeg
gen dat nieuwe grote ingrepen in de
WAO nodig zijn. Het volgende kabinet
Minister Bert de Vries.
kan zich tot onderhouds- en reparatie
werkzaamheden beperken."
Bij die reparaties denkt De Vries vooral
aan de scherpste kantjes van de boete
(malus) die werkgevers moeten betalen
per nieuwe WAO'er. Bezwerend: „...waar
bij ik hoop dat bij de kabinetsformatie
geen overhaaste maatregelen genomen
worden. De malus afschaffen voordat de
effecten van deze maatregel precies be
kend zijn, daar zou men nog wel eens
spijt van kunnen krijgen. Mede dankzij
de malus is het aantal ontslagaanvragen
in 1992 wegens gedeeltelijke arbeidson
geschiktheid met liefst 20 procent ge
daald".
Op het eigen departement tracht De Vries
het goede voorbeeld te geven als het gaat
om stressvermijding. „Uit het rapport
van Diekstra (psycholoog, red.) blijkt dat
veel aan stress is te doen in de eigen ar
beidsorganisatie. Hoe is het werk georga
niseerd, hoe zit het met de inspraak, in
hoeverre kunnen de mensen zelf hun
werkdruk regelen? Als ambtenaren het
gevoel hebben overvraagd te worden wil
ik dat graag horen, dan is er misschien
iets aan te doen."
Ook persoonlijk zegt De Vries keuzes te
maken. „De hoeveelheid werk is altijd
groter dan wat je aankunt. Dus moet je
aan het eind van de werkdag de klok kun
nen stilzetten en zeggen: nu ga ik naar
huis, het zit er op. In het weekeinde ben
ik wel in touw, maar geldt de bijna heilige
regel: ten minste 24 uur rust. Mijn bad-
mintonavondje op dinsdagavond komt
wel soms in het gedrang. Maar ook dat
probeer ik boven water te houden. Bij het
badmintonnen sla ik de spanning van me
Een andere manier om het stress-risico te
beperken is het verlagen van de werkdruk
of sjieker gezegd: de arbeidsproduktivi-
teit. De Vries blijkt daar een warm voor
stander van te zijn. „De arbeidsprodukti-
viteit in dit land is te hoog. Er zou druk
van de ketel gehaald moeten worden.
Maar dat kan alleen als werknemers ge
noegen nemen met lagere lonen. Zo ko-
de slag en wordt
het totale welvaartsniveau toch niet aan
getast. Wat is het geval? Bij ons jaarlijkse
CAO-ritueel worden de lonen steeds ver
der opgeschroefd. Dat dwingt werkgevers
ertoe meer van hun mensen te eisen, de
personeelssterkte in te krimpen. Gevolg:
nog meer werkdruk en hogere premielas
ten voor de blijvers. Als die carrousel blijft
draaien kun je volledige werkgelegenheid
echt op je buik schrijven."
Sommige sociologen zien de stresspro
blemen van de moderne.westerse samen
leving als een bijna cultureel (luxever
schijnsel. In landen waar burgers worste
len om het naakte bestaan, wordt immers
ook bij 80-urige werkweken niet over
stress geklaagd. Hoe reëel zijn de klach
ten over werkdruk en spanningen in Ne
derland met zijn 38-urige werkweek en
vergeleken met de VS, Japan en Duits
land riante vakantieregelingen?
De minister haalt zijn schouders op. „Je
kunt niet tegen een man van veertig, die
psychische problemen heeft, zeggen: ver
gelijk je situatie eens met een arbeider
van vijftig jaar geleden! Die man heeft te
maken iyiet zijn eigen omstandigheden,
ambities en verwachtingen. Die zijn re
ëel."
Dat voor veel mensen de vaste plechtan
kers van vroeger zijn gaan kniien (de
kerk, het gezin)kan volgens De Vries ook
een reden zijn voor het relatief grote aan
tal psychische klachten. Maar hier geldt
hetzelfde: de geloofszekerheid van weleer
kan niet aan de zoekenden van nu wor
den opgedrongen.
„Het is een maatschappelijke realiteit dat
minder mensen zich tegenwoordig ertoe
aangesproken voelen. Of ik dat betreur?
Ach, ik heb ook veel mensen door een
zware christelijke opvoeding in de pro
blemen zien komen, dus zo eenduidig is
het verhaal niet. Maar per saldo? Nee, per
saldo is het geen winst dat voor veel
mensen de verbinding met het hogere
weg is."
DEN HAAG PAUL KOOPMAN
Minder dan een maand voor de Twee-
de- Kamerverkiezingen is het voor poli
tici goed scoren op het thema De Ille
gaal. De voorgestelde maatregelen te
gen de aanwezigheid van mensen zon
der verblijfspapieren zijn meest hard,
onorthodox en vaak ondoordacht. Alles
kan, want sprekend over de illegalen
raakt een politicus aan een vage angst
in brede lagen van de samenleving
angst voor een grote zwerm anonieme
sprinkhanen die bezig is Nederland
leeg te eten.
De meest uitgesproken eis die vorig
jaar bijna kamerbreed aan het Binnen
hof werd geuit, luidde: alle illegalen
moeten entit. Beelden van horden
Pakistaanse en Turkse mannen die
zich in een groot misverstand verdrin
gen voor hun ambassades, verleiden
politici nu weer tot krasse uitspraken
die suggereren dat er oplossingen
voorhanden zijn. Een voorbeeldje be
treft WD-kamerlid Jan Cees Wiebenga,
dinsdagavond in Nova. Zijn gedach-
tengang kwam hierop neer: illegalen
moeten worden opgesloten, desnoods
bouwen we extra cellen.
In een aantal opzichten vormen ille
galen inderdaad een probleem voor
onze samenleving. Ze belasten de wo
ningmarkt, die toch al krap is. Ze be
zetten goedkope, legale arbeidsplaat
sen. Een deel van de illegalen vervalt in
crimineel gedrag. Bij arrestatie moeten
ze in een cel, terwijl er al een cellente
kort is. De overheid kan nauwelijks
controle op hen uitoefenen. Ze betalen
meestal geen premies en belastingen.
Ze krijgen soms onderwijs en genees
kundige verzorging zonder dat daar
voor is betaald. Ze kunnen een grote
(financiële) last vormen voor legaal ge
vestigde buitenlanders die een familie
lid ondersteunen dèt hier illegaal ver
blijft.
Zonder onderbreking is de afgelopen
jaren gewerkt aan het dichttimmeren
van Nederland. Steeds verfijnder wer
den de regels en scherper de controles
om het leven van illegalen onaange
naam te maken. Een greep hieruit:
sinds 1991 kunnen illegalen niet langer
aan een Sofinummer komen en de toe
Pakistanen verzamelden zich begin deze week massaal bij de ambassade van hun moederland ii
verblijfsvergunning te kunnen bemachtigen.
gang tot de bijstand is vrijwel afgeslo
ten. Er worden (soms grootschalige)
controles gehouden in bedrijven naar
illegale arbeid.
Opgeheven douaneposten worden
nu observatieposten vanwaaruit ver
dachte grensoverschrijdingen worden
gemeld aan vliegende brigades. Er
worden intake-centra ingericht; een
soort kampen waar buitenlanders wor
den ondergebracht om snel te kunnen
vaststellen of ze in Nederland mogen
blijven. Er komen fraudebestendige
verblijfsvergunningen. Er komt een
identificatieplicht. Er is extra man
kracht vrijgemaakt voor de versterking
van controle- en opsporingsapparaten.
Allerlei regels zijn ingevoerd om
schijnhuwelijken tegen te gaan. Er zijn
afspraken gemaakt met Marokko over
het terugnemen van criminele Marok
kaanse illegalen. Buitenlanders moeten
voor ze naar Nederland reizen een
Machtiging tot Voorlopig Verblijf aan
vragen bij de Nederlandse ambassade
in hun eigen land.
De weinige rapportages over het le
ven van illegalen in Nederland laten
zien dat zij doorgaans een beroerd be
staan hebben. Ze zijn angstig, depres
sief, wanhopig op zoek naar werk, zeer
slecht gehuisvest, onderworpen aan
willekeur van werkgevers.
Toch blijven ze komen, gedreven
door gierende armoede in eigen land,
een perspectiefloos bestaan en het ver
moeden van gouden bergen in Neder
land. Het gaat nu volgens de meest re
cente schattingen om tussen 100.000
en 200.000 illegalen.
Het zou naïef zijn te geloven dat de
stroom kan worden gestopt. Het is kie
zersbedrog mensen voor te spiegelen
dat de politiek er een echt antwoord op
heeft. De overheidsmaatregelen blijken
in de praktijk vaak niet het effect te
sorteren, dat de politici ervan verwach
ten. Dal komt omdat 'Den Haag'
slechts flauwe notie heeft van de aard
en omvang van de illegalen-problema
tiek.
Lang niet alle ondernemers krijg je
klein met boetes op illegale arbeid. Er
blijft bovendien onverminderd vraag
van grote confectiebedrijven, horeca
ondernemers en land- en tuinbouw
naar de spotgoedkope en gemakkelijk
te manipuleren illegale arbeid.
Ondanks alle opgeworpen hindernis
sen is het nog altijd mogelijk een
schijnhuwelijk te sluiten internatio
naal opererende huwelijksmakelaars
verdienen er vermogens aan en zijn in
ventief genoeg in het omzeilen van
nieuwe Nederlandse regels.
Illegalen die worden aangehouden,
krijgen vaak een afmeldkaart waarop
staat dat ze binnen 24 uur Nederland
moeten verlaten. Die tijd is voldoende
om onder te duiken. De gemaakte af
spraken met Marokko over terugname
van criminele illegalen blijken slecht te
werken.
Het bouwen van extra cellen voor
het opsluiten van illegalen klinkt sim
pel, maar zou moeten komen bovenop
een uiterst ambitieus en kostbaar
bouwprogramma dat het huidige cel
lentekort moet wegwerken. Extra mil
jarden guldens gevraagd dus!
Uitvoerders van de regels, opspoor-
ders en controleurs uiten hardop hun
onmacht bij de bestrijding van het ille
galen-probleem. Sommigen bepleiten
een selectieve aanpak alleen optre
den tegen criminele illegalen. Voor an
deren is geen maatregel te grof: alle il
legalen eruit.
Dat laatste leidt bijna onvermijdelijk
tot het volgende doemscenario. Er zijn
razzia's nodig om tienduizenden ille
galen weg te filteren, waarbij Nederlan
ders en buitenlanders met een legale
status voortdurend worden lastiggeval
len over hun identiteit. Er worden
kampen ingericht waar de enorme
aantallen ongewenste buitenlanders
tijdelijk worden ondergebracht. Er
worden grootschalige uitzettingen ge
organiseerd.
Willen we een samenleving die zo
met mensen omspringt? Zo niet, dan is
het goed te bedenken dat de eerste
contouren van deze aanpak al zicht
baarzijn.
DEN HAAG PIET ARP
MAURICE WILBRINK
Over drie weken worden de
eerste democratische verkie
zingen in Zuid-Afrika gehou
den en de angst voor de toe
komst beheerst steeds nadruk
kelijker het leven van vooral de
blanke Zuidafrikanen. Deze
angst kent vele verschijnings
vormen, van de vlucht in de
whisky tot het verkennen van
vluchtwegen naar het buur
land Zimbabwe. De meesten.
bereiden zich echter op de tra
ditionele manier voor op een
bestaan vol onzekerheden. Ze
zijn gaan hamsteren.
De aanleiding voor de
strooptocht langs de schappen
van de supermarkten schijnt
het bloedbad te zijn dat het
centrum van Johannesburg vo
rige week voor een middag ver
anderde in een Zuidafrikaans
Beiroet. Aanhangers van de
Zulu-partij Inkatha hielden een
mars om hun trouw aan koning
Goodwill Zwelithini te betuigen
en werden in de buurt van het
ANC hoofdkwartier door sluip
schutters onder vuur genomen.
Het uitroepen van de nood
toestand in de provincie
KwaZulu/Natal, drie dagen later
door president De Klerk, was
een andere voorbode van nade
rend onheil. De noodtoestand is
vooral om politieke redenen
het is een tik op de vingers van
de recalcitrante Zulu-leider But-
helezi afgekondigd, maar dat
stelt het publiek niet gerust. De
bezwerende woorden van de
president konden dat evenmin.
„We hebben berichten gehoord
dat mensen voorraden aanleg
gen en supermarkten leegkopen
alsof we onder een staat van be
leg leven. Maar de situatie is on
der controle."
Maar de paniek wordt van ve
le kanten gevoed. Eind vorige
week ontving menig bedrijf een
fax met tips om na de
verkiezingen te overleven. 'Eet
de vrieskas leeg, want de elektri
citeit zal worden gesabotteerd.
Zorg dat de verbandkist aange
vuld is. Vergeet de vrijdag voor
de verkiezingen niet te tanken,
dan kan het nog. Pas op voor
kleine pakketjes, het kunnen
bommen zijn'.
De fax was anoniem en dus
ook een bron van onrust. De
een schrijft hem toe aan de neo-
nazistische Afrikaner Weer
standbeweging (AWB); de ander
aan het radicale zwarte Pan Af-
ricanist Congress (PAC), die bei
den de angst bij de blanke bur
german zouden willen aanwak
keren. Tegen de AWB pleit dat
de tekst correct was gespeld; te
gen het PAC dat ze geen geld
hebben om faxen te versturen.
Rechtse Afrikaners hebben ove
rigens een eigen overlevings
pakket samengesteld: met veel
munitie en hondevoer.
Onder blanken met een bui
tenlands paspoort doen inmid
dels geruchten over groot
scheepse reddingsplannen de
ronde. De Portugese regering
zou van plan zijn om meer dan
600.000 landgenoten te evacu
eren. Groot-Brittannië zou be
zig zijn met de organisatie van
een luchtbrug voor 350.000 be
narde Britten. De Duitsers zou
den ook niet stil zitten en hun
marine willen sturen.
Maar wie het land daadwer
kelijk wil verlaten zal dat via de
gangbare weg moeten doen. Hij
of zij zal alleen niet halsoverkop
het nieuwe Zuid-Afrika kunnen
ontvluchten. De grote interna
tionale verhuizers melden zo'n
enorme toeloop van klanten,
dat ze een wachtlijst hebben.
JOHANNESBURG P.V.NUUSENBURG
CORRESPONDENT
