Cultuur Kunst
Het spookt in Leidse schouwburg
ewondering
99
Zes nominaties Libris
Literatuur Prijs 1994
Theater op vierkante meter
'Interiors' op de rand van melodrama
DONDERDAG 7 APRIL 1994 mi 9
Boeken
3 Daniel Boorstin
I J schreef 'De schep
pende mens', een mon-
sterklus want in 919 pagi
na's trekt 2500 jaar cul
tuurgeschiedenis voorbij
De jury van de Libris Literatuur Prijs heeft gisteren in Amster
dam bekendgemaakt welke zes boeken meedingen naar deze li
teraire onderscheiding. Het gaat om 'De Sater' van Paul Claes,
'Het land van rood en zwart' van Inez van Dullemen, 'De virtu
oos' van Margriet de Moor, 'De Gele Rivier is bevrozen' van Leo
Pleysier, 'De harde kern' van Frida Vogels, en 'Moenie kyk nie'
van Henk van Woerden.
Wie de eerste Libris Literatuur Prijs krijgt, wordt 16 mei tijdens
een diner in het Amstel Hotel bekendgemaakt. Aan de prijs, die
jaarlijks gaat naar het beste boek uit de categorie Nederlandsta
lig literair verhalend proza, is een bedrag van 100.000 gulden en
een oorkonde verbonden.
De zes titels zijn gekozen uit de boeken die in het kalenderjaar
1993 zijn verschenen. In totaal werden 169 titels ingezonden. In
februari maakte de jury, onder voorzitterschap van Jan Terlouw,
een eerste selectie van 19.
De Libris Literatuur Prijs is in feite de opvolger van de AKO Li
teratuur Prijs. Het bestuur daarvan trad vorig jaar daags na de
prijsuitreiking af, omdat er onenigheid bestond met het AKO-
concern over de te volgen koers. Kort daarna riep het afgetreden
bestuur de Libris Literatuur Prijs in het leven. De AKO Literatuur
Prijs, waarvoor in navolging van de concurrent het prijzenbe-
drag werd verdubbeld, wordt in het najaar uitgereikt.
Twee stukken van Henrik Ibsen op cle planken
RECENSIE SUSANNE LAMMERS
Alibi Collectief: Manuel de Schepper.
:ien: 6/4, LAKtheater, Leiden Aldaar
nog te zien: 7/4.
Gedonder met een dooie muis.
Gelazer met een bromvlieg. Ge
doe met een kerststal. En het
verhaal van Roodkapje, nage
speeld in de Zwitserse Alpen.
Het Alibi Collectief opereert op
één vierkante meter schrijftafel
met twee handen, een hoofd en
dingen die in vrijwel elk huis
houden te vinden zijn.
Het hoofd is de camera, be
diend door Luc Stoefs. Het regi
streert de handen. De linker van
Pat Van Hemelrijck, de rechter
van Mare Peeters. De zo ontsta
ne Figuur heet 'Manuel de
Schepper'.
Hij laat de verbeelding aan de
macht op een aantal televisie
schermen, en zó dat je de lust
bekruipt ook thuis de viltstift te
gebruiken met het doel waar hij
voor is uitgedeeld. Teken ogen
op de nagels van je wijs- en je
ringvinger, en laat je middelvin
ger nou eens neus zijn. Maar
voor de giechel die het Alibi
Collectief loskietelt, zul je nog
wel even moeten oefenen.
Droog-komisch en absurd
theater maken de twee handen
als ze eenmaal hun draai ge
vonden hebben. Aarzelend be
ginnen ze, krabbend, peute
rend, een beetje tegen elkaar
opbiedend. Ontdekkend dat pa
pier en stift niet voldoet voor
deze opdracht, verbeelden de
handen het moderne verhaal.
Allengs vertrouwder met elkaar,
laten ze hun fantasie de vrije
loop en spelen ze samen alle
daagse geschiedenisjes, die pre
cies de juiste lengte hebben.
Een zwart kanten hand
schoen suggereert een vrouw
die danst met een opdringerige
man. Het verhaal van Roodkap
je en de wolf, eindigend in een
bloedbad omdat de jager ieder
een dood schiet, zichzelf niet
uitgezonderd. Spaghetti cjje na
de maaltijd nog bruikbaar is als
de baard van Sint Jozef. Manuel
bewijst dat je je met twee han
den en een hoofd heel goed
kunt a
In deze rubriek komen al of
niet bekende
streekgenoten aan het
woord die, hetzij direct,
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
kunstuiting waaraan ze
bijzondere waarde
hechten. Van de snuifdoos
van oma tot het
grijsgedraaide muziekstuk
en alles wat daar tussen zit.
Vandaag spreekt G.J.
Verwers, directeur van het
Rijksmuseum van
Oudheden, zijn
bewondering uit voor een
object/kast die hij heeft
uitgekozen voor zijn
werkkamer in het
museum. „Het is een feest
om naar te kijken. Dat ik er
ook nog een paar boeken
in kwijt kan is mooi
meegenomen."
Voor mij is de
inrichting van mijn
S werkkamer in het
museum heel
belangrijk, omdat ik
er veel van mijn tijd doorbreng.
Ik vind het prettig als ik me op
mijn werkplek om mijn gemak
voel, dat maakt ook dat ik zo
goed mogelijk functioneer.
Toen ik een jaar of vijf geleden
directeur werd van dit museum
heb ik gevraagd of ik de
inrichting van mijn kamer zelf
mocht bepalen. Het interieur
was heel klassiek. Mooi, en van
goede kwaliteit, maar niet mijn
smaak. Ik heb een bureau met
vergadertafel uitgezocht, in een
vorm die en beetje voortvloeit
uit de vorm van de kamer. Er
staan vergaderstoelen omheen.
Verder heb ik nog een kastje en
een zitje van drie mooie Artifor-
stoeltjes.
Tenslotte ben ik op zoek gegaan
naar een object. Geen
kunstwerk, maar iets waar ik
ook nog een paar boeken in
kwijt kon. Ik heb daar geruime
tijd naar gezocht. Uiteindelijk
vond ik iets bij een galerie voor
interieurkunst in Den Haag. Ze
verkochten er meubilair van
verschillende ontwerpers. Er lag
een catalogus ter inzage en van
een aantal ontwerpen bestond
een schaalmodel. Ik dacht
meteen: zoiets wil ik hebben.
Het object dat ik heb
uitgekozen is een ontwerp van
Gerrie Baptist. Hij is als
architectonisch vormgever
afgestudeerd aan de Academie
voor kunst en industrie in
Enschede. Het is een ruimtelijk
ontwerp met een schitterende
vorm die ook nog een beetje
functioneel is. Er zit gelukkig
niet veel bergruimte in. Dat is
helemaal niet goed voor mij,
omdat ik dan teveel ga
opbergen en niets meer kan
terugvinden. We hebben een
secretariaat dat dat perfect doet.
Dus wat ik absoluut niet wilde
was een boekenkast op mijn
kamer waarin ik zelf weer van
alles zou opstapelen.
Ik ben in veel winkels wezen
kijken, heb prachtige en heel
dure ontwerpen gezien, maar
het bleven toch boekenkasten.
Het object van Baptist was het
'eerste dat ik zag dat helemaal
anders was. Het is in de eerste
plaats een object. Dat ik er ook
nog een paar boeken in kwijt
kan is mooi meegenomen.
Dit object is wel het stuk wat
het meest opvalt in mijn kamer.
De opgaande lijn van de kap, de
schuine en gebogen lijnen zijn
heel spannend. De blauw
groene kleur in combinatie met
blank hout is niet te
contrasterend. Het formaat is
perfect in verhouding met de
afmetingen van mijn kamer. Ik
vind het een prachtding. Het is
een feest om naar te kijken.
Ik krijg er veel reacties op. Altijd
positief. Misschien dat degenen
die het met mooi vinden het
voor zich houden. Een
medewerker van het museum
merkte op dat uit niets blijkt dat
dit de kamer is van de directeur
van het Rijksmuseum van
Oudheden. Daarom hebben we
nog een klassieke kop uit het
depot gehaald en hier aan de
wand gehangen.
Ik heb niet nagedacht over wat
er met dit object moet gebeuren
als ik hier vertrek. Het past
prachtig in deze kamer, maar ik
kan mij voorstellen dat mijn
eventuele opvolger zegt: dat
kreng moet er uit. Wat
er dan mee gaat
gebeuren weet ik niet.
Er moet gewoon goed
voor gezorgd worden.
Misschien is het wel
een klassieker
toekomst.
THEATER
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
'Interiors' door 't Gebroed Vertaling Bar
bara van Kooten. Regie: Stany Crets. Spel:
Brit Alen, Jakob Beks, Twiggy Bossuyt,
Antje de Boeck, Veerle Dobbelaere, Ludo
Hoogmartens, Lukas Smolders en Mare
van Eeghem. Gezien 6/4 (première Ne
derland), schouwburg, Leiden.
Vrijwel direct aan het begin van
het stuk spreekt de echtgenoot
tegenover zijn vrouw Eve de
wens tot scheiding uit. Nu hun
drie dochters zelfstandig zijn,
moet dat naar zijn mening kun
nen. Eve echter kan dit niet ver
werken. Het stuk laat zien, hoe
zich dat ontwikkelt.
Het Vlaamse gezelschap 't
Gebroed bewerkte 'Interiors',
het filmscenario van Woody Al
len, tot een theatervoorstelling.
Dat betekende laveren tussen
Aliens zwaarmoedige intellectu
alisme en tobberig huwe
lijksleed a la Ingmar Bergman,
door wie Allen zich bij het ma
ken van zijn Film had laten in
spireren.
Door de voorstelling als het
ware een beetje uit het lood te
laten hangen, blijkt de juiste
toon te zijn getroffen. Het tekst-
gebruik is namelijk vrij realis
tisch, maar de enscenering van
de vele gesprekken is in lichte
mate vervreemdend. Je ziet op
die manier de leegte van deze
mensen, hun onvermogen om
elkaar te benaderen en het sterk
op zichzelf gericht zijn. Soms
lopen scènes dwars door elkaar
heen. Personages die niet meer
of juist nog niet aanwezig horen
te zijn, bevinden zich op het po
dium.
De drie dochters kunnen zich
maar nauwelijks met de huwe
lijkscrisis van hun ouders be
moeien. De een heeft het te
druk met haar eigen carrière, de
andere ligt al te veel met zich
zelf overhoop en de derde heeft
met haar echtgenoot en werk
genoeg te stellen. De dialogen,
waarin dat alles naar voren
komt, zijn niet te breed uitge
sponnen. De stiltes, de geagi
teerde stemverheffing of de ge
maakte gezelligheid zijn veel
zeggend genoeg.
De nieuwe partner van pa
slaat alle hoop van Eve op een
hereniging de bodem in. Waar
om die vriendin als travestie-rol
wordt gespeeld, is een raadsel.
Dat dit gelukkig geen lacheffec-
ten oproept, tekent de ernst van
de voorstelling.
Moeder houdt alle opgekrop
te spanning achter een stoïcijns
masker verborgen. Daarom
komt ze in deze voorstelling
haast nog sterker over dan de
haar omringende personages.
Tijdens de slotscène zit ze fier
en onbewogen op het voorto
neel. Achter haar viert men feest
ter ere van pa's tweede huwe
lijk. Als een ieder voor pampus
ligt, staat moeder op en neemt
met een zoen van allemaal af
scheid. Het zijn met name deze
scènes die 'Interiors' van 't Ge
broed laten balanceren op de
rand van het melodrama. En
het is knap om te zien, hoe het
geheel toch in evenwicht blijft.
KATWUK A
LOEK ZUYDERDUIN
Als eerbetoon aan de 150 jaar
geleden geboren Franse orga
nist en componist Charles-Ma
rie Widor organiseert het orgel
comité van de Nieuwe Kerk in
Katwijk aan Zee een orgelcyclus
van vijf concerten. De Haagse
organist Ben van Oosten voert
tijdens deze concerten, te be
ginnen morgenavond 8 april,
Widor-cyclus in
Katwijk aan Zee
integraal de tien orgelsymfonie-
en van Widor op het Van den
Heuvel-orgel uit.
Ook verschijnt de complete
zevendelige cd-editie van het
orgelwerk van Charles-Marie
Widor, vastgelegd op authentie
ke Cavaillé-Coll-orgels in Frank
rijk en Spanje. Ben van Oosten
is ook de auteur van de Widor-
biograFie. Toegangskaarten voor
het concert van morgenavond
zij vanaf half acht verkrijgbaar
in de Nieuwe Kerk aan de Voor-
Aanvang concert: 20.15 uur.
De volgende concerten zijn op
27 mei, 8 juli, 30 september en 9
december.
Gemist?
FINALE LEIDS
CABARETFESTIVAL
Marianne van Wijk, Kees
Tom, duo Twee van Zand
donderdag 14 april, 20.15 uur
3x nieuw talenten
Lenette van Dongen
(winnares Pall Mall Export Prijs 1993)
LEIDSE SCHOUWBURG
tel. 071-131943
De Noor Henrik Ibsen
(1828-1906) is de grondleg
ger van het moderne to
neel. Twee stukken van
zijn hand, die komende
week in de Leidse Schouw
burg te zien zijn, gaan alle
bei over het huwelijk en in
beide speelt de vrouw de
hoofdrol. In 'Nora' en 'Spo
ken' pleit Ibsen voor de
emancipatie van de vrouw,
maar dat is niet de belang
rijkste overeenkomst tus
sen deze stukken. Wat dan
wel?
LEIDEN SUSANNE LAMMERS
Waarom leerden Thomas Mann
en James Joyce in vredesnaam
Noors? In het negentiende-
eeuwse Noorwegen gebeurde
toch helemaal niks? Van aan
hangsel van Denemarken wordt
het aanhangsel van Zweden.
Maar in de eeuwig ruisende
bossen broeit het en de majes
tueuze fjorden herbergen kleine
zielen en een overmaat aan leu
gens. Dat hielden ze daar stil.
Totdat Henrik Ibsen het gordijn
openschuift.
Ibsen laat als eerste zien wat
er in de diepe krochten rond-
krioelt. En om de onwaarachtig
heid van de burgerlijke samen
leving, de ongelijkheid tussen
de geslachten en de achterhaal
de normen zo waarheidsge
trouw mogelijk te verbeelden,
slaat hij een nieuwe weg in. Ge
loof het of niet: hij was de eerste
die gewone mensen normaal en
niet in verzen liet spreken. Over
dingen waar in de kroeg en in
debatteerclubs werd gevochten.
En omdat hij zulke geloofwaar
dige Figuren neerzette, daarom
leerden Thomas Mann en Ja
mes Joyce Noors.
Hypocrisie
Vier van Ibsens drama's staan
als 'maatschappelijk' bekend.
De beroemdste komen deze
week in de Leidse Schouwburg:
Nora of het poppenhuis' en
Robert Prager en Christine Ewert in 'Spoken' van Henrik Ibsen. foto pan sok
'Spoken'. Beide worden versle
ten voor stukken die een lans
breken voor de vrouweneman
cipatie. Nora wordt gezien als
de vrouw die het heft in eigen
hand neemt en haar eigen weg
gaat als ze ontdekt dat haar hu
welijk in feite niets voorstelt.
Meestal wordt 'Nora' als een
strijdster voor de rechten van de
vrouw neergezet, geflankeerd
door een bordkartonnen hork
van een echtgenoot. Ibsen
schreef de mannenrol echter
voor de toenmalige Noorse
Gary Grant. Een elegante en
charmante vent. Anders waren
de niet geringe opofferingen
van Nora ook moeilijk te verkla
ren. Ook de wil tot veranderen
die de wanhopige Torvald, de
van zijn paard gevallen sprook
jesprins, aan het einde van het
stuk uitspreekt, pleit niet voor
een al te feministische benade
ring van het stuk.
Ibsen laat de problemen zien
die zich kunnen voordoen bin
nen een huwelijk of, zo je wilt,
een monogame relatie, waarin
beide partijen door vastgeroeste
conventies en rolverdeling el
kaar in de weg zitten. Dat vrou
wen heus wel wat meer serieus
genomen kunnen worden,
neemt Ibsen in het voorbijgaan
natuurlijk mee, maar het gaat
over onwaarheid en hypocrisie
en hun tegenhangers zelfbe
schouwing en eerlijkheid.
Heftige reacties
De reacties op het stuk waren
heftig. Ook in die tijd bleef men
aan de buitenkant van het stuk
hangen: men viel over de vrouw
die man en kinderen in de steek
liet om uit te vinden wie zij zelf
was, om zichzelf te ontplooien.
Een duitse actrice bijvoorbeeld
weigerde het stuk zo te spelen
en eiste dat Ibsen er een ander
einde aan zou breien waarin
Nora de deur niet achter zich
dicht gooit.
Mede naar aanleiding van alle
commotie rond 'Nora' schreef
Ibsen 'Spoken'. Weer stelde hij
in dit stuk de onwaarachtigheid
aan de kaak, maar nu zette hij
het wat forser aan. In Spoken'
worden geen deuren dicht ge
gooid, hoewel het publiek een
scheiding in het geval van me
vrouw Alving minder schok
kend zouden hebben gevonden.
Zij verlaat haar schuinsmarche
rende man niet, laat ook na zijn
dood iedereen in de waan dat
hij een respectabel lid van de
maatschappij was en mag als
beloning haar enige zoon, die
aan overgeërfde syphilis lijdt
(zijn vaders schuld!) uit zijn lij
den verlossen.
In beide stukken spookt het.
De spoken zijn echter niet on
derdrukking en criminaliteit of
scheiding. Ook niet de gruwelij
ke effecten van drankzucht en
wellust. Zelfs euthanasie niet,
maar de leugenachtige, hypo
criete conventies.
Malpertuis speelt 8 april 'Nora
of het poppenhuis' in de Leidse
Schouwburg. Zaterdag 16 april
is Spoken' te zien, gespeeld
door De Appel. Voor beide
voorstellingen zijn nog kaarten
beschikbaar.