Exercitie in overbodigheid
Vogels vulkaantjes
Juliana in de ban
van de Bhagwan?
Boeken
Absurde en mystieke
moord bij Lustbader
Geweren en gympen
Hard-boiled wonderland: verrassende fantasieroman
DONDERDAG 7 APRIL 1994
Nu ook 'plantenvinder' in Nederland
zutphen In Groot-Brittannië, het tuinenland bij uitstek, bestond
'The Plantfinder' al jaren: een boek waarin alle adressen van alle
kwekerijen en verkrijgbare planten in het Britse koninkrijk zijn
opgenomen. De Nederlandse tuinliefhebber moest zo'n opzoek
boek node ontberen. Maar Sara Hart heeft de klus geklaard en
nu is er dan bij uitgeverij Terra de 'Plantenvinder voor de lage
landen' uitgekomen. Met een alfabetische lijst van alle planten,
bomen, heesters, bollen en zaden die in Nederland en Vlaande
ren bij 81 kwekerijen te koop zijn. In totaal zijn 30.000 platen
opgenomen met achter hun naam een code, waardoor het op
zoeken gemakkelijker is. Voor 17,50 te koop.
Boek over kruidentuin Arnhem
arnhem» De grote kruidentuin van het Nederlands Openlucht
museum in Arnhem is uniek in Europa. Daarom heeft de muse
umdirectie een boek over de bijzondere collectie laten maken.
Elk kruid is getekend en omschreven. Ook geeft het boek Oud
hollandse recepten, met kruiden uitgelegd en beschreven. Daar
naast geeft het een historisch overzicht over het ontstaan en ge
bruik van inheemse kruiden in Nederland. Het boek, uitgegeven
door uitgeverij Tirion in Baarn, kost 29,50.
Kindergedichten gevraagd
Rotterdam Poetry International en het reizend kinderliteratuur-
museum Boekie Boekie in Rotterdam zoeken kinderen die wil
len dichten over vliegers. De mooiste verzen komen op dit speel
goed voor mens en wind. Aan dit Boekie Boekie Poem Express
project doen ook kinderen uit andere landen meee. Tijdens de
25ste editie van Poetry International van 17 tot 26 juni zijn alle
inzendingen te bewonderen op een tentoonstelling. Voor infor
matie en aanmelding: stichting Poetry International, Kruisstraat
2,3012 CT Rotterdam.
Handgeschreven verzen HaverSchmidt
Rijswijk» Uitgeverij Goossens in Rijswijk komt met een bijzonde
re uitgave van de handgeschreven gedichten van Francois Ha
verSchmidt in een oplage van 1500 exemplaren. Het boek bevat
naast potloodkladjes van verzen en invallen ook de oorspronke
lijke versie van 'Snikken en Grimlachjes' met aantekeningen van
de dominee-dichter. De handschriften zijn afkomstig uit de col
lectie van de Bibliotheek van de Rijksuniversiteit in Leiden. De
uitgave verschijnt ter gelegenheid van de 100ste sterfdag van
HaverSchmidt. Tot 1 juni kost het boek 84,=. Daarna is het
voor 98,= te verkrijgen bij boekhandel en warenhuis.
De Scheppende Mens: 2500 jaar hoogtepunten cultuurgeschiedenis
Een boek van David Vogel
(1891-1944) pak je niet op zon
der aan zijrl meesterwerk Hu
welijksleven te denken. Zijn zo
sprankelend geschreven grote
stadsroman uit 1930 beleefde
een tweede jeugd toen het in
1992 uit het Hebreeuws werd
vertaald. Uitgeverij Meulenhoff
is doorgegaan met het vertalen
van Vogels andere werk. Twee
novellen verschenen er tot nu
toe: Met uitzicht op zee en re
cent In het sanatorium.
In 'het sanatorium voor min
vermogenden' in het Oosten
rijkse Albanodal, het decor van
In het sanatorium (1926), is de
lucht erotisch geladen. De no
velle heeft niet een echte hoofd
persoon. Eerder is het een
schets van een groep jonge pa
tiënten, die zwaar ziek zijn en
op momenten dat het even be
ter gaat troost en vertier bij el
kaar zoeken.
Ieder heeft zo zijn eigen bes
ognes met 'zijn long'. Maar tus
sen alle persoonlijke ellende
door zijn er wandelingen en ge
zelschapsavonden, waarbij er
openlijk over en weer geflirt
wordt door bewoners van de
heren- qn de damesafdelingen.
Alle figuren zijn van die kleine,
bofrelende vulkaantjes. Een en
kele maal komt het tot een 'uit
barsting' in een hotelkamer,
maar vaker blijft het bij een
voorzichtig stoom afblazen op
afstand.
Het lijkt een amoureus spel
van aantrekken en afstoten.
Echter, op het moment dat je
als lezer denkt dat dit patroon
zich tot in lengte van dagen zal
voortzetten, komt het toch tot
een catastrofe. Irme Omiek, een
zwaarlijvige, hypochondrische
jongeman, merkt dat de losbol
Gretty Finger belangstelling
voor hem koestert. Omiek weet
niet om te gaan met alle tegen
strijdige gevoelens die Gretty bij
hem wakker maakt.
Als ze zich opeens onbehaag
lijk voelt bij de stille Omiek en
bijna in paniek wegvlucht, komt
hij letterlijk en figuurlijk in een
neerwaartse spiraal terecht. Or-
niek sterft aan de liefde, niet
aan 'zijn long'. Met ziekte valt te
leven, lijkt David Vogel te willen
zeggen, maar liefde is gevaarlij
ker.
Er was één moment in de ge
schiedenis van het westen
waarop het mogelijk was om al
les te weten wat er maar te we
ten viel. Dat was in 1772, toen
het laatste deel van l'Enc]'clopé-
die van Diderot en d'Alembert
werd gepubliceerd. Sinds dat
jaar telt de westerse wereld al
leen nog maar specialisten. Het
is onmogelijk om alles te weten,
of zelfs maar om alles op te
schrijven. Er is gewoon te veel
informatie.
Toch hebben Diderot en
d'Alembert erfgenamen. Daniel
Boorstin is één van hen. In zijn
De Scheppende Mens. Artistieke
doorbraken in de wereldgeschie
denis heeft hij zich beperkt tot
een geschiedenis van 2500 jaar
hoogtepunten in de cultuurge
schiedenis. Beperkt, inderdaad.
Want a] passeert in 919 pagina's
een gigantische rij architecten,
schilders, musici en schrijvers
de revue, even zovele drommen
heeft hij links laten liggen. Eras
mus, Voltaire, Flaubert en
Freud zijn de eersten die me te
binnen schieten. Maar iedere
lezer zal dit lijstje kunnen aan
vullen met zijn eigen favorieten.
Goed, De Scheppende Mens is
dus een mislukt boek. Maar het
is niettemin een magistrale mis
lukking, die de hoogste lof ver
dient. Zoveel eruditie en inzicht
is op dit moment nauwelijks er
gens anders te vinden. Nog
meer valt zijn directe en een
voudige stijl te prijzen. Hij is
bondig en direct, beperkt zich
tot de kern van de zaak die hij
onder handen heeft en wordt,
opmerkelijk genoeg, nooit op
pervlakkig of gewichtigdoene-
rig. Vergelijk dat eens met de
schrijfstijl van hedendaagse
Franse cultuurhistorici, die er
onveranderlijk in slagen om zo
wollig te orakelen, dat zelfs de
meest geconcentreerde lezer er
het loodje bij legt!
Toch valt er vooral op Boor-
andee periode aan zijn kralensnoer.
stins encyclopedisme wel wat
aan te merken. Eigenlijk heeft
hij van De Scheppende Mens
een grote parade van beroemd
heden gemaakt. Hij spuugt de
kennis op die hij tijdens jaren
lange studie heeft vergaard en
zet alles keurig op een rijtje. Wie
al iets weet van zeg Confucius,
Rabelais, Bach, Wagner of Pi
casso, kan Boorstins observaties
over deze
ongelezen laten, want
feiten of nieuwe inzichten biedt
hij niet.
De Scheppende Mens is daar
mee zeker geen boek om van
kaft tot kaft te lezen. Het is meer
iets voor situaties waarin ie
mand denkt: 'Hoe zat het ook
alweer met die-en-die'? Net als
bij een echte encyclopedie,
kortom. Maar dan rijst de vraag
of dit boek geen exercitie in
overbodigheid is. Want inlich
tingen over zeg Boëthius, Suger,
Verdi en Joyce zijn elders net zo
goed te halen. Boorstin biedt
niet iets beters, maar alleen iets
méér.
Een ander lastig probleem is
dat Boorstin nergens zijn keuze
verantwoordt. Waarom is Bal
zac wel een 'artistieke door
braak in de wereldgeschiedenis'
en Flaubert niet? Wat is über
haupt een 'artistieke doorbraak'
en waar blijkt dat dan uit? Is
kunst een cirkelgang waarin ou
de motieven in steeds nieuwe
gedaante terugkeren, of zit er
een stijgende lijn in waardoor
voortdurend mooiere, pregnan
tere en briljantere werken ont
staan? Boorstin legt het nergens
uit. Bij hem is alles uniek. Hij
richt zijn blik op de kunstenaar,
de stijl, de filosofie die hij bij de
kop heeft gepakt, schrijft zijn
overzichtje en laat het daarbij.
Hij vergelijkt niet, maar rijgt de
ene na de andere periode aan
zijn kralensnoer.
Dit brengt mij tot de laatste
vraag. 'Wat is kunst?' Toegege
ven, de lastigste vraag van alle.
Boorstin maakt zich ervan af
door niet over kunst, maar over
'cultuur' te spreken. Dat is een
schijnbeweging, want hij heeft
het wel over het Parthenon, de
St.-Denis in Parijs, De
Tannhaüser en Ulysses, maar
niet over het perzische kleedje
op de tafel van een bruin café of
de reden waarom mensen op
zaterdag massaal over de markt
lopen. En ook dat is cultuur.
Boorstin schrijft over pirami
des. Dat was voor de Egyptena-
ren geen kunst, maar onderdeel
van hun dodencultus. Hij
schrijft over middeleeuwse ker
ken en schilderijen. Dat was
voor de 'Middeleeuwers' geen
kunst, maar godsdienst. Hij
heeft het over Rousseau, die
niet in de eerste plaats literator
was, maar een dissidente ver-
lichtingsfilosoof Boorstin be
schrijft het alsof het allemaal
kunst, pardon cultuur, is en dat
is voor een cultuurhistoricus
een kortzichtige en daarmee
onvergeeflijke tekortkoming.
utrechtGympen, een spijkerbroek, cowboy
laarzen en een collegejas. Het is het verlang
lijstje van Jozo (12) uit Vukovar. En dan niet
zo maar gympen maar Reeboks. En die spij
kerbroek moet een 501 zijn. Het lijstje is te
vinden in 'Ik droom over vrede', een boek met
tekeningen en teksten van kinderen uit voor
malig Joegoslavië.
Jozo's bijdrage in deze gezamenlijke uitga
ve van Unicef en Spectrum is een uitzonde
ring. De meeste kinderen verhalen over de
dagelijkse gruwelen: kapot geschoten huizen,
geweren, tanks. Over hun nachtmerries: de
doden en geesten in hun slaapkamerkast, een
harig monster waarmee ze vechten. Alles ge
tekend in veel vlammend oranje, bloederig
rood en doods zwart zoals Marija (12), vluch
telinge uit Bosanski Brod laat zien in haar
'Mijn grootste angst'.
Temidden daarvan is Jozo's kinderlijk
egoïsme een verademing. En meteen een trap
in de onderbuik omdat het merendeel van de
kinderen zich niet meer bezig houdt met dro
men over onschuldige genoegens als een stel
nieuwe gympen. Ze willen vrede. Nu. Hun
hartekreet ligt voor 19,90 in de winkel.
Daarvan gaat 5,= naar Unicef die zich daar
mee blijft inzetten voor kinderen die waar dan
ook ter wereld lijden onder oorlogen.
ILLUSTRATIE UIT: IK DROOM OVER VREDE
RECENSIE KOOS POST
Ene van Lustbader, Het zwarte zwaard
Uitgeverij Het Spectrum, 39,90.
De auteur Eric van Lustbader
componeert bij voorkeur com
plexe verhalen vol mystiek,
moord en erotiek. Dat deed hij
al eerder. En dat doet hij weer
in Het zwarte zwaard. Hij gaat
uit van twee moorddadige sa
menzweringen. Eén in Japan en
één in Amerika. Beide jagen op
wereldmacht. In de Verenigde
Staten is dat een groep machti
ge mannen, in Japan een mys
terieus genootschap. En aan
beide zijden van de Oceaan
wordt met min of meer succes
naar mogelijke middelen of for
mules gezocht om het leven te
verlengen.
Moordenaars en politiemen
sen met boven-menselijke ver
mogen voeren een wTede en
vreemde rondedans uit rondom
'Het Orakel'. Om te zien een
donkere stenen kubus, in feite
een bron van kracht en macht.
Althans in het verhaal van Eric
van Lustbader. Dat bevat der
halve voldoende vreemde en
exotische ingrediënten voor een
verrassend moord-menu. Het
laat zich gemakkelijk raden, dat
de logica tussen die talloze bui
tennatuurlijke zaken al heel vlot
volledig zoek is. Er kan van alles
gebeuren, dat spot met de wet
matigheid van de gewone aard
se dingen.
Eric van Lustbader fantaseert
er lustig op los. Nogal zwaar op
de hand, dat wel. Doorspekt
met allerhande quasi diepzinni
ge gedachten. Maar vooruit, het
is allemaal vrij vreemd, min of
meer mysterieus, veelal verras
send en derhalve nogal uitzon
derlijk. Maar het is kunstig in el
kaar gedraaid en het is best
eens leuk zoiets absurds te bele-
Het 'ontbrekende' boek over prinses Juliana is uit. Ook verscheen van
de hand van Harry van Wijnen een portret van de prins-gemaal.
ARCHIEFFOTO GÉ VAN DER WERFF
heerlen gpd
Aan de stapel boeken die er de
laatste decennia al over prinses
Juliana is verschenen, is weer
een exemplaar toegevoegd.
'Juliana, Moeder, Majesteit'
heet het boekwerk. Auteur is
Evert Santegoeds (32) uit Thorn,
verslaggever van Story en eerder
van Privé.
Santegoeds zegt zelf dat hij
het 'ontbrekende boek' over Ju
liana heeft geschreven. ,,De au
teurs van de eerdere boeken
waren öf bewonderaars öf te
genstanders van het konings
huis. Ik heb het boek geschre
ven als een royalty-verslaggever,
een beetje volgens de Engelse
traditie."'
Echt opzienbarend nieuws
over Juliana bevat zijn boek
niet, geeft Santegoeds toe. Het
meeste is al eens geschreven.
Maar. zegt hij niet zonder trots,
r de
die c
malige koningin aan de dag legt
voor de Bhagwan-beweging
heeft hij nog nooit ergens wat
gelezen. Een onvervalste pri
meur dus van Santegoeds. De
journalist deed het nieuwtje op
toen hij voor een aantal repor
tages een bezoek bracht aan de
Bhagwan-commune in de Ame
rikaanse staat Oregon. Sante
goeds hoorde daar van Jan
Foudraine, een vooraanstaande
in oranje gestoken volgeling van
de bebaarde meester, dat Julia-
i elk geval alle boeken van
huis heeft. „Dat
weet ik. want ik heb ze haar zelf
gestuurd," liet Foudraine zich
tegenover de verslaggever ont
vallen. „En ze zijn niet gewei
gerd. Integendeel: kort nadat ze
op het paleis aankwamen, kreeg
ik een vriendelijk bedankbrief
je."
Triomfantelijk
Santegoeds voegt daar op eigen
titel nog aan toe dat ten tijde
van zijn reportagereis in Oregon
het sterke gerucht ging dat Juli
ana zelfs met Bhagwan had ge
correspondeerd. Dit gerucht
plus de eerdere ontboezeming
van Foudraine waren voor de
schrijver voldoende om triom
fantelijk de volgende regels aan
het papier toe te vertrouwen:
„Niet voor niets noemde
Bhagwan ons land dan ook
'mijn oranje land' en 'het eerste
oranje land'. Duidelijk werd
dat hij opdracht had gegeven te
zoeken naar een nieuwe plaats
in de wereld waar hij met zijn
volgelingen kon verblijven. Hij
wilde (en moest) weg uit de
Verenigde Staten en dacht zelf
aan Nederland. Mogelijk omdat
hij er een hooggeplaatst per
soon kende die iets voor hem
zou kunnen betekenen?"
Het antwoord op die vraag
moet Santegoeds helaas schul
dig blijven. Juliana zelf heeft
hem daarover geen opheldering
verschaft. „We zijn niet on
speaking terms", aldus de au
teur die om zijn boek te schrij
ven verder volop gebruik heeft
gemaakt van de inspanningen
die zijn voorgangers zich heb
ben getroost. De lijst van ge
raadpleegde bibliografie - waar
onder ook Privé - telt bijna twee
kantjes.
Desondanks moet Sante
goeds worden nagegeven dat
'Juliana, Moeder, Majesteit' een
vlot geschreven boek is. Onder
aanhangers van het konings
huis zal het zeker gretig aftrek
vinden.
Wie wat gedegener informatie
over het koningshuis wil lezen,
kan overigens goed terecht in
'De prins gemaal. Vogelvrij en
gekooid', door Harry van Wij
nen. Deze herdruk werd inder
tijd een 'novum in de ge
schiedschrijving van het Neder
landse vorstenhuis' genoemd.
'Juliana, Moeder, Majesteit',
ligt vanaf vandaag in de boek
handel. Auteur: Evert Sante
goeds. Uitgeverij: A. W. Bruna.
Prijs: 34,90 gulden.
'De prins gemaal. Vogelvrij
en gekooid' door harry van
Wijnen. UKgeverij: Maarten
Muntinga (Rainbow-pocket),
prijs: 12 gulden.
RECENSIE «JOSDAMEN
Haruki Murakami: Hard-boiled wonder
land en het einde van de wereld Vertaling
uit het Engels door Marion Op den Camp
De titel is weergaloos lelijk, het
omslag van de Nederlandse edi
tie ziet er afschuwelijk uit, de
prijs is fors, het boek is fantas
tisch. De Japanse schrijver
Haruki Murakami (geb. 1949)
schreef bijna tien jaar geleden
een roman die helaas pas nu in
het Nederlands vertaald is.
'Hard-boiled wonderland en
het einde van de wereld' is op
twee manieren fantastisch: qua
inhoud en qua stijl. Wat inhoud
betreft sluit Murakami aan bij
een langer bekende, goede Ja
panse traditie van fantasievolle
literatuur en stijlvolle science
fiction. Te denken valt hier on
der anderen aan Kobo Abe, die
zelfs in Nederland bekend werd
met 'De vrouw in het zand' en
andere prachtige verhalen.
Wat stijl betreft past Muraka
mi prima bij moderne Japanse
schrijvers als Banana Yoshimo-
to, die met haar speelse maar
fijnzinnige 'Kitchen' vorig jaar
ook hier doorbrak.
Goede schrijvers zijn zieners:
zij voorvoelen maatschappelijke
of wetenschappelijke ontwikke
lingen. De werkelijkheid is altijd
fantastischer dan een schrijver
in een roman kan verzinnen.
Niet alleen Jules Verne was zijn
tijd in gedachten zover vooruit
dat zijn fantasieën pas veel later
werkelijkheid werden. Zo'n
twee weken terug berichtte deze
krant over een mogelijk verbod
van de overheid op het crypto-
graferen (geheim maken) van
computergegevens. In deze tien
jaar oude roman van Murakami
spelen het 'schudden', 'wassen'
en geheimmaken van gegevens
in de hersens van speciaal gese
lecteerde mensen een belangrij
ke rol. „Hij zei dat hij het had
ontwikkeld als een methode om
computergegevens te coderen,
maar dat je er met een beetje
moeite de hele wereld mee kon
omvormen. Net zoiets als kern
fysica." (blz. 160).
De roman 'Hard-boiled won
derland' speelt in de nabije toe
komst in Tokyo. Er zijn twee
groepen mensen: Calcutecs en
Semiotecs (bovenwereld versus
onderwereld). De meeste ro
mans met dit soort termen zijn
niet te lezen: dit boek is een uit
zondering.
De hoofdpersoon, een jonge
gescheiden man, moet een her-
senklusje opknappen voor een
wereldvreemde professor. Hij
krijgt van de professor een die-
renschedel mee, die erg op die
van een eenhoorn blijkt te lij
ken. Na zijn ontmoeting met de
prof gebeurt er allerlei vreemds:
twee mafiosi komen zijn flat
verbouwen en hem en zijn spul
len kort en klein slaan. Het blijkt
dat de hoofdpersoon ongewild
zelf de sleutel is tot allerlei ge
heimen en een soort tijdbom in
zich draagt.
Na het einde van de wereld
wordt het verhaal verteld van
een andere wereld (De Stad)
waar mensen leven zonder her
inneringen en emoties. De
hoofdpersoon probeert hieraan
te ontsnappen. Enkele door het
verhaal heen gevlochten liefdes
geschiedenissen zorgen voor
een droog komische noot.
Al met al is het een nogal fan
tastisch verhaal, dat alleen ge
loofwaardig blijft door de hech
te compositie en de ironische
stijl van de schrijver. Zo geeft hij
tijdens het verhaal zelf al com
mentaar op onwaarschijnlijke
gebeurtenissen: „die onwezen
lijke lift, de gapende afgrond
achter in een kast. hekelingen
en klankverwijdering - als ik het
in een roman las zou ik het niet
geloven." (blz. 67). Dit soort
knipoogjes, gecombineerd met
een snelle afwisseling van scè
nes en een verrassende stijl,
maken 'Hard boiled wonder
land' zeer leesbaar.
Ook in de titels van hoofd
stukken is Murakami origineel.
Je ziet niet vaak zulke aparte
hoofdstuktitels als „7. Schedel,
Lauren Bacall, bibliotheek." En
die afschuwelijke titel van het
boek? Die is deels een toespe
ling op Amerikaanse misdaad
romans. deels pas te begrijpen
aan het eind van het bock. Dit
in wezen romantische boek zit
verder vol filosofische tussen
doortjes als over de schoonheid
van oude muziekinstrumenten.
De vele verwijzingen haar de
wereldliteratuur en de Westerse
populaire cultuur (van Pablo
Casals tot Bob Dylan, van
Proust tot H.G. Wells) maken
het boek een aangename grab
belton.
De compositie is wat saai
maar doeltreffend: afwisselende
hoofdstukken in de 'oude' we
reld (oneven hoofdstukken: in
verleden tijd) en de wereld na
het einde (De Stad; even hoofd
stukken: in tegenwoordige tijd).
Verder geen kritiek op deze
goed geschreven, humoristische
fantasieroman? Eén klein min
puntje slechts: de vertaling, van
het Japans via het Engels naar
het Nederlands, is via een grote
omweg bereikt. De vertaling
loopt gladjes - daar niet van
maar wil de uitgever een vol
gende keer een werkloze lapa-
noloog van de straat plukken?