Lankhorst na dertien jaar
uit landelijke politiek:
'Ik wil nu zelfbesturen'
Geen groot feest
voor 25-jarig
'Dodewaard'
Feiten &Meningen
Laat Brinkman
het CDA
afmaken
Hongaren strijden tegen depressies
DINSDAG 5 APRIL 1994
Hoeveel fouten kan een partijleider zich
permitteren alvorens hij wordt afgevoerd?
In de boezem van het CDA zijn dat al geen
grapjes meer voor bij de open haard. Hen
voorman die het gedachtengoed van zijn ei
gen partij niet aanvoelt, bezorgt de bewe
ging een serieus probleem.
Dries van Agt had tenminste nog een
ethisch reveil waar de handen voor op el
kaar gingen. En Ruud Lubbers bleef naast
het harmonie-denken trouw aan dat 'wen
kend perspectief aan de einder'. Elco Brink
man daarentegen gaat na de AOW nu uitge
rekend op het onderwerp van de vrijheid
van onderwijs ongelooflijk onderuit
In het blad Christendemocratische Ver
kenningen stelt hij schoolbesturen voor het
aantal allochtonen per school te beperken.
Je wrijft je ogen uit. Brinkmans voorstel is
strijdig met de Grondwet, die onderscheid
op grond van huidskleur en afkomst ver
biedt. En het is onuitvoerbaar, omdat voor
het woord 'allochtoon' naast huidskleur en
afkomst geen bruikbare definitie bestaat
(Brinkman is als import-Leidenaar ook al
lochtoon). Maar het is vooral strijdig met al
les waar het CDA voor staat bij de vrijheid
van onderwijs, het pleidooi voor oprichting
van islamitische scholen (honderd procent
'zwarte scholen') en de mogelijkheid juist
via christelijk onderwijs waarden en nor
men over te dragen aan kinderen met een
andere religieuze afkomst.
Directeur Nijburg van de protestants-
christelijke Beatrixschool in het hartje van
de Haagse Schilderswijk, typeerde Brink
mans woorden als 'grandioze onzin'. Zijn
school gaat royaal over de Brinkman-norm
van tachtig procent allochtonen heen, ter
wijl de identiteit en kwaliteit onbetwist is
gebleven. Nijburg moest dan ook flink
hoesten toen de volgende lezenswaardige
strofe van Brinkman op zijn deurmat viel:
„De situatie (veel buitenlanders) is op som
mige plaatsen uit de hand gelopen. Het
komt voor: tachtig procent buitenlandse
kinderen op scholen
„Brinkman is waarschijnlijk nooit op zo'n
school geweest. Hij zou eens moeten langs
komen, want het gaat hier uitstekend", al
dus Nijburg. En de Haagse wethouder van
onderwijs Van Kampen, verantwoordelijk
voor het openbaar onderwijs: „Als we
Brinkmans systeem hier zouden doorvoe
ren, is in heel Den Haag geen sprake meer
van vrijheid voor ouders een bepaalde
school te kiezen".
Inmiddels is het CDA de aftocht begon
nen. Het stond er allemaal anders dan het
er stond. Zo gaat dat. In het stuk van ruim
elf pagina's zegt Brinkman overigens niet
dat het onderwijsniveau op een 'zwarte
school' te laag zou zijn. J4et gaat hem uit
sluitend om de inburgeringsproblemen, het
kennisnemen van de de Nederlandse ge
woonten, waarden en normen. Brinkman
wil daarbij gelijke kansen 'bewerkstelligen'
met enige dwang.
Het CDA-program van uitgangspunten
zegt precies het tegendeel: „De opvoeding
van kinderen, de toerusting van hun toe
komst en de overdracht van normen en
waarden is allereerst eeq zaak van de ou
ders of verzorgers. Hierop sluit aan de
noodzaak van een onderwijsbestel, waarin
ouders hun kinderen naar die scholen kun
nen sturen waarin het klimaat aansluit op
het opvoedingsklimaat thuis". Brinkman
gaat dus lijnrecht in tegen die christen-de
mocratische opvatting.
Openbare scholen mogen geen (allochto
ne) leerlingen weigeren, bijzondere scholen
wel. Brinkman begon zaterdag al de discus
sie iets te 'relativeren' door te verklaren dat
'bijzondere scholen nu ook al het recht
hebben allochtonen te weigeren'. Dan blijkt
hoe groot de kloof tussen politiek en volks
buurt is. Christelijke buurtscholen in grote
steden weigeren in de praktijk namelijk he
lemaal geen allochtone kinderen. Het komt
alleen voor als de ouders expliciet de grond
slag niet willen respecteren en dat is zelden
het geval. Christelijke scholen zien het juist
als een opdracht christelijk onderwijs te
bieden aan allochtone kinderen.
HERMAN BULEVELD
Peter Lankhorst (47) is een realo, een scherp prater. Zijn collega's zullen hem missen als hij na de
verkiezingen van 3 mei definitief de Kamer verlaat. Hij zat dertien jaar in de landelijke politiek,
eerst voor de PPR en later voor Groen Links. Hij gaat nu eindelijk eens zelf besturen als deelraad
wethouder in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer. „Gezellig met oma een pilsje drinken".
Peter Lankhorst.
De woonkamer van de Groen Linkse
voorman is bruin. Melkchocolade
bruin voor de vloerbedekking, puur
voor de kozijnen en hazelnoot-cara-
mel op de deur. „Tja, bruin is m'n lie
velingskleur", stelt Lankhorst glimla
chend vast, terwijl zijn blik bevesti
gend blijft rusten op de perehouten
meubels. „En ik ben ook niet zo'n ty
pe dat onmiddellijk alles wit gaat ver
ven omdat dat opeens de mode is."
Lankhorst is eigenzinnig. Welk ander
gewaardeerd en getalenteerd kamer
lid keert immers terug naar de lokale
politiek? En verruilt de zekerheid van
een kobaltblauwe kamerzetel voor de
wankele positie van wethouder
'maatschappelijke participatie' in
Amsterdam? Het is z'n eigen woon
wijk, maar zeker-niet de gemakkelijk
ste.
Lankhorst: „Onlangs bezocht ik de
Bos en Lommerschool, goed voor
zo'n 250 leerlingen. Vol trots toonde
de directeur mij de enige autochtone
leerling. Eén op de 250! Dan praat je
helemaal niet meer over zwarte en
witte scholen. Die discussie, hebben
ze daar al ver achter zich gelaten. We
moeten onze stinkende best doen
voor die kinderen."
Zijn vingers jeuken. Hij zat dertien
jaar in de Kamer maar heeft nooit ge
regeerd. Hij stond als een morele
grensrechter met de vlag in de hand
langs de zijlijn, holde heen en weer
maar stond nooit in het veld.
„Natuurlijk is dat frustrerend, dat is
een van de redenen van mijn vertrek.
Ik wil nu zelf wel eens besturen."
Hij ergert zich over de werkwijze van
de Tweede Kamer. De eindeloze
spreektijden waar met name de rege
ringsfracties zich aan bezondigen. De
'boeven- en nota-taal' waarvan ze
zich bedienen. Een kamervoorzitter
die niet mag afhameren omdat hij zélf
kamerlid is.
„Bij iedere voetbalclub wordt beter
vergaderd dan bij ons. Ik kan me goed
voorstellen dat luisteraars na een half
uur gillend weglopen. Er is geen de
bat, het is allemaal te voorgekauwd.
Het is teveel een zaak van bij voor
baat koppen tellen of er een kamer
meerderheid voor het voorstel aanwe
zig is."
Lankhorst wil 'dichter bij de rpensen
staan'. Hij gaat zijn werkdagen vullen
met praktische zaken. „Als kamerlid
ben je met abstracte zaken bezig. Dat
kan ook niet anders, want je be
spreekt algemene maatregelen die
vijftien miljoen mensen aangaan.
Mensen die ver weg zijn. Je hebt wel
demonstraties hier op het Binnenhof,
maar dat zijn over het algemeen keu
rige bijeenkomsten. De meeste men
sen komen in de Kamer om de nieu
we vergaderzaal te zien."
„Een wethouder voelt de hete adem
van de burger in zijn nek, want de
burger gaat naar raadscommissies.
Het gaat over herkenbare problemen,
scheve stoeptegels, gescheiden vuil-
ophaal, maar ook sloop of renovatie
van je woning."
Zijn geloof dat de landelijke politiek
problemen kan oplossen is afgeno
men. Of het nu om de uitkeringen
gaat of de problemen in de gezond
heidszorg, de politiek is niet bij mach
te wezenlijke wijzigingen door te voe
ren. De weinig verheffende gang van
zaken rond het ontbonden Interregio
naal Recherche Team Noord-Hol
land-Utrecht (IRT) toont aan dat zelfs
een gemeenschappelijk streven als
het bestrijden van de zware criminali
teit het af moet leggen tegen onder
linge twisten, belangentegenstellin
gen en ambtelijke verkokering.
Lankhorst wil dat de hoofdrolspelers
in de IRT-kwestie hun huidige baan
verliezen. „Hun handelen moet con
sequenties. Overplaatsingen zijn
noodzakelijk. Anders kun je straks on
gestraft op ieder niveau fouten ma
ken. Ambtenaren die niet goed func
tioneren zouden sowieso meer ter
verantwoording geroepen moeten
worden. Dat gebeurt nu veel te wei
nig."
Of minister Hirsch Ballin (justitie)
moet verdwijnen, hangt af van het
IRT-debat deze week. „De minister
zal moeten erkennen dat de hoofdrol
spelers in deze zaak hartstikke fout
zijn geweest. Als Hirsch Ballin zegt 'er
is niets aan de hand, iedereen kan op
zijn plekkie blijven zitten', dan moet
dat gevolgen hebben voor zijn posi
tie."
Maar met het wegsturen van een
hoofdcommissaris of een minister
ben je er niet. „Politieke besluiten
moeten met een breed draagvlak ge
nomen worden. Pas dan zijn vergaan
de, ingrijpende maatregelen haalbaar.
Pas dan kan een kamerlid zich de ge
oefende lobbyist van het lijf houden,
zonder angst voor kiezersverlies."
Dat vergt een open opstelling van alle
partijen: regeringsfracties, oppositie,
ministers en staatssecretarissen.
Lankhorst: „Luisteren naar eikaars al
ternatieven. Een open debat is ook
voor de oppositie moeilijker. Nu
schuiven de regeringspartijen bijna
iedere inbreng van ons bij voorbaat al
terzijde. Vervolgens is het voor ons
makkelijk en dankbaar schieten op
hun voorstel."
Lankhorst wil een ander type kamer
lid. Niet eentje die slaafs zijn fractie
volgt en voor zijn instant-reacties het
verkiezingsprogram open slaat. Nee,
de nieuwe politicus is er een die zijn
eigen spoor trekt en daarmee waarde
ring oogst.
AMSTERDAM MARC PEEPERKORN
WIM STEVENHAGEN
THE INDEPENDENT
Na jaren lang met een hoog
percentage zelfmoord, alcoho
lisme en depressiviteit te heb
ben gekampt, proberen steeds
meer Hongaren het over een
andere boeg te gooien. In het
hele land komen ze in kleine
groepjes bijeen om te leren po
sitief te denken, enthousiast te
leven en hun frons in te ruilen
voor een gulle lach.
„Aldoor vrolijk zijn vergt de no
dige inspanning", zegt Peter Be-
rek, de oprichter van de Hon
gaarse Optimisten Club. „Maar
het doel is zeker de moeite
waard en het is in ieder geval
beter dan zwaarmoedig pessi
misme."
Zoals zoveel dingen in het hui
dige Hongarije is de Optimisten
Club uit Amerika geïmporteerd.
Berek, die regelmatig naar de
Verenigde Staten reist, was ge
troffen door het schrille contrast
tussen de opgewekte houding
van de Amerikanen en de moe
deloosheid in zijn eigen land. In
1989 opende hij in Boedapest
de eerste afdeling van de club,
die sindsdien spectaculair is ge
groeid en inmiddels 28 afdelin
gen en 1.200 leden telt.
„Eerst wist niemand hier wat
optimisme was", vertelt de
breed grijnzende Berek. „Maar
gezien de uitdagingen die ons
land in 1989 te wachten ston
den, vond ik het belangrijk dat
we een nieuwe kijk op de din
gen ontwikkelden
Berek wijt de sombere zwaar
moedigheid van zijn landgeno
ten aan veertig jaar communis
tisch bewind, waardoor iedere
ondernemingslust en toekomst
verwachting is gesmoord. Maar
veel Hongaarse psychologen
voeren nog dieper liggende oor
zaken aan voor het verreweg
hoogste percentage zelfmoord
en alcoholisme in Oost-Europa.
Eeuwen van militaire nederla
gen en bezetting door Turken,
Oostenrijkers, nazi's en Russen
hebben tot een 'nationale ver
liezersmentaliteit' geleid.
Volgens Bela Buda, een psychi
ater uit Boedapest, lijdt Honga
rije aan 'een collectieve aandoe
ning die zelfbeklag tot de norm
heeft verheven'. Ook het taal
kundige isolement zou bijdra
gen aan de Hongaarse 'volksde
pressie'. Het Hongaars behoort
niet tot de Indo-Europese talen
en is onbegrijpelijk voor de om
ringende volkeren.
Ondanks de inspanningen die
Berek en zijn vrienden zich ge
troosten, is er nog geen sprake
van een ommekeer. Het afgelo
pen jaar noteerden de Honga
ren wederom het hoogste per
centage zelfmoord ter wereld.
„Het is een moeizame strijd",
geeft Berek toe. „Maar we moe
ten vooral de positieve kanten
benadrukken." En dat doen de
leden van de Hongaarse Meteo
rologische Optimisten Vereni
ging dan ook. Ze kunnen niet
garanderen dat de zon iedere
dag zal schijnen, maar als ze re
gen voorspellen, wijzen ze er
steevast op dat ze het in het ver
leden wel vaker bij het verkeer
de eind hebben gehad en dat
ze hopen dit keer weer de plank
mis te hebben geslagen.
BOEDAPEST ADRIAN BRIDGE
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Geen congres, geen koninklijk
bezoek, geen openbare ont
vangsten. De kerncentrale in
Dodewaard was onlangs 25
jaar in bedrijf, maar van een
herdenking was nauwelijks
sprake. Een kleine bijeen
komst voor medewerkers. Dat
was alles. Het meest omstre
den stukje Gelderland blijft het
liefst low profile. Aandacht was
er immers in de late jaren ze
ventig en begin jaren tachtig
genoeg. Een blik terug en voor
uit.
Op landerige weekeinden kreeg
NS-station Zetten/Andelst ja
renlang een grote stroom reizi
gers te verwerken. Atoompaci
fisten en milieuvoorvechters
verplaatsten zich bij voorkeur
per trein naar hun object van
zorg en verontwaardiging. Want
proefcentrale of niet: Dode
waard moest 'dicht'.
De Raad van State leek de
milieubeweging vorig jaar gelijk
te geven. Het einde van Dode
waard, of althans de sluiting van
de in 1969 in werking gestelde
wetenschappelijke proefcentra
le, leek nabij. Dodewaard draai
de vanaf de bouw in 1965, luis
terrijk gestart door de toenmali
ge majesteit Juliana, zonder
overkoepelende exploitatiever
gunning. Voor de bouw en de
diverse bedrijfsonderdelen be
stonden verschillende wettelijke
goedkeuringen.
Exploitant GKN (Gemeenschap
pelijke Kerncentrale Nederland,
een dochter van de SEP, de ver
eniging van stroomproducen-
ten) beloofde de overheid één
algemene vergunningsaanvraag
in te dienen. De overheid ga
randeerde een soepele afhande
ling. Zo zou geen omvangrijke
inspraakronde nodig zijn. De
centrale bestond immers al. De
vergunning zou dan ook geen
wezenlijke verandering inhou
den.
Maar de Raad van State stak
daar een stokje voor. Bij een
volledigeexploitatievergunning
is inspraak noodzakelijk, ook al
draait Dodewaard al een kwart
eeufv. Sinds de uitspraak van
het Haagse rechtscollege be
schikt de centrale over een ge
doogvergunning. Eind volgend
jaar moet na uitvoerige in
spraak—een nieuwe vergun
ningzijn afgegeven. Daarmee
kan de centrale tot en met 2004,
de oorspronkelijke geplande
sluitingsdatum van de centrale,
blijven produceren.
'Groen' Nederland probeert tot
en met eind volgend jaar gaten
te schieten in de formele be
staansgrond van de Gelderse re
actor. Dodewaard was van be
gin af aan omstreden. De geva
ren voor mens en natuur zou
den te groot zijn. Radio-actieve
straling, problemen met afval
water en de macabere machts
factor die een kerncentrale kan
zijn in handen van verkeerde
(terroristische) organisaties,
golden als belangrijkste strijd
punten tegen Dodewaard.
GKN, diens voorlopers en het
ministerie van economische za
ken wezen voortdurend op de
experimentele status van de
centrale. Toch werd in 1973 een
tien keer grotere kerncentrale in
gebruik genomen in het Zeeuw
se Borssele. Met een capacitei;
van ruim vijfhonderd megawa
levert deze stroom aan het
openbare net. Maar dat doet d
54mW-centraleinDodewaar<
ook.
„Waarom zou je de stroom dit
een centrale oplevert niet ge
bruiken?", zegt SEP-en GKN-
woordvoerster I. Carsouw daai
over. Maar het experimentele -
karakter volgens de woord-
voerster niet te verwarren met
het nemen van 'proefjes' op b
gebied van nucleaire energie -
staat voorop.
De wetenschappelijke begelei
ding die voor de experimentel
centrale nodig was, leidde tot-,
keuze voor het Betuwse Dodez/
waard. Vestiging in de omge
ving van Arnhem, thuisbasis
van de SEP en het electrotech^
nisch en nucleair onderzoeksi
stituut Kema, was absoluut
noodzakelijk. Voor de zekerhe
werd de installatie op een ver!
hoging gebouwd. De hoge ri- w*
vierwaterstanden van decern J
vorig jaar toonden het belangd
daarvan aan.
Drie jaar geleden werd de eers
steenlegging door koningin Ju#n
ana herdacht met een congrel
en een boek over de rol van cA-
dewaard in de kernfysische oii
wikkeling van Nederland. De
feitelijke ingebruikname, 25 j^ei
geleden, ging haast ongemerk^
voorbij. Een feestje voor het
personeel. Niet meer. Carsour-^
„We wilden er niet al te zeer ben
stil staan. De mensen hebbenfel
het ook veel te druk. Bijvoor- ier
beeld met de vergunningaan
vraag".
Dodewaard wordt hoe dan otfAA
in 2004 stopgezet. De vraag re
welk perspectief de kerninstaloll
latie nog heeft. Het spookbeelet
doemt op van Kalkar, de tot etc
sluiting veroordeelde snelle ooi
kweekreactor in Duitsland, vl£n.
geefs miljarden in hebben geïV0'
vesteerd. Binnen het bedrijf, ol
met name in de kring van de iel
ondernemingsraad van de DcPn
dewaardse centrale, leeft het un
idee door te gaan als nucleairraa
opleidingsinstituut. Carsouw: V<
„Dat is een optie. Maar niets et
staat vast". 0 I
Na sluiting is afbraak niet ee'
meteen aan de orde. Vijftig Jap1
wordt over het algemeen geacier
cepteerd als aanvaardbare tei^a'.
mijn om een centrale te laten'at<
'afkoelen'. De halveringstijd vf°r'
kerninstallaties is vijfjaar. Nae'd
vijftig jaar is er sprake van eeria,(
dermate gereduceerde stralin; ge
dat er zonder risico kan wordiacl
gesloopt. Bij afbraak in 2004 aar
zou slopen moeten gebeuren50
met afstandsbediening. 301
Momenteel gaan de splijtstof^oe
staven, die de kernbrandstof |?5'
plutonium bevatten, naar de let
opwerkingsfabriek in het Brits X
Sellafield. Het contract met BI -
tish Nuclear Fuel, de eigenaaPT
van die fabriek, loopt in 2004 lrei
De dan leegstaande installati#sti
zou kunnen dienen als opslag00
ruimte van haar eigen afval eifu'<
dat van andere kerncentrales.001
Carsouw: „Alles is een optie. ,er
Maar dit is zeker geen haalbaanl
DEN HAAG TON VAN LIEROP
rryj '7 P
