'Dode zielen' hebben
ook stem in Oekraïne
Politie in dmghandel: 'doel heiligt middelen'
Feiten &Meningen
Waar wacht
regering bij
IRT nog op
'Het gebeurt opnieuwp
tijd om te vertrekken'
b
Overleven in Zaïre:
bestaan onder minimum
s
MAANDAG 28 MAART 1994
liet 'functionerinsgesprek' waaraan het ka
binet de vier hoofdschuldigen in de IRT-af-
faire wil onderwerpen, zal de heren Graaf
van Randwijck, Vrakking, Nordholt en Van
Riessen niet vrolijk stemmen.
Pas na de gesprekken wordt bekeken of
de' procureur-generaal, hoofdofficier,
hoofdcommissaris en commissaris voor
hun verder functioneren voldoende ver
trouwen hebben van hun politiek verant
woordelijken. Overplaatsing en ontslag niet
uitgesloten.
Het kabinetsstandpunt, dat afgelopen
vrijdag bekend werd gemaakt, wekt verba
zing. In het 600 pagina's dikke IRT-rapporl
van de commissie Wierenga is het falen van
de vier duidelijk blootgelegd. Wie het rap
port leest, begrijpt niet dat de onmacht bij
liet bestuur en het openbaar ministerie zul
ke vormen kan aannemen.
Burgemeesters belden elkaar woedend
op, de hoofdofficier was te emotioneel om
nog zuiver te kunnen handelen, de procu
reur-generaal maakte geen mening ken
baar, de hoofdcommissaris zei A en deed B.
De Nederlandse misdaadbestrijding anno
1994 te Amsterdam bleek vooral een be
stuur I ij ke mach tsstri j d
Nordholt, steevast in uniform omdat hij
als hoofdcommissaris een voorbeeld wil
zijn, opereerde als een eigengereide mana
ger die ondanks uitdrukkelijk verzoek
naliet de controle over zijn ondergeschikte
op te pakken. Want die fVan Riessen) bleek
slechts uil op de opheffing van het IRT.
Vrakking op zijn beurt liet zich als hoofd
officier van justitie gelden als een licht ti
rannieke baas en vroeg niet op tijd naar het
oordeel van zijn bij het IRT betrokken offi
cieren. Procureur-generaal Graaf van Rand
wijck speelde niet de eerste viool waar het
ging om de belangrijke juridische discussie:
kan de gewraakte opsporingsmethode wel
of niet?
Lubbers en Van Thijn haastten zich afge
lopen donderdag bij het uitkomen van het
rapport te zeggen dat de vier op vele andere
terreinen wèl hun verdiensten hadden. Me
de daarom hoefden zij na het IRT-schan-
daal niet weg, vonden de bewindslieden.
Een merkwaardige redenering, want pro
cureurs-generaal en hoofdcommissarissen
zónder veel verdiensten komen slechts voor
in bananenrepublieken. In Nederland zijn
dergelijke verantwoordelijke posities het ge
volg van glanzende carrières. Het hardere
kabinetsstandpunt dat vrijdag volgde, was
het gevolg van een correctie door andere
bewindslieden. Zij wensten minder coulant
met de hoofdschuldigen om te gaan.
Zowel het commissie-rapport als het door
hel kabinet aangekondigde functionerings
gesprek vormt voor alle betrokkenen een
ernstige diskwalifikatie. Hierdoor ontberen
zij sinds vorige week het natuurlijke gezag
dat verwacht mag worden van het 'bevoegd
gezag'. Dat zij daaruit niet zelf hun conclu
sie trokken, zegt óf iets over hun schuldbe
sef, öf het schetst hun vertrouwen in de
Flaagse politieke steun. Opvallend tot dus
ver is overigens ook het gebrek aan zelfkri
tiek van het ministerie van justitie, lees: de
minister van justitie.
Voor de buitenwacht ontstaat intussen
vooral het beeld dat hoogstverantwoordelij-
ken geen consequenties aan hun falen hoe
ven te verbinden. Dit terwijl het grondige
en geroemde rapport van Wierenga eigen
lijk geen ruimte laat voor halfzachte ingre
pen, zoals de commissievoorzitter zelf ook
al aangaf.
Wat dat betreft is de reactie van de voor
zitter van de Nederlandse Politie Bond op
de (automatische?) bevordering van Van
Riessen en recherchechef Van Kastel begrij
pelijk: Van Duijn stelde dat menig diender
uit lagere echelons in Amsterdam werd ge
degradeerd, overgeplaatst of een bevorde
ring miste na een misstap, een 'bakkie'
zoals het in politiejargon heet.
Dat Van Riessen inmiddels zelf verzocht
om opschorting van zijn bevordering, doet
daar niets aan af. Flet wekt de indruk alsof
hij zich zo behoed voor een nog minder
eervolle ingreep door de plaatsvervangende
burgemeester van Amsterdam.
Wat voor Nordholt en Van Riessen geldt,
geldt ook voor Graaf van Randwijck en
Vrakking:, hun voorbeeldfunctie is geredu
ceerd tol het aanhouden van hun uniform,
dan wel toga.
In het Oekraïnse plattelandsdistrict Bersjad, 300 kilometer ten zuiden van de
hoofdstad Kiev, werken de collectieve boerderijen uit de communistische tijd
door alsof de Sovjetunie nog steeds bestaat. Om haar macht te behouden, schrikt
de agrarische nomenklatoera niet terug voor 'vuile trucs', klaagt Ivan Bezsmert-
ny, democratisch kandidaat bij de gisteren gehouden parlementsverkiezingen.
Een waarnemer van de Europese Unie is er van overtuigd dat de verkiezingen in
Bersjad niet democratisch zijn.
Max Sologoeb, gerechtelijk arts en Bezs-
mertny's campagneleider, spoorde gisteren
meteen al vier kiezers op die al onder de
groene zoden liggen. Uit onofficiële kringen
heeft hij al vernomen dat het aantal 'dode
zielen' veel hoger zou liggen en mogelijk in
de honderden loopt.
Dit is volgens de kandidaat niet de enige
onregelmatigheid..Gisteren liet een jongen
van 15 me een oproepkaart op zijn naam
zien, terwijl de kiesgerechtigde leeftijd 18
is", zegt een neiveus kettingrokende Bezs-
mertny. „Ook hoorden we dat er nog vóór
de verkiezingsdag stembiljetten zijn uitgedeeld."
Bezsmertny vecht een oude vete uit met Anatoli
Matvejenko, zittend parlementslid en lid van de
uitvoerende macht van Bersjad, een district in de
provincie Vinnitsa. Als journalist voor een landelij
ke krant schrijft hij al sinds 1990 over plaatselijke
misstanden. Óver datsja's (vakantiehuisjes), die de
rode directeuren voor zichzelf laten bouwen met
geld, materiaal en arbeiders van hun collectieve
boerderijen en over het deel van de suikeroogst dat
gestolen wordt en tegen harde valuta in het buiten
land verkocht.
Toen Bezsmertny op een verkiezingsbijeenkomst
de suikermaffia aan de kaak stelde, beet een van de
aangesprokenen, een medewerker van Matvejenko,
hem toe:Ik vermoord jou en je hele familie." Een
aanwezige die het voor Bezsmertny opnam, werd
Oekraïnse soldaten tekenenen het kiesregister. fotc
later tijdens een 'huisbezoek' door onbekenden ge
maand haar steun aan de kandidaat op te geven, zo
vertelt ze in een getuigenis op band.
Leden van de collectieve boerderijen kregen te ver
staan dat ze geen salaris zouden ontvangen als ze
niet naar verkiezingsbijeenkomsten van Matvejen
ko kwamen, zegt de kandidaat. ,,De bank in een
doq:> hier in de buurt heeft zelfs geweigerd betalin
gen te verrichten aan bedrijven die Matvejenko niet
steunen", zegt hij. Daags na zijn kandidaatsstelling
is het gebouw waar campagneleider Sologoeb zijn
praktijk heeft met anti-semitische leuzen beklad.
De plaatselijke media zijn geheel op de hand van
de zittende macht, klaagt Bezsmertny. De korte ra
diorede van vijf minuten die hij net als de negen
andere kandidaten mocht houden, werd verboden
omdat hij te veel kritiek op Matvejenko uitte. Her-
Voor het eerst sinds de onafhankelijkheid
konden de inwoners van Oekraïne gisteren
naar de stembus. De ingewikkelde stembiljet
ten vroegen om goede bestudering.
foto reuter misha tjernichkin
haaldelijk wordt Bezsmertny in de plaatse
lijke krant aangevallen, maar de hoofdre
dacteur laat geen weerwoord toe. Daaren
tegen staat het blad bol van de loftuitingen
op Matvejenko, zelfs van olympisch kunst
schaatskampioene Oksaria Bajoel.
Bezsmertny toont een artikel waarin hij
wordt beschuldigd van laster tegen de
plaatselijke autoriteiten, ondertekend door
kolonel Solar, hoofd van de politie van
Bersjad. ,,Dat is je reinste intimidatie!",
EPA roept Gert Weisskirchen, waarnemer en
SPD-lid van de Duitse Bondsdag. ,,Dat kan
absoluut niet door de beugel. Het lijkt er heel erg op
dat deze verkiezingen niet deugen."
Dit is het raarste kiesstelsel dat hij ooit heeft mee
gemaakt. ,,Door de hoge kiesdrempel en de eis dat
de winnaar in het district een kwart van alle kiesge
rechtigden mee moet krijgen, bestaat de kans dat er
helemaal geen parlement uit voortkomt. Maar wel
licht was dat ook de bedoeling." Dreigt hij niet met
zijn aanwezigheid als waarnemer deze hele toe
stand te legitimeren? „Dat vroeg ik laatst ook op
een bijeenkomst in Kiev van de Europese Unie. Ie
dereen begon toen verlegen te lachen."
BERSJAD DIEDERIK KRAMERS
De politie zet in de strijd tegen de zware crimi
naliteit methoden in die de vraag doen rijzen of
het doel de middelen heiligt. Mag de politie zelf
drugtransporten organiseren? Is het toelaatbaar
als politie-informanten precies dezelfde strafba
re feiten plegen als degenen tegen wie het on
derzoek zich richt?
Mag onder toezicht van de politie een groothan
del in soft drugs worden opgezet? En ook in hard
drugs? Welke hoeveelheden mag de politie (laten)
verhandelen om het vertrouwen van criminele
organisaties te winnen? Is het verantwoord als
een dank zij de politiebescherming onkwetsbaar
gemaakte informant miljoenen guldens verdient
aap dit soort handel? Mag de politie zelf bedrijven
oprichten voor opslag en vervoer van diugs?
Dit soort vragen speelt mee op de achtergrond
van de IRT-zaak, ook alïs het gebruik van een
omstreden onderzoeksmethode achteraf niet de
werkelijke reden geweest voor de opheffing van
het Interregionaal Rechercheteam Noord-FIollan-
d/Utrechl. De oorzaak was een bestuurlijke
machtsstrijd.
Officieel is niet bekend wat de in de IRT-zaak be
doelde methode precies inhoudt. Om veiligheids
redenen blijven de details daarover binnenska
mers. Wel is duidelijk dat een uit de onderwereld
afkomstige figuur dienst deed als undercover om
informatie over een criminele organisatie te ver
garen. Deze informant kreeg de gelegenheid on
der politietoezicht een positie binnen de drugs
wereld te verweiven.
Volgens de richtlijnen van de procureurs-generaal
moeten zulke operaties in hoofdzaak aan twee
voorwaarden voldoen. In de eerste plaats: be
heersbaarheid. Politie en justitie moeten zelfde
zaak onder controle houden. Een tweede voor
waarde betreft de evenredigheid tussen de ge
bruikte infiltratiemethode en de ernst van de mis-'
drijven die op deze manier worden onderzocht.
Een voorbeeld voor de Nederlandse opsporing
vormen de methoden van de Ameri
kaanse Drugs Enformcement Agenc)'
(DEA) en het Duitse Bundeskriinina-
lamt (BKA) die systematisch underco
ver-operaties op touw zetten. Soms
komen de resultaten daarvan voor de
Nederlandse rechter en moet de Hoge
Raad zich uitspreken over de toelaat
baarheid van het langs deze weg ver
kregen bewijs.
In het Advokatenblad behandelt mr.
T. Spranken naar aanleiding van de
IRT-zaak een recent voorbeeld van
deze rechtspraak. Politiemensen van
het BKA hadden een transportonder
neming opgericht om cocaïne en marihuana op
te slaan in afwachting van verdere distributie
naar diverse Europese landen, waaronder Neder
land. Door middel van deze dekmantel-firma kon
de politie de afnemers van de uit Colombia inge
voerde drugs achterhalen.
Samen met de Nederlandse justitie begeleidde
het BKA een drietal cocaïnetransporten, in totaal
bijna 300 kilo, naar Nederland. De Nederlandse
afnemer werd dank zij deze door de politie geor
ganiseerde levering gearresteerd en is inmiddels
tol negen jaar gevangenisstraf veroordeeld.
De Hoge Raad moest zich uitspreken over de
vraag of de grenzen van de toelaatbaarheid niet
worden overschreden als politie-infiltranten zelf
actief meewerken aan opslag, vervoer, verkoop
en doorvoer van grote hoeveelheden drugs. Vol
gens het arrest kan de methode door de beugel.
Alleen als de door het BKA gebruikte opsporings
methode naai' Nederlands recht vol
strekt ontoelaatbaar zou zijn geweest,
had de betrokken crimineel niet ver
oordeeld mogen worden. Volgens mr.
Spranken blijkt hieruit dat een door
justitie zelf opgezette cocaïnelijn door
de Hoge Raad als een toelaatbare
vorm van infiltratie wordt be
schouwd. Enige jaren geleden zou
men dit nog niet hebben geaccep
teerd.
Over het algemeen kunnen politie en.
justitie wel op steun van het publiek
rekenen voor zulke krasse staaltjes
van moderne opsporing. Hoe anders
valt er greep te krijgen op de criminele organisa
ties die zich kunnen bedienen van alle moderne
middelen? De tegenstanders beschikken over
grote macht, de macht van het geld. Met dieven
vangt men dieven. Maar er zit ook een schaduw
kant aan deze ontwikkeling.
De opsporing en vervolging van strafbare feiten
moet in het belang van alle staatsburgers
strikt overeenkomstig de wet gebeuren. Het ge
bruik van undercover-agenten was al door de
rechter geaccepteerd zonder dat er eerst een
wettelijke grondslag voor deze methode was ge
legd. Vorige week hebben de vijf procureurs-ge
neraal landelijke, buiten-wettelijke regels opge
steld die de politie verdere bevoegdheden geven
om in het criminele milieu te infiltreren.
De regels van het Wetboek van Strafvordering
worden door de opsporingsautoriteiten gevoeld
als een belemmering. Het is in strijd met de wet
als de politie inbraken pleegt (zogeheten inkijk
operaties) zonder bevel tot huiszoeking en zonder
dat sprake is van een formele verdenking. Het ge
beurt wel dat pas op grond van de resultaten van
zulke inbraken alsnog tot een wettige vorm van
huiszoeking wordt overgegaan.
De praktijk snelt de wet vooruit en de wetgever
volgt dan wel. Zo is de Tweede Kamer vorige
week akkoord gegaan met een aanzienlijke uit
breiding van de bevoegdheid van de politie tot
het afluisteren van burgers. En nu neemt de poli
tie alvast een voorschot op een nieuwe wet, die
ook het voorbereiden van misdrijven strafbaar
maakt.
De bedoeling hiervan is de politie ruimere be
voegdheden te geven om zich te verdiepen in het
gedrag van mensen die mogelijk strafbare feiten
willen begaan. Zo neemt het arsenaal aan be
voegdheden van de politie toe. Het is nodig in de
strijd tegen de drugcriminaliteit. Maar waar is het
einde?
GUSSCHREUDERS
Duizenden Berlijners zijn het afgelopen weekeinde de straat op g-o-j,
om hun afschuw te uiten over de aanslag op de synagoge van Lübecf^
Demonstranten passeren op deze foto de Brandenburger Tor.
foto reuter lutz schmf
Sarah Avacov, een 62-jarige
overlevende van de holocaust
de massavernietiging van de
joden door de nazi's voelde
zich lang veilig in Duitsland.
Maar na afgelopen vrijdag, toen
er voor het eerst sinds de Twee
de Wereldoorlog weer een
brandaanslag werd gepleegd op
een synagoge, vreest ze dat het
tijd is geworden het land te ver
laten.
„Ik heb de afgelopen 25 jaar in
Berlijn gewoond, maar ik blijf
niet veel langer", zegt Avacov,
een jodin van Roemeense hui
ze. Zaterdag demonstreerde zij
met zo'n duizend anderen in
Berlijn tegen de aanslag in Lüb-
eck. „Het gebeurt opnieuw. Het
is tijd om te vertrekken."
De aanslag op de synagoge in
•Lübeck herinnerde de joden in
Duitsland op pijnlijke wijze aan
de Kristallnacht-van 1938. In die
nacht vernietigden Hitiers na
zi's duizenden joodse winkels
en staken zij honderden syna-
goges in brand.
„Opnieuw schaam ik me dat ik
Duitser ben", aldus een van de
teksten in de stille tocht van het
centrum van de joodse ge
meenschap naar de Branden
burger Tor. Berlijn heeft met on
geveer 10.000 joden de grootste
joodse gemeenschap van het
land. In totaal wonen er in
Duitsland nog ongeveer 40.000
joden. Voor de Tweede Wereld
oorlog waren dat er respectieve
lijk 160.000 en 530.000.
Toen enkele jaren geleden het
geweld van extreem-rechts op
rukte, maakte een kleine groep
joden al plannen voor het ver
trek uit Duitsland. Na de aan
slag vorig jaar op een Turks
woonhuis in Mölln, waarbij drie
mensen om het leven kwamen,
verlieten maandelijks ongeveer
|!NC
Ff
tijr
[ijk
60 joden de Bondsrepubliek, fchc
Een Israëlische krant riep de |CF
Duitse joden op snel naar 'hu{
te komen.
Het totaal aantal joden in hetlF
herenigde Duitsland is de afgJ
lopen jaren juist gestegen als jp-
gevolg van de immigratie uit r
Rusland en Oekraïne. Maar oïer
joodse leiders vrezen dat de F01
aanslag in Lübeck Sarah Avaa00
en vele anderen aanzet het lap~
tè verlaten. „Veel joodse menj
sen vragen zich nu af of hun IT?
slissing om in Duitsland te kc|i
men wonen, wel de juiste wa^
zegt Ignatz Bubis, voorzitter \j
de centrale raad van de jodenM;
De aanslag in Lübeck viel na$ER
noeg samen met de publikatij
van een onderzoek waaruit Is I
blijkt dat het antisemitisme iifdi
Duitsland een wijdverbreid vém
schijnsel is. Een meerderheidezi
van de bevolking vindt dat erjlki
veel aandacht is voor de moofr
op zes miljoen joden tijdens cfcst
Tweede Wereldoorlog. Veertifjïie
procent meent dat joden de In-
holocaust voor hun eigen gevjFR
benutten; ruim 20 procen t wipti
geen joodse buurman. v<
„Het gif van de jodenhaat" ispf-
nog altijd werkzaam in de tg
Bondsrepubliek, aldus een veira
klaring van de Evangelische fct
Kerk in Duitsland. De aanslagpi
Lübeck, aan de vooravond vafro
het joodse paasfeest, is een jhe
'alarmsignaal'dat niemand jfi
mag negeren. Ondanks de aafi s
slag vierde de kleine joodse gfgf
meente in Lübeck zaterdag- p
avond in het zwaar beschadigPP
gebouw het begin van het pa|s
feest. Eerder op de dag demoft1
streerden ongeveer 3.000 meiflh
sen in de Noordduitse stad tetv
gen de brand. t
BERLUN Rtr-DPA-EPDp
T\
Een van de grote mysteries
van Afrika is hoe de arme
massa's er in slagen te
□verleven. Ayembe Augus-
tina behoort tot de miljoe
nen Afrikanen die ver be
neden de armoedegrens
even.
Ze woont in een arme wijk
van de Zaïrese hoofdstad
Kinshasa en heeft de ver
antwoording voor vijftien men-
;en. Ze heeft zelf tien kinderen,
met als jongste een drie-jarige
tweeling. Haar man en oudste
kinderen zitten zonder werk.
Bovendien wonen de drie kin
deren van haar dochter ook bij
haar in.
Op een goede dag eet de familie
één keer. Ayembe maakt dan
maispap, op smaak gebracht
met cassavebladeren en een
beetje suiker en zout. Maar
soms eet de familie twee of drie
dagen achtereen niet. „Ik wacht
totdat de kinderen huilen van
de honger. Dan pas ga ik ko
ken", aldus Ayembe.
In betere dagen handelde de
44-jarige Ayembe op de markt.
Ze kocht een baal suiker of mais
en deed die over in kleine zak-
es, die ze langs de kant van de
weg verkocht. Ze had ook een
naaimachine, waarmee ze zelf
de kleren voor haar familie kon
naaien. Haar kinderen hadden
choenen en gingen naar
chool.
Maar vorig jaar december werd
\yembe geveld door de malaria.
Ai haar geld ging op aan medi-
ijnen.
Nu heeft ze een schuld van bij
na elf gulden en dat zit haar niet
lekker. „Als je schulden hebt,
kun je worden gearresteerd en
in de gevangenis worden ge
gooid. Ze laten je pas vrij als je
betaalt."
Vyembe's dag begint om vijf
uur 's ochtends. Vroeger bereid
de ze altijd het ontbijt en maak
te de kinderen klaar voor
school. Maar nu is er niets te
eten en kan ze de school niet
meer betalen.
Ze loopt naar een ander deel
THE INDEPENDENT
van de stad en probeert mais te-
kopen gedeeltelijk voor haaii
gezin en gedeeltelijk om door til
verkopen. Als de zaken meezit-j I
ten, verdient ze een kwartje pel 1
dag en kan haar familie eten.
Als ze een enkele keer meer verf
dient, brengt ze het geld naar oi
een bank die door een aantal en
markthandelaren is opgezet, i
Met dit geld wil ze haar schuldlSl
afbetalen. jhi
De naaimachine, eens de trots idi
van Ayembe heeft het inmiddejei
begeven en geld voor de reparqre
tie is er niet. Daarom verknipt jir
ze oude kleren zodat de klein- rr
tjes iets hebben om te dragen, lp;
Hoe moet hét verder? Ze opentj
haar handen in een gebaar van ei
onmacht en schudt het hoofd. !n
De meeste mensen leven van |d
dag tot dag zonder enige hoop sl
op een betere toekomst. En dejrr
politiek? Wat vindt Ayembe vaijh
president Mobutu Sese Seko? |o:
„Mobutu", antwoordt ze, „is alial
een gezinshoofd dat alleen voof
zichzelf zorgt. Hij is een vader zi
die het niets kan schelen dat Ift
zijn kinderen huilen. Ze huilen|di
al jaren. Hij moet wel een hart rr
van steen hebben." d
Volgens de hulporganisatie AiTo:
sen zonder Grenzen leden vorild
jaar 45.000 mensen in Kinshasa
aan ernstige ondervoeding. Dit ei
jaar zal dit aantal waarschijnlijk!
verdubbelen. Toch lijkt overle- ai
ven een van Afrika's mysterieujis
ze krachten te zijn. „Want als dtz;
statistieken van de Wereldbanljla
kloppen, zouden ze allemaal al'vi
dood moeten zijn", aldus een p
westerse diplomaat.
KINSHASA RICHARD DOWDEN
VERTALING: MARGREET HESLINGA
