Kleur en raffinement in tekeningen
Van Mozartpruikjes en doodgravers 'ari8C Hus°Claus (65)
Irritant èn oergeestig gezeur bij Bernhard
Leopolds poëzie: geen
jubel en lichtvoetigheid
Cultuur &Kunst
Personeel Opera Forum legt
iltimatum naast zich neer
Prijs voor
Otterspeer
Theater Instituut eert
.OENSDAG 23 MAART 1994
chef ANNEMIEK RUYGROK 071 -356-172. PL v CHEF* IANRUSDAM 071 H6CT
[ryan Adams in Goffert
jmegen» Hij staat in de Top-20 met '.All for love' en zijn nieuw-
e album 'So far so good' is inmiddels van platina: de Canadees
ryan Adams komt naar Nederland. Op 30 juli treedt hij op in
et Nijmeegse Goffert-park. De voorverkoop voor dit concert
egint op zaterdag 9 april.
Tweede 'vergulde gids' van poplobby
iden» De Poplobby, een samenwerkingsverband van Leidse in
gingen op het gebied van pop-muziek, komen met een twee-
/uitgave van de 'vergulde gids', volgens hun zeggen hèt na-
agwerk voor iedere muzikant in Leiden en omgeving. De offi-
iële presentatie is vrijdag 25 maart om acht uur 's avonds in het
eebouw van de Leidse Vereniging van Popmuzikanten, Middel-
'k&egracht 123, Leiden. Vanaf die datum is het naslagwerk bij de
UVP tegen kostprijs (vijf gulden) verkrijgbaar.
hi;
Voorstellingen Kindertejater Pluisje
kafcl° Kindertejater Pluisje is de komende tijd met drie verschil-
,a$ndë voorstellingen in de regio te zien. 'Ik denk dat ik besta' is
n(je titel van de produktie die op 28 maart in de OBS Anne Frank,
jj. Meyboomstraat 2 te Leiden wordt uitgevoerd. Op dezelfde
le^»katie is op 28 april de voorstelling 'In de wolken' te zien. 'Ik
vajenk dat ik besta' is ook op 2 april in Oegstgeest (De Kring), op 6
pril in cultureel centrum de X in Leiden en op 11 april in De
)(Jroene Stee in Hazerswoude Rijndijk te zien. 'Eikel en bloesem
jpZordt op 13 april in het K&O-gebouw aan de Sluisweg in Katwijk
10|Tgevoerd.
iel
Supersessie Hans Dulfer en Pub Band
'c^iden In het Antonius Clubhuis zorgen saxofonist Hans Dulfer
gein de Leidse covergroep de Pub Band vrijdag 25 maart voor een
gezamenlijke 'supersessie'. Tot twaalf uur staat de Pub Band al
geeen op het podium, na middernacht komt Dulfer erbij. Aan-
>ang: 21.00 uur. Voorverkoop: Just Music, Oude Singel.
ne
uil'
Pretentieloze passie echtpaar Nijstad in Rembrandthuis
De Haagse kunsthandelaar in ruste Saam Nijstad en /ijn
vrouw Lily Einhorn begonnen in 1949 bij toeval met een
collectie die nu bijna 500 tekeningen omvat. Ze verza
melden niet om het verzamelen en kochten alleen wat ze
mooi vonden. Onder de titel 'Kleur en Raffinement. Te
keningen uit de Unicorno Collectie' toont het Rem
brandthuis een selectie uit het resultaat van hun preten
tieloze passie. Vooral de kleurenpracht en gaafheid van
de eeuwenoude tekeningen van bloemen, planten, vo
gels, insecten en dieren zijn overrompelend charmant,
maar ook in andere genres had het echtpaar een fijne
neus voor aantrekkelijke afbeeldingen.
eiSCHEDE GPD
iaet personeel van Opera Forum
uileft de oproep van het bestuur
igji alsnog akkoord te gaan met
ligt saneringsplan van het gezel-
diihap naast zich neergelegd.
in de 48 medewerkers die be-
eivaren hadden tegen het plan,
z£eft volgens een woordvoerder
erfn de vakbonden vrijwel nie-
iand zich gemeld. Het bestuur
ui Forum, dat vanavond ver-
-idert, komt daarmee onder
vare druk te staan.
Volgens de Kunstenbond
FNV, de Nederlandse Toon-
kunstbond (NTB) en de Abva
Kabo is een oplossing van de
crisis alleen mogelijk op basis
van een compromisvoorstel dat
gisteren door de bonden op ta
fel is gelegd. Eerder liet het Fo
rum-bestuur echter weten geen
enkele aanpassing te dulden.
Het conflict tussen Forum en
de bonden spitst zich toe op de
grootschalige invoering van
deeltijdbanen. De bonden zijn
daar sterk tegen en werden
daarin onverwacht bijgevallen
door het Arbeidsbureau.
amsterdam fran^oise ledeboer
Nijstad vertelt in de catalogus
hoe de eerste tekeningen hem
onverwacht als rijpe appels in
de schoot vielen. De Haagse
freule Sophia Boreel sommeer
de hem in de herfst van 1949
naar het chique hotel Des Indes
voor een dringend advies over
enige schitterende aquarellen
van de 18de eeuwse Dordtse
kunstenaar Aeq Schouman. ,,Of
ik even langs kon komen, Zij
vroeg het alleraardigst, maar het
was een bevel. Weigeren be
stond niet. Zij bedoelde: Nu!"
De freule was in het geheel
niet van plan de aquarellen te
verkopen: ze had immers beslo
ten ze aan haar nichtje na te la
ten. ,,Het was ook niet zo dat zij
haar einde voelde naderen, zij
zou nog vele jaren leven, maar
dit gesprek kon beslist niet
wachten tot de volgende dag",
herinnert Nijstad zich. Hij zat al
gauw op hete kolen omdat zijn
vrouw buiten in de auto wacht
te om naar de schouwburg te
gaan en noemde een prijs van
300 gulden voor een grote, bre
de aquarel en twee bijbehoren
de smalle.
„Het zijn toch maar ontwer
pen voor een geschilderd be
hangzei de freule ineens. „Ze
passen niet bij de andere,
neemt u ze maar mee." Nijstad
betaalde cash zoals in die tijd de
gewoonte was en toen hij ein
delijk bij de auto terugkwam,
was het te laat voor de schouw
burg. „Lily was woedend. Om
het goed te maken gaf ik haar
de drie aquarellen cadeau en zo
begon onze verzameling, nu 45
jaar geleden."
Instinct
Nijstad bleef zelf alleen in schil
derijen handelen omdat hij
meende voor tekeningen niet
het juiste instinct te hebben. In
tegenstelling tot de huidige tijd
viel er met tekeningen boven
dien geen droog brood te ver
dienen. Het sprak echter vanzelf
dat Nijstad door zijn werk met
veel tekeningen in aanraking
bleef komen. Behalve door ge
wone aankopen bij particulie
ren en kunsthandelaren kon de
collectie ook groeien doordat bij
de aan- en verkoop van schilde
rijen tekeningen als 'wisselgeld'
werden bijgeleverd.
Op een veiling bij Mak van
Waay in 1972 wist zijn vrouw
voor 170.000 gulden beslag te
leggen op de Van Pallandt-col-
lectie, een verzameling die was
aangelegd in de jaren 1700-
1750. De Nijstads hadden er
50.000 gulden voor opzij gelegd
zodat een lening uitkomst
moest bieden. Bij de 16 aange
kochte tekeningen zaten echter
wel vier schitterende aquarellen
met flora en fauna van Johan
nes Bronkhorst (1648-1?27) en
het 'Bloemstilleven met sche
del' van Henstenburgh (1667-
1726) dat nu op de omslag van
de catalogus prijkt.
De samenstellers van de ex
positie, Charles Dumas van het
Rijksbureau voor Kunsthistori
sche Documentatie en Robert-
Jan te Rijdt van het Rijkspren
tenkabinet, noemen deze aan
koop van groot belang voor de
geschiedenis van verzamelge-
woonten. De tekeningen waren
niet van oorspronkelijke brede
randen ontdaan of op een extra
vel geplakt zoals vanaf 1780 ge
bruikelijk werd.
Het zwaartepunt van de col
lectie ligt op Nederlandse teke
ningen uit de 16de tot en met
de 20ste eeuw, met als 20ste
eeuws hoogtepunt 'Een staande
Javaanse vrouw' van Carel Wil
link uit 1922.
De expositie van de Unicorno
Collectie („unicorno" is de Itali
aanse vertaling van eenhoorn,
de meisjesnaam van Lily Nij
stad) was een initiatief van het
Rijksbureau voor Kunsthistori
sche Documentatie dat zelf
geen geschikte tentoonstellings
ruimte heeft. Dit najaar zijn de
90 tekeningen ook in het
Dordrechts Museum te zien.
De expositie 'Kleur en Raffi
nement. Tekingen uit de Uni
corno Collectie' in het Rem
brandthuis (Jodenbreestraat 4-
6 Amsterdam) duurt tot en
met 29 april. De openingstij
den zijn van maandag tot en
met zaterdag van 10.00 tot
17.00 uur en op zon- en feest
dagen van 13.00 tot 17.00 uur.
In het Dordrechts Museum is
de expositie van 22 oktober tot
en met 15 januari 1995.
recensie wunand zeilstra
jsabeth II' van Thomas Bernhard door
3qneelgroep Amsterdam. Spel: Mark Riet-
afin, Han Kerckhoffs, Roos Ouwehand en
/oïlia Nufaar. Regie: Titus Muizelaar Ge-
22/3, LAKtheater, Leiden Aldaar
nog te zienvanavond
'efjna als in een roes moet je de
fndeloos doorzeurende tirades
an Thomas Bernhards hoofd-
dfersonen aanhoren. Het zwart-
afcllig afgeven op de wereld in
bfet algemeen en op Oostenrijk
ea het bijzonder wordt door
:ajem voortdurend gevarieerd,
gfilisabeth II' behoort tot zijn
'iatste werken. Ook hierin ko-
5<t)en alle bekende thema's van
«nomas Bernhard wederom
uitgebreid aan bod.
Al zijn hoofdpersonages wen-
iifen zich te distantiëren van het
iurgermansfatsoen van de me-
Jemens. Overal zien zij diens
lekrompen gehuichel om zich
Aeen. In 'Elisabeth II' is het
Jroord aan grootindustrieel
ludolf Herrenstein die in een
jauwelijks door anderen onder
broken monoloog zijn gal mag
%>uwen. Figuren zoals hij roe
ien tegelijkertijd sympathie en
Antipathie op. Het zeuren heb
ben zij tot overlevenskunst ge
fileerd. wat nu eens meesle-
"lend dan weer ronduit irritant
if soms zelfs oergeestig uitpakt,
jen dergelijke rijke schakering
haakt hen meer dan de moeite
yaard.
Een acteur krijgt op die ma-
lier prachtig materiaal in han-
|en Ook daarin zit weer zo'n
ypische dubbelheid a la Tho-
has Bernhard. Aan de ene kant
leeft hij niets op met acteurs,
tan de andere kant reikt hij hun
jpksten aan, waarmee ze hun
icteerkunsten kunnen verto-
len.
I Bij Toneelgroep Amsterdam
De Trust met 3de
drama Schwab
IMSTERDAM ANP
Het Amsterdamse toneelgezel
schap De Trust brengt vanaf 29
paart "Volksvernietiging of mijn
per is zinloos', het derde deel
Kan de Faecaliëndrama's van de
Oostenrijker Walter Schwab.
Het ligt in de bedoeling in de
toekomst ook het laatste deel
Kan deze serie. 'Mijn Honde-
hiond' in produktie te nemen,
maar daarvoor is nog geen tijd-
«tip vastgesteld.
Eerder voerde De Trust de
hvee eerste delen, 'OVERGE
WICHT: onbelangrijk, VORME
LOOS' en 'De Presidentes' op.
Met deze produkties krijgt De
frust in mei een centrale rol op
het nieuwe Internationaal Kun-
ktenfestival van Brussel. Daar
houdt het gezelschap ook een
pzing over 'Mijn Hondemond'.
Een zwaar geschminkte Mark Rietman en Celia Nufaar in 'Elisabeth II' door Toneelgroep Amsterdam.
speelt de jonge acteur Mark
Rietman de rol van de 87-jarige
Herrenstein. De schminkafde-
ling van het gezelschap heeft
een klein wondertje verricht,
zodat hij in elk geval oud oogt.
Je kunt je afvragen, of dit stuk
niet door een bejaarde acteur
gespeeld zou moeten worden.
De kracht van de stem en de
motoriek zijn dan van nature
anders. Niettemin is de spel-
prestatie van Mark Rietman
overtuigend, misschien wel juist
omdat hij niet geforceerd pro
beert een zieke, oude man te
zijn. Hij concentreert zich op de
vele nuanceringen in het taalge
bruik van zijn personage. En dat
blijkt ruim voldoende.
Han Kerckhoffs speelt de be
diende van Herrenstein. Zijn
komisch talent, slechts met een
enkel gebaar kan hij soms vol
staan, is mede verantwoordelijk
voor de lichte toonzetting van
de voorstelling.
De titel slaat op het staatsbe
zoek van de Engelse koningin.
De (onzichtbare) gasten zijn ge
komen om in Herrensteins huis
naar Elisabeth II te kijken. Dat
wordt hen in de laatste minuut
van de voorstelling fataal: het
balkon stort neer. Op dat mo
ment snap je pas, waarom er op
FOTO ANNALEEN LOUWES
een verhoogd podium is ge
speeld. Toneelgroep Amster
dam heeft hier een verrassing in
petto, ook al is het een licht ver
warrende scène geworden.
Waarom worden we als toe
schouwers enkele seconden op
het verkeerde heen gezet? Even
lijkt het namelijk alsof Herren
stein met huis en al instort.
De Leidse cultuurhistoriscus
Willem Otterspeer krijgt op 28
mei de Dr. Wijnaendts Franc
ken-prijs voor zijn proefschrift
'De wiekslag van hun geest. De
Leidse Universiteit in de negen
tiende eeuw'. De prijs, waarmee
een bedrag van drieduizend
gulden is gemoeid, wordt een
maal in de zes jaar toegekend
door de Maatschappij der Ne
derlandse Letterkunde. Eerder
kregen Rob Nieuwenhuys, Hen
drik Bonger. A.Th. van Deursen
en F.P. van Oostrom de prijs
Het juryrapport spreekt onder
meer van „Een studie waarin op
excellente wijze de ontwikke
lingsgeschiedenis van een be
langrijk knooppunt in de Ne
derlandse beschaving zichtbaar
wordt gemaakt. (..(Maar het
proefschrift blijft niet steken in
detailonderzoek, al dan niet
obligaat omkranst met algeme
ne beschouwingen. Doorlopend
weet de schrijver de balans te
vinden tussen professioneel uit
gevoerde detailgeschiedenis en
algemene cultuurgeschiedenis.
'De wiekslag van hun geest'
beschrijft het wel en wee van
een gemeenschap - merkwaar
dig soms, maar bovenal van
groot belang voor de cultuur
van negentiende-eeuws Neder
land op overtuigende en plas
tische wijze, en ook met func-
tionccl-ironische distantie."
In de jury zaten onder ande
ren de Leidse cultuurhistorica
C.W l ock en de Leidse hoogle
raar F. van Oostrom. De prijs
wordt zaterdagmiddag 28 mei
om vier uur in liet Academiege
bouw van de I-eidse universiteit
uitgereikt.
POËZIE
RECENSIE SUSANNE LAMMERS
Het Leids Literatuur Festival i s m de T S
Eltot Society Een enkle pereling Gedich
ten van J H Leopold Gezien 22/3 De
Burcht Leiden
De woorden van Huygens
(dicht moet dicht zijn) lijkt Jan
Hendrik U*opold (1865 - 1925)
zich te hebben aangetrokken.
Geen gekke gedachte dus van
de Eliot-society om in het kader
van het I^ids Literatuur Festival
een aantal gedichten te laten
analyseren door kundige lieden.
"Zeven gedichten, zeven ge
zichten" zei Mieke Obbema van
Burcht Literair zondagmiddag
al uitnodigend over deze avond.
Doelde ze op de vele gezichten
van Leopold of op de zeven exe
geten?
De classicus I-eopold ken
merkt zich niet door jubel en
lichtvoetigheid. Johan Polak
repte van bezieling "door het
tragische gevoel van een ge
dwongen en als noodlottig erva
ren eenzaamheid". I.ater wordt
dit wat draaglijker door de in
vloed van Stoa (aanvaard je lot)
en Epicurus. Maar ook uit zijn
vertalingen en bewerkingen van
Perzische en Arabische poëzie
blijkt het lichte leven niet.
Treurnis, verbrokkeling en het
waar-sta-ik-nu-eigenlijk-gevoel
las G. de Zoeten in de door hem
gekozen gedichten. Afstand,
vervreemding, verneveling, het
vruchteloos zoeken en niet vin
den. zelfs jezelf niet; met deze
wegwijzers begon de avond
Odile Heynders koos Voor
donkere oogen. De opening doet
denken aan Gezeik-, maar on
der alle welluidendheid stro
men bittere tranen. Haar ontle
ding verhelderde, maar over
tuigde niet helemaal. Zowel P.F.
Schmitz. als P.H. Schrijvers lie
ten hun licht schijnen over ge
dichten die de problemen van
het dichterschap beschrijven en
H.J. De Roy van Zuydewijn leg
de een verband tussen een
essay over Beethoven en Cheops
Hiermee gaf hij eeen aanzet
tot de zeventiende interpretatie
van dit ongelooflijk moeilijke,
maar o zo fraaie gedicht.
De meeste bijdragen vielen
onder de 'sacrale exegese'. Karei
Bostoen nam ons uit de kerk
mee naar huis. Het gedicht over
een zopas ontwaakte vrouw,
naakt voor de spiegel, zichzelf
bekijkend en dan kleurend over
haar vreemddoen, blijkt te zijn
ingegeven door de Venus uit de
collectie van de Medici. Dit
beeldje zag Leopold tijdens zijn
verblijf in Florence en hij be
schreef het opgetogen in zijn
dagboek.
W.H. Otterspeer, als laatste,
interpreteerde niet, beweerde
zelfs geen mening te hebben.
Hij illustreerde slechts vier
kwatrijnen over de vergankelijk
heid van de mens met eigen
proza. Heel iets anders, zijn ver
haal over het snelle vergeten
van een verongelukte in Afrika.
Het was haast vloeken in de
kerk.
Schilderijen Talsma bij Galerie Verhaar niet zonder humor
BEELDENDE KUNST
Wat hebben Mozart, rechters en
doodgravers gemeen? Zij zijn
door Hans Talsma gekozen als
onderwerp in zijn olieverfschil
derijen. Hij heeft vooral de we
reld op het podium, in de or
kestbak, achter de tafel willen
verbeelden, waar voetlicht en
schaduwen van de coulissen de
sfeer bepalen. Het eerste wat
vervolgens opvalt is dat Talsma
al deze onderwerpen op een
zelfde manier neerzet. Of het
nou een mens, een stoel of pa
pier is, voor- of achtergrond, hij
schildert alles met eenzelfde
middelbrede kwaststreek.
Ruimtes worden onbestemd,
gezichten anoniem. Zo lijkt hij -
in geel, rood, blauw - zijn on
derwerpen weg te schilderen
achter een vervlakkende en ega
le aanpak.
Bij nadere beschouwing komt
de nuance. Twee doodgravers
trekken met een doodskist op
de schouders voorbij. Zij zijn
donker-schimmig, met hoge
hoeden neergezet. Op de ach
tergrond vlamt de avondzon
over een onbestemde vlakte. Zij
zijn anoniem, precies met die
anonimiteit die een doodgraver
altijd lijkt te kenmerken. Ze zijn
er wel. maar herinneren doe je
ze nooit. Hetzelfde geldt voor
een rechter; onaantastbaar ge
zeten achter zijn tafel valt voor
al die toga op. De rechter is bij
Talsma gereduceerd tot een to
ga en een autoritaire uitstraling.
Niet zonder geestigheid weet
Talsma hier ook arrogantie neer
te leggen in de houding en hand
van een orerende advocaat.
Degas heeft ooit de wereld in
een orkestbak weergaloos weer
gegeven; zijn ingespannen spe
lende orkestleden steken don
ker af tegen hun felverlichte
bladmuziek, de theatersfeer is
tastbaar. Talsma gebruikt een
zelfde licht-donkercontrast.
Hoewel hij hiermee iets van de
concentratie en de mysterieuze
sfeer weet te vangen, is het ge
heel te statisch en onduidelijk
om werkelijk te kunnen boeien.
Zijn podiumwerkjes zijn over
tuigender; hier doemt Mozart
op in de vorm van kostuums,
Mozartpruikjes en het kleurge
bruik. dat frivoler en lichter is.
De sopranen staan - sopranen
eigen - net iets teveel op de
voorgrond, de baritons zingen -
baritons eigen - met rondbor
stig bravour.
Talsma kent zijn uitgebeelde
werelden blijkbaar goed, gezien
de soms rake details. Soms
heeft hij zijn onderwerpen ech
ter tot zo'n eenvoud terugge
bracht dat het erg magertjes
wordt en niet meer spreekt. Het
is in de details dat hij er de jus
aan weet te geven.
AMSTERDAM GPO
In het Theater Instituut Neder
land (TIN) in Amsterdam is eer
gisteren het programma 'To
neelschrijfkunst in Nederland
en Vlaanderen' van start ge
gaan. Aanleiding voor de activi
teiten is de 65ste verjaardag van
de Vlaamse schrijver Hugo
Claus, die met stukken als 'Vrij
dag' wordt beschouwd als een
van de grondleggers van de mo
derne Nederlandstalige toneel
schrijfkunst.
Het instituut organiseert zon
dag een Hugo-Claus-dag met
lezingen van onder anderen
Rob de Graaf. Agaath Witteman
en Rudi van der ('aardt. Ischa
Meijer interviewt Claus om
16.00 uur in het Vlaams Cultu
reel Centrum De Brakke («rond.
Daarvoor zijn echter geen kaar
ten meer beschikbaar. Op 9
april en 7 mei komen Neder
landse en Vlaamse toneelschrij
vers, theatermakers, critici en
wetenschappers aan het woord
over de ontwikkeling van het
drama in Nederland en Vlaan
deren na 1945 en de kunst van
het toneelschrijven. Deelname
kost 50 gulden per dag, inclusief
lunch. Een combinatiekaart
voor 9 april en 7 mei kost 75
gulden.
Het Theater Instituut Neder
land bevindt zich aan de Heren
gracht 168 te Amsterdam.
